ATTI t>EU* SOCIETÀ LIGURE u STORIA PATRIA VOLUME VII. - PARTE I. - FASCICOLO I. GENOVA TIPOGRAFI \ DEL R. I. DE PORDO-METI unaximi ATTI DELLA SOCIETÀ LIGURE DI STORIA PATRIA 01 STORIA PATRIA VOLUME VII. - PAHTF. I. GENOVA TIP. DEL n. I. DE* SOimo-MtTTI MDGCCI.XM. CODICE DIPLOMATICO DELLE COLONIE TAURO-LIGURI DURANTE LA SIGNORIA DELL’ UFFICIO DI S. GIORGIO « (MCCCCLIII - MCCCCLXXV) ORDINATO ED ILLUSTRATO DAL SOCIO P AMEDEO VIGNA TOMO 11- — PARTE 1. ANNO MCCCCLX STORIA E DOCUMENTI ESPOSIZIONE STORICA DEGLI AVVENIMENTI J. P J. rima cura dei magnifici Protettori, al cominciare dell’anno 1460, fu quella di costituirsi in due ufficii, non separati ma distinti, secondochè consigliato avevano i dodici sapienti incaricati dall’assemblea generale di s. Giorgio addi 10 dicembre 1459, affine di studiare e proporre le necessarie riforme del Banco.^Pertanto il giorno 2 gennaio preso possesso della nuova carica, elessero tosto nel loro grembo la Giunta di quattro membri in peculiare modo addetti al governo delle colonie tauriche, colla balia di tenere la corrispondenza epistolare cogli ufficiali delle medesime, regolare gli affari di minore conto e sui rilevanti interrogarne il pieno Consiglio, spendere a ragione veduta fino alla determinata somma di lire sessantadue genovine ANNO I460 ( 10 ) e soldi dieci, e ’l giovedì d’ogni settimana riferire esattamente ai colleglli il sunto e i motivi delle seguito deliberazioni. Urbano Di-Negro, Nicolò Italiano, Cristoforo Veneroso e Paolo Giustiniani ebbero l’onore di formare il primo turno quadrimestrale dell’anno in corso (*); .ciò che occasionò la nomina del popolano Andrea Rocca in priore dei restanti otto Padri non compresi nella Commissione suddetta, come anziano d’età (2) ; sebbene a consesso riunito godesse la presidenza il lodato Di-Negro. Questo vien chiarito dall’ atto di conferma, il medesimo giorno avvenuta, dei due cancellieri e primo scrivano dell’ Ufficio , per opera dei Protettori, i quali all’esordire della loro gestione sceglievansi eziandio i consiglieri, sindicatori, clavigeri: tutto, in breve, il personale più strettamente applicato ai negozii del Banco (3). Davano quindi opera, i quattro della Giunta, a cercare naviglio su cui spedire a CalTa altro rincalzo d’uomini e d’armi; giacché giunta era a loro notizia la trepidanza in che mante-nevasi la bella metropoli d’un nuovo assalto per parte dei turchi nella primavera seguente. A cessare quel pericolo e crescere animo ai Caffesi procacciarono avere a se capi-tani e padroni di legni esistenti in porto, ma avvedutisi questi del bisogno, e avidi a soperchio di trarre profitto dell’altrui necessità, richiesero noli ingenti e fuori del giusto. Laonde i Protettori fatto ricorso al Governo n' ottennero piena facoltà di scegliersi una o più navi tra le tante ancorate nel lido di Genova, a piacimento, i loro proprietarii e condottieri costringere ad accettare i patti e le convenzioni che giudicherebbono secondo equità d’imporre, e a costoro stretto dovere d’assoggettarvisi. Imperciocché, acconciamente osservava il decreto, negli urgenti bisogni della patria debito di leale cittadino si è il posporre (1) Vedi il documento CCCCLXXI. (*) Vedi il documento CCCCLXXII. (*) Vedi il documento CCCCLXXIII. ( Il ) STORIA l’utile proprio al pubblico bene, e la ragione di stato possedere il diritto di costringervelo, suo malgrado (*)• In virtù di tale precetto s’ebbe quasi subito la nave di Carlo Italiano, con cui si stipulò contratto di lire otto mila pel trasporto a Calla di cento uomini armati, sotto il comando di quel capitano marittimo che piaciuto sarebbe al Banco di destinare, e fu, come si vedrà, Gherardo Lomellini (2). Avvenne il medesimo dell’ altro legno di eguale o forse maggiore portata, tolto a Pietro Spinola: sui quali, a titolo, credo, d’alcun compenso alla mezza violenza loro fatta, si permise il carico di merci e altre derrate per la Tauride e l’Oriente (3) ; e il regio governatore emanò ordine di salvocondotto da ogni debito a qualsisia degli stipendiati di s. Giorgio che sovr’ essi muoverebbe alla volta della Crimea (4). Il materiale delle munizioni guerresche e armature militari inviate colà consisteva in corazze, pettorali, celate, verrettoni, polvere e salnitro, tutto in buon dato (°) ; e la forza viva, divisa in parte eguale su ciascun bastimento, guidata dai cone-stabili Lodisio Borlasca, Lorenzo Delfino, Luciano Vivaldi, Si-mone Grimaldi, Rosso Pareto, Pietro Arquata e Carlo Balbi, sommò a più centinaia di gregarii, di nazionalità e costumi diversi, giusta la moda, in quei secoli corrente, degli avventurieri (6). Ebbe luogo la costoro rassegna, non che dell’equipaggio navale, ai 5 aprile, per opera dei commissarii spediti dal Banco (*) Vedi il documento CCCCLXXV1II. (’) Vedi il documento CCCCLXXXV. (*) Vedi il documento CCCCXC. (4; Vedi il documento CCCCLXXXIX. (s) Vedi il documento DVIII. (6) Vedi il documento DIX. — Nel documento DXXVII è detto che il numero delle milizie, spedito in questa congiuntura a Catta, ascese a « liomini cinquecento et arine et munitione et denari, senza li quali scrivevano non poterse subsii nere ». ANNO 1400 ( ) a bordo del naviglio; sul quale non trovandosi in quel mentre il Borlasca, il giorno dopo scrisse al magistrato di s. Giorgio scusando 1’ involontaria assenza, causata dall’intrapresa ricerca di cinque paghe mancategli di parola, ed ora già serrate in rango, le quali facevano ascendere il suo drappello al numero di settanttino fanti ('); ch’era dire uno più del novero stabilito nella convenzione stipulata coll’Ufficio ai 19 febbraio allora scorso (3). Davasi quindi ordine al condottiero della nave Italiana, Gherardo Lomellini, ai conestabili (3), non che ad Antonio Dei-pino, comandante d’amendue i legni e capitano dello Spinola, divietare agli arruolati la scesa di bordo e tenersi pronto al comando di far vela a Calla (4). Ma scorto poco stante un sintomo d’alterigia o ribellione in Antonio Italiano, parente a Carlo, ingiunsero al Lomellini di trasferirlo sulla nave Spinola e non più accoglierlo a verun patto nella sua (5), e per un consimile motivo ad Antonio Delpino di mettere inesorabilmente a terra il nominato Giovanni Raibaldi (6), e dirizzare le prore a Calla (7). Questo bastimento, attesa la fama che godeva in città il suo proprietario Pietro Spinola, o meglio, a cagione della strettezza del tempo fra il noleggio e la dipartita, non aveva prestato le consuete sicurtà. Ondechè, sulla domanda dei Protettori, il governo di Genova dispose che se al ritorno dal presente viaggio esso per ragione qualsiasi più non fosse padroneggiato dallo Spinola o alcun suo sostituito, offrire dovesse in Caffa la cauzione richiesta dalle vigenti leggi ma- (’) Vedi il documento DXIII. (*) Vedi il documento CCCCLXXXVI. (sj Vedi il documento DX. (4) Vedi il documento DXI. (5) Vedi il documento DX1I. (*) Vedi il documento DXIV. C) Vedi il documento DXV. ( 13 ) STOItIA rittime al paro (Fogni altro, e il banco di s. Giorgio dichia-ravasi fuori malleveria delle possibili contravvenzioni alle medesime in causa di quel legno (*). Una terza di Luca De-Marini si volle dall’Ufficio e dal Comune accompagnasse nella traversata le precedenti navi, non propriamente fino alPEusino, ma ad alcun altro scalo od isola del Levante che nei' registri non viene designata. Ed era già prossima la partenza, quando lettere giunte da Firenze avvertirono nei mari d’ Alessandria esser stata dai- Catalani catturata una barca di Melchione Gentile, ed una seconda pur genovese, d’ancor ignoto padrone, proveniente da Scio. Bastò l’avviso perchè tosto si commovessero gli animi dei privati e degli ufficiali di governo, sul timore che un grosso stuolo di caravelle nemiche assalisse la piccola flotta che aveva a transitare l’Egeo, e ne mandasse a male i rincalzi d' uomini e provvisioni in essa raccolti. Adunatisi il Consiglio degli anziani, i Padri di s. Giorgio, parecchi magistrati dello Stato e non meno di cento notabili cittadini in palazzo davanti il regio governatore, tra la concitazione e il panico ond1 erano invasi, molto e tumultuariamente si discorse, dividendosi i partiti in opposte sentenze; infinocchè presa la parola Luca Grimaldi, uomo di senno e provato valore, infuse nei loro cuori la calma, assicurandoli tali essere gli apparati guerreschi caricati sulle navi Italiana e Spinola da non temere gli assalti nemici, ma dessero animo ad accivire d’altrettali aiuti la De-Marini, non abbastanza provvista e capace di repulsare l’attacco. Si commettesse adunque agli ufficiali del mare in carica di prowe-dernela a misura del bisogno, concorrendo alla spesa, oltre il Comune, anche i padroni delle merci, i sicurtarii, e tutti gli aventi interesse sul corpo della medesima (2). L’ appalto di (') Vedi il documento DXXI1. (*) Vedi il documento CCCCXCIX. • ANNO I460 ( 14 ) quella, calcolato in lire mille genovine, due giorni dopo era posto all’asta pubblica, da assegnarsi al migliore offerente (l). II. Sulle due navi anzidette presero imbarco per Caffa, in un coi soldati di presidio, gli ufficiali civili e militari nuovamente eletti a reggere i carichi e le varie dignità della Tauride e dei luoghi vicini. La loro nomina si effettuò a più riprese durante il marzo 1460: e primo di tutti, alla capitaneria dei sobborghi, ossia alla porta degli avanborghi della metropoli, veniva destinato per tredici mesi Nicola Camogli, finiti i due anni del suo predecessore, Giovanni Mainerò. Gli concedevano quel grado in vista delle fatiche che aveva ad incontrare nel prossimo viaggio terrestre da Genova a Caffa, nunzio della spedizione che allestivasi per tutela della nobile colonia. E acciò non dovesse stare sulle spese l’intiero biennio in attesa del posto assegnatogli, vogliono gli onesti Protettori sia ammesso, dal giorno del suo arrivo colà, allo stipendio consueto di un sommo mensile (2). Tre di dopo, cioè ai 6, dai riuniti consigli degli anni 1458 e 1459 procedevasi alla scelta dei consoli di Soldaia, Cembalo e Tana, nelle persone di Agostino Adorno-Novello, Bartolomeo D’Oria e Carlo Spinola, alle condizioni di un solo anno d’esercizio e l’obbligo di condurvisi sulle navi Italiana e Spinola pronte alla partenza (3). Il D’Oria si ricusò e gli fu sostituito l’altro patrizio Luciano Vivaldi (*), ed allo Spinola (’) Vedi il documento D. (*) Vedi il documento CCCCLXXXVI1. (*) Vedi il documento CCCCLXXXVIII. f4) Vedi il documento CCCCXCII1. ( 15 ) STORIA dovettero raddoppiare la durata dell’ufficio per farglielo accettare (*) : avvenendo così che il primo restasse in carica tredici mesi ed il secondo ventisei, a norma della loro richiesta o acquiescenza. Molte altre nomine si avverarono nel corso dello stesso mese; cioè di Gherardo Pinelli a ministrale di Caffa (2), di Nicolò Torriglia e Damiano Valdettaro a scrivano della masseria l’uno, e sottoscrivano della curia l’altro (3), di Benedetto Assereto in capitano degli orgusii, d’Adamo Centurione e Filippo Lomellini a castellani di Soldaia e Cembalo, e finalmente di Simone Grimaldi a custode della porta Caiadore (4). A quest’ultimo impiego era stato, tempo innanzi, promosso Luca Marchese, il quale obliate in Genova le patenti che accreditavamo alla carica, l’esercitò bensì ma stipendio non riscosse, infinattantoché i Protettori, addi 26 marzo 1460, non permisero al console la soluzione dell’ onorario al disattento ufficiale, a patto li avesse anche lodevolmente serviti (°). Gherardo Pinelli sovra mentovato si fu il solo che non prese il mare sulle navi predette. Imperocché dove le credenziali di tutti gli agenti del Banco recano la data del marzo o dei primi giorni d’aprile (6), lo troviamo tuttavia in patria ai 28 a ricevere la sua patente di ministrale (7), ed un secondo uffizio, cioè del peso, nella colonia di Copa, conferitogli in benemerenza delle fatiche durate e a soffrire nel suo ritorno a Calla in qualità di corriere (8) : uffìzio che poco dopo ven- (’j Vedi il documento CGCCXCI. (’) Vedi il documento CCCCXCII. (5) Vedi i documenti CCCCXCVII e DI. (4) Vedi il documento DUI. (5) Vedi il documento CCCCXCIV. (6) Vedi i documenti CCCCXCV, CCCCXCVI, CCCCXCVIII , DII , DIV , DV e DVI. C) Vedi il documento DXVII. (•) Vedi il documento DXVIII. ANNO 1460 ( 16 ) -—-T--—-- negli tolto, perchè a ritroso della data parola ricusò di toccare Scio nella gita alla Crimea (*), e dovette restituire alla maestranza di s. Giorgio il prezzo a tal uopo riscosso (2). Alla giusta severità dei Protettori mi riesce dolce fare seguire un atto d’indulgenza in favore di Pietro Montenegro. Eletto costui, come vedemmo (3), ai 22 gennaio 1459, castellano dei forti dei santi Giorgio e Nicolò in Cembalo, nel portarsi a pigliarne il possesso, cadde, non si sa come, in ischia-vitù ; da cui redentosi a corto andare, insistè con frequenti messaggi presso il Banco ond’ essere reintegrato nel suo diritto : cosa che i Protettori gli concessero di tutto buon volere, sebbene il miserello nei giorni della subita cattività perduto avesse il contrassegno, col quale farsi riconoscere dalle competenti autorità (*). III. La dimora di Pio II in Mantova che, secondo le speranze dal medesimo concepite, riuscire dovea assai breve, si protrasse invece molto al di là delle sue viste. In quel congresso non solo incontrò ostacoli da parte dei monarchi e popoli che ne avversavano le mire politiche circa il reggimento d’Italia e l’esclusione degli Angoini dal reame di Napoli, ma, ciò che è peggio, negli stessi principi e repubbliche, cui la depressione del feroce Maometto avrebbe recato un più immediato vantaggio. Il crudele disinganno però non tolse che, avuto consiglio coi cardinali e i pochi regnanti, al bene della Chiesa e della Società giustamente inclinati e devoti, non proclamasse nuova e generale crociata contro il turco addi 15 gennaio del Vedi il documento DXIX. (*; Vedi il documento DXXI. (*) A pag. 857 e 896 nel documento CCCCXV del tom. I. (4) Vedi il documento DXXVIIJ. * ( 17 ) STOIUA corrente anno 1460. In seguito alla quale emanò una bolla agli universi fedeli nel mondo sparsi, con cui ordinava una copiosa colletta sui loro beni e proventi, cioè ai laici la trentesima parte, ai giudei la ventesima, e al clero la decima dei redditi annui, per concorrere tutti a misura delle proprie forze alla vagheggiata impresa. Dopo di che si condusse per Ferrara e Bologna a Siena sua patria, a ristorarvi la deperiti salute, non senza avere rivolte calorose parole ai congregati per eccitarli vieppiù alla necessaria e lodevole opera, se ancor loro caleva la vita e il trono, e ai popoli la purezza della vera fede e il mantenimento dell’avita libertà. Non intervennero, siccome dicemmo, al principio di questo congresso gli oratori genovesi, trattenuti dai freddi calcoli della tenebrosa diplomazia del sire francese, il quale vedeva in Pio II il nemico della sua schiatta,- anzi che il comune padre dei credenti e il vigile custode del gregge di Cristo, sollecito a preservare le sue pecorelle dagli assalti del lupo ottomano che minacciavane l’ovile. Ne consta però che alquanto più tardi, o per iniziativa dei cittadini o per mutato parere del regio governatore Lodovico Valle, furono inviati amba-sciadori a Mantova il nobile Meliaduce Saivago e il cancelliere Gottardo Stella (*): dei quali è cenno in una lettera dei 28 (l) Sembra anzi certo che lo Stella recitasse davanti al papa e I’ assemblea dei principi congregati una sua Orazione, circa la quale mi viene dal eh. mio collega, cav. Cornelio Desimoni, communicata la notizia seguente. « Nella Biblioteca Imperialo di Parigi è tra i mss. latini al n.° 8576 un Codice cartaceo del sec xv, contenente più cose, e tra queste a carte 188: Per Gothar-dum Stellam civem januensem Oratio habita ad summum Pontificem Pium 11. Sono le due pagg. 188 recto e verso. Comincia così : Comunem omnium pene morem doctissimorum praesertim virorum fuisse audio, beatissime ac sanctissime Pater, cum apostolice sedis conspectum adeuntes exquisitis laudibus extollere eam cognati (sic) sunt. Quorunr quidem ingenium consiliumque nec preclare satis possum nec sequi audeo. Ubi quanta sit tante sedis dignitas pre ratione considero. Questa Orazione fu nota Solo a Michele Giustiniani , come esistente a Roma nella libreria di S. M. la regina Cristina di Svezia ». Società Ligure. St. Patria Voi. VII. P. I. 2 ANNO 1460 ( 18 ) dicembre 1460 dal cardinale d’Aquileia scritta ai Protettori per ottenere un certo favore a Jacopo Cassandro, suo famigliare (*). Da essi, ovvero dalla pubblica fama, ebbe lingua il pontefice del buon odore di santità e delle egregie doti di che andava fregiato il beato Vincenzo Maglio, domenicano di Santa Maria di Castello', e subito lo destinò a predicare coir ordinario suo zelo la fndetta crociata, nei dominii della Repubblica, facendogli carico di valersi all’uopo di tutte le sue forze, ed oprare a seconda delle istruzioni del collettore generale pel ligure territorio e i termini della bolla due giorni innanzi del presente suo Breve promulgata (2). 11 tenore di questo foglio e la voce che andava man mano dilatandosi in città che il papa avesse sospeso le indulgenze da Calisto suo predecessore al banco di s. Giorgio prima d’allora concedute, vennero in quel mentre a turbare l’animo dei Protettori, e in ispeciale guisa del Comitato preposto all’opera delle indulgenze medesime. Che sarebbe valso che di tempo in tempo esso, quasi a ringiovanire le forze, si rinnovasse, quando le facoltà e grazie da Calisto accordate cessato avessero d’esistere? Pertanto i nuovi membri della pia amministrazione, eletti ai 10 luglio 1460, cioè Alaone Gentile, Paolo Grimaldi, Gianfrancesco Palmaro e Andrea Campi (3), serratisi ai panni di Lodisio Fieschi, creato dal defunto pontefice commissario apostolico e generale collettore delle decime e limo-sine in prò di Caffa, lo indussero a pigliare un sollecito provvedimento prima che la mala voce ed il nero dubbio insorto s’ allargasse nel popolo e nuocesse di soverchio la causa delle pericolanti colonie. Frutto di tale ressa fu l’invio al papa del minorità Vannino da Voghera, il medesimo che con tanto ardore e lucro del Banco predicato aveva la crociata in Corsica. (’) Vedi il documento DXL. (sj Vedi il documento CCCCLXXV. (5) Vedi il documento DXXIII. ( 19 ): ST0IUA « Vi commettiamo, dicono le istruzioni al i'rate impartite dal precitato Lodisio, che al giungere vostro nell’eterna città, tosto vi rechiate dal segretario papale, Jacopo da Lucca, al magnifico nostro Banco ed al nome genovese ben affetto, esponendogli come i Caffesi esausti di forze, e dai turchi e tartari d’ ognor più duro assedio minacciati, caduti d’animo, ne fecero, non ha guari,- intendere di volere, qualora non avessimo alle strettezze loro provveduto, pigliare alcun estremo partito, a salvare, se non più la libertà, le sostanze almeno e la vita. Il perchè 1’ Ufficio inviò un lesto e poderoso rincalzo di munizioni guerresche, armi e soldati, fino al numero di cinquecento, nelle navi Italiana e Spinola, sulla fiducia che le largizioni tra 1 cristiani raccolte nel territorio genovese porrebberlo in grado di avere i mezzi all’uopo necessarii; quando trista fama recò avere il pontefice sospeso le indulgenze alla ligure nazione dianzi concèsse, in quella che alla chiesa ed allo spedale di Milano n’ era stato munifico donatore. Non credere tal cosa : imperciocché, se ad una popolosa e ricca città, situata nel cuore del cristianesimo, simile grazia veniva impartita, non intendere come la si potesse negare a Genova in prò d’una lontana e tribolata colonia, esposta ogni giorno a cadere preda di efferati nemici I Tuttavolta, giusta o nò la voce corsa, avere prodotto diggià molto malumore nel popolo, infiacchito gli animi all’impresa, grave danno recato ed un viemaggiore prometterne all’opera delle indulgenze, e conseguentemente all’eràrio di s. Giorgio; sebbene esso vada convinto avere fatto più assai alla salvezza dei possessi taurici, che non un buon massaio alla custodia delle sue sostanze. Rendersi pertanto necessario ottenere dal papa un nuovo rescritto, con cui spiegando meglio il volere suo, confermi e rivendichi ai genovesi i favori e le larghezze da Calisto, anni avanti, generosamente al santo scopo elargite (*) ». Annuì alla richiesta Pio II, e di (<) Vedi il documento DXXV11. ANNO 1460 ( 20 ) che guisa lo vedremo nel seguito della presente storia. A renderlo compiacente al governo, e ai cittadini nostri, contribuì non poco la benevola disposizione d’animo da essi mostrata di prendere viva parte alla crociata, ove giungessero a combinare i pareri sulle condizioni e circostanze dell’ armamento. Dall’orazione da Pio II detta nella chiusa del congresso di Mantova risulta che, tra le potenze rappresentate *a mezzo dei loro ambasciadori, i genovesi sarebbero stati quasi i soli restìi ai papali desiderii, mentrecchè imperatore, re e duchi abbondato avevano in promesse di danaro e di truppe. Tutte lustre o basse finzioni, dice il Muratori, le quali dove andassero a parare, non tarderemo molto a comprenderlo (1). I genovesi invece cui sapeva amaro il promettere largo e corto attendere dei principi cristiani, già troppe volte avveratosi, meglio che parole domandavano arrolamenti effettivi di milizie e spedizioni pronte.e numerose di flotte nel Levante. Ecco il perchè all1 invito pontificale di raunar esercito assieme con tutta la Cristianità, adempiere i termini della recente sua bolla pella generale colletta sui beni del clero, dei laici ed ebrei, gli inviati genovesi risposero con qualche franchezza non potervi aderire a chius1 occhi, mancando dei pieni poteri ; ma che restituitisi in patria avrebbono esposto al governo la volontà del papa, che infallantemente sariane compiaciuto. Col rispetto nulladimeno che alla veneranda sua maestà s’addiceva, farsi arditi di osservare che la riscossione imposta sulle varie classi di cittadini, nel paese loro avrebbe profittato assai poco all’ erario. Imperciocché le rendite del clero genovese erano tenui assai, giudei non trovarsi che in scarsissimo numero nel dominio ligure, fortune colossali private o pubbliche in città ben poche, ove se n’eccettui il banco di s. Giorgio. Ma se esso imprendeva con calore e coadiuvato (') Annali d’Italia, all’anno I4G0. (21 ) STOMA fosse daddovero nella guerra contro il turco, i genovesi avrebbero contribuito si fattamente da superare di gran lunga la comune e pontificale stessa espettazione. Giacché oltre il debito che stringevali di buoni cristiani a tutela della lor fede, il particolare interesse spronavali di conservare incolumi dair ira nemica le colonie della Grecia e del mar Nero. Al quale fine bramare di sapere dal suo labbro se ordiva il disegno d’una spedizione limitata e parziale, e in tale caso non essere intendimento loro l’occuparsene, onde non aizzare la facile vendetta di Maometto al proprio danno ; ma se macchinava una generale crociata delle potenze tutte cattoliche a versarsi su Bisanzio, dicevansi presti ad ogni rischio, purtanto che vi concorressero con efficaci aiuti gli alleati d’Europa. A tale schietto parlare rispose il sommo gerarca : se intendere generale fosse la promossa crociata, e a tutti i re e popoli comune il dovere di favorirla ed accinger visi colla maggiore possibile incetta d’armi, soldati, provvigioni e navi, giusta le rispettive loro forze ; tanto che se i monarchi d’oltremare e d’oltre monti avessero a venire meno alla data parola, voler esso ad ogni costo, sull’esempio dell’antecessore Calisto, colla squadra pontificia e i soccorsi promessi dai principi amici, intraprendere la guerra : sicché, avverandosi l’infausto presagio, desiderava avere dai genovesi una perentoria risposta di rifiuto ovvero di concorso. Tornati alle loro case gli oratori e riferita l’istanza papale, si raccolse tosto a parlamento il regio governatore e il consiglio degli anziani a deliberare il partito ; il quale dopo matura discussione venne a gran maggiorità di voti devoluto alla saggezza dell’ufficio di Balia che stava per eleggersi tra brevi giorni, a norma degli statuti della'Repubblica (l), e, affrettiamoci a dirlo, fu di cooperare al vasto concetto di Roma. • (’) Vedi il documento CCCCLXXVI1. ANNO I460 ( 22 ) IV. Maometto inorgoglito dalle precedenti vittorie e sicuro di se, quasi non s1 addava degli apprestamenti militari che giva facendo Pio II, indovino della discordia che avrebbe sul più bello dell’impresa diviso Toste nemica, rendendo vano ogni sforzo del pontefice, e riposava tranquillo sugli allori colti in amendue le coste dell’ Asia e dell’ Europa. Durante il biennio 1459 e 1460 diè sosta alle armi o scarsamente guerreggiò, per ripigliarle con maggiore lena air entrare del seguente anno, che gli fu apportatore di larghe conquiste. Non cessava tuttavia dal mordere e tribulare or l’uno or l’altro dei principi, suoi vassalli, dell’isole e della terra ferma, collo aumento sempre crescente del loro tributo, o sposando le parti di alcun ribelle, affine d’indebolirne la regia autorità e depauperare P erario, acciò venendo poi egli a un tratto all’ assalto di quelle terre, mal potessero contrastargliene l' acquisto. Così, a tacere d’ altri, operò nel corrente anno verso Nicola Gattilusio, duca di Lesbo, cui non pago aver raddoppiato l’annuo censo, fé intendere volerne a dirittura occupare l’isola che opportuna mostravasi ai futuri suoi disegni nell’Arcipelago. Sprovveduto quel tirannello di bastanti forze a ripulsare l’armata turchesca, ricorse assai presto con sue lettere dei 19 febbraio a Genova, e a calde istanze sollecitò il governo della Repubblica di sovvenirlo d’un pronto aiuto, nella guisa che fatto aveva, anni innanzi, col fratello Domenico. Solo ai 30 luglio 1460 presentossi al gran Consiglio il regio governatore coi varii corpi dello Stato a deliberare sulla proposta ; e P adunanza, riescita alquanto tempestosa, per avervi, cred' io, più di ®uno esagerata la crudeltà di Nicola nell’ eccidio del germano, e i vizii che ne deturpavano la corona e la fama, finì col sopravvento della giusta considerazione del pubblico interesse in ( 23 ) STORIA appuntellare quel cadente dominio genovese. Si decise pertanto di eleggere, siccome l’altra fiata, quattro commissarii in Scio, cui fosse devoluta l’intiera balia di provvedere nell’instante bisogno fino a trecento militi, a spese del duca, rimborsabili con qualsiasi mezzo fuori quello d’un nuovo dazio marittimo, al quale si opposero vivamente i Protettori ivi presenti di s. Giorgio ('). Il giorno dopo venivano eletti i commissarii nelle persone di Luca Grimaldi, Sisto Moneglia, Giacomo Giustiniani e Paolo D’Oria (2); e che cosa facessero costoro a salvezza dell’isola e del suo signore non ci consta, ma la storia tra breve ci dirà la vile maniera con cui egli perde il trono e poi la vita. Della condizione di Cada e dei suoi abitanti nel corso del 1460 poco assai ci fanno sapere i documenti dell’anno. Che la città perdurasse nel timore d’un assalto da parte dei tartari e dei turchi lo avvertimmo dianzi; ma questo spauracchio o mancava di fondamento od era arte abilmente adoprata per impetrare facili soccorsi : certo è che non si effettuò, e la colonia mantennesi ora e poi in discreta pace all’interno e colle vicine potenze. L’arrivo quindi in patria nella state successiva dei consoli emeriti Tommaso Domoculta e Antonio Lercari (non è parola ancora del terzo, Damiano Leone), dovè illuminare ben molto l’ufficio di s. Giorgio sullo stato politico, economico ed amministrativo di quella contrada, e prestare modo d’emanare ai più saldo suo sostenimento nuovi ordini e comandi che ci rimangono ignoti, stantechè i registri del Banco e la corrispondenza intiera cogli ufficiali di Caffa di questo e parecchi altri anni andò smarrita. In compagnia degli scaduti consoli, per incarico del successore loro, si condusse in Genova anche il notaio Costanzo (‘j Vedi il documento DXXV. (5) Vedi il documento DXXVI ANNO I460 ( 24 ) Sarra, noto già ai nostri lettori per favori e grazie largamente compartitegli, e che, attese le buone sue qualità e i prestati servizii, gli concessero di nuovo i generosi Protettori. Imperciocché sotto il giorno 2 ottobre non meno di tre decreti firmarono al di lui riguardo; col primo riabilitandolo * al pristino salario di maestro, a patto che continuasse ad insegnare latinità in Caffa : col secondo a percepire questo stipendio durante il presente suo viaggio; col terzo ad esercitare in pari tempo l’ufficio di scrivano delle compere di Caffa, in luogo del defunto Gaspare Parodi (*). Nuli’ altro di importante rimane da registrare sotto il corrente anno ; se già non è la sostituzione fatta, allo scadere dei quadrimestri, dei componenti la Giunta sugli affari di Caffa. Per la quale nel secondo turno nominaronsi i colleghi Bran-caleone D’ Oria, Gregorio Lomellini, Andrea Rocca e Bartolomeo Sauli (2); rimanendo cosi designati fin d’allora pel terzo ed ultimo, a compimento dell’annuo esercizio, i restanti Jacopo Fieschi, Anfreone Centurione, Gravano Adorno e Domenico Oliva, che tuttavia con atto regolare del 10 settembre si vollero a secreto scrutinio eleggere (3). A riprova dell’asserto prima d’ora emesso chei Protettori scaduti erano in obbligo d’ uffiziare e mandare a termine gli atti rimasti incompiuti durante la loro gestione, diremo che i Padri di s. Giorgio dell’ anno 1458 trovandosi nell’ aprile del 1460 ridotti a picciol numero, coll’onere di finire alcune pratiche e presentare all’intero consorzio liquidati i conti dell’ am- (1) Vedi i documenti DXXXI, DXXXII e DXXXI1I. (2) Vedi documento DXX. (3) Vedi documento DXXIX. ( 25 ) STOMA ministrazione, dovettero procedere alla nomina di varii membri in cambio degli assenti od impiegati in gravi negozii a servizio della patria. Ondechè a Lodisio D’Oria, eletto capitano della flotta spedita alla conquista del reame di Napoli per deferenza al regio luogotenente, Giovanni d’Angiò, duca di Calabria, venne surrogato il suo congiunto Antonio D’Oria; a Benedetto Di-Negro, distratto in alì'ari pubblici di gran rilievo, sottentrava Luca Saliceti, accolto di fresco nell’albergo Di-Negro, e il luogo di questo nella condizione di popolano occupò Gregorio Adorno (*). Ma perchè i tempi cominciavano* a correre grossi e fortunosi in città, e i nostri Protettori erano soventi volte condotti loro malgrado ad impigliarsi in negoziati e consulte per la salvezza dello Stato, minato dal partito avverso allo straniero dominio, gli stessi colleghi del -1458 a non trascurare gli interessi del Banco in quella che attendevano al migliore bene della Repubblica, indi a tre mesi, di comune accordo, deliberarono che ove quattro soli di essi trovassersi presenti alle adunanze d’ ufficio, si terrebbero valide e approvate le deci-' sioni prese, lo stesso come se tutti i membri fosservi intervenuti e assunta n’avessero la responsabilità (2). Una eguale concordia di voleri si manifestò poco dopo fra i compartecipi alle Compere, chiamati il giorno 7 novembre a deliberare se si avesse anche in quest’ anno ad eleggere dodici, ovvero solo otto Protettori, pel successivo esercizio del 1461. Adunatisi adunque in numero di trecento e più socii, dietro apposita convocazione dei membri in carica, in generale assemblea, venne letto l’articolo in cui nell’adunanza dei 10 dicembre 1459 s’era deciso che peli’anno prossimo ammettevasi bensì di crescere da otto a dodici il numero dei (') Vedi il documento DXVI. (5j Vedi il documento DXX1Y. ANNO I460 ( 26 ) Protettori, stante le ragioni addotte dagli opinanti che coll’aumentato personale meglio curerebbonsi gli altari interni e colonici del Banco, ma ciò in via solo di esperimento, talché al sopraggiungere delle elezioni per Panno 1461 si rinnovasse il consulto sulla migliore convenienza dell’antico o del nuovo sistema, comprovata dalP esito ottenuto nella gestione annuale. Dopo di che, rivolto dal priore l’invito ai presenti d’esporre il proprio avviso sul tema proposto, fu un sorgere unanime e generale di tutti a condannare e respingere la mutazione avvenuta, e richiedere si tornasse al mal sospeso metodo. Bartolomeo D Oria che primo interloquì fece carico all’ Ufficio esercente del non avere osservata la forma di sua elezione, giusta la quale otto attendere dovevano all’ amministrazione interna del Banco, e quattro agli affari delle colonie ; cosa che, secondo lui, adempiuta non avevano. Soggiunse di poi che tanto aumento di ufficiali generava imbarazzo, anziché lestezza, nel disbrigo dei molteplici negozii : doversi quindi far ritorno al primitivo costume, e i Protettori, occorrendone il bisogno, essere licenziati ad aggiungersi dei coadiutori. Il medesimo in dipresso opinò il dottore Battista Goano, coll'aggiunta che a togliere il sospetto sorto in mente di taluni sull’onestà delle nomine a Protettori, se ne cambiasse alquanto il modo in senso conciliativo, nè si ammettesse all’alto grado chi non partecipava alle Compere nella quantità di luoghi, ossia di azioni, eh’ era prescritta, cioè di cinquanta almeno. Francesco Scaglia, uno, anzi il principale oppositore dell’avvenuto mutamento, ebbe qui un bel giuoco di dire, e disse infatti come l’esperienza comprovato aveva il suo avviso, e propose l’elezione di soli otto con altra modificazione. Così avendo opinato tutti i socii, senza che pur un solo ardisse sostenere la contraria sentenza, rimase preso ed accettato i.l partito di nominare quind’ innanzi i Protettori in numero di otto. Il duro però stava nel concordare i pareri ( 27 ) STORIA riguardo alla forma della elezione, se si avesse cioè a fare alla foggia antica e conforme allo statuto del Banco, ovvero seguire la usata lo scorso anno : e su tal proposito il dubbio meglio che discusso, venne (a motivo delle urgenti rnisuie che occorreva adottare a profitto della Casa di s. Giorgio) troncato con sollecito scrutinio, il quale a maggioranza di cento novantasette voti contro cento diciassette, decise di seguire anche in questo il prescritto nella regola, lasciate da un dei lati le innovazioni introdotte nel 1459, sia nel novero dei Protettori, sia nella maniera della loro elezione (*). Tolto per siffatta guisa di mezzo ogni ostacolo, il 1° dicembre adunati i generali comizii nella gran sala del palazzo, procedevasi alla scelta dell’Ufficio pel venturo anno 4461, il quale risultò composto dei personaggi seguenti: Jacopo Guisi, priore, Gerolamo Spinola, Tobia Pallavicini, Gio. Battista Grimaldi, Filippo Camilla, Gianfrancesco Palmaro, Jacopo Piacenza e Bartolomeo Palma, che tre giorni dopo prestarono il solenne giuramento di fedeltà alle leggi e statuti del Banco. (l) Vedi il documento DXXXV1II. DOCUMENTI DOCUMENTO CCCCLXXI. I Protettori eleggono nel loro seno la Commissione di quattro membri specialmente addetti al governo delle colonie, giusta la riforma* adottata nell'assemblea dei <0 dicembre 1459. 4460, 2 gennaio (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1407) (fol. 109 '} * MCCCCLX die II januarij. Magnificum officium sancti georgij anni presentis in undecimo numero congregatum, absente tantummodo christoforo veneroso. intellecta continentia deliberationis celebris facte anno preterito die x decembris. videlicet articulo de electione mx ad pertinentia regimini, et super eo habito examine diligenti, statuit et decreuit quod dictorum im eligendorum balia et officium duret ad beneplacitum ipsius officij eligentis. Eorum vero im balia sit audiendi et intelligendi litteras scriptas ipsi officio pertinentes ad regimen locorum ditionis officij. illis respondendi, commissiones dandi omnium negotiorum que occurrent que non sint importantie. et illa que erunt important ie refe- ANNO I 4(30 ( 30 ) rendi et consultandi cum reliquis collegis suis, et deliberandi ot expendendi, quotiens casus occurreret et emergeret, usque in libras sexaginta duas et solidos decem januinorum. et dicti mi debeant quolibet die jouis cujuslibet ebdomade officiari cum reliquis collegis suis, relaturi ea que digna erunt notitia ipsorum dominorum collegarum suorum, et in omnibus et per omnia ut in deliberatione de quibus (sic) supra fuit mentio facta continetur. Inde peruenientes ad denominationem, absoluentes se ad calculos albos et nigros, repertis pluribus calculis albis videlicet duobus tertijs eorum de unoquoque infrascriptorum. elegerunt infrascriptos ini ad predicta. Quorum nomina sunt hec. videlicet: D. Urbanus de nigro Nicolaus italianus Cliristoforus venerosus et Paulus justinianus. DOCUMENTO CCCCLXXII. Andrea Rocca, anziano d’età, è nominalo priore dei rimanenti otto Protettori non compresi nella Commissione suddetta. 1460, 2 gennaio (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1467) (fol. 109 v.) Ea die. Prefatum officium in xi numero congregatum, attenta electione facta de suprascriptis domino urbano et socijs. elegit in priorem reliquorum debentium officiari andream de rocha veluti magis antianum et seniorem. ( 31 ) DOCUMENTI DOCUMENTO CCCCLXXIII. Confermano nei loro affici i i duc grandi cancellieri e lo scrivano del Banco. U60, 2 gennaio (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1467) (fol. HO) ❖ MCCCCLX die mercuri) secunda januarij. Magnifici domini protectores etc. in undecimo numero congregati, absente tantummodo nobile brancaleone de auria. et quorum qui his affuerunt nomina sunt hec: - D. Urbanus de nigro prior Andreas de rocha notarius -^Jacobus de disco q. hectoris Anfreonus centurionus ^ Christoforus venerosus —Nicolaus italianus Yolentes procedere ad electionem cancellariorum suorum et scribarum camere, maturo examine precedente absoluentes se ad calculos albos et nigros, primum repertis calculis undecim albis afiirmatiuis et nullo nigro, elegerunt in cancellarium suum et scribam camere, ut hactenus fuit, paulum mainerium notarium pro anno uno cum salarijs et obuen-tionibus solitis: Mandantes mihi paulo predicto scribere presentem meam electionem ac aliorum infrascriptorum. cui voluerunt me tantum interesse, alijs infrascriptis amotis ab absolutione facta de ipsis ad calculos. Item confisi de scientia et pratica ac diligentia egregij francisci de borlasca notarij. elegerunt eundem franciscum in alterum cancellarium suum, ut hactenus fuit, pro anno uno. cum salario et obuen-tionibus solitis, repertis omnibus undecim calculis albis et affirmatiuis. Item confisi de pratica et diligentia petri de frenante notarij. eundem elegerunt in scribam camere et cartulari) secrete locorum, ut hactenus fuit, cum salario et obuentionibus solitis, repertis omnibus undecim calculis albis affirmatiuis. Dominicus de oliua Bartholomeus sauli -Grauanus adurnus Paulus justinianus et -Gregorius lomelinus. ANNO I iliO ( 32 ) DOCUMENTO CCCCLXXIV. Breve ili Pio II al governatore regio od al Consiglio degli anziani di Genova, con cui richiede sia resa giustizia a Bartolomeo SeHcrs catalano, derubato e imprigionato da Gerolamo Leone, capitano della nave Leona, proveniente da Caffa. 1460, 4 3 gennaio (Diuersor. Communis Janue, ann. 1158-1460, segnato X, 1000, 75, nell’ archivio governativo ) (Extra) Dilectis tilijs. nobili viro ludouico de valle regio gubernatori et consilio antianorum communis janue. (Intus) Pius PP. II. Dilecti tìlij salutem et apostolicam benedictionem. Scripsimus pluries ante hac deuotioni vestre super negotio dilecti tllij bartholomei celles (s?'c) familiaris olim felicis recordationis calisti tertij prodecessoris nostri, pro recuperatione certarum pecuniarum sibi debitarum a jacobo de leone ac fidejussoribus cum eo. ex causa spoliationis et indebite captiuationis superiore tempore de dicto bartholomeo per hveronimum tilium antedicti jacobi facte, nullo habito respectu aut reuerentia ad sedem apostolicam. cui tunc actu vere famulabatur. Pro ejus enim redemptione dilectus filius noster rodericus sancti nicolai diaconus cardinalis valentin. et sancte romane ecclesie vice cancellarius. pietate motus, et quia sui auunculi predecessoris nostri predicti nuncius erat, vxl (sic) ducatos mercatoribus in curia romana per-soluit. quam summam una cum alijs propter dictam spoliationem et rapinam factis expensis et pecunijs consumptis, ut justissimum est et ex nostra commissione hic in curia nostra facta, legitime et juridice probatum extitit. habere debent, et ut habeant ad nos et sedem apostolicam pertinet efficere. Hortamur igitur deuotionem vestram in domino et requirimus, ut negotium istud pro debito justitie et complacentia nostra velitis exe-cutioni mandare et dictam pecuniarum summam reddi facere, sicut debitum est. prout latius intelligetis a domino bernabeo de sanctis presentium latore ad vos hac de causa misso, quem ut expeditum ( 33 ) DOCUMENTI remittatis quamprimum hortamur, quod certe pro justitie complemento et pro honore sedis apostolice nobis gratissimum erit. Alioquin alijs juris remedijs illorum indemnitati nos consulere oportebit, quod facturos nos vobis predicimus. Datum mantue sub anulo piscatoris die xm mensis januarij mcccclx pontificatus nostri anno secundo. Ja. lucen. DOCUMENTO CCCCLXXV. Allro breve di Pio II, dove comanda al beato Vincenzo Maglio, da Finale, domenicano, di predicare la crociata contro il Turco, il pagamento delle decime e altri sussidii nel territorio genovese. U60, 17 gennaio (Pergamena originale dell’archivio di S. M. di Castello) {Extra) Dilecto filio, vincentio fìnariensi ordinis predicatorum. theo-logie professori. (Intus) Pius Papa II. Dilecte fili salutem etc. Existimantes te esse virum 'doctrina sacrarum litterarum prestantem et idoneum verbi dei predicatorem. inter tot religiosos personam tuam elegimus, cui onus predicandi cruciatam pro summa necessitate fidei catholice imponeremus. Itaque tuam deuotionem et eidem in virtute sancte obedientie precipimus et mandamus. ut non obstante quocumque mandato superiorum tui ordinis, forsan facto, a quo te absoluimus. ad ciuitatem januensem ac alias ciuitates et loca dominio communis ac magistratuum januensium subjecta. et omnium adherentium et recommendatorum eorundem, te personaliter conferas, et ibidem verbum dei in populo effundas et chri-stifideles incitare et inflammare studeas ad commune periculum repellendum. eos etiam ad contribuendum huic sancto operi juxta continentia nostrarum litterarum, et impositionem decime ac aliarum oblationum declarando. Qua in re ita inuigiles et insistas, ac in omnibus collectori nostro in illis partibus deputato pareas et intendas. Società Ligure. St. Patria. Voi. VII. P. I. 3 ANNO I460 ( 34 ) prout tibi duxerit injungendum, ut hujusmodi salutari expeditioni, que . celeritate maxima indiget, pro imminenti periculo succurrere valeamus. Preter enim meritum quod apud deum ex bonis operibus consequeris, eandem personam tuam grata memoria cum precipua tua commendatione retinebimur Datum mantue sub anulo piscatoris die xvn ja-nuarij mcccclx. pontificatus nostri anno secundo. Marcellus. DOCUMENTO CCCCLXXVI. Lettera del cardinale Rodrigo Borgia al governo di Genova , in cui domanda la restituzione del mal tolto al Bartolomeo predetto, nunzio di Calisto III, suo zio; e notifica la missione di Bernabò de’Santi a Genova per trattare questo negozio. 1460, 18 gennaio (Diuersor. Comm. Janue, ann. 1458-1460, Codice segnato X, 1000, 75, nell’ archivio governativo) (Extra) Magnificis ac potentibus dominis, ludouico de valle regio gubernatori, ac consilio antianorum communis januen. amicis nostris presta’htissimis. rodericus cardinalis valentinus sapete romane ecclesie vice cancellarius. (Intus) Magnifici ac potentes domini, amici nostri prestantissimi, salutem. Missus est denuo ad magnificentias vestras a sanctissimo domino nostro papa lator presentium prudens et integer vir dominus bernabeus de sanctis, familiaris noster dilectissimus, ut recuperet pecunias illas per vim et rapinam ablatas a domino bartholomeo celles. felicis recordationis domini nostri calisti summi pontificis auunculi nostri nuncio. quas nos habere debemus, quod et equitas et juris dispositio et omnis justitia postulat, ut aperte videbitis tam ex breue sanctissimi domini nostri ad vos misso, quam ex sententia ipsius sanctissimi domini nostri commissarij. Hortamur igitur magnificentias vestras atque omni studio precamur ( 35 ) DOCUMENTI ut velint non minus pro justitie consertiatione et implemento, quam prò fideli obedientia ad sanctissimum dominum nostrum et sedern apostolicam. de cujus honore etiam agitur, compellere eos qui tenentur ad satisfaciendum. Nos profecto cum nobis hoc necessario incumbat, justitiam nostram non sumus relicturi. Speramus tamen et plene confidimus quod huic rei magnificentie vestre optime et opportune pro-uidebunt. quod ut faciant etiam atque etiam obsecramus. Latius tamen viua voce loquetur idem dominus bernabeus. cui dabitis fidem ut persone nostre. Offerimus itidem nos semper paratissimos ad omnia commoda vestra quantum facultas nostra poterit. Bene valete. Lx mantua die xvm januarij mcccclx. DOCUMENTO CCCCLXXVII. Consulto tenuto dal governatore regio egli anziani con altri ufficiali e consiglieri di Stato, sull’ istanza loro fatta dal Papa di concorrere all’ impresa contro il Turco, insieme agli altr^ principi e repubbliche cristiane. 4 460, 26 gennaio (Diuersor. Comm. Janue, ann. 1400-1461, segnato, X, 1005, 80, nell’archivio governativo) * MCCCCLX die ea (cioè) XXVI januarij. Cum ad conspectum illustris domini regij in janua gubernatoris et locumtenentis. et magnifici consilij dominorum antianorum communis janue. vocata essent magnificum officium balie et spectatum officium monete, et preter ea ciues circiter ducentum, licet tot non fuerint, ipsisque propositum fuisset sub hijsdem fere verbis: Segnoi non ve rencressa odir de questa altra materia e porzere lo vostro sauio'consegio. Voi deuei auei inteizo lo retorno de li nostri ambassoi (stc) da mantoa. li que inter le altre cosse liano referto che lo papa ha requesto che chi se vogia deliberare de contribuire a la impreiza de lo turcho le decime e le vicexime e le tricexime. digando che cosi fano tute le altre natioin specialmente de italia. e che quantunque in soa possanza sia de metere le decime, perche e le ANNO I4G0 ( -W ) cossa pertinente a li preui chi e de soa jurisdiction. e cossi la vice-xima chi e de li zudei. pur elio so contentarla elio ella se metesse oum piaceire nostro. E perche voi sapie dare meliore consegio in tale materia, ve se dixe che essendo li vostri ambassadori astreiti dal papa de voleire assentire a questa requesta, li vostri ambassadori respoxeno non podeirlo fare per non aueire tale commissione particularmenti. ma bene ge dixeno largamente che la sanctita soa non dubitasse che volendo fare la impreiza contra lo turcho non solum questo che la sanctita soa requeriua. chi era assai poco, primum perche la decima de li preui e poclia per essere li beneflcij de li ge-noueixi poueri. quello de li zudei molto menore peroche zudei non habitano qui. la tricexima etiam non era molta perche chi non era intrade particolari abile, saluo li loghi de sancto georgio. Ma etiam faciandose tale impreiza se farea molto più cha questo, peroche noi erauamo boni christiani e etiam la cossa ne tocliaua a particolare interesse, ma che vero era che ne parea necessario intendere quello che la soa sanctita volea fare de questi denari, etiam che fossero pochi. Peroche se la impreiza douea essere uniuersale. noi spenderes-semo in cosse de la marinna questi e de li altri per nostra parte, e in quello caxo sperauamo etiam che corno la sanctita soa darea subsidio a le altre potentie maritime per fare possanza maritima, cosi etiam lo darea a noi. Se elio voresse fare prouision particolare. corno puro se. extimaua. vedendo che le altre cosse necessarie non concorrei-uam a la impreiza uniuersale. non erauamo di quelli per essere in lo corpo de lo inimigo e ogni di molcstadi da lui. a li quali non solum sarea necessario per saluation de le cosse nostre spendere quello che la soa sanctita ne requeriua. ma serea necessario che la soa sanctita etiam ne porzesse lo suo adjutorio per manteneire quelle cosse nostre, e alaora lo papa respoze che la soa intentione era più de fare prouisione uniuersale. la quale secondo noi (sic) non bezogne-ressemo de prouision particulare, se pure ella se feise particulare, che unna volta noi aueuamo a respondere se voleuamo fare in questo quello che fano le altre nationi de italia. e poi quando se fosse in despendo lo denaro, cossi come le altre natioin de italia hauereiuam apresso se uno ambassadore per consiliare corno questi denari se hauessero a spendere, cossi poressemo fare noi. e alaora se consegerea insemo de spendere li nostri e li altri in quello logo onde paresse esse pin ( 37 ) DOCUMENTI necessario. Cum queste parole li vostri ambassadori se ne vegneno. e sono streiti dal papa dare presto risposta. Voi hauei a consegiare quello chi ve pare in questa materia e che risposta dare a lo papa, acio che tochandone tanto questa materia in particularitade (sic) corno •ella toelia. o essendo necessario in questa cossa haueire de li subsidij dal papa, non para che se facia pocha rnention de la requesta soa. la quale ha quella conditione che voi hauei odio. Et cum multi tandem surgere jussi essent ut eorum sententiam dicerent, tandem collectis vocibus compertum est sententiam clari juris utriusque doctoris domini andree de benegassio. in quam voces septuaginta duo conuenerunt. preualuisse. Is enim jussus surgere in hunc locutus est. quamquam satis abunde dictum atque consultum per eos ciues sit qui ante eum locuti sunt, adeo ut ipsi pauca loqui restarent, tamen quia intendit ea que in presentiarum consultantur magne importantie esse, eo maxime ubi in themate mentio fit quod decime vigesime et trigesime deliberentur, et ob id consuluit ut tota ea materia consulenda remittatur magnifico officio balie de proximo eligendo. una cum illustri domino regio gubernatore. Cum hoc ut de propositis in themate ipso conferant cum magnifico officio balie (sic) et cum simul omnia discussa et examinata per eos fuerint, possint ipsi illustris dominus regius gubernator et officium deliberare et eas litteras scribi facere prout melius eis visum fuerit. DOCUMENTO CCCCLXXVIII. Il governo di Genova dà ampla podestà ai Protettori di s. Giorgio di scegliersi in porto una o più navi, e obbligarle a veleggiare a Caffa in soccorso della colonia. 1460, 3 febbraio (Diuersor. Comm. Janue, ann. 1458-1400, segnato X, 1000, 75, nell’archivio governativo) 4* MCCCCLX die III februarij. Illustris dominus ludouicus de valle, regius injanua gubernator et locumtenens. ac magnificum consilium dominorum antianorum in suffi- ANNO I460 ( 38 ) cienti et legitimo numero congregati, cum audissent magnificos dominos protectores comperarmi! sancti georgij dicentes capham et alia loca maris pontici subsidium ab eis magno studio petere, quum primo vere dubitent tureorum regem aduersus eos bellum suscepturum, ob idque affirmantes omnino eis opus esse unam aut duas vel plures naues cum* viris mittere ad munienda ea loca, verum patronos nauium qui in lioc portu ad presens sunt hac urgente necessitate detecta plura petere quam deceat pro natura rerum et temporum, et ob id necesse esse, quemadmodum sepius pro republim neri consueuit. cogere eos vel in-uitos vel reluctantes illis conditionibus pro eo viagio contenti esse velint quas ipsi domini protectores, quorum nihil interest nisi publico nomine, honestas esse duxerint, in quo se diligentiam ac aduertentiam habituros affirmabant: Consyderantes rei hujus ingentem necessitatem et pericula, nec ignari ad rempublicam pertinere in hujusmodi casibus honestam vim aduersus eos adhibere, qui urgentibus reipublice periculis publice utilitati priuatum commodum anteponunt, presentium auctoritate et omnibus illis meliori modo via jure et forma quibus magis ac melius potuerunt et possunt, sanxerunt decreuerunt ac de-liberauerunt quod prefati domini protectores pro sua auctoritate ac arbitrio capere possint pro presenti viagio unam duas - aut plures naues quas maluerint et quorumcumque sint et suo stipendio conducere sub eo premio illisque conditionibus quibuscumque quas ipsi magnifici domini protectores pro suo arbitrio, suaque discretione, honestas ac conuenientes fore et esse judicauerint. cogereque omnibus modis et penis quas voluerint patronos quoscumque earum nauium ad pre-dicta. In quibus omnibus prefati illustris dominus regius gubernator et locumtenens (manca et magnificum consilium) ipsis magnificis dominis protectoribus eam potestatem auctoritatem ac baliam dederunt contulerunt et concesserunt, dant conferunt et concedunt, qaam ipsi habent et habere possunt in predictis. ( 39 ) DOCUMENTI DOCUMENTO CCCCLXXIX. È delegato al dottore Andrea Benigassi e al nobile Bartolomeo D’Oria il giudizio della vertenza sulla cattura fatta da Girolamo Leone delle robe ed altri effetti di Bartolomeo Sellers. 1460 , 8 febbraio (Diuersor. Comm. Januo, ann. 1458-1460, segnato X, 1000, 75, nell’archivio governativo) * MCCCCLX die Vili februarij. Illustris dominus regius in janua etc. come sopra. Cum recepissent breue sanctissimi domini nostri pape pij secundi, cujus tenor talis est (*). Ac etiam litteras reuerendissimi domini roderici cardinalis valentini et sancte romane ecclesie vicecancellarij. quarum tenor talis est (2). Et breue illud et litteras perlegissent, exindeque audiuis-sent dominum bernabeum de sanctis, de quo in eo breue ac litteris ipsis lit mentio, justitiam in ea re postulantem, audiuissentque ex aduerso jacobum de leone et plures ex fidejussoribus hyeronimi ejus lilij. numero circa decem, et quidquid ad eam rem dicere et allegare voluerunt, maturo inter se examine habito, volentes justitie locum esse ac intelligentes hunc 'esse casum regule de preda facta in mari, omnibus illis meliori modo etc. commiserunt et virtute presentium committunt claro utriusque juris doctori domino andree de benigassio ac viro nobili domino bartholomeo de auria q. domini jacobi. quatenus audito ipso domino bernabeo et quicquid in fauorem ejus cause dicere aut allegare voluerit, ex aduersoque etiam audito ipso jacobo ac fidejussoribus suprascriptis et quicquid pro sua defensione dicere voluerint. partibus ipsis justitiam summariam ac expeditam ministrent, sola dumtaxat veritate facti inspecta. In quo prefatis duobus commis-sarijs ad hec delegatis ut supra omnimodam potestatem arbitrium et baliam dederunt contulerunt attribuerunt et concesserunt, dant con- (') Segue il Breve del 13 gennaio 1460 , giù riferito sotto il documento CCCCLXX1V, a pag. 32. (2) È la lettera del 18 gennaio 1460, posta sopra nel documento CCCCLXXV1. ANNO 1400 ( 40 ) ferunt, attribuunt et concedunt, tam in procedendo quam in senten-tiando summarie et de plano sine strepitu et figura judieij. in scriptis vel non scriptis, seruato juris et capitulorum ordine vel non seruato. ita ut ab eorum sententia nequaquam reclamari aut appellari possit. vel de nullitate allegari aut aliò modo opponi, ex quo demum causa hec honestum et celerem tinem consequatur. Declarantesque ac decernentes quod quicquid superinde processum ac sententiatum fuerit, valeat et teneat ac exequi possit, tam contra alios fidejussores qui non fuerunt examini huic presentes. quam contra predictos qui fuerunt presentes. Nomina autem fidejussorum dicti hyeronimi qui interfuerunt sunt hec: jacobus de leone, antonius de gimbertis. christianus lomellinus. illarius squarciaticus. antonius de cauana. antoniottus grillus, tadeus de marinis, raphael de andoria. johannes franciscus palmarius, dominicus de prementorio. DOCUMENTO CCCCLXXX. L’Ufficio mercantile di Bruges, residente in Genova, vien incaricato dal Governo di trattare col duca di Borgogna nuovi patti e convenzioni , e munirsi contro le rappresaglie del signor di Waurin. 1460, 12 febbraio (Diuersor. Comm. Janue, ann. 1459-1460, segnato X, 1004, 79, nell’archivio governativo) * MCCCCLX die XII februarij. Illustris dominus regius locumtenens et januensium gubernator, et magnificum consilium dominorum antianorum communis janue in legitimo numero congregatum, auditis hodie prestantibus viris antonio gentili, paulo judice, andrea de domoculta. johanne bigna. paulo ju-stiniano et gregorio lomellino. sex ex octo officialibus negotijs bru-giarum prepositis. absentibus dario de viualdis et dominico de gri-maldis reliquis duobus, exponentibus se jussu ipsorum illustris domini regij locumtenentis et consilij perlegisse litteras e brugijs nuper allatas, tres potissimum articulos continentes : primum de promissione ( « ) DOCUMENTI facta a consule et mercatoribus januensibus brugijs negotiantibus illustrissimo domino duci burgundie de concedendo subditis ejus pari pri-uilegio et saluoconductu. cujusmodi excellentia sua januensibus cqn-cessit: secundum de concessione noui drictus imponendi ad subleua-tionem massarie brugiarum : tertium de remedijs parandis coiitra magnificum dominum vannerini contraque reprehensalias quas aduer-sum januenses exercere conatur: Re discussa et examinata attribuerunt ipsi officio brugiarum amplissimam ac generalissimam potestatem et arbitrium statuendi prouidendi et faciendi in et super his tribus articulis ac dependentibus et emergentibus ab eis prout cognouerint utilitati publice conuenire. et ex tunc statuerunt ac decreuerunt concedi et annotari priuilegium et saluumconductum supradictum. sub illis verbis modis et condictionibus que ipsi officio brugiarum conue-nientes et sufficientes videbuntur. Quam concessionem priuilegij et saluiconductus faciendam magnificum officium balie comprobauit. eique adijci voluit nomen et auctoritatem suam. DOCUMENTO CCCCLXXXI. Sull’istanza dell’Ufficio suddetto il Governo permette, a certe condizioni, che si imponga un nuovo balzello in favore della masseria di Bruges. 1469, 13 febbraio (Diuersor. Comm. Janue, ann. 1459-1460, segnato come sopra) * MCCCCLX die XIII februarij. Illustris dominus regius etc. et consilium dominorum antianorum communis janue in legitimo numero congregatum, scientes ita visum fuisse spectato officio cui rerum brugiarum cura delegata est. cum etiam ampla et generali auctoritate et arbitrio, quod etiam suasit hec que dicentur inferius statuenda esse sub legibus et condictionibus inferius declaratis, omni jure ac via quibus melius et validius potuerunt. dederunt et attribuerunt, dantque et attribuunt nobilibus et egregijs viris consuli et mercatoribus januensibus. brugijs negotiantibus. amplum arbitrium ac generalem auctoritatem et potestatem in- ANNO I460 ( 42 ) stituendi et imponendi nouum drictum ac nouam exactionem, que tamen non excedat quarta duo unius pro centenario, sub illis verbis modis formis penis declarationibus clausulis et condictionibus que ipsis consuli et mercatoribus apte et conuenientes videbuntur. Sub his tamen legibus et condictionibus et non aliter, quod ex toto debito massarie illius ipsi consul et mercatores inter sese diuisionem faciant librarum tiicentarum. idque onus ipsi perferant, exdebitando et extinguendo illud per a ias solitas et antiquas, ita ut ei extinctioni hic nouus drictus nihil omnino conferat. Quibusquidem consuli et mercatoribus nequaquam permissum esse intelligatur fenerari aut ciuire aut damnum aliquod daie pio his libris trecentis aut aliqua parte earum. Quod si facere tentai ent. presens attributio potestatis nulla et irrita sit. et pro non concessa aut statini reuocata intelligatur. Pro reliquo vero debito ipsius massarie. dummodo detractis his libris tricentis non excedat numerum librarum sexcentarum et usque in ipsas libras sexcentas, et pro sumptu qui verisimiliter erogandus erit in sindicum ad regium parlamentum parisiense profecturum, inque alias impensas conti ouer sie coi ani ipso parlamento agitande, attributam esse voluerunt eisdem consuli et mercatoribus auctoritatem et potestatem ejus drictus imponendi ut superius declaratum est. et non aliter nec ultra. DOCUMENTO CCCCLXXXII. Sono detti i quattro incaricati a trattare la questione del sig. Waurin dinanzi al Parlamento di Parigi. 1460, 13 febbraio (Diuersor. Comm. Janue, ann. 1459-1460, segnato X, 1004, 79, nell’archivio governativo) * MCCCCLX die XIII februarij. Illustris dominus regius etc. et magnificum consilium etc. intelli-gentes esse omnino necessarium creari et constitui aliquos officiales qui singularem ac precipuam curam habeant ejus controuersie que coram regio parlamento parisiensi agitanda est contra magnificum ( 43 ) DOCUMENTI dominum vannerini. secuti judicium et sententiam spectabilium otii-cialium quibus rerum brugiarum cura attribuita est. elegerunt et constituerunt officiales ad eam causam, dependentiaque et emergentia ab ea. claros juris utriusque doctores dominum andream de benegas-sio. dominum antonium de bracellis. ac generosos viros boruelem de grimaldis et araonem de auria. item sindicum ad curam ejus contro-uersie profecturum, prudentem virum manuelem granellum. cum sumptu instructionibus et mandatis postea sibi dandis. DOCUMENTO CCCCLXXX11I. Salvi i diritti esistenti nei mallevadori, il Governo approva la sentenza colla quale essi furono condannati a indennizzare Teodoro Salvadari, cretese, dei danni recatigli dal capitano Gerolamo Leone. UGO, '15 febbraio (Diuersor. Comm. Janue, ann. 1460-1461, segnato X, 1005, 80, nell’archivio governativo) * MCCCCLX die XY februarij. Illustris dominus regius etc. et magnificum consilium etc. auditis viris egregijs antonio de ingimbertis. jacobo de leone et socijs fidejussoribus hyeronimi de leone, olim patroni unius nauis. petentibus per eos potestatem dari nobilibus et egregijs viris luciano de auria q. acclini, johanni de marinis, pagano de prementorio et baptiste de axereito (sic) sindicatoribus vetustis, qui tanquam delegati ab ipsis illustri domino regio locumtenente et consilio, condemnauerunt ipsos antonium et socios ad dandum et soluendum teodoro saluadari cre-tensi pretium nonnullarum rerum et mercium per ipsum hyeronimum.... ut sententiam eorum corrigere possint, attento maxime quia ad notitiam ipsorum lidejussorunl nunc peruenit quod hyeronimus ipse alias fidejussiones prestitit. ex quo ipsi antonius et socij liberandi sunt a condemnatione predicta: Volentes justitie locum esse omni jure via etc. deliberauerunt et decreuerunt nihil in predictis innouari debere. ANNO I460 ( 44 ) solum salua et illesa sint et esse intelligantur jura ipsorum antonij et sociorum, que habent et habere pretendunt contra alios fidejussores, si per ipsum hyeronimum aut alium occasione dicte nauis dati chij fuerunt, prout supra narratur, et talia qualia habent. DOCUMENTO CCCCLXXXIV. È rigettala la eccezione fatta dai mallevadori di Girolamo Leone dell’essersi il medesimo eletto in Scio un’ altra sicurtà, e fino a prova certa sono assoggettati al futuro giudizio della lite, commesso al Benegassi e a 1 D’Oria. 4 460, 22 febbraio (Diuersor. Comm. Janue, ann. 1458-1460, segnato X, 1000, 75, nell’ archivio governativo ) ❖ MCCCCLX die XXII februarij. Illustris dominus regius in janua gubernator etc. come sopra. Cum audissent jacobum de leone et antonium de gimbertis. ac christianum lomellinum fidejussores hyeronimi de leone, filij ipsius jacobi. prò se et nomine et vice aliorum fidejussorum, dicentes iniquum sibi videri quod compellantur ad satisfactionem damni per ipsum hyeronimum. ut asseritur, cum sua naui illati cuidam bartolomeo silers catalano, de quo facta est commissio claro utriusque juris doctori domino an-dree de benegassio et bartholomeo de auria q. domini jacobi. prout constat in actis cancellarie manu mei cancellarij infrascripti. attento quod dictus hyeronimus alios fidejussores prestitit in chyo antequam hujusmodi assertum damnum illatum esset, ex quo fidejussores in janua pridem dati vigore cujusdam decreti publici liberi esse deberent ab ea fidejussione, et ex consequenti ab omni molestia occasione predicta. et ob id petentes pronunciari debere eos esse a dicta fidejussione liberos et proinde ab illa molestia: Considerantes naturam rei hujus que propter futura discrimina remedium et expeditionem celerem exigere videbatur, visis aliquibus testibus per ipsos jacobum de leone et socios productis, per quos probare nitebantur quod alij fidejussores dati fuerunt per ipsum hyeronimum de leone in chyo. qui tamen in hujusmodi re nihil vel saltem legitime ac sufficienter deponere vide- ( 45 ) DOCUMENTI bantur. demumque bis inter se examinatis que casus tempus condi-tioque in hujusmodi re requirebant: Volentes justitie locum esse et nc ex ea causa ulle reprehensalie aduersus commune janue aut ejUs subditos concedantur, omnibus illis meliori modo via etc. pronuncia-uerunt declarauerunt ac decreuerunt quod prefati jacobus de leone et socij fidejussores per ipsum hyeronimum de leone in janua prestiti obligentur et obligati sint ac esse intelligantur ad satisfactionem damni de quo supra fit mentio, casu quo hi duo commissarij delegati ut supra, quibus ea causa commissa est. cognouerint ac judica-uerint dictum hyeronimum obligatum esse ad satisfactionem damni predicti. Hac tamen declaratione adjecta, quod per hec non intelligatur prejudicatum. aut ullum prejudicium generatum, ipsis jacobo de leone et socijs contra illos fidejussores ut asseritur datos per ipsum hyeronimum in chyo. casu quo cognitum esset ipsos fidejussores datos in chyo ad satisfactionem hujus damni fore aut esse obligatos. DOCUMENTO CCCCLXXXY. Convenzione di Carlo Italiano coi Protettori circa il noleggio di una sua nave fino a Caffa. '1460, in febbraio (') (Filza di Caffa, n. 92) In nomine domini amen. Magnifici viri, domini : Urbanus de nigro Nicolaus italianus et Christoferus venerosus Paulus justinianus quatuor illis ex dominis protectoribus comperarum sancti georgij anni presentis. quibus delegata et attributa fuit cura et amplissima balia conducendi naues duas stipendio dictarum comperarum transmittendas ad ciuitatem capile, agentes nomine et vice dictar.m compe-rarum. una parte. (1) Essendo senza data, perchè mancante del suo fine, colloco in questo mese cui appartiene approssimativamente, la presente convenzione. ANNO I460 ( 46 ) fit vir nobilis earolus italianus dominus et patronus unius nauis portato cantariorum xvm milium vel circa, nominate (manca) nunc in portu janue existentis. parte altera. Sponte etc. Peruenerunt etc. Renunciantes etc. Videlicet quia virtute et ex causa dictarum promissionum etc. pre-nominatus earolus presens et patronus dicte nauis. ut supra, promisit et solenniter conuenit dictis dominis protectoribus presentibus. et stipulantibus nomine et vice dictarum comperarum et participum earum, tradere et assignare eisdem dominis protectoribus, siue cui vel quibus voluerint, intra diem crastinam ante occasum solis dictam suam nauem paratam et munitam omnibus corredis etc. Item promisit etc. quod idem earolus libere permittet et patietur ut ipsi domini protectores eligant et ponant super dicta naui eum patronum quem voluerint, ipsique domini protectores vel ipse patronus conducat ad stipendium, sumptibus propriis ejusdem caroli, officiales et turmam dicte nauis usque ad numerum virorum centum, in quibus tamen tot famuli seu seanagalli computari possint etc. Item promisit etc. quod contentus erit etc. quod ijdem domini protectores. seu dictus patronus eorum nomine emet ex pecunijs proprijs ipsius caroli conuenicntem munitionem biscoti vini et aliorum alimentorum necessariorum pro dictis viris centum, saltem pro mensibus quatuor. quodque dictus patronus et turma conducant dictam nauem cum dictis viris centum usque ad ciuitatem caphe. ibique post ap-plicuitum nauis saltem dies decem custodie caphe inseruient. Et. versa vice prenominati domini protectores acceptantes omnes promissiones etc. superius declaratas, promiserunt etc. prenominato carolo patrono ut supra presenti etc. dare et soluere ex pecunijs comperarum eidem carolo libras octo milia monete januen. correntis. pro integra mercede et stipendio dicte nauis ac apparatuum ejus et virorum centum pro dicto viagio caphe etc. et pro omni eo et toto quod et quantum dictus earolus petere et requirere possit quouis modo occasione dicti viagij et aliorum superius contentorum. Acto et specialiter conuento et declarato inter dictas partes, quod si dictos earolus voluerit sibi solui et numerari ac mutuari ex nunc dicte libre septem (') milia aut ea pars quam voluerit, eo casu teneatur et obligatus sit ipse earolus prestare idoneam fidejussionem (’) Qui dice septem, e sopra il septem sta scritto o poi cancellato odo. ( 47 ) DOCUMENTI dictis dominis lidejussoribus de obseruando omnia suprascripta de tanta summa quantam sibi solui voluerit. Cum hac etiam declaratione, quod ijdem domini protectores non teneantur eidem soluere eam partem dicte summe, quam intellexerint necessariam fore ad solutionem stipendiorum dictorum virorum centum super dicta naui conducendorum, et munitionum et victualium pro alimentis eorum ut supra faciendarum, conuertendam in ipsa stipendia et munitiones. Acto etiam' etc. quod si contingeret aliquam controuersiam oriri inter dictas partes occasione contentorum in presenti instrumento aut dependentium etc. ijdem domini protectores in omnibus ejusmodi controuersijs sint et esse intelligantur judices competentes, et hoc ipsum instrumentum exequi possint et debeant propria auctoritate. non obstantibus obstantijs quibuscumque. Que quidem omnia et singula (') DOCUMENTO CCCCLXXXVI. Lodisio Uorlasca si obbliga al Magistrato di s. Giorgio di condurre ai suoi stipendii in Caffa una compagnia di 70 soldati. UGO, 29 febbraio (Filza di Caffa, n. 93) ❖ MCCCCLX die XXVIIII februarij. Lodisius de borlasca q. bartolomei conestabilis conductus ad stipendium comperarum sancti georgij cum pagis septuaginta, constitutus etc. promisit conducere et preparare, intra terminum per magnificum officium sancti georgij statuendum, dictas pagas septuaginta ex hominibus idoneis et condecenter armatis, et cum ipsis pagis ascendere super ea naui vel nauibus quas ipsum magnificum officium voluerit, et in dei nomine caffam accedere et in toto ipso viagio caffè cum ipsis pagis prompte et fideliter parere mandatis dicti magnifici officij et ejus vel eorum officialium de quibus ipsum magnificum officium ipsi lodisio com- (') L’atto finisce qui, perciò è incompleto. Esso veramente non è che 1’ abbozzo o minuta del vero contralto stipulato. ANNO 1400 ( 48 ) missionem dederit, et posteaquam fuerit in caffa cum ipsis pagis bene et fideliter seruire toto tempore pro quo hic in janua stipendium sibi solutum fuerit, et demum omnia facere que ad ipsum, ratione dicti stipendij. ex probata consuetudine quomodolibet pertinebunt. Item promisit dictus lodisius conductor dictarum pagarum septuaginta quod toto tempore quo moram faciet in janua aut locis circum-uicinis cum dictis pagis erit fidelis illustri domino regio gubernatori, et contra statum regium non faciet vel veniet clam vel palam, directe vel indirecte, nec alio quouis modo in janua cum dictis pagis. Sub pena restituendi stipendium sibi ut supra pro ipsis pagis mutuandum seu soluendum. et alia quecumque grauiora arbitrio dicti magnifici officij taxanda. Et sub ypotheca etc: Et pro eo intercesserunt et fidej usserunt omnes infrascripti et quilibet eorum pro quantitate inferius declarata. Scientes etc. Respondentes etc. Eorum autem qui fidejusserunt nomina sunt hec: • Seguono i nomi di sedici, fra nobili e popolani, inscritti tutti per fiorini 100 (*). Johannes de lucho notarius. DOCUMENTO CCCCLXXXVII. Patente di capitano dei sobborghi, ossia della porta degli avanborghi di Caffa, data per tredici mesi a Nicolò Camogli di Bernardo, finiti i due anni di Giovanni Mainerò. 1460, 3 marzo (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) (fol. 72) Gli conferiscono quell’ ufficio in retributionem itineris sui hinc deo preuio futuri caffam. pro quo habuit a nobis ducatos xxquinque prò sumptibus suis. E perchè non debba stare due anni sulle spese in attesa deVimpiego, vogliono sia ammesso allo stipendio unius summi mensualis. Data janue ni martij mcccclx. (’) Sotto il giorno 8 marzo nello stesso foglio, e in altro con la data del 1.° aprile, il Borlasca presentò altri sei mallevadori per 100 fiorini ciascuno. ( 49 ) DOCUMENTI DOCUMENTO CCCCLXXXVIII. Elezione dei nuovi consoli di Soldaia, Cembalo e Tana, per un anno. U60, 6 marzo (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) (fol. 18) * MCCCCLX die jouis VI martij. Magnifica officia dominorum protectorum etc. annorum de mcccclviij et Lvnn. quibus fuit pridem attributa potestas conferendi officia maris majoris. in numero videlicet illi de lviiii integro congregati et de lviii in sexto, et quorum qui his affuerunt nomina sunt hec. videlicet: Ex OFFICIO DE LVIIII D. Manuel de grimaldis prior Dominicus de prementorio Albertus spinula Marcus grillus Johannes de domoculta Johannes de bartolomeo et Paulus de francis olim turturinus Ambrosius de marinis. Ex OFFICIO DE LVIII nomina illorum qui his affuerunt sunt hec: D. Johannes piccamilium Badasar lomelinus Johannes de inurea Julianus maruffus et Antonius de canali Lodisius de auria. Absentibus tantummodo benedicto de nigro et luca saliceto, absol-uentes se se ad calculos albos et nigros de unoquoque requirente in-frascripta officia, elegerunt sub conditione infrascripta pro uno anno, cum conditione quod electi caueant in tres dies proximos de florenis trecentis pro singulo, aplicatis comperis. accedendi caffam cum na-uibus que deo preuio annauigature de proximo sunt cafTam. et non aliter locum habeat ipsorum electio, videlicet: Ad consulatum soldaie Augustinum adurnum olim nouellum. repertis albis calculis undecim affirmatiuis et tribus nigris reprobatiuis. Società Ligure. St. Patria. Voi. VII. P. I. 4 ANNO 1460 ( 50 ) Ad consulatum cimbali Bartolomeum de auria q. oliuerij. repertis calculis albis et-nigris ut supra. (Non habuit locum quìa recusauit). Ad consulatum tane Carolum spinulam de luculo q. johannis. repertis omnibus quatuor-decim calculis albis afflrmatiuìé et nulla nigra. DOCUMENTO CCCCLXXXIX. Salvocondotto concesso dal Governo ili Genova a chi partisse alla volta ili Caffa, agli stipendi del banCo di s. Giorgio, nelle due navi Italiana e Spinola. 1460, 6 marzo (Filza dei Cancellieri, ann. 1453-1464, n. 14, sala l.a Collegij nell’ archivio governativo ) * Die VI martij 1460. Illustris dominus regius in janua gubernator ac locumtenens. et magnificum consilium dominorum antianorum in sufficienti et legitimo numero congregati.' scientes quantum necesse sit ut naues due stipendio magnifici officij sancti georgij conducte, iture capham. celeriter eant, et omne impedimentum tollatur quominus ille et alie gentes’ conducte a dicto officio pro custodia ciuitatis illius non accedant, ymo volentes ut rei huic omnis fauor addiciatur. hoc presenti decreto statuerunt et deliberauerunt quod quicumque stipendium ab ipso magnifico officio sancti georgij pro capha et in presenti viagio accepit vel accipiet, habeat et habere intelligatur saluumconductum pro omnibus debitis priuatis ad que obligatus esset a duobus mensibus citra, jubentes uniuersis magistratibus ciuitatis janue ac dictrictus quatenus et omnino illis nullum impedimentum . . inferri permittant, usque ad eorum reditum ex hoc stipendio. ( 51 ) DOCUMENTI DOCUMENTO CCCCXC. Decreto in favore delle merci a caricare sulle navi Italiana, De Marini e Spinola alla volta dell’ Oriente. 4460, 18 marzo (Diuersor. Comm. Janue, ann. 1460-1461, segnato X, 1005, 80, nell’archivio governativo) * MCCCCLX die XVIII martij. Illustris dominus regius etc. et magnificum consilium etc. annuentes requisitioni coram eis facte per gubernatores vectigalium quinquennij tamquam juste, attento etiam quod hoc fit de beneplacito et consensu magnifici officij sancti georgij. omni jure via etc. sanxerunt et decre-uerunt quod omnes res et merces deferende ex ciuitate saone ad portum janue. destinate pro partibus orientalibus, que onerabuntur in nauibus caroli italiani, lucani de marinis et petri spinule. siue in aliqua ipsarum, que quidem naues de proximo ad partes ipsas orientales nauigature sunt, habeant et habere intelligantur illum gradum illamque obligationem ac si in portu saone super ipsis nauibus res et merces predicte onerate fuissent, quantum (sic) respectu tantum omnium vectigalium communis, aliquibus in contrarium non obstantibus. Cum hac tamen additione et declaratione. ’ ut dicte res et merces que ut supra deferentur ad portum janue. siue in terra exonerate fuerint siue non. onerari super ipsis nauibus seu aliqua earum non possint, nisi cum licentia dicti officij sancti georgij. DOCUMENTO CCCCXCI. Dietro sua richiesta concedono a Carlo Spinola il consolato di Tana per due anni, ed egli presta giuramento. 1460, 20 marzo (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) (fol. 18) * MCCCCLX die XX martij. Prefata magnifica officia annorum proxime preteriti et mcccclviii. ex quibus omnes anni de mcccclviiii affuerunt, et anni de mcccclviii ANNO 1460 ( 52 ) absens tantummodo nobilis benedictus de nigro, attento quod nemo attendit ad officium consulatus tane, et ad illud exercendum supra-scriptus earolus non eligit accedere nisi conferatur sibi pro annis duobus, maturo examine precedente absoluentes se ad calculos albos et nigros, repertis omnibus quindecim calculis albis affirmatiuis. elegerunt dictum carolum in consulem tane, finito tempore lansaroti de parma, pro annis duobus, ut erat electus ipse earolus pro uno anno. Segue : Ea die dicti Carolus acceptando jurauit et promisit accedere cum nauibus deo preuio profecturis eaffam sub pena florenorum ducentorum. Sub etc. Respondens etc. Et pro eo etc. baptista spinula q. d.johannis. badasar grillus. Sub etc. Respondentes etc. Que officia collata sunt pro uno mense ultra annum, et duobus pro duobus annis. DOCUMENTO CCCCXCII. Gherardo Pinelli è eletto ministrale di Cìffa per due anni, finito il tempo di Lazzaro Torriglia. 1460, 20 marzo (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) (fol. 18) ❖ MCCCCLX die XX martij. Prefata magnifica officia ad requisitionem magnifici officij sancti georgij de lx. absoluentes se ad calculos albos et nigros, elegerunt ad officium ministrarie caffè pro duobus annis, finito tempore (manca) de turrilia. guirardum pinellum. in retributionem laborum et sumptuum suorum a caffa januam, repertis omnibus xmi calculis albis affirmatiuis. ( 53 ) DOCUMENTI DOCUMENTO CCCCXCIII. Sostituzione di Luciano Vivaldi al nobile Bartolomeo D’ Oria nel consolato di Cembalo, per averlo costui ricusato ad un anno. 4460, 20 marzo (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) (fol. 18 v.) « MCCCCLX die XX martij. Magnifica officia sancti georgij annorum de mcccclviiii in integro numero congregatum, et anni de mcccclviii in sexto numero congregatum. absentibus benedicto de nigro et lodisio de auria. attento quod bartolomeus de auria q. oliuerij non acceptauit officium consulatus cimbali . . . illud pro uno anno recusauit acceptare, absoluentes se ad calculos albos et nigros, elegerunt pro uno anno nobilem lucianum de viualdis. ita tamen quod cum presenti passagio se expediat, repertis omnibus calculis quatuordecim albis affirmatiuis. Segue : Ea die Dictus lucianus acceptando promisit cum presenti passagio se expedire et ire caffam. sub pena liorenorum centum. Sub etc. Respondens etc. Et pro eo etc. badasar grillus. Sub etc. DOCUMENTO CCCCXCIV. I Protettori comandano che sia pagato lo stipendio annesso all’ufficio di custode della porta Caiadore a Luca Marchese, il quale dimenticò in Genova le sue lettere patenti. 4 460, 26 marzo (Negot. gest. off. s. Georg. 1457-1475) (fol. 56 v. ) Vi appongono però la condizione che consti abbia fedelmente adempiuto ai suoi doveri di custode. Data janue mcccclx die xxvi martij. ANNO I 4()0 ( 54 ) DOCUMENTO CCCCXCV. Patento di consolo di Cembalo data per tredici mesi al nobile Luciano Vivaldi, finito il tempo di Agostino Maruffo. 1460, 26 marzo (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) (fol. 72 t>.) Formola solita col diritto di tener taverna. Segue ima postilla, cioè: Ceterum mandamus vobis consuli massarijs prouisoribus et scribe car-tularij massarie. quatenus ad penam soluendi de vestro proprio duplum. de salario et emolumento unius mensis ex tredecim faciatis debitorem dictum luciainum. et ad eandem rationem et de pluri si pluri tempore exerceret dictum officium, et creditricem cameram officij nostri. cum pecunie hujusmodi retentionis conuertende sint in utilitatem comperarum utilem et laudabilem. Data janue mcccclx die xxvi martij. DOCUMENTO CCCCXCVL Patente di console di Soldaia data por tredici mesi ad Agostino Adorno, finito il tempo del nobile Gianotto Lomellini. <460, 26 marzo (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) (fol. 73) Formola solita, colla facoltà della taverna e la postilla precedente. Data janue die xxvi martij mcccclx. ( 55 ) DODU.MENTI Torciglia, dopo aver» sminuito a sommi sessanta annui il salario di quel- Protectores etc. Spectato et egregijs viris, consuli, massarijs et prouisoribus. officio monete, et baptiste de valletari notario scribe massarie caphe. dilectis nostris, salutem. Moti aleuiatione onerum, que magna sunt, pro sustentatione illius ciuitatis. decreuimus ad officium illius scribanie massarie cum debito temperamento prouidere. et quod pars utilitatis ejus perueniat in massariam. taxantes salarium ipsius scribe in summos sexaginta in anno, et stalie retineri debeant per massarios et prouisores et nobis mitti. Quod salarium summorum lx tantum et nullum aliud emolumentum habere et percipere debeat scriba, et stalie camere nostre soluantur. et emolumenta quecumque sint et unde perueniant. et salaria dicte scribanie. diminuta ut supra, remaneant in massariam. Et ita volumus obseruari et exequi per vos consulem massarios et officium monete diligenter, sub pena quatrupli damni cujusuis et defraudationis facte officio. Itaque aduertatur ne quid detrimenti in predictis patiatur camera nostra et massaria. Itaque sub his legibus elegimus in scribam pro anno uno. et pluri aut pauciori tempore ad nostrum beneplacitum etc. dilectum nostrum nicolaum de turrilia notarium. Mandamus igitur vobis quatenus, statim finito anno dicti baptista visis presentibus. eundem nicolaum in scribam etc. habeatis, recipiatis etc. Prouidentes quod de omni emolumento salario obuentionibus et quouis lucro seu obuentione dicte scribanie te.:eri et fieri faciatis de omnibus creditricem massariam ratione dicti officij. de qua ratione soluatur salarium dicto nicolao summorum sexaginta tantum in anno et stalie nobis, reliquum remaneat in massariam. Et ita factum dicte massarie diligenter reuideatis quod emolumentum ejus nihil damni patiatur camera nostra, sub P ufficio. 1460, 26 marzo (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) (fol. 7i v. ) ANNO 1460 ( 56 ) dicta pena, facientes vobis idoneos fidejussores prestare per dictum nicolaum de obseruatione premissorum et de legalitate officij et standi sindicamento et parendi mandatis nostris, et obseruare teneatur ea que in litteris concessis predicto suo precessori continentur, sub pena in illis contenta. Registrata etc. Data janue die xxvi martij 1460. DOCUMENTO CCCCXCVIII. Patente di console di Tana, data per due anni e due mesi, al nobile Carlo Spinola q. Giovanni, finito il tempo di Lazzarotto Palma. •1460, 27 marzo (Negot. gest, off. s. Georg, ann. 1457-1475) (fol. 73 v.) Formala, consueta coll’ aggiunta succitata della ritenzione di due mesi, e la seguente: Ceterum mandamus etc. quod dictus earolus non amoueatur finitis annis duobus et mensibus duobus ab ipso officio, nisi successor suus hic eligendus eo applicuerit cum litteris nostris. DOCUMENTO CCCCXCIX. li governo e altri corpi dello Stato, coi Protettori, delibe-ano di armare maggiormente le navi, massime quella di Luca De-Marini, in viaggio per Cafla, contro le temute ostilità dei Catalani. 1460, 27 marzo (Diuersor. Comm. Janue, ann. 1458-1460, segnato X, 1000, 75, nell’archivio governativo) * * MCCCCLX die XXYII martij. Cum vocatis ad conspectum illustris domini regij in janua guber-toris et locumtenentis. ac magnifici consilij dominorum antianorum. spectabilibus offieijs monete, sancti georgij et maris. alijsque ciuibus ( 57 ) DOCUMENTI electis, numero fere centum, recitatisque litteris nonnullis ex florentia ad diuersos ciues scriptis, narrantibus naues catalanorum cepisse nauem melchionis gentilis in mare alexandrie. et aliam item nauem januensem que ex chyo discesserat, plerique metu percussi presertim... nauium que nunc iture sunt ad orientem pro factis caphe. quam maxime prouidendum esse earum saluti laudauissent. verum in varias sententias hujusmodi prouisionis distraherentur, vir nobilis lucas de grimaldis assurgens breuiter in hunc modum disseruit: periculum et necessitates caphe omnibus notas esse, nihilque magis saluti illarum rerum quam celeritatem conferre posse, nec formidare si he tres naues ad illud iter composite viris ab officio sancti georgij ordinatis et alijs apparatibus munite mittantur, quin salue a nauibus hostium in orientem accedant. Hoc tamen laudare quod in naui lucani de marinis tot viri addantur, quot spectatum officium maris omnibus cognitis necessarium fore judicauerit. ipsique officio omnimodam ac plenam attribuendam esse potestatem in hoc casu ea omnia agendi ac prouidendi prout ipsi officio videbitur, ita tamen quod impense hujusmodi prouisionis contribuat corpus nauis ipsius lucani, naula, merces et securitates in ea facte. Que sententia, collectis vocibus, cum approbata sub vocibus octuaginta septem, que erat major pars conuocatorum. extitisset. habita est pro decreto. DOCUMENTO D. Gli ufficiali del Mare di ciò incaricati dall’assemblea precedente, provvedono all’armamento della nave De-Marini. U60, 29 marzo (Diuersor. Comm. Janue, ann. 1458-1460, segnato X. 1000 , 75, nell’archivio governativo) * MCCCCLX die XXVIIII martij. Spectabile officium maris in pieno numero congregatum, et cujus officij nomina sunt hec: Sistus dentutus Petrus bonfilius et Damianus de leone ANNO I460 ( 58 ) Sciens pridie sibi fuisse datam curam et arbitrium ac potestatem, prout constat manu mei cancellarij infrascripti. prouidendi additioni aliquot virorum in naui nobilis lucani de marinis itura de proximo in orientem, ut tuta sit a periculo hostium, quodque impensa illorum virorum imponatur super corpore nauis. mercibus ac naulis, postea-quam. cogitauit quonam modo ipsi rei prouidendum foret, intellecto necesse esse pro hujusmodi sumptu ad presens habere libras saltem mille, nullam meliorem aut commodiorem viam fore cognoscens ad inueniendas pecunias ad hunc sumptum necessarias quam per hujusmodi institutionem drictus. omni modo via. etc. instituit ac deliberat quod quicumque colligere aut exigere minus voluerit pro centenario super corpore nauis ipsius lucani de marinis, eo pretio taxande prout taxatur a comerchiarijs. et naulis ipsius nauis ac mercibus in ea oneratis et onerandis pro presenti viagio. in quibus mercibus comprehensi sint et esse intelligantur panni sete aurum argentum et jocalia ac aurum filatum. soluendo libras mille monete janue currentis, et quem drictum collector colligere et exigere teneatur in chyo. ac de ea moneta que in chyo colligitur per drictum chyj. presentis drictus sit et esse debeat dominus et collector. Declarato quod pretium ipsarum rerum et mercium, de quibus colligi potest ut supra presens drictus. intelligatur esse et sit illud quo dicte res et merces valebunt in chyo. Item etc. (Seguono più altre clausole e condizioni che ommetto). Sotto il di 5 aprile evvi un secondo atto relativo a questa pratica, con cui il precedente diritto venne aumentato ancora da 16 a 20 soldi per cento. DOCUMENTO DI. Conferma della elezione di Gherardo Pinelli in ministrale di Caffa, e nomina di Damiano Valdettaro a sottoscrivano della Curia. 1460, 31 marzo (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) (fol. 18) * MCCCCLX die ultima martij. Magnificum officium sancti georgij anni presentis. cui attributa fuit integra balia conferendi officia illa maris pontici. ut constat in actis * DOCUMENTI francisci de borlasca notarij. attento quod dictus guirardus reuersurus est caffam. absoluentes se ad calculos albos et nigros, confirmauit a< de nouo elegit dictum guirardum ministralem caffè pro dictis annis duobus, in retributionem laboris sui et sumptuum suorum tam veniendi januam quam caffam reuertendi. ita quod dictum officium sit sibi collatum pro omni eo quod petere posset pro sua retributione et expensis factis et faciendis usque caffam quo accessurus est. repertis omnibus xi calculis albis affirmatiuis. Segue : Ea die Prefatum magnificum officium absoluens se etc. elegit pio duobus annis subscribam curie caffè damianum de valetarij q. johannis. DOCUMENTO DII. Patente di sottoscrivano della curia di Caffa data per due anni a Damiano Valdetlaro q. Cio., finito il tempo del suo predecessore mandato da Genova. 4460 , 34 marzo (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) (fol. 74 v.) Formolo, consueta,' e senra aggiunte. Data janue die ultimo martij. DOCUMENTO DIII. i Altra elezione degli ufficiali delle colonie. 4460 , 2 aprile % (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) (fol. 18 «.) 4* MCCCCLX die II aprilis. Magnificum officium dominorum protectorum etc. in integro numero congregatum, cui collatum est arbitrium conferendi officia maris pon- I ANNO 1460 ( 60 ) tici. ut quo plures januenses caffam mittentur cum presenti passagio eo majores fauores ciuitas ipsa et tutelam accipiet, absoluentes se ad calculos albos et nigros, repertis omnibus calculis albis affirmatiuis. elegerunt ad infrascripta officia infrascriptos sub formis infrascriptis. videlicet : Quam electionem voluerunt habere locum in illis cum nauibus profecturis caffam nunc accedent (sic) et non aliter: Ad officium porte caj adoris pro anno uno Simonem de grimaldis ansaldi pro anno uno. finito tempore stipendij quod habet pro caffa. repertis omnibus calculis albis. Ad capitaneatum orgusiorum pro annis duobus Benedictum antonium de axereto pro annis duobus, finito tempore lansaroti spinule. et interim postquam caffam attigerit habeat summum unum de stipendio pro singula paga, et ultra expensas alimentorum nauis usque caffam. repertis omnibus calculis albis ut supra. Ad castellanias soldaie pro duobus annis Adam centurionem pro annis duobus, finito tempore precessoris sui a janua destinati, et interim habeat stipendium unius summi, repertis omnibus calculis albis. Ad castellaniam seu castellanias cimbali pro duobus annis Filippum lomelinum q. babilani pro annis duobus, finito tempore precessoris sui a janua destinati, et interim habeat stipendium unius summi, repertis undecim calculis albis affirmatiuis et una nigra. DOCUMENTO DIV. Patente di castellano dei forti dei ss. Giorgio e Nicolò di Cembalo, data per due anni e due mesi, a Filippo Lomellini di Babilano, finito il tempo di Pietro Montenegro. 1460, 3 aprile (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) (fol. 75) Formolo, solita, colla facoltà della taverna e la ritenuta dei due mesi. Data janue die ni aprilis mcccclx. ( 61 ) DOCUMENTI DOCUMENTO DV. Patenlò di castellano di Soldaia c della torre di s. Elia, data per due anni e due mesi, ad Adamo Centurione di Battista, finito il tempo di Damiano Chiavari. 4460, 3 aprile (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) (fol. 75 v.) Formola al tutto come sopra. Data janue die in aprilis mcccclx. DOCUMENTO DVI. Patente di capitano degli orgusii di Caffa, data per due anni e due mesi, a Benedetto Antonio Assereto, finito il tempo di Lazzarotto Spinola. 1460, 4 aprile (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) (fol. 76) Forinola solita e aggiunte come sopra. Data janue mi aprilis mcccclx. DOCUMENTO DVII. Ordine del governatore regio al dottore Andrea Benigassi e nobile Bartolomeo D’Oria, giudici delegati sulia controversia della nave Leona, di terminare la lite col giorno 7 aprile corrente. 1460, 4 aprile (Diuersor. Comm. Janue, ann. 1458-1460, segnato X, 1000, 75, nell’ archivio governativo ) * MCCCCLX die IIII aprilis. Parte illustris domini regij in janua gubernatoris etc. jubetur vobis claro juris utriusque doctori domino andree de benegassio et viro nobili domino bartholomeo de auria q. domini jacobi. delegatis in causa anno 14(30 ( <32 ) et seu controuersia vertente inter dominum bernabeum de sanctis, nun-cium apostolicam. nomine quo agit. ex una parte, et jacobum de leono nomine hyeronimi tìlij sui. et alijs de quibus in ea delegatione iit mentio, ex altera, quatenus infra diem lune proximam que erit septima presentis. per totam diem debeatis terminasse et expedisse dictam controuersiam. Sub pena ducatorum quadringentorum applicandorum iacobo de leone et socijs pro suo interesse, et hoc ad instantiam dicti jacobi et sociorum. DOCUMENTO DVIII. Inventario degli attrezzi militari da mandare a Cada sulle due navi Italiana e Spinola , condotte dal Banco. 1460, . . aprile (’) (Filza di Caffa, n. 94) * Jhesus. Pro Capba. i Inuentarium rerum onerandarum in nauibus prò capila. Et primo coffa una in qua sunt coiracie tres coperte fustanei nigri et celiate septem, seu..... Item in alia coffa sunt pectoralia duo et celiate quindecim, seu....... Item in alia coffa pectoralia tria et celiate decem- septem. seu....... Item in alia coffa celiate duodecim et coiracia una coperta fustanei nigri cum suis brionis seu Item fangotini duo coperti canabacij. in quibus sunt corrigie l pro panserijs pro singulis, seu Item barrilia decem. in quibus sunt panserie centum. videlicet dècem pro singulo. seu Item tarconi quinquaginta . . . sex signati vexillo crucis, seu Item capse triginta veretonorum. videlicet xxnn a tibia et sex a girella, .seu .... coffe i. coffe i. fagot. ii. barrii. x. tare. l. caps. xxx. (’) Appongo questa data come probabile, non già che ne sia affatto certo. ( 63 ) DOCUMENTI Item capse triginta veretonorum. videlicet sedecim a tibia et quatuordecim a girella, seu caps. XXX. Item carratelli duo pulueris bone, seu . car. ii. Item capse tres indulgentie (*). videlicet duo a gi- rella et una a turno, seu..... caps. in. Item rondelle due fili prò balistis. in una aciole dlxxvi. in alia aciole dxxxi. seu ron. n. Item carratelli duo salnitrij. ponderis centum xvi librarum, xxxvim veteris, seu .... car. ii. t Item barrilia duo pulueris pro sarbatanis. ponderis centum et lxxxii brut (sic) pro barrilibus. Item barilia duo pulueris pro sarbatanis. ponderis librarum ccl vet. DOCUMENTO DIX. Rassegna fatta sulla nave Italiana dei fanti condotti a Caffa, allo stipendio del Banco, dai conostabili Lodisio Borlasca, Lorenzo Delfino, Carlo Balbo e Luciano Vivaldi. \ 460, . . aprile (Filza di Caffa, n. 95) * Jhesus. Infrascripti sunt homines, seu soldati, qui sunt ad solidum magnifici officij sancti georgij. et primo in naui italiana dominus guriar-dus (sic) lomelinus patronus cum hominibus infrascriptis. videlicet hominibus xxx. ut di. . . . Lodisius de borlasca cum hominibus infrascriptis. et primo: Franciscus de sorili (?) Johanetus de metelino Merianus de auria Andreas de nascheto Marchus de madallena Franchinus de vernacia Tomas de garbagna Teramus corsus Jacobus de aste Stefanus de modena Gaspar de auria de metelino Antonius de bonifacio (’) Sic! Non si lia dubbio però clic qui trattasi di balestre; le quali forse saranno state acquistate coi denari delle Indulgenze. e ANNO 1460 ( 64 ) Nicolaus rattus Dominicus bozonus Manuel de pometo Jacobus de palatio Jacobus de neapolli Francisclius porchus Janinus de gentillis Joliannes de passiano Toma (sic) de rochatagiata Christofarus de mediollano Nicolaus fllippus de saona Benedictus de rubeis Johannes de barrili Georgius de alsario Guliermus.de molendino Georgius justinianus Bartholomeus cappe Jacobus corsus Benedictus de carmandino Benedictus de vallebella Georgius alaxius Jacobinus de mediollano Anthonius de ceua Johannes mantega Paullus de souanis Leonardus de honeto Janinus boto dictus barbante Johannes de goanto Laurentius darffinus cum Francischus ihapascha Gregorius de remundis Nicolaus lungus Georgius balbus Bartholomeus balbus Simon de magiollo Jeronimus (sic) Anthonius scarella Jolianetus palauicinus Johannes de sibillia Georgius de modano Jacobus de mora Nicolaus de la cazella de leuanto Jacobus morexanus de bonifacio Dominicus perezus de leuanto Donatus corsus Michael de chio Anthonius justinianus Johannes formentus Baptista de guano Pellegrinus de turilia Valentinus de zoallio Christofarus bachochus Baptestinus borella Alfunsus aer de portugallo Antonius de ferrarijs de aste Leo dictus gaspar de scarpento Christoforus dictus ragius de pedemonte Johannes maria de massascho Jacobus ihioclerius de recho Nicolaus de rodo Andreas de gafollo de camullio Rolandus de rochatagiata de turilia. In summa lxvii. Jacobus merualdus Michael merualdus Bartholomeus bonauia Franciscus de pugia Petrus camollius. Johannes de carpena Augustinus moragia hominibus infrascriptis. et primo: ( 65 ) DOCUMENTI Petrus bassus Anthonius borza Johannes antonius de sigestro Bernardus jugotus Obertus dandus Jacobus cauagnollus Johannes ganbinus Georgius borcelerius In summa xxx. Carolus balbus cam hominibus infrascriptis. et primo : Petrus buschacius Bartholomeus gatus Petrus de aiuado Paullus de cazanoua Antonius gandurffus Ambrosius gius Johannes baptista ceuascho. Berthinus barbus Michael de munchalerio Christofarus de mantua Berthonus de chunio Petrus de auignono Petrus rocetus Petrus blanchus Andreas de schotia Johannes de contigia Tomaxius de bollonia Petrus curcius Franciscus dictus muncaluus Jacobus de dulceaqua Antonius granaria Johannes de fegino >Conradus de clauaro Jacobus de barbazerata Francischus de agostino Bartholomeus de lanciauegia Laurentius corcius Nicollaus de fogo Leonardus ardoinus Gregorius de sanguineto Stefanus de pinascho. In summa xxv. Infrascripti sunt homines juncti pro magniflcho officio sancti georgij. et primo sunt . . . hominibus xi (e ne mancano i nomi). Dominus lucianus de viualdis cum hominibus septem. Lucianus baillus scriba nauis n. domini anthonij italiani manu propria. Segue il riassunto totale: xxx. LXVII. XXX. XXV. VII. XI. CLXX. (') (’) In altro cartolaro sono i ruoli dei soldati o capitani citati a pag. 11. Società Ligure. St. Patria. Voi. VII. V. I. ANNO I400 ( OC ) DOCUMENTO DX. Ordine a tutti i capitani, marittimi e militari, della nave di Carlo Italiano, noleggiata dal Banco per Caffa, di non lasciar più discendere nissuno a terra, ma di partire a quella volta. H60, 5 aprile (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1407) (fol. 117 v.) * MCCCCLX die V aprilis. Parte magnifici ofilcij dominorum protectorum etc. mandatur gui-rardo lomelino patrono, lodisio de borlasca armorum conductori, ambrosio dalfìno etiam conductori, et stipendiatis ad seruitium et stipendia prefati magnifici officij. nauclero, scribe, ingrezatori. stipendiatis et marinarijs nauis caroli italiani conducte pro caffa. quatenus nullo pacto descendant vel aliquem ex dicta naui descendere permittant, sub pena fidejussionum suarum et alia grauiori. etiam corporali, arbitrio dicti officij. et quamprimum incipiant flare venti quibus possint nauigare ad partes orientales siue ad portum venerem, non morando in hoc mari, sub dicta pena dent vela ventis et recedant. DOCUMENTO DXI. Lo stesso ad Antonio Delpino, condottiero delle due navi Italiana e Spinola per Caffa, e capitano della Spinola. I i60 , 5 aprile ( Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1467 ) (fol- 118) * MCCCCLX die V aprilis Parte magnifici officij sancti georgij etc. mandatur antonio de pinu capitaneo nauium conductarum pro caffa. et patrono nauis petri spi-nule. nauclero, scribe et subscribe, ingrezatori. marinarijs et plusme ( 07 ) DOCUMENTI dicte nauis. nec non stephano de pareto, petro de arquata et carolo balbo conductoribus stipendiatorum prefati magnifici officij pro caffa. quatenus nullo pacto descendant vel aliquem etc. il tutto corae sopra sino al fine. DOCUMENTO DXII. Comando al nobile Gherardo Lomellini, patrone della nave Italiana,, di mandare subito sulla nave Spinola Antonio Italiano, e non più riceverlo nella sua. <460 , 5 aprile (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1467) (fol. 118) * MCCCCLX die V aprilis. Parte magnifici officij sancti georgij etc. mandatur et expresse jubetur nobili guirardo lomelino patrono nauis italiane, quatenus ad penam fidejussionum suarum, habito presenti mandato, mittat ad nauem petri spinule. sub patronatu spectati antonij de pinu. antonium italianum. et ipsum ulterius non recipiat ipsum antonium in dieta naue sub dieta pena. DOCUMENTO DXIII. Lettera del conestabiie Lodisio Borlasca di scusa ai Protettori per non essersi trovato presente alla mostra dei suoi fanti a bordo della nave Italiana. 4450, 6 aprile (Filza di Caffa, n. 96) (Extra) Magnificis dominis protectoribus comperarum sancti georgij. dominis meis singularissimis. (Intus) * Jhesus. Magnifici domini mei singularissimi, quanto me dispiaque heri non mi trouare a lo fare de la mostra, dio lo sa. e maxime pero che mi ANNO I460 ( 68 ) inanellavano v compagni, li qualli sono caxone che io non me li tro-uase. li nomi de li quali manehauano sono questi: g'eorgio de alsario andrea de gafo (sic) de camulio. rafael de amigeto. baptista d‘e guano ambo di bisagno. marcho da la madalena citad.ino de genoua. E pero magnitiei signori che mi facesti la mostra di compagni lxvi agion-gendoli v sono numero lxxi. perche io resteria auere lo intiero, le qualle vederia volunteri me faresti dare pero . . . agio mesteri. et non altro per lo prezente saluo me aricomando ale magnitìcentie vostre. Ex naue die vi aprilis. Ludouicus de borlasca cum humili recommendatione Ego guirardus lomelinus afirmo. DOCUMENTO DX1V. Ordine al capitano Antonio Delpino di mettere subito a terra dalla sua nave Giovanni Raibaldi. ■1460, 7 aprile (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1407) ( fol. 118) * MCCCCLX die VII aprilis. Parte magnifici officij etc. mandatur vobis spectato viro antonio de pinu eapitaneo nauium nauigandarum deo preuio caffam. quatenus sub pena florenorum mille et ultra, arbitrio prefati magnifici officij exigenda a vestris fidejussoribus, viso presenti mandato mittatis in terram, cum lembo qui mittitur ad vos. johannem reibaldum. omni excusatione postposita. " r ( 09 ) DOCUMENTI ’ DOCUMENTO DXV. Ingiunzione ai due capitani suddetti di partire per Caffa. 1460, 7 aprile (Neg. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1467) (fol. H8t>.) ' ❖ MCCCCLX die VII aprilis. Parte magnifici officij sancti georgij etc. mandatur vobis antonio de pinu capitaneo. patrono unius nauium conductarum pro caffa. et guirardo lomelino patrono relique, quatenus quamprimum venti fa-ueant et seruiant nauigationi vestre. detis vela ventis et velificetis nauigetis recto viagio ad iter vestrum, non remorando ulterius ’neque declinando ad portum veneris neque ad alias partes, sed prosequamini iter vestrum sub pena grauissima arbitrio prefati magnifici officij a vestris fidejussoribus exigenda. Segue : Ea die. Georgius spinula nuncius retulit se hodie personaliter etc. DOCUMENTO DXVI. Sostituzione di nuovi membri a compimento dell’Ufficio dell’anno 4 458. 1460, 23 aprile (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1467) (fol. 119) * MCCCCLX die XXIII aprilis. Magnifici domini protectores etc. anni de mcccclviii in integro numero congregati, attento quod generosus vir dominus lodisius de auria. unus ex ipsis octo dominis protectoribus, sublimatus est ad capita- \iNNO 14(30 ( 70 ) neatum galearum et classis, diuino fauente presidio profecture ad presidia illustrissimi domini ducis Calabrie prò regno neapolitano obtinendo, et quod prestans vir lucas de nigro. olim salicetus. effectus est de albergo de nigro. ex quo inconueniens est quod duo de uno albergo essent ex ipso officio, attento etiam quod nobilis benedictus de nigro plurimum occupatus est in varijs negotijs. propter que non vacat agendis dicti otflcij. absoluentes se ad calculos albos et nigros, snrrogauerunt ad dictum officium loco prefati generosi ludouici (*) nobilem antonium de auria q. johannis. repertis calculis octo albis affirmatiuis et nulla nigra, et gregorium adurnum loco popularis albi acceptant . . . loco dicti benedicti lucam prefatuni. et loco dicti luce ut popularis dictum gregorium. repertis calculis septem albis affirmatiuis et una nigra. DOCUMENTO DXVII. Patente di ministrale di CafTa data, per due anni e due mesi, al nobile Gherardo Pinelli, finito il tempo di Lazzaro Torriglia. 1160, 28 aprile (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1175) ( fol. 77) Formola come sopra nel documento LXXXI a pag. 268 del tomo 1 ; coll'ordine di prestare in Caffa sicurtà di fiorini 1000. I)ata janue mcccclx die xxvin aprilis. (’) Se taluno ancora dubitasse che Lodisio era sinonimo di Lodovico, nc ha qui la convincentissima prova, come l’ebbe nei precedenti documenti DIX e DX11I. ( 71 ) DOCUMENTI DOCUMENTO DXVIII. I Protettori conferiscono altresì l’ufficio del peso in Copa, per due anni, al predetto Gherardo Pinelli in ricompensa de’ servizi resi al Danco. UGO, 29 aprile (Negot. gestor, off. s. Georg, ann. 1457-1475) (fol. 77 v.) Protectores etc. Spectabili et prestantibus viris, consuli, massarijs et prouisoribus. ac officio mercantie caffè, dilectis nostris, salutem. In' recompensationem laborum et sumptuum guirardi pinelli ad nos missi et reuersuri ad vos. ultra ducatos viginti quinque quos sibi dedimus pro sumptibus, et officium ministrarie illius ciuitatis. ut benefacientes sentiant suum benefacere sibi proficere, item eidem concessimus et contulimus pro annis duobus officium, ponderis coparij. inci-•piendis statiin finito tempore precessoris sui. et cum gratia quod possit eligere, unum loco sui idoneum, arbitrio vestro, qui illud officium exerceat. Itaque mandamus vobis et expresse committimus, quatenus statim finito tempore ultimi ponderatoris in caffa electi, dictum officium resignari faciatis illi nominando per ipsum idoneo et approbando per vos. cum salario et obuentionibus debitis, in omnibus et per omnia ut precessores sui illud habuerunt. Registratis presentibus in actis cancellarie nostre, nostrorumque magni et parui sigillorum impressione munitis. Data janue mcccclx die xxvim aprilis (‘). Segue : Mutuauimus sibi ducatos in auro largfis triginta quinque, quos vos consul et massarij ab ipso exigi faciatis et in nostra ponatis. Data ut supra ("2). (’) Fu rivocato come leggesi nel seguente documento DXIX. (*) Si vedano i documenti DXIX e DXXI. ANNO 1460 ( ) DOCUMENTO DXIX. Cassano la collaziono precedente, stante che il Pinelli si rifiuta di andare a Caffa toccando Scio, come aveva promesso. 1460 , 9 e 10 maggio (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) ( fol. 77 v. ) * MCCCCLX die VIIII maij. Magnifici domini protectores etc. in integro numero congregati, attento quod dictus guirardus non proficiscitur chium sicut promiserat, repertis calculis nouem albis affirmatiuis et tribus nigris reprobatiuis priuauit eundem guifttrdum ab ipso officio ponderis coparij. et jussit cassari suprascriptas litteras, quas reuocauit. * Die X maij. Dictus guirardus presentauit litteras quas habuit de dicto officio coparij. et magnificum oificium in vii numero congregatum jussit fieri litteras infrascriptas (*) requisitas per dictum guirardum. et littere dicti officij lacerate sunt. DOCUMENTO DXX. Elezione in secondo turno dei quattro Protettori specialmente incaricati del governo delle colonie. 1460, 9 e 10 maggio (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-14G7) (fol. 121 t>.) ❖ MCCCCLX die VIIII maij. et fuit heri. Magnifici domini protectores etc. in integro numero congregati, volentes vicissitudinem dare mi qui debent habere specialem curam re- (J) Vedi subito dopo nel documento DXX1. P ( 73 ) DOCUMENTI cipiendarum litterarum et negotiorum ad regimina locorum pertinentium. successores prestantum virorum dominorum urbani de nigro et sociorum, absoluentes se ad calculos albos et nigros, elegerunt infra-scriptos mi pro im mensibus, ut vicissitudo omnibus sit. repertis calculis a nouem supra albis aillrmatiuis de unoquoque infrascriptorum. videlicet: Brancaleonem de auria Gregorium lomelinum Andream de rocha et Bartolomeum sauli. DOCUMENTO DXXI. I Protettori scrivono al console di Caffa di non avere più mutualo danaro a Gherardo Pinclli per le spese di viaggio. U60 , IO marjcjio (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) (fol. 77 v.) * MCCCCLX die X maij. Protectores etc. Spectato et prestantibus viris, consuli, massarjjs et prouisoribus caffè, carissimis nostris. Requisiuit a nobis, carissimi nostri, guirardus pinellus notificari vobis quod pro expensis suis nihil sibi soluimus. Nos vero notifleamus vobis pecuniam non- soluisse, sed sibi retributionem fecisse de officio ministrarie caffè, ut in litteris de dicto officio sibi datis continetur. Mutuauimus tamen sibi ducatos triginta quinque largos soluendos per ipsum massarie recepture nomine nostro, ut alijs litteris nostris vobis scripsimus (‘). Data janue mcccclx die x maij. C) Cioò nella lettera riferita poco sopra nel documento DXVIII. ANNO I 4()0 ( 74 ) DOCUMENTO DXXII. Disposizioni riguardanti le sicurtà a prestarsi in Caffi) por conto della nave Spinola , al suo ritorno in Genova. I Ì60, 23 maggio (Diuersor. Comm. Janue* ann. 1460-1461, segnato X, 1005, 80, nell’archivio governativo) • ‘ \ * MCCCCLX die XXIII maij. C um prò naui que sub stipendio magnifici officij sancti georgij cafTam accessura est. et cui preest vir egregius antonius de pinu non prestiti fuerint ille fidejussiones de parendo mandatis illustris domini regij in janua gubernatoris et locumtenentis. et magnifici consilij dominorum antianorum nomine excelsi communis janue. que ex forma decretorum communis janue prestari debent, et ob hoc per ipsos illustrem dominum regium locumtenentem et consilium commissum litteris suis fuit consuli et massarijs caffè ac ipsi antonio de pinu, si forte accidet quod naui ipsi preesse debeat alter quicumque sit pre-terquam nobilis petrus spinula seu alius pro eo. eo casu nullatenus nauem ipsam ex portu caffè exire permittant nisi prius per ipsum patronum prestite fuerint fidejussiones de tlorenis octomilibus. quod ut fleri possit et nullum impedimentum sit respectu instrumenti nau-lizazionis et pactorum initorum inter ipsum magnificum olllcium sancti georgij et alios quosuis ad quos ea nauis pertinero videtur, prenominati illustris dominus regius locumtenens et consilium in sufficienti et legitimo numero congregatura, utilitati publice consulere volentes, omni jure via etc. sanxerunt et decreuerunt si nauis pre-dicta occasione fidejussionum ut supra" prestandarum per ipsum antonium de pinu ad tempus ordinatum non consignaretur quemadmodum continetur in instrumento pactorum de quo supra mentio fit. quod officium ipsum sancti georgij non intelligatur contrauenisse dictis pactis, et per consequens nullam penam ob eam rem incurrisse. Volentes etiam et deliberantes quod officium ipsum respectu predicto nullo unquam tempore molestari aut aggrauari non possit per aliquos officiales aut ( 75 ) DOCUMENTI magistratus communis janue. quibus quidem officialibus aut magistratibus in casu contrafactionis virtute presentis deliberationis adimerunt omnem potestatem omnemque arbitrium et jurisdictionem, et hoc non obstantibus aliquibus legibus regulis ordinibus capitulis et decretis in contrarium prohibentibus, et alijs obstantijs quibuscumque, etiam si talos essent do quibus opporteret hic fieri mentionem specialem. DOCUMENTO DXXIII. Ki ii novazione dei membri componenti la Giunta sopra i negòzii delle indulgenze concesse dai Papi. UGO, 10 luglio (Negot. gest. oir. s. Georg, ann. 1457-1467) (fol. 128) * MCCCCLX die jouis X julij. Magnifici domini protectores etc. in decimo numero congregati, volentes dare vices prestantibus viris manueli saluaigo. danieli de flisco. lazaro de varixio et octobono scalie, quatuor electis super negotijs ad indulgentias pertinentibus ('). confìsidevirtutibus et diligentia infra-scriptorum prestantium virorum, elegerunt eos in successores dictorum manuelis et sociorum, cum ea potestate auctoritate et balia collata eisdem manueli et socijs. mandantes eos citari ad jurandum et acceptandum. Quorum electorum nomina sunt hec: Alaonus gentilis Paulus de grimaldis Johannes franciscus parmarius Andreas de campis. (’) Erano stati eletti nel dicembre 1459 , come sta scritto a pag. 877 c nel documento CCGCLXX del tomo 1. ANNO 14(Ì0 ( 76 ) DOCUMENTO DXXIV. Convenzione falla tra i Protettori dell’anno 1458, che possano bastare quattro di loio a decide! e le cose dell’Ufficio, essendo essi tutti assai occupati nei negozii pubblici. 1460, 19 luglio (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1407) ,fol. 12-2 v.) * MCCCCLX die XVIIII julij. Magnifici domini protectores etc. in integro numero congregati, anni suprascripti de mcccclviii. animaduertentes plura esse negotia dicti officij non patientia dilationes, que interueniunt propter occupationes ipsorum, et propterea male cedere officio, nec expediri posse plura que expedientur si a paucioribus agerentur, absoluentes se ad calculos albos et nigros decreuerunt omnibus octo calculis albis affirmatiuis. quod quotienscumque contingat quatuor ex ipsis insimul conueniri pro negotijs dicti officij tractandis expediendis et ordinandis, ut insimul colloquuti fuerint, babeant baliam et arbitrium expediendi finiendi ordinandi et vendendi quicquid spectat ad officium suum, quod facere possint et de quo dare possunt baliam. et quicquid egerint quatuor ex ipsis, quiqui sint. exequatur et exequi debeat. Quam deliberationem fecerunt ne res et negotia officij efficiantur deteriores propter difficilem omnium congregationem, qui in alijs publicis negotijs occupantur sepe et occupati sunt ('). (’) Questo documento ha ben molta relazione coll’antecedente DXVI. posto poco innanzi, a pag. 69; e ne certifica scegliersi quasi sempre i Protettori del nostro Ranco fra i personaggi più influenti della Repubblica. DOCUMENTI DOCUMENTO DXXV. Nicola Gali lusio, duca di Lesbo, avendo chiesto soccorso d’armi contro il Turco, il governo di Genova decide la elezione di quattro cittadini a studiare e proporre i mezzi e le condizioni della implorata difesa. \ 400 , 30 luglio (Diuersor. Coimn. Janue, ann. 1459-1460, segnato X, 1004, 79, nell’archivio governativo) * MCCCCLX die mercurij penultima julij. Cum ad conspectum illustris domini ludouici de valle regij locura-tenentis ac januen. gubernatoris, et magnifici consilij dominorum an-tianorum communis janue. vocata fuissent magnifica officia balie, monete et sancti georgij et preter ea ciues centum, recitate sunt illis littere magnifici viri domini nicolai gatilusij. lesbi etc. domini, date xvim februarij superioris, inter cetera rogantis prouideri in chyo eo more quo prius prouisum fuerat superioribus temporibus, ut si accideret regem tureorum classem parare ad oppugnationem illius insule, parata essent in chyo subsidia ad defensionem illius profectura. Lecte deinde sunt littere ac decreta ad eam rem facientia, quibus intellectum est creatos illis temporibus fuisse commissarios quatuor in chyo. quibus data fuerat ampla potestas etiam cum expedientibus pre-ceptis. ut si accideret regem tureorum ad vexandam eam insulam classem instruere, ad ejus defensionem transmitterent pedites usque ad tricentos. quodque pecuniam in stipendia eorum erogandam, vel ad soluendum januam mitterent, vel si fide publica non confiderent, recuperarent illam ex impositione noui drictus vel ex additione aliquorum vectigalium seu drictuum. Quibus ita recitatis cum multi sententiam rogati et quid faciendum suaderent eloqui jussi, varias in medium sententias attulissent, tandem post disceptationes et varias rationes, ut assolet, in medium allatas, vicit hec sententia in quam aut omnes aut fere omnes conuenerunt. Quod videlicet decernatur succurrendum ac subueniendum esse ipsi magnifico domino, et defensioni illius insule, per elèctionem quatuor commissa-riorum constituendorum in chyo cum expedienti auctoritate ac pote- ANNO I 400 ( 78 ) state et cum preceptis et commissionibus que dande videbuntur, quodque ab ipsis illustri domino regio locumtenenti. consilio et officio balie, hic janue eligantur ciues quatuor cum amplissima potestate et arbitrio in tota generaliter hac materia. Qui quatuor simul cum ipsis illustri domino gubernatore et consilio constituant in chyo quatuor commissarios. de quibus#dictum est. eisque precepta et commissiones dent quàs et prout utiles conuenientesque putauerint. exquirantque ipsi per se quatuor quibus vijs haberi possit vel pecunia in ejusmodi stipendia conuertenda. vel saltem pignus et cautiones, sub quibus quatuor illi commissarij in chyo creandi se securos arbitrantur, ita ut pecunias depromere confidant in stipendia peditum conducendorum. Et demum auctoritatem potestatem et insuper curam habeant ea omnia decernendi prouidendi et faciendi que salus ipsius insule desy-derare videbitur, excluso semper et excepto quod non liceat his quatuor ejusmodi pecuniam aut etiam securitatem vel pignus, ut supra, inuenire per viam alicujus drictus. quandoquidem magnifici protectores sancti georgij omnino repugnant de nouo drictu vel additione drictus sermonem fieri. DOCUMENTO DXXVI. Nomina dei quattro cittadini predetti. 1460, 31 luglio (Diuersor. Comm. Janue, ann. 1459-1400, segnato come sopra) * MCCCCLX die ultima julij. Illustris dominus regius etc. et magnificum consilium etc. in exe-cutionem concilij hesterna die in palatium contracti super materia mitilinensi. creauerunt et constituerunt officiales in ea materia cum balia in eo consilio declarata, nobiles et prestantes viros lucam de grimaldis. sistum de monelia. jacobum justinianum q. jacobi et paulum de auria. ( 79 ) Utn:l MENTI DOCUMENTO DXXVII. Istruzione a frate Vannino d» Voghera, minorità, spedito al Papa dall’arcidiacono Lodovico Fiaschi, commissario apostolico per le indulgenze concesse dalla S. Sede per la difesa di Cada ecc. dai turchi o dai tartari. UGO, 5 agosto (Filza di Caffa, n. 97) * MCCCCLX die V augusti. Ludouicus de disco archidiaconus ecclesie majoris januen. et com-inissarius apostolicus super indulgentijs concessis contra turcum et tartaros. pro defensione nobilissime ciuitatis caffè et aliarum ciuitatum et oppidorum sitorum in mari majori. ditionis magnitiei officij sancti georgij etc. Cometiamo a voi venerabile fratre vanino de vigueria ordinis minorum. profecturo ad summum pontificem, che cum recomendatione siati per parte nostra cum lo magnifico messer jacobo da luca, apostolico secretario, amicissimo del prefato magnifico officio, al quale di-cereti che attenta la urgentissima necessitate de prouedere a quelle citate et oppidi. Ii quali protestauano se non se prouedeua a loro pren-derebeno partito, attenta la longa et calamitosa obsidione de turchi •et tartari. Propter quod lo prefato magnifico officio ha mandato due grande naue cum homini cinquecento et arme et munitione et denari, sensa li quali scriueuano non poterse substinere. a la quale prouisione noi confortando quello magnifico officio che aueria subuentione da molti loghi per le indulgenze concesse per la sanctitate de nostro signore papa pio ('): ve hauemo cum licentia del prefato magnifico officio adoprato circa questa opera, in la quale auete facto bon fructo de promissione, sed volendo venire a la exactione est seminato zinzania che nostro signore ne ha suspenso tute le indulgentie. et se dixe apertamente per uno exemplo de indulgentia concessa a la ecclesia et hospitale de milano. La qual cosa non pare sia ni vera ni verisimile. (') Veramente Pio II non fece che prorogare il tempo utile all’acquisto delle indulgenze concesse dal suo predecessore Calisto III, come è detto nel documento CCCCLVII, a pag. 940 del 1. tomo. ANNO litìO ( £0 ) percioche se est conceduta a la ecclesia et hospitale de milano. chi est inter li christiani citate opulentissima non turbata da infedeli, che se debe fare a quelli sono septem anni in tanta calamitate circumdati da infedeli. Pur attento che questa zinzania produce male et potrebe semper dicere lo magnifico officio bauere facto da la parte sua più che mai non fece veruno a sostentamento de le sue terre, voglia ipso messer jacobo supplicare a la sanctitate de nostro signore che corno non est de soa intentione abandonare le sue pecorelle, se degne per uno breue. dimostrare quanta cura ha che se conserue questa citate a cristiani, et per questo tollere questo errore. Et vos etiam prendereti informatione se non est vera questa suspensione, che più facile se impetrerà ipso breue. et se fusse etiam se impetre acioche non interuegna tale scandalo che interuenirebe se al prefato magnifico officio referisemo non potere fare de quello haueuamo ferma speranza. et per la bulla del santo padre et per nostra et vostra relatione et per molti altri conforti, et ne auisereti più tosto che potereti de quello hauereti et sentireti (l). DOCUMENTO DXXVIII. I Protettori comandano che sia ammesso Pietro Montenegro ad esercitare il suo ufficio di castellano dei forti di Cembalo, sebbene n’abbia perduto il il contrassegno in occasione della patita incolpevole sua schiavitù. 1460, 18 agosto (Negot, gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) (fol. 79) Protectores etc. Spectabili et prestanti viro, consuli, massarijs. pro-uisoribus. officio monete, nec non consuli cimbali et castellano arcium cimhali. dilectis nostris, salutem. Non ignoratis captiuitatis infortunium petri de montenigro. electi anno preterito die xxii februarij ad officium castellarne arcium sancti georgij et sancti nicolai cimbali. pro annis duobus in litteris inferius inscriptis, et quarum tenor talis est: Protectores etc. (2). (') Notisi che questo non è che un abbozzo, come appare, della istruzione data. (’) Vedi a pag. 90-> del I tomo il documento CCCCXX. ( *1 ) JMMX MUNTI Verum cum in ipeo infortunio amiserit, ut nobis parte sua expositum fuit, litteras et eontrasignuin ejusdem officij. et supplicatum fuei it indemnitati sue prouidere. quandoquidem non sua culpa accidit sitii aduersitas. et officium ipsum collatum fuerit fllippo lomellino babilani finito tempore petri predicti: Volumus et mandamus vobis expresse, quatenus si dictus petrus non adeptus est adhuc possessionem dieti offleij. visis presentibas. eidem resignari faciatis dictum officium castellarne ambarum arcium et fortilitiorum. non obstante ammissione contrasigni. de quo sibi prouideatis vos consul et massarij. et litteras ipsas seruetis. postea succedat dictus tilippus eidem petro. .1 quo petro retineatur omne emolm^entum duorum mensiuui pro dictis duobus annis, ut continetur in litteris dicti fllippi et aliorum officialium. quibus littore sunt concesse a calendis januarij presenti* anni Citra. Data janue mcccclx die xvm augusti. DOCUMENTO DXXIX. Elezione di i membri dell’ ultimo turno quadrimestrale per regolare gli altari delle colonie. 1460, 1.° settembre (Negot. gest. olT. s. Georg, ann. 1457-1467) ( fol. 432 v. ) * MCCCCLX die prima septembris. Magnifici domini protectores etc. in nono numero congregati, scientes vicissitudinem rcrum ad gubernum et dominium locorum submissorum regimini ipsius officij deuenire. juxta seruatam formam, ad reliquos quatuor protectores qui hactenus a cura ipsa exempti fuerunt, et tamen volentes electionem de eis facere, ut seruetur ordo laudatus, absoluentes se ad calculos albos et. nigros, inuentis octo calculis albis affirmatiuis et uno nigro, elegerunt, infrascriptos quatuor quibus obuenil vicissitudo, videlicet nobiles et egregios viros jacobum de flisco. an-freonum centurionum, grauanum adurnum et dominicum de oliitn. cum balìa alijs concessa. Società Ligure. St. Patria Voi VH. I*. I. C ANNO I 4()0 t 8* ) DOCUMENTO DXXX. Sulla richiesta dei borgomastri ecc. di Bruges, il Governo elegge un magistrato di quattro cittadini a giudicare sulla cattura fatta dalla nave di Napoleone Spinola di alcune merci caricate sul legno veneto di Damiano Moro. 1160, l.° ottobre (Diuersor. Comm. Janue, ann. 1459-1460, segnato X, 1004, 79. nell’ archivio governativo ) ❖ MCCCCLX dfe prima octobris. Illustris dominus regius etc. et magnificum consilium etc. cum accepissent litteras burgiinagistrorum. scabinorum et consulum brugiarum. datas die quinta mensis septembris. quibus petunt reddi sibi jus celere ac summarium cum debita restitutione mercium ’xo I i!)0 ( 86 ) DOCUMENTO DXXXV. Luca Grimaldi e Quirico Vivolo, giureconsulti, sono incaricati a terminare la lite della nave Leona , tra il Bernabò De’Santi e i mallevadori di quella. 1460, 11 ottobre (Diuersor. Comm. Janue, ann. 1460-1461, segnato X, 1005, 80, nell’ archivio governativo ) * MCCCCLX die XI octobris. Illustris dominus regius etc. et magnificum* consilium etc. cum au-dissent sepius spectatum dominum bernabeum de sanctis de urbino commissarium apostolicum. ex una parte, et viros egregios antonium de ingimbertis. jacobum de leone et socios fidejussores hyeronimi de leone, olim patroni unius nauis. ex altera, super controuersijs que inter partes ipsas verti videntur: Cupientes ut tandem ipsis controuersijs etiam pro honore publico finis imponatur, omni jure via etc. commiserunt et virtute presentis rescripti committunt claris jurisdoc-toribus dominis luce de grimaldis et quirico de viuolo. ut partes ipsas audiant juraque earum intelligant. et visis videndis et auditis audiendis. ipsis illustri domino regio locumtenenti et consilio intra diem jouis. que erit dies xvi mensis presentis. referant quenam sint partes ipsorum illustris domini regij locumtenentis et consilij. DOCUMENTO DXXXVI. Proroga del tempo a definire la lite suddetta lino ai 22 ottobre presente. 1460, 16 ottobre (Diuersor. Comm. Janue, Codice come sopra) * MCCCCLX die XVI octobris. Prenominati, illustris dominus locumtenens et consilium, in sufficienti numero congregati, prorogauerunt.tempus prenominatis dominis luce et quilico ad referendum, prout in suprascripta commissione continetur. usque ad diem xxn mensis presentis inclusiue. ( 87 ) DOCUMENTI * DOCUMENTO DXXXVII. I Protettori rigettano una dimanda di sospensione, relativa alla nave che già fu del noto capitano Carlo Cattaneo. 4 460 , 30 ottobre (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1467) ( fol. 136 v. ) * MCCCCLX die XXX octobris. Magnifici domini protectores etc. in septimo numero congregati, et quorum qui his affuerunt nomina sunt hec: D. Urbanus de nigro prior Paulus justinianus Andreas de rocha Branchaleo de auria et Nicolaus italianus Gregorius lomellinus. Bartholomeus sauli Auditis marco ricio et nicolao cattaneo fidejussoribus caroli cattanei. petentibus suspendi per mensem unum quod antonius marenchus debitor pro processu nauis que fuit dicti caroli non molestetur, et interim detur judex potioritatis cogniturus de potioritate ipsorum et • collectorum eabelle marmariorum. vel ipsi domini protectores de illa cognoscant, inde hieronymo de sauignono nomine dictorum collectorum dicente dictam suspensionem fieri non posse, cum judicatum fuerit per consules callegarum de juribus ipsorum, et ipsi marcus et socius non se appellauerunt. ex quo non habent ipsi domini protectores se intromittere, cum ipsi debeant consequi solutionem suam secundum quod fuit judicatum per magistratum competentem, inde si ipsi domini protectores voluerint cognoscere de potioritate vel judex competens cognouerit de potioritate. facient quicquid erit judicatum, maturo examine precedente deliberauerunt se non intromittere de dicta requisitione. ANNO I460 ( 88 ) DOCUMENTO DXXXVIII. Gran consiglio dei partecipi del Banco, in cui si di'Cide di tornare all’ elezione di soli otto Protettori. 1460, 7 novembre (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1407 ) (fot. 137) * MCCCCLX die VII nouembris. Cum magnifici domini protectores etc. anni presentis. intellexissent virtute articuli apositi in deliberatione facta anno superiore de electione ipsorum, cujus tenor talis est : Aproximandose la electione de lo anno seguente, de nouo se consegie et delibere se he da sta in questa forma, o da forma et regula de nouo como se hauera a fa. Ex debito officij sui conuocari fecerunt ultra tricentos participes dictarum comperarum. et congi’egatis ipsis in sala comperarum. coram eis lectus est dictus articulus et quesitum ab eis ut agendum sit. et accersitis infrascriptis dicere opinionem suam. Ipsi vero dixerunt in effectu sententias suas hujus effectus, videlicet : Nobilis bartholomeus de auria q. jacobi preponens experientiam esse magistram rerum, se comprobatum habere electionem duodecim damnosam comperis. propter morosas dilationes et confusionem que fuit quando non fuit ea forma seruata. ad cujus effectum fuerat deliberata anno superiore electio duodecim, quia octo debebant vacare regimini comperarum et quatuor regimini locorum, et cum non fuerit seruata ea forma, fuit laboriosum et tediosum eorum officium. Ex quo laudauit fieri electionem de octo et sub forma regule antique, et quod dicti octo sibi eligere possint coadjutores. Dominus baptista de goano. post ornamentum principi) sui perue-niens ad id quod queritur, laudauit fieri electionem de octo tantum, et ad tollendam murmurationem et suspicionem que inuasit aliquos, quod in electione fiat aliquid minus honestum, laudauit eligi dictum officium octo protectorum sub regula et forma ut eliguntur officiales locorum regimini commisso officio sancti georgij. Addito quod, ut * ( 89 ) DOCUMENTI alias commemorauit dominus johannes de serra, non possit eligi ad officium protectorum aliquis qui non sit particeps in comperis pro quantitate in regula contenta. Dominus lucas de grimaldis laudauit opinionem dicti domini baptiste. Similiter antonius de casana. Franciscus scalia preponens se fuisse anno superiore opinionis electionis octo tantum, nunc quod expertura est quam sit tediosa congregatio tot et quasi confusio, et certum sit primo anno officium non est onerosum pro negotijs comperarum. cumque non habeant eas causas venditionis cabellarum quas habebant protectores ante venditionem cabellarum venditarum pro quinquennio, facile in-telligi potest officium octo tantum posse melius vacare et intendere administrationi regiminis dictarum comperarum et locorum quam octo, laudauit electionem dictorum octo tantum et sub regula antiqua. Verum ut tollantur suspiciones que inate sunt in mentes aliquorum, quod difficilius sit impetrare a duodecim quam ab octo protectoribus, sit eorum octo electio sub hac conditione et clausula, quod de requisitionibus procedentibus a palatio seu ad res publicas pertinentibus non possit aliquid audiri neque deliberare nisi cum officio anni mcccc quadragesimi quarti, et una cum dicto officio, sub judicio calculorum, quicquid proponetur, deliberari debeat. Darius de viualdis laudauit electionem octo et sub forma regule antique. Dominus andreas de benigassio preponens quod, ut vulgariter dicitur: ubi multitudo ibi confusio, laudauit electionem octo et sub regula antiqua fleri, et quod octo eligendi habeant arbitrium eligendi sibi coadjutores si voluerint. Lucas de grimaldis q. ansaldi laudauit electionem octo et sub regula antiqua. Antonius gentilis reprobauit rationibus ab eo memoratis formam electionis anni superioris. Matheus de flisco electionem octo, ut laudauit dominus baptista de goano. cum additione commemorata a francisco scalia. Antonius erena similiter. Nicolaus de furnarijs electionem octo, ut dixit dominus baptista de goano. cum additione quod nisi participes eligi póssint. et ad minus participent pro locis quadraginta. Baldasar lomellinus laudauit electionem octo et sub regula antiqua, et cum arbitrio quod possint sibi eligere coadjutpres. Jacobus de guizo sub forma memorata per dominum baptistam de goano. Lodisius de auria assurgens phatus est comprobatum esse electionem duodecim non sortitam esse eum effectum qui opinabatur, cum ita deliberatum fuit, propter quod laudauit eligi officium octo protectorum tantum. ANNO 1460 ( so ) sed non debere neque posse eligi nisi participes qui participent in comperis pro locis quinquaginta, exceptis participibus artiftcibus. qui dummodo sint idonei, si non participarent pro dicta quantitate admittantur. dummodo participent pro conuenienti quantitate. Lucianus de grimaldis assurgens ait sibi videre electionem esse faciendam de octo et secundum regulam antiquam. Verum quia in-telligit quod cartularia et rationes caffè, famaguste et corsice non reuidentur. ut necessarium est. et cum transeant duo tres et plures anni ante reditum illorum, certum est quod illi protectores tempore quorum missi sunt non sunt amplius in administratione regiminis. Ex hoc lit quod successores non habent notitiam de commissionibus illis officialibus datis, et sic per obliuionem et imperitiam rerum res pretereunt absque debito ordine et correctione. Laudauit ideo eligi quatuor coadjutores ad beneplacitum, ex quibus annuatim unus mutetur et alius surrugetur. qui specialem curam habeant reuidendi cartularia et intelligendi gesta per illos officiales, et eos punire et condemnare possint, et habeant omnem administrationem in calculandis et. solidandis libris et rationibus temporum illorum officialium. In expendendo nullam habeant baliam. sed deliberari debeant expense per protectores qui preerunt regimini. Facto autem flne interrogationibus, quamuis aliqui surrexerint iterum ex suprascriptis ad comprobandum suam opinionem, cum compertum sit omnium prudentum preloquutorum sententiam comprobare electionem octo qui participes sint, et due essent opiniones de forma electionis, altera secundum regulam antiquam et comprobatam, altera sub forma anni preteriti, propositum est a me paulo mainerio. mandato magnificorum dominorum protectorum quod cum forma anni superioris sit pro anno presenti de mcccclx tantum, et comprobetur sententia preloquutorum electionis octo tantum, nec ab aliquo reprobata sit. ut fini imponatur huic poste, cum alia preponenda sint, ab-soluetur hoc modo, quod electio fieri debeat de octo tantum qui sint participes. Verum illi qui sunt opinionis electionem faciendam esse secundum formam anni preteriti, mittant in calicem calculum album, contrari] vero mittant nigrum. Declarato quod si non fuerit obtentum fieri sub forma anni preteriti, fiet secundum formam regule. Datis re-ceptisque calculis inuenti sunt calculi albi centum nonaginta septem, nigri vero centum decem septem, ex quo remanet forma electionis in regula antiqua. ( 91 ) DOCl’MKNTI Indo alia pgoposita et lecta fuerunt mandato prefatoruin magnificorum dominorum protectorum ad requisitionem officij anni mcccclt quarti. et additorum, per franciscum de borlasca cancellarium. DOCUMENTO DXXX1X. Eiezione degli olio Protettori peli’anno 1461, e giuramento dogli stessi. 1460, 1 e 4 dicembre (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1467) ( fol. Iti V- ) * MCCCCLX die prima decembris lune. Magnifici domini protectores etc. in integro numero congregati, et quorum qui his affuerunt nomina sunt hec: I). Urbanus de nigro prior Jacobus de fiisco q. hectoris Andreas de rocha Anfreonus centurionus Christoforus venerosus Nicolaus italianus Bartolomeus sauli Grauanus adurnus Dominicus de oliua Paulus justinianus Brancaleo de auria et Gregorius lomelinus. Cum ex celebri deliberatione decretum sit electionem officij dominorum protectorum sancti georgij fieri juxta formam regule antique et seruate usque ad annum proxime precedentem exclusiue et de numero octo, instante tempore future electionis, citatis et congregatis pluribus participibus comperarum predictarum in camera magna solite residentie dicti officij. sub judicio calculorum elegerunt infra-scriptos participes acoloritos. qui una cum eis dictam electio*em faciant. Quorum viginti quatuor electorum nomina sunt hec : Franciscus spinula q. oberti Antonius de. auria q. petri Darius de viualdis Marcus grillus Gaspar cataneus Nicolaus centurionus Gaspar lercarius Lucianus de grimaldis Matheus de flisco Lucas de nigro q. cazani Benedictus lomelinus Ambrosius de marinis ANNO I460 ( 92 ) Johannes justinianus q. danielis Dominicus de prementorio Jacobus adurnus Marcus de cassina Julianus marruffus Paulus judex Guirardus de goajjo Thomas de domoculta Antoniotus de Gabella Johannes de inurea Antonius de casana Gotifredus de albario. Qui viginti quatuor congregati in loco suprascripto coram magni-tico officio sancti georgij. intellecta regula de electione officij sancti georgij. acceperunt juramentum, tactis corporaliter scripturis, de obser-uantia ejus et similiter dictum officium, et inde peruenerunt ad denominationem illorum qui memorati sunt fore aptos ad dictum officium, et in dei nomine se absoluerunt omnes triginta sex ad calculos albos et nigros, inuentis de unoquoque infrascripto calculis albis viginti im et ultra de pluribus ex infrascriptis. elegerunt infrascriptos octo in protectores dictarum comperarum anni mcccclx primi, cum potestate et balia attributa officio suo ex forma regularum et decretorum dictarum comperarum. Quorum nomina sunt hec: Jeronimus spinula q. d. benedicti Thobias gentilis olim palauicinus Johannes baptista de grimaldis Filippus de camilla Johannes franciscus parmarius Jacobus de guizo Jacobus de placentia seaterius et m Bartolomeus de parma stagnarius. Mandantes ipsos citari pro die jouis proxima ad jurandum et acceptandum. Segue immediatamente : Suprascripti jeronimus. tobias. johannes. filippus. jacobus de guizo. johannes franciscus parmarius et bartolomeus de parma acceptantes jurauerunt etc. ❖ Die quarta decembris. è ( 93 ) DOCUMENTI DOCUMENTO DXL. Lettera del cardinale d’Aquileia ai Protettori. UGO, 28 dicembre (Filza rii Roma, (')) } (Extra) Magnificis dominis, protectoribus comperarum officij sancti georgij communis janue. amicis nostris carissimis. Cardinalis aquilejensis domini pape camerarij etc. (Intus) Magnifici viri, amici nostri carissimi. Hamo imposto a messer mi-liadux et messer co ... do vestri ambasciadori ve dican et faceren . . . . certa cosa che desideramo pro uno messer jaco .... casandro. nostro auditore, pregamoui vogliate . . . cene et condescendere a quel che dicti ambasciadori ve diranno. Bene valete. Ex mantua die xxviii decembris 1460. O La.fiiza di Roma, quale trovasi oggidì nell’archivio di s. Giorgio, è molto povera , e non contiene che poche lettere di Cardinali al Banco , ed è nep-pur numerata. ANNO MCCCCLX! STORIA E DOCUMENTI ESPOSIZIONE STORICA v DEGLI AVVENIMENTI I. Lamentammo già altre volte con senso di acuto dolore la perdita fatta d’alcuni codici riguardanti le nostre colonie, dalla quale ne seguì l’incertezza in cui ci siamo trovati di quando in quando nel corso della presente storia. Ed ora quei lamenti ci paiono un nonnulla a fronte del cordoglio che ne invade alla considerazione che non più alcuni, ma pressoché tutti i registri del Banco , e la filza medesima di Caffa, miniera feconda di peregrine notizie, ci vengono meno con inesorabile fato. E ciò che ci sà più amaro é, che se una tale iattura si potè forse in qualche parte avverare ai tempi delle rivolture politiche cui soggiacque nel suo tramonto la genovese Repubblica, una porzione (e Dio non voglia la maggiore), s’effettuò in giorni non guari da noi lontani, colpa di Società Ligure. St. Patria. Voi. VII. P. I. 7 ANNO I46I ( 98 ) chi é bello per noi il tacere. È vero pur troppo quanto scrisse, ma con riversibile stizza, un vivente autore. « Sortovi piaghe che non bisogna toccare, perchè non si facciano più acerbe; vergogne che carità di patria vuole si nascondano ; misterii che hannosi a rispettare, perocché squarciati dimostrebbero fatti e cose degne di compassione (*). Cominciando impertanto dal volgente anno 1461 e su per molti altri, appena sarà se giungeremo a racimolare alcun che di positivo sul conto dei possessi tauro-liguri, innestandolo agli avvenimenti turbinosi della patria, dell’ Italia e del Levante. Diremo di essi dopo narrato il poco che sappiamo di CalTa, e che tutto s’attiene alle elezioni dei nuovi ufficiali destinati al governo delle colonie. Verso la metà di quest’anno cessava dalla carica di supremo reggitore di CalTa il terzo console eletto nel 1457, Luca Saivago, che avea tolto ad amministrarla nella primavera del 1460. Ai Protettori perciò del 1461 toccò il compito di curare la dilicata scelta dei successori, dai quali penderebbe in massima parte il felice ordinamento e il vagheggiato assetto delle cose del Banco nella Tauride. Lo fecero essi, giusta le consuete norme, sul principio della loro gestione, e solo dai posteriori documenti ci é dato sapere i nomi dei primi due, Gherardo Lomellini e Baldassare D’Oria, la cui nomina accadde dal gennaio al marzo 1461; del quale trimestre ignoriamo allatto le disposizioni prese e gli atti intervenuti. 11 giorno poi 10 aprile adunatisi i Padri cogli scaduti colleglli nel palazzo delle Compere eleggevano in secondo luogo i titolari alle cariche minori : cioè a console e a castellano di Soldaia, Francesco Savignone e Giovanni Battista Squarciafico ; a console e castellano di Cembalo , Barnaba Grillo e Francesco Cappello; a console di Trebisonda (’) Nuova istoria della Repubblica di Genova e del suo commercio, ccc. Voi. I. a pag. 14. Firenze 1858. ( 99 ) STORIA Oregorio Gianotti e a capitano della Gozia Francesco De-Mari. Ad impiegati nelle varie categorie civili e militari di Caffa destinavano i seguenti: Giovanni Battista Calvi per capitano deborghi , Paolo Pozzo per capitano degli avamborghi, Conte Fie-schi per comandante degli orgusii ; a ministrale di CalFa Antonio Sestri, a custode della porta Caiadore Giovanni Spinola, e infine a castellano della torre di s. Costantino il nobile Bartolomeo D’Oria. Pel resto, in previsione di qualche ricusa dei nuovi eletti, e a coprire i posti tutt’ ora vacanti, davasi ai Protettori in carica assoluta balia di provvedere a loro arbitrio (*). E fu bene, perchè tre dì dopo a Conte Fieschi, dimissionario, venne sustituito in capitano degli orgusii Cosma Carpineti, e a console di Tana si destinò Battista Fossatello (2). E di seguito, ai 16 aprile, stante il rifiuto di tutti assieme gli eletti il -10 di recarsi per un solo anno e a proprie spese con viaggio terrestre, disastroso e lungo fino in Crimea, i Protettori compatendone il disagio, deliberarono di permettere il biennio a coloro che vi si conducessero nel modo anzidetto, mentre a chi preferiva essere mantenuto dal Banco , oltre le cibarie e il nolo, nuli’altro si accordava. Nel fare questa concessione ben s’ avvidero i Padri di s. Giorgio di commettere una irregolarità, lesiva dei diritti dei loro successori del 1462, epperciò in fine del decreto li vollero pregati a mantenere valida la consentita licenza, richiesta dall’in stante bisogno (3). Mancavano ancora gli scrivani della masseria e della curia di Caffa, ai quali impieghi nissuno erasi offerto, e i signori del Banco non tardarono a ritrovarli nelle persone d*i Cristoforo Canevarr per la prima (4), e di Giovanni Bozzolo, Tommaso (’) Vedi il documento DXLII. (*) Vedi i documenti DXLlll c DXLIX. (s) Vedi il documento DXLV. (*) Vedi il documento DXLVI. ANNO I 4() I ( 100 ) Airolo e Battista Rapallo (come sotto-scrivano) per 1’ altra ('); confermando ad un secondo anno nel segretariato gli attuali esercenti, Baldassare Garbarino ed Emanuele Calvi, con la promessa d’assumervi alla prossima vacanza il maestro Costanzo Sarra. Dove, a sovrintendente al mercato delle erbe veniva pure assunto Francesco Loreto (2), e ciò per due anni, al paro del Canevari, il quale amò meglio condurvisi a suo conto (3), sull1 esempio di tant’ altri che accolsero di buon grado il partito loro fatto il dì IO predetto, e n’ ebbero le lettere credenziali firmate nell’intervallo che corse dal 9 maggio al 23 giugno (4). Capitanò la squadra dei novelli ufficiali Raffaele Monterosso, terzo console di Caffa, eletto addi 20 aprile in qualità di artefice nero (5), conforme a che prescriveva lo statuto, in osservanza dei varii colori onde dividevansi allora il patriziato ed il popolo della città; ed al Monterosso due mesi dopo venne assegnata la stessa somma di danaro già innanzi stabilita al collega Baldassare D’Oria per indennità viarie da Genova a Caffa per se, cavalli e famigli (6). E siccome l’ordine di successione richiedeva che al nobile sottentrasse nel governo delle colonie il popolano, il medesimo di 17 giugno segnossi la patente al Monterosso, deputato a tenere dietro nel comando della Tauride a Gherardo Lomellini, ove questi giunto fosse ad afferrarne le redini ; e nel caso contrario a Luca Saivago, ultimo della seconda terna consolare trascelta, come dicemmo, l’anno i457 (7). * (') Vedi i documenti DXLVIII c DL. {*) Vedi il documento DLL (s) Vedi il documento DLII. (4) Vedi i documenti dal n.° DLIIl al DLXX, e DLXXIII, DLXXIV. (s) Vedi il documento DXLVII (6) Vedi ii documento DLXXI. (7) Vedi il documento DLXXII. ( '101 ) STORIA II. . * 11 dubbio accennato in questa lettera dai Protettori se il nobile Gherardo Lomellini, spedito console a Calla peli'anno ,, 1461-62, esercitasse in elTetto la sua carica, o per avventura non fossevi neppur ancora giunto, ci mette sulle traccie d’una suprema disgrazia occorsa intorno a questo tempo al banco di s. Giorgio, non meno che alle colonie Eusine, della quale abbiamo contezza solo per la bolla di Pio II che sotto riferiremo. Dalle poche e mutile notizie sparse nei documenti dell’ anno apprendiamo che il Lomellini suddetto era stato sul finire del 1460, o nei primi mesi del nuov’anno, spedito in Crimea successore nel consolato a Luca- Saivago. Nella state poi del 1461 dubitavasi tuttavia assai del suo approdo colà. Dunque le vie di comunicazione fra Genova e la Tauride erano intercettate per mano nemica? Sì appunto: Maometto inaspri- i tosi contro i Liguri aveva chiuso l’adito del Bosforo con formidabile artiglieria, sicché navi, milizie e provvigioni genovesi più non potessero tragittare nel mare Nero, nè dal mar Nero sboccare nell’Arcipelago. Ad avvedersi del frapposto incaglio primo fu, credo, il Lomellini, impedito nella prosecuzione del suo viaggio, e datone pronto avviso al Banco , sollecitare dovè altri aiuti per via di terra alle bloccate terre Eusine. Certo è che i Protettori di s. Giorgio colti da tanta ^ sventura, compresero di leggieri la gravità dell’inatteso incaglio, nè sentendosi capaci a muover guerra da soli all’ ardito battagliere, eppure vogliosi di fare gli ultimi sforzi a salvezza dei proprii sudditi, ebbero ricorso, come sempre, alla generosità e cortesia del- sommo Pontefice, e ne implorarono pecuniario soccorso e morale appoggio. E Boma, checché ne dicano gli interessati arruffatori di storia, sempre disposta a tutto che ANNO I46I ( 102 ) promuove la civiltà dei popoli e allontana dalle cristiane terre i nemici della vera fede, benigna prestossi alle calde supplicazioni dei genovesi. Così avessero i nostri padri tenuta nel debito conto la lettera da Pio II loro od a prò loro scritta in tale congiuntura ; v che non avremmo ora a limosinarne un brano da estero autore! È questi il Rainaldi, il quale sotto Tanno volgente, ma senza dircene la data, riferisce poche parole d’ un rilevante breve pontificio, dove è narrato come dall’infausto giorno della caduta di Bisanzio, i Protettori di s. Giorgio mai non cessarono di munire Caffa e le vicine colonie d’annuali rincalzi d’uomini, armi e munizioni guerresche a difenderle dal cambinato assalto di barbari nemici : ma che al presente chiuso il Bosforo e resi inabili a vettovagliarle per mare, dura necessità costringevali a portare loro i soccorsi, con infinito disagio e raddoppiata spesa, per via di terra. Ondechè esortava i magistrati e sovrani tutti, per le contrade dei quali transitare dovea la comitiva genovese, a mostrarsele favorevoli e generosi d’ogni guisa soccorsi, agevolandone il lungo e-periglioso cammino e affrancandola da qualsiasi dazio, tributo o pedaggio, acciò col minor danno possibile giungesse al bramato termine X1). Non sappiamo di quanto vantaggio riescissero agli avi nostri 1’ ottenuto salvocondotto e le agevolezze per tal mezzo venutele, perché su ciò tacciono affatto i pochi documenti rimasti, e ne giova sperare che in parte almeno alleviate avranno le difficoltà del penoso tragitto. Il quale che lungo, duro e disagevole s’offrisse ad una squadra di cento circa persone, compresi i famigli, non è chi noi veda , tanto solo che si consideri la distanza dei luoghi, la scabrosità del terreno, la disparità dei climi, lingue e costumi delle genti che attraversare doveansi. Ma tutti questi ostacoli vincere volle e (') Vedi il documento DXLI. 1 * ' ( 103 ) STORIA vinse infatti il banco ili s. Giorgio, con un arditezza di coraggio e un dispendio di danaro, che volontieri lasciamo valutare al benigno lettore. Fossero stati questi i soli mali venuti ad ora cosi improvvida a turbare la pace della Repubblica e di s. Giorgio ! Il peggio si fu che, stanchi i popolani dei pubblici oneri gravitanti con soverchio squilibrio sul povero, mentre i nobili godevano di larghe franchigie, ammutinaronsi, con grida sediziose chiedendo da prima un più equo riparto di balzelli e di imposte, e sobillati poscia da secreti agitatori, di parte Fre-gosa e Adorna, s’imposero colle armi al regio governatore ; il quale debole e irrisoluto allo scoppiare del moto, dovè in poco d’ora cedere il governo della città e ridursi vilmente con le sue milizie in Castelletto nella notte del 10 marzo 1461. La fuga di lui aprì le porte di Genova alle bande armate condotte dai due pretendenti al supremo comando, Prospero Adorno e Paolo Fregoso: dei quali narrare le meschine gare, la splendida difesa contro 1’ armata dei re fratelli Ranieri e Carlo di Francia, e dopo la vittoria, di bel nuovo le cruente rappresaglie per ingorda sete di dominio, non è del mio istituto, bastandomi raffermare che in men di quattro mesi vi-dersi cadere e' sorgere nella travagliata Genova ben tre nuovi principi e dominazioni, restando da ultimo il potere a mano di Lodovico Fregoso, eletto doge per la seconda volta addì 24 luglio del corrente anno, che lo tenne insino al 14 maggio del successivo. —— i ? y.‘ »1® i * ■ . __ _i ■ 'IS !*■ : - --------- —- --- DOCUMENTI DOCUMENTO OXLI. Frammento di Drove , con cui Pio II invita i magistrati e Principi ad usare agevolezze, e dare salvocondotto ai genovesi transitanti le loro terre e paesi per alla volta della Crimea. UGI in gennaio (’) (Annal. Eccles. Oderici Raynaldi, ad ann. 1461, n. XXVIII) Pius PP. II. Dilecti iìlij. protectores comperarum sancti georgij communis janue. post captam a turchis constantinopolim. cum caphensem ciui-tatem populo refertissimam christiano et alia loca pontici maris Christianorum pariter piena, ne in manus incidant infidelium missis per singulos annos nauibus viris armis munitionibus et pecunijs pro posse tutati sint, et precluso ad presens maritimo itinere cogantur da dictorum ciuitatis locorum ac populorum defensionem terrestri itinere longissimo et difficillimo viros et alia presidia mittere..... (') Il Rainaldi lo riferisce tra le due date dei 19 gennaio e dei 27 marzo. ANNO 1401 ( 106 ) DOCUMENTO DXLII. Elezione degli ufficiali delle colonie tauriche, e nel caso di rifiuto d’alcuno degli eletti e pegli ufficii vacanti, libera balìa ai Protettori dell’anno di provvedere a loro scelta. 1461 , 10 aprile (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) (fol. 22». } * MCCCCLXprimo die veneris X aprilis. Magnifica officia dominorum protectorum comperarum sancti georgij annorum presentis et proxime precedentis. in integris numeris congregata. quibus attributa fuit in consilio generali balia eligendorum officialium maris m^joris. absoluentia se ad calculos albos et nigros elegerunt infrascriptos ad infrascripta officia, qui pre ceteris obtinuerunt. inuentis calculis ultra debitum numerum de unoquoque infra-scriptorum. Quorum nomina sunt hec. ad officia infrascripta. videlicet: Ad consulatum soldaie franciscum de sauignonis Ad consulatum cimbali barnabam grillum. Ad capitaneatum burgorum caffè johannem baptistam caluum. Ad portam antiburgorum paulum de puteo. Ad ministrariam caphe antonium de sigestro q. johannis seaterium. Ad castellaniam sancti Constantini bartolomeum de auria q. johannis. Ad portam cajadoris johannem spinulam q. andree q. julij. Ad castellaniam soldaie johannem baptistam squarsaficum. Ad castellaniam cimbali franciscum cape (*)• Ad consulatum trapezundarum gregorium de janoto. Ad capitaneatum orgusiorum comitem de flisco. Ad capitaneatum gotie franciscum de mari petri. 0) Manca il cartolario della masseria pel 1461-62 da verificare il nome di costui. Il casato Cape mi giunge ignoto nella storia di Genova. Che sia sincope di Chiappe o Cappello? ( 107 ) DOCr.MENTI Ceterum quia posset interuenire recusatio alicujus nolentis acceptare et nunc accedere terrestri itinere eapham. item quia scribanie mas-sarie et curie coliate non sunt. non existentibus exquirentibus, et quia etiam alia minora oflìeia restant conferenda, que non contulerunt non existentibus requirentibus, remissum est arbitrium magnificis dominis protectoribus anni presentis supplendi vicibus utriusque officij in predictis. DOCUMENTO DXLII1. Sostituzione di Cosma Carpinoti a Conte Fieschi in capitano degli orgusii, e nomina di Battista Fossatello a console di Tana. UG) , 13 aprile (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1175) (fol. » ) * MCCCCLXprimo die XIII aprilis. Magnifici domini protectores in integro numero congregati, et quorum qui his affuerunt nomina sunt hec: D. Jacobus de guizo prior * Thobias palauicinus Johannes franciscus parmarius Bartolomeus de parma Filippus de camilla Jacobus de placentia Jeronimus spinula q. benedicti et Johannes baptista de grimaldis. Prcsentibus mi ex officio precedenti, quorum nomina sunt. h«c: Anfreonus centurionus Nicolaus italianus Bartolomeus sauli et Gregorius lomelinus. ANNO I46I ( 108 ) Absoluentes se ad calculos albos et nigros. inuentis omnibus duodecim calculis albis affirmatiuis. attenta excusatioue comte de flisco cui fuit collatum officium capitaneatus orgusiorum. quod non requi-siuit. nec ad illud attendebat nec aliud requisiuit. confisi de probitate cosme carpeneto. ipsum cosmam elegerunt in capitaneum dictorum orgusiorum prò anno uno. acceptantes renunciationem dicti conte, cum salario et obuentionibus debite consuetis. Item sub judicio dictorum calculorum, qui omnes inuenti sunt albi, elegerunt ad officium consulatus tane pro anno uno baptistam de tossatelo thome. DOCUMENTO DXLIV. Decreto del doge e anziani della Repubblica in favore d’alcuni Camogliosi, già arruolati alla difesa di Metellino, e fatti scendere da bordo come sospetti di trame. 1461 , 15 aprile (Diuersor. Comm. Janue, ann. 1461, segnato X, 1007, 82, nell’archivio governativo) * MCCCCL^I die XV aprilis. Illustris et excelsus dominus prosper adurnus dei gratia dux januen. et populi defensor, et magnificum consilium dominorum antianorum communis jànue in legitimo numero congregatum: Auditis antonio de murtula dicto capino, baptista schiaflno q. prosperi, et francisco de marciagnio q. angelini. omnibus de camulio. exponentibus se alias conductos fùisse stipendio communis ut accederent ad defensionem miti-lenarum. et postea satis cito jussos e naui descendere ut suspectos illustri domino tunc duci, ex quo secutum est ut fidejussiones quas prestiterant exacte postea sint, et preter eam exactionem arma ve- m stes et suppelectilia eorum chyum vel lesbum deuecta. retenta et forsitan venundata fuerunt: Supplicantibus prouideri ut cum satis superque satis sit quod eorum fidejussore*s semel soluerunt, recuperent res suas sic retentas siue vendite sint siue non vendite, aut veram earum ( im ) DOCl'MENTI estimationem : Intelligentes equum esse quod petitur, commiserunt et virtute hujus rescripti committunt speciato officio maris ut supplicantes ipsos audiat, audiat etiam si qui alij audiendi erunt, deinde visis videndis reddat supplicantibus ipsis jus summarium et expeditum. non obstaute aliqua suspensione curiarum. DOCUMENTO DXLV. Stanto il rifiuto degli ufficiali eletti di portarsi nella Tauride ad esercitare gli utlìzii per un solo anno, i Protettori a certe condizioni accordano la proroga del secondo. 1461, 16 aprile (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1157-1475) ( fol. 23 v. ) * MCCCCLXprimo die jouis XVI aprilis. , Magnifica officia dominorum protectorum etc. anni presentis in integro numero congregatorum, et anni proxime precedentis in nonrt numero congregatorum, absentibus ex ipsis anni precedentis tantummodo viris prestalitibus jacobo de flisco q. liectoris. christoforo vene-roso et'paulo justiniano. certiorati officiales electos ad officia caffè et alia maris majoris hoc anno die x aprilis ad officia calle nolle se im-presentiarum transferre pro anno uno. cum asserant et iter periculosum fore et emolumentum quod percepturi sunt adeo exiguum esse quod non accessuri sint, informati propter malas temporum conditiones et parua emolumenta dictorum officiorum difficile foret adinuenire viros qui velint ea officia pro uno anno acceptaro, omni modo et forma quibus melius potuerunt, sub judicio calculorum qui inuenti sunt qua-tuordecim albi afflrmatiui et tres nigri reprobatiui. statuerunt de-liberauerunt. si et in quantum statuere decernere et deliberare possint. quod dicti officiales electi hoc anno die x aprilis pro anno uno habeant et habere debeant illa officia pro annis duobus, ita tamen quod cum consule nuper electo terrestri itinere se transferro debeant caf- ANNO I46I ( no ) fam et sumptibus suis, et in quantum nolint sumptibus ipsorum officialium accedere, habeant illa pro anno uno et officia illis prouideant de sumptibus usque caffam. Yerum si non liceret ipsis officij s ea officia conferre pro duobus annis, hortandos duxerunt dominos suos successores velint acquiescere huic deliberationi et pro secundo anno deliberationem predictam gratam et ratam habere. DOCUMENTO DXLVI. Cristoforo Canevali, notaio, è eletto per un anno in scrivano della masseria di Caffa (’j. 1461 , 16 aprile (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) (fol. 24) * MCCCCLXI die XVI aprilis. Magnifica officia dominorum protectorum etc. annorum presentis et proxime precedentis. ex quibus videlicet anni presentis integer affuit numerus et ex anno precedenti nouem tantummodo interfuerunt, absentibus prestantibus viris jacobo de flis^o. christoforo veneroso et paulo justiniano. volentes prouidere de scriba massarie caffè, attento quod nemo eam requisiuit. confisi de fama et sufficientia in cartularijs scribendis christofori de caneuali nicol ai. notarij. de collegio et matricula notariorum janue. sub judicio calculorum eum elegernnt in scribàm et pro scriba massarie caffè prò anno uno cum salario taxato per ipsum officium precedens et sub reformatione facta per dictum officium, repertis calculis sedecim albis affirmatiuis et una nigra re-.probatiua. (’) È frequentissimo, come nel parlare così anche nello scrivere , 1’ uso nei genovesi di scambiare la r in / o viceversa : come p. e. qui Canevali per Canevari, e spesso altrove Parma, Parmaro , per Palma, Palmaro ecc. ecc. ( \\\ ) DOCUMENTI •t DOCUMENTO DXLVII. Raffaele Monterosso eletto console di Caffa. U61, 20 aprile (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) (fol. 24) Magnifica officia dominorum protectorum etc. annorum MCCCCLxprimi. lx et lvini, in sufficientibus et legitimis numeris congregata, volentes procedere ad electionem seu ad prouidendum electioni unius consulis calle artificis coloris nigri, sortizatione precedente, elegerunt infra-scriptos octo electores participum sexaginta. ex quibus eligi debent ad sortes vigiliti mi electores dicti consulis. Quorum nomina sunt hec : Andreas de rocha notarius Paulus de francis olim turturinus Manuel de grimaldis --Dominicus de prementorio Nicolaus italianus Dominicus de oliua et Brancaleo de auria --Gregorius lomelinus. Qui octo elegerunt consiliarios et participes ultra sexaginta acolo-ritos. qui congregati fuerunt in camera magna solite residentie dicti officij. eorum nomina et cognomina in saculis posita fuerunt, videlicet sexaginta. ex quibus sortizazione precedente extracte sunt cedule nominum infrascriptorum viginti mi electorum et duodecim in casu surrogationis. Quorum nomina sunt hec: D. Filippus cataneus Simon de nigrono Antonius de auria q. joh. Johannes picamilium Ilarius squarsaficus Andreolus grillus Martinus de grimaldis Donainus de marinis Cazanus saluaigus Paulus lomellinus q. bapt. Acelinus lercarius Johannes baptista gentilis Jeronimus axilus Martinus de castiliono Lucianus de rocha Raffael de marco Thomas de zoalio Pelegrus de monelia ANNO I46I ( 112 ) Antonius de canali Dominicus de pinu Alexius de salutio Matheus de bracellis Bernai’dus de zerbis Baptista de leuanto leuantini. * Nomina duodecim: Ciprianus spinula q. 1. Julianus italianus Gregorius pinelus Carolus lomelinus Jacobus caluus Carolus italianus Christoforus de francis Petrus johannes de riparolio Paulus judex Johannes de inurea Jacobus de podio Christoforus de saluo. Qui viginti iiii et duodecim congregati in loco suprascripto. ntel-tellecta regula de electione officialium corsice que habet locum in electione officialium caffè et aliorum officialium aduentitiorum officio-rum. jurauerunt tactis corporaliter scripturis etc. Et dicti xxim peruenientes ad denominationem illorum qui memorati sunt ad officium consulatus caffè et eorum quos nominauerunt. absoluentes se ad calculos albos et nigros de unoquoque, inuentis decemseptem calculis albis affirmatiuis et septem nigris reprobatiuis. elegerunt in consulem caffè pro anno uno juxta consuetudinem raf-faelem de monterubeo artificem coloris nigri, ut constat declaratione illustris domini olim gubernatoris regij in janua, et magnifici consilij dominorum antianorum manu nicolai de credentia cancellarij. qui pre ceteris obtinuit. Giovanni Bozzolo nominato scrivano della curia di Caffa per due anni. 1461, 21 e 23 aprile (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) (fol. 25) Magnificum officium sancti georgij in integro numero congregatum etc. attendens quod ad scribanias curie cafi'e nullus inuentus est scriba de DOCUMENTO DXLVIII. * MCCCCLXprimo die XXI aprilis. C ^3 ) DOCUMENTI collegio requirens, et informatum quod johannes bojolus benedicti in arte notarile satis doctus est. animaduertens quod hucusque nullus repertus est volens attendere officio unius scribaniarum curie caffè, sub judicio calculorum, qui omnes inuenti sunt albi, elegit in scribam et prò scriba uno curie caffè johannem bojolum predictum prò anno uno. Segue : Die xxm aprilis addidit sibi et alijs annum unum, ita quod prò duobus annis illam habeant. DOCUMENTO DXLIX. Patente di capitano dogli orgusii di Caffa, data per due anni c due mesi a Cosma Carpinoti, finito il tempo di Lazzarotto Spinola. 1461, 22 aprile (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) (fol. 85) Formala comune e al tutto pari alle già riferite. Nel frattempo che in Caffa aspetterà la fine dell’ officio del predecessore lo ammettono allo stipendio solito darsi agli altri stipendiati, cassatone prima wio.ex inutilioribus fra gli attuali. Data janue mcccclxi die xxii aprilis. DOCUMENTO DL. Tommaso Airolo è eletto uno fra gli scrivani della curia di Caffa, e Battista Rapallo parimenti in sottoscrivano della stessa. 1461, 23 aprile (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) (fol. -25) * MCCCCLXprimo die XXIII aprilis. Magnificum officium dominorum protectorum etc. in sexto numero congregatum, cupiens mittere ad ciuitatem caffè quot quot potest ja-Societ'a Ligure. St. Patria. Voi. VII. P. I. 8 ANNO 1461 ( H4 ) nuenses. et sciens fuisse factum preconium et publicam notitiam quod si quis est de collegio notariorum janue qui velit attendere scribanijs curie calle, et cura nerao comparuerit requirens, nec se scribi fecerit qui sit ex dicto collegio, etiam facta notitia francisco de borlasca notario, altero rectori dicti collegij. informatum de sufficientia thome de airolo jacobi. qui didicit artem scribanie sub disciplina et eruditione johannis lobie notarij. quodque est bene moratus et bone indolis vir. sub judicio calculorum, inuentis omnibus sex albis affirmatiuis. elegit dictum thomam in unum scribarum curie caffè pro annis duobus. Item elegit sub judicio dictorum calculorum, qui omnes sex inuenti sunt albi affirmatiuam significantes, in subscribam curie caffè prò annis duobus in solidum et sine collega baptistam de rapallo quondam (manca). DOCUMENTO OLI. Collazione di altri minori ufficii in Caffa. 1461, 28 aprile e 17 giugno (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) ( fol. 25 v) * MCCCCLXprimo die XXVIII aprilis. Magnificum officium sancti georgij in septimo numero congregatum, absente bartolomeo de parma, statuit et decreuit quod amoueantur ab officio scribaniarum caffè cremens de valletari et nicolaus de tur-rilia. et eorum loco johanni bojolo et thome de ayrolo fiant littere. Item sub judicio calculorum, qui omnes albi inuenti sunt. elegerunt iterum pro anno uno in unum ex scribis curie caffè manuelem caluum. Item badasarem de garbarino notarium pro annQ uno. Item elegerunt ad officium herbarum franciscum de loreto prò annis duobus, ut alij electi fuerunt, inuentis omnibus septem calculis ( 115 ) DOCUMENTI albi| affirmatiuis. cum salario et obuentionibus debite consuetis non obstante quod conferretur in caffa. Segue : * Die XVII junij. Item elegerunt in retributionem laborum et expensarum, quos et quas pertulit magister constantius de sarra. ipsum in unum im scribarum caffè pro mensibus viginti sex. incipiendis loco primi vacantis, seruatis primum litteris concessis alijs electis ad dicturo scribanie officium. DOCUMENTO DUI. Proroga di Cristoforo Canevari a scrivano della masseria di Cafra per un secondo anno, finito il primo. •1461 , 5 maggio (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) ( fol. 24 ) Trovasi subito dopo l’atto di sua prima elezione fatta ai 16 di aprile di questo stesso anno 1461. — Vedi poco sopra il documento DXLVI. Data janue mcccclxi die v maij. DOCUMENTO DLI11. Patente di console di Tana data per tredici mesi a Battista Fossatcllo, finito il tempo di Lazzarotto Palma. 1461, 9 maggio (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) (fol. 91 v.) Forinola comune, colla ritenuta del tredicesimo mese. Data janue mcccclxi die viui maij. anno l Uil ( I fli ) DOCUMENTO DLIV. Patente di console, massaro e ministro di Cembalo, data per due anni e due mesi al nobile Barnaba Grillo, finito il tempo di Agostino MarufTo. 1461, 18 maggio (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) ( fol. 83 v. ) Formola solita colla podestà della taverna e la ritenuta dei due mesi. Data janue mcccclxi die xvm maij. DOCUMENTO DLY. Patente di castellano di Soldaia e* della torre di s. Elia, data per due anni e due mpsi al nobile Francesco Savignoné, finito il tempo di Adamo Centurione. 1461, 18 maggio (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) (foli 86) Forinola usitata col decreto di taverna e ritenuta come sopra. Data janue mcccclxi die xvm maij. ( ||7) DOCUMENTI DOCUMENTO DLYI. Patente di console, massaro e ministro di Soldaia , data per due anni e due mesi al nobile Francesco Savignone, finito il tempo di Agostino Adorno. 1461, 22 viaggio (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1175) ( fol. 80 v.) Formola al tutto eguale, col diritto e ritenuta come sopra. Data janue mcccclxi die xxii maij. Ila però V aggiunta seguente: Attentis discriminibus itinerum permittimus de facto taberne prout concessum fuit carolo cigalle et alijs precessoribus suis. Addita die xxm junij. DOCUMENTO DLVII. Patente di ministrale di Caffa , data per due 'anni e due mesi ad Antonio Sostri q. Gio., finito il tempo di Gherardo Pinelli. 14(51 , 27 maggio (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1157-1175) ( fol. 87 v. ) Formola comune, colla solita ritenuta dei due mesi e l'aggiunta seguente: Ulterius mandamus vobis, consuli, massarijs. olficio monete ac scribe massarie. quatenus, ad penam dupli soluenda de vestro proprio. scribi faciatis in cartulario massarie. visis presentibus. quod ante finem primi anni per menses duos dictus antonius teneatur et debeat cauisse idonee de soluendis officio nostro libris ccccxxxyi. sol. xvi pro resto staliarum dicti anni, pro quibus hic non cauit. Quod si non fecerit, intra undecimum mensem vendere debeatis vos consul massarij et officium monete dictum officium persone idonee promittenti et cauenti ANNO 1461 (118) solui facere nostro officio infra annum unum tunc proxime venturum omnes stalias. et hoc sub dicta pena, que stalie sunt pro secundo anno in summa fiorenorum dlxii. sol. m. Et similiter liat si pluri tempore exerceret, et ita scribatur in cartulario massarie in margine rationis sue. Dato ut supra: cioè, die xxyii maij mcccclxi. DOCUMENTO DLVIII. $ ‘ Patente di castellano dei forti dei ss. Gicrgio e Nicolò di Cembalo, data per due anni e due mesi a Francesco Cope, finito il tempo di Filippo Lomellini. 1461 , 27 maggio (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) (fot. 88) * Fannoia consueta, colla facoltà della taverna e la ritenuta. Data janue mcccclxi die xxvn maij. DOCUMENTO DLIX, Patente di scrivano della masseria di Caffa, per due anni e due mesi data af notaio Cristoforo Canevari di Nicolò, finito il tempo di Nicolò Torriglia. 1461, 27 maggio (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) (fol. 89) Formola e ritenuta solita e la nota seguente; Cum salario annuali librarum quingentarum januinorum monete currentis tantum, et nullum aliud emolumentum habere et percipere debeat ex dicto officio. documenti DOCUMENTO DUX. Potente di capitano dei borghi di Caffa, data per due anni e due mesi al nubile Gio. Battista Calvi, dopo Costantino Malta. 1461, 27 maggio (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) (fol. 89 ) Formola consueta, senza diritto al sommo mensile pel tempo di aspettazione dell’ufficio. Data janue mcccclxi die xxvii maij. DOCUMENTO DLXI. Patente di capitano dei sobborghi, ossia della porta degli avanborchi di CafTa, data per due anni e due mesi a Paolo Pozzo, finito il tempo di Nicolò Ca-mogli. 1451 , 27 maggio (Negot. 'gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) (fol. 89 ) Formola e ritenuta solite. Data janue mcccclxi die xxvii maij. DOCUMENTO DLXII. Patente di custode della porta Caiadore, data per tredici mesi a Gio. Spinola, dopo Simone Saulfr 1461, 27 maggio (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) (fol. 89 v.) Formola e ritenuta di un mese come sopra. Data janue mcccclxi die xxvii maij. * ANNO 1461 ( 120 ) DOCUMENTO DLXIII. Patente di scrivano della curia di Caffa, data per due anni c due mesi al notaio Tommaso Airolo, dopo Nicolò Torriglia. 1461 , 27 maggio (Negot. gest. off, s. Georg, ann. 1457-1475) (fol. 90) Formola e ritenuta consuete. Data janue mcccclxi die xxvii maij. DOCUMENTO DLXIY. Patente di scrivano della stessa curia di Caffa, data parimente per due anni e due mesi al notaio Giovanni Bozzolo, finito il tempo di Battista Valdettaro. 4 461, 27 maggio (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) (fol. 90 v.) Formola solita, coll’aggiunta seguente del dì 19 giugno: Non recipiatis ipsum ad dictum officium scribanie. nisi primo cauerit coram vobis quod infra annum unum incipiendum immediate prestita cautione nobis solui faciet libras septuaginta sex. soldos quinque et denarios sex. et totidem infra alium annum immediate sequendum, debitas nobis pro stalijs dicte scribanie pro annis duobus. Quod si non fecerit, vendatur scribe idoneo et beneficium perueniat in massaria. detractis stalijs. que omnino nobis mittantur sub dicta pena deliberata die xviiii junij. ( 121 ) nocuMKvn DOCUMENTO DLXV. Patente ili capitano della Gozia, dala per due anni e due mesi a Francesco De Mari, di Pietro, dopo Gerolamo Glierardi. 1461 , 27 maggio (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) (fol. 91) Formola e ritenuta solite. Data janue mcccclxi die xxvii maij. DOCUMENTO DLXVI. Patente di ufficiale della iagataria delle erbe, legname, e carbone in Cafla, data per due anni e due mesi a Francesco Loreto, finito il tempo dell’ ufficiale esercente. 1461 , 6 giugno (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) (fol. 91 v.) Formola e ritenuta come sopra. Date janue mcccclxi die v junij. DOCUMENTO DLXVII. Patente di. conferma nel consolato di Soldala per altri tredici mesi, dala ad Agostino Adorno. 1461 , 15 giugno (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) (fol. 92 v.) — Formola quasi eguale alla solita, colla ritenuta del mese. Data janue mcccclxi die xv junij. ANNO 1461 ( 122 ) DOCUMENTO DLXVI1I. Patente di conferma in scrivano della curia di Caffa, data per tredici mesi al notaio Manuele Calvi, dopo il primo suo biennio nello stesso ufficio. 1461, 15 giugno (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) ( fol. 93 ) Formola, ritenuta e cauzione come sopra pegli altri notai eletti scrivani. Data janue mcccclxi die xv junij. DOCUMENTO DLX1X. Patente di conferma in scrivano della curia di CalTa, data per tredici mesi a Baldassare Garbarino. 1461 , 15 giugno (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) (fol. 93 v.) Forinola e ritenuta affatto come sopra. Data janue mcccclxi die xv junij. DOCUMENTO DLXX. Patente di scrivano della curia di Caffa per due anni e due mesi , data al maestro Costanzo de Sarra, in luogo del primo vacante, ma dopo tu-tti gli eletti prima di lui. 1461, 17 giugno (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) (fol. 93 v.) — * MCCCCLXI die XYII junij. Protectores etc. Spectabili et prestantibus viris, consuli, massarijs et prouisoribus caffè, antianis et officio monete, ac vicario consulari dicte ciuitatis etc. ( 123 ) DOCUMENTI Propter longeuam diuturnamque moram magistri constantij de sarra quem retinuimus, moti sumus illi condignam retributionem facere, et ut valeat satisfacere massarie pro pecunijs nobis debitis quas sibi mu-tuauimus. contulimus eidem etc. E poi: Ita tamen quod satisfaciat de stalijs pro dictis duobus annis, capientibus summam librarum centum quinquaginta duarum et soldorum undecim, que nobis mittantur salue in terra, et ita tamen quod satisfaciat massarie de ducatis quinquaginta quinque venetis et soldis triginta in una parte nobis debitis cx mutuo, et de summis decem habitis ad cambium a nobis etc. DOCUMENTO DLXXI. I Protettori deliberano di dare al console eletto di CalTa, Rafaelc Monterosso, pel suo viaggio terrestre a Caffa, tanto quanto si assegnerà per le spese di detto viaggio al console suo collega Baldassarre D Oria. 1461, 17 giugno (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) (fol. 25 v. ) * MCCCCLXprimo die XVII junij. Magnifica officia sancti georgij annorum presentis et proxime precedentis. in legitimis numeris congregata, et quorum qui his affuerunt nomina sunt hec. videlicet: » EX OFFICIO DE LXPRIMO D. Jacobus de guizo prior Bartolomeus de parma Filippus de camilla Jacobus de placentia Johannes franciscus spinula loco jeronimi spintile et Johannes baptista de grimaldis. ■ Ex OFFICIO DE LX nomina illorum qui liis affuerunt sunt hec. videlicet: Andreas de rocha Christoforus venerosus Nicolaus italianus Dominicus de oliua Grauanus aduraus et Paulus justinianus. Cum electus fuerit pridem nobilis baldasar de auria ad consulatum caffè et deliberatum eum debere eo proticisci terrestri via. et habere debere ab officio tantum quantum habuit damianus de leone pro suis expensis alias missus caffam consul terrestri itinere : Et quoniam post electionem dicti badasaris consulte fuerit electus raffael de monterubeo consul iturus una cum dicto badasare caffam via terrestri, volentes equaliter tractare dictum raffaelem. deliberauerunt quod idem raffael habere debeat pro sumptibus suis, equis et famulis pro dicto itinere, tantundem quantumdem deliberatum est et dabitur dicto baldasari. DOCUMENTO DLXXII. Patente di console di Caffa per tredici mesi data a Raffaele Monterosso. 1461 , 17 ghigno (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) (fol. 92) Protectores etc. Spectabili et prestantibus. egregijs et prudentibus viris, consuli, massari]s et prouisoribus caphe. antianis. officio monete et omnibus magistratibus caphe. ac januensibus et benefìcio januensium gaudentibus, in capha et toto mari majori et imperio gazarie morantibus et diuersantibus ac moraturis et diuersaturis. et preterea po- ( 125 ) DOCUMENTI pulis omnibus diete ciuitatis et aliarum nostrarum ciuitatum in dicto mari sitarum, carissimis nostris, salutem. Cum elegerimus et constituerimus in consulem et pro consule nostro caphe virum egregium raphaelem de monterubeo pro mensibus tredecim et pluri etc. cum potestate etc. : Mandamus vobis quatenus statini finito anno uno et mense uno spectante camere nostre nobilis guirardi lomellini. si et in quantum dictus guirardus sit in officio, et in quantum non incepisset exercere dictum officium consulatus dictus guirardus. statini finito anno uno nobilis luce saluaigi. habeatis recipiatis etc. Approbantes etc. Ceterum si prefatus guirardus esset in consulatu admittatur dictus raphael in alterum massarium et prouisorem caphe. si vero reciperetur ad officium consulatus antequam dictus guirardus. inde finitis dictis mensibus tredecim volumus eundem raphaelem habeatis et recipiatis etc. immediate resignato sceptro consulatus suo successori, in alterum massarium et prouisorem caphe pro mensibus viginti sex. cum balia salarijs etc. Ita tamen quod de salario et obuentionibus unius mensis pro dictis tredecim mensibus pro massaria et prouisoria fiat debitor annuatim et camera nostra creditrix, et mittatur nobis salua in terra pecunia primi mensis finito tertiodecimo mense primi anni, sub péna soluendi duplum de vestro proprio, et pro duobus mensibus pro massaria et prouisoria similiter fiat et pecunia nobis mittatur finitis dictis (ste) sex mensibus sub dicta pena. In quorum etc. Data janue xvii junij MCCCCLxprimo. DOCUMENTO DLXXIII. Patente di sottoscrivano dolia curia di Cafla, data per un anno a Battista Rapallo q. Lorenzo, dopo Damiano Valdellaro. •1461 , 19 giugno (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) (fol. 94) Formola comune e non parla di ritenuta. Data janue mcccclxi die xvuii junij. ANNO 1461 ( 126 ) DOCUMENTO DLXX1V. Patente di castellano della torre di s. Costantino in Gaffa, data por due anni e due mesi a Quilico Castiglione, finito il tempo dell’ ultimo eletto dal Danco in Genova. 1461, 23 giugno• (Neg. gest. off. s. Geoi’g. ann. 1457-1475) ( fol. 94 ) Formola e ritenuta solita. Data janue mcccclxi die xxm junij. DOCUMENTO DLXXY. Convenzione condizionata tra i mallevadori della nave Leona o Bernabò De’ Santi. 1461 , 2 luglio (Diuersor. Comm. Janue, ann. 1460-1461, segnato X, 1006, 81, nell’archivio governativo) * MCCCCLXI die II julij. Cum isto mane ad presentiam illustris et excelsi domini prosperi adurni dei gratia januen. ducis et populi defensoris, essent egregij antonius de ingimbertis procuratorio nomine, ut asserit, fidejussorum nauis olim hyeronimi de leone, et dominicus de prementorio etiam ambo fidejussores nauis ipsius hyeronimi ex una parte, et bernabeus de santis nomine quo agit. parte altera, litigarentque hinc inde ad inuicem. tandem post multam altercationem in presentia prenominati illustris domini ducis partes ipse concordes remanserunt in hune modum, videlicet, quod si branchaleo de auria in numero fidejussorum nauis dicti hyeronimi scriptus et annotatus inueniatur. eo casu dictus antonius et dominicus nomine quo supra promiserunt statim et sine dilatione soluere dicto bernabeo omne id et totum quod et quantum dictus bernabeus nomine quo agit sibi deberi pretendit per dictos fidejussores, si vero branchaleo ipse fidejussor dicte nauis non inueniatur. tunc bernabeus ipse fidejussores dicte nauis absolutos fore voluit penitus e debito ad quod dicto bernabeo occasione dicte fidejussionis tenentur. * ( 127 ) DOCUMENTI Et hoc acta sunt in sala magna palatij prope cathedram in qua ipse illustris dominus dux solitus est missam audire, presentibus quam-pluribus ciuibus. ct partes ipse rogauerunt fleri hanc publicam scripturam per me notarium et cancellarium infrascriptum. DOCUMENTO DLXXVI. Sulla dimanda di Leonello Grimaldi, Giorgio e Cipriano Spinola, che siano riconosciuti validi gli atti della ditta o colla ditta Spinola in Bruges, non ostante l’assenza di Girolamo Spinola, il doge e consiglio ne rimandano il giudizio all’ uflìcio di Moneta. 1461, I settembre (Diuersor. Comm. Janue, ann. 1461, segnato X, 100/, 82, nell’ archivio governativo) * MCCCCLXI die prima septembris. Illustris et excelsus dominus dux januen. etc. et magnificum consilium etc. cum audissent nobiles ac prestantes viros leonelem de grimaldis ac georgium et cyprianum spinulas asserentes domum brugiarum regi sub nomine hyeronimi et theodori spinularum, et quoniam idem hyeronimus abest a ciuitate et ambiguum est quando sit rediturus et an sit onera publica soluturus, plerique recusare videntur vel soluere si debent vel promittere vel aliud aliquid tractare in quo idem hyeronimus nominetur vel ad eum pertinere credatur, propter quod res illius domus et alio male gererentur nisi negotijs illis digno aliquo auxilio succurretur, presertim obstantibus plerisque decretis in fauo-rem communis conditis, et ob id supplicantes decerni ut ea dubitatione non obstante. ceterisque decretis minime obsistentibus, liceat impune soluere promittere scribere et alia facere que pro rerum et temporum condictionibus facienda videbuntur, re examinata ut mos est. etiam presente spectato officio monete, commiserunt et virtute hujus precepti committunt eidem officio ut hos leonelem. georgium et cyprianum audiat, petitiones eorum intelliget. deinde possit ejusmodi eorum postulationibus prouidere prout equum putauerit. non obstantibus quibusuis decretis quomodolibet repugnantibus. ANNO 14<» I » ) DOGI MENTO DLXXYIl. Dicicto del dogo u consiglio dilla Repubblica In favore del fratelli Giacomo c Giovanni Semino, provenienti da Caffa. , 1461,8 ottobre (Diuersor. Comm. Janue, ann. 1400-1401, segnato X, 1000 , 81, nell’archivio governativo) * MCCCCLXI die Vili octobris. Illustris et excelsus dominus dux januen. etc. et magnificum consilium dominorum nntianorum communis janue in legitimo numero congregatum: cum audissent jacobum et johannem tratres de semino q. mathei. exponentes se quamdiu in oppido caphe et in alijs orientalibus partibus commorati sunt. nihil omnino pro publicis impositionibus et auarijs communis janue persoluisse. nune autem cum jam ea loca deseruerint et so in patrium contulerint, cupiunt concedi sibi coquenti onem per congruum tempus et alijs concedi solitum, ut hoc aditu aliquando ciuitatem quiete incolere possint, intelligentes eorum petitionem publicam ex omni parte utilitatem concernere, omni juri ae via etc. commiserunt et hujus rescripti virtute committunt spectato oftlcio monete communis, quod auditis prenominatis jaeobo et johanne. surnptisquo instructionibus facultatis eorum quas satis osse putaue-rint. et io ea ro visis videndis et auditis omnibus audiendis, eonuen-tmnem vel conuentionis taxationem ipsis jacobo et johanni declaret per illud tempus et sub ea pecuniarum solutione quo dicto otllcio videbitur, seruata forma omnium^decretorum, et referat, idquo ita decreuerunt inuentis omnibus nouem calculis albis fanentibus. « ANNO MCCCCLXII STORIA E DOCUMENTI SocUU Ligure. St. Patria Vul. VII. H. I. . ESPOSIZIONE STORICA DEGLI AVVENIMENTI I. Anno di sconvolgimenti politici per la nostra Repubblica, e di sventure per la Casa di s. Giorgio, fu anche questo del 1462, di cui incominciamo la lugubre narrazione. È un fatto troppo spesso comprovato dalla storia, che quando un popolo abusando delle forze da Dio donategli a tutela dell'ordine, a incremento del bene pubblico, a sviluppo dei nazionali interessi, le consuma in civili lotte e intestini dissidii, la Provvidenza ne lo punisce con rovesci di fortuna dolorosissimi, .comechè meno aspettati. Genova da alcun tempo in preda a rabbiosi partiti i quali se ne disputavano il comando, ci é ineluttabile esempio di quanto disonesti la patria e a rovina la meni un governo malfermo e a perpetue oscillazioni soggetto, a seconda della prevalente fazione. ANNO I462 ( I ‘32 ) 11 nuovo anno che sorse trovò sul sèggio ducale Lodovico Fregoso, principe di qualche inerito fra la turba dogli ambiziosi sognatori di potere, ma in odio al rivale nipote, l’arcivescovo Paolo; il quale, avido ili secolare dominio e di gloria, nel maggio fé’ ritorno in patria alla testa di alcune bande , qua e là raccolte nelle file dei partigiani, e levato repentino tumulto in città, ne lo scacciò di trono, s’impose ai magistrati, facendosi dagli aderenti suoi acclamare doge, come già era arcivescovo, di Genova. Non durò mezzo mese il suo imperio: che la plebe mossa contro di lui creò quattro capitani artefici pel reggimento dello Stato : e « come che essa, scrive il Giustiniani, non si saziasse per questi tempi di mutare governi e signorie, e di far conoscere a tutto il mondo la sua instabilità, 1’ 8 giugno successivo rifece doge per la terza volta Lodovico, per abbandonarlo nuovamente e volgersi al mitrato nipote nell’anno che segui » (*). Ossia che tai cose giungessero alle orecchie del sultano, in Bisanzio, e del buon destro abbiasi voluto prevalere, ossia che il finto riposo lasciato ai deboli vicini avesse raggiunto il suo termine nella cupa mente dell’ardito monarca, Maometto II sul principio del 1462 allestì, non più di soppiatto, ma alla chiara luce del giorno, una poderosa flotta e formidabile esercito, accennando condurlo a rilevanti imprese, ma da qual parte e contro chi, pendeva incerto il giudizio. « Erano già trascorsi sette anni di regno dalla conquista di Costantinopoli, racconta l’Hammer, nè uvea posto ancora piede in Asia, tanto lo avevano occupato le conquiste nell’Europa, il soggiogamento della Grecia, la guerra contro la Servia e l’Albania. Era quella già conquistata, ma sostenevasi questa ancora pel coraggio, eroico di Scanderbeg. La sovranità greca nel Peloponneso era distrutta , ma dominava ancora a Trebisonda un Comnéno sulle {’) Jnnali della Repubblica, all’anno »462. ( 133 ) stoma rovine dell’impero bizantino, e per seppellire ancor questo nell’ universale rovina si rendeva necessaria una spedizione nell’Asia, durante la quale faceva mestieri che l’Europa stesse tranquilla. Perciò appunto Mohammed, subito dopo la conquista della Morea, concluse la pace con Scanderbeg, che pel corso degli ultimi dieci anni aveva sostenuto una pugna non mai interrotta, e per lo più vittoriosa, contro la potenza osmana. « Più vicine di Trebisonda*trovavansi alla costa orientale del mar Nero, Sinope, capitale del regno degl’Isfendiari, ed Amastri (Samastro), capitale dei possedimenti genovesi nel Ponto (‘), e per questa appunto aprivasi la strada a quella città. Grata cosa era al conquistatore il vedersi tre diversi vicini al mar Nero; poiché pel profondissimo segreto osservato nei suoi piani, rimaneva un enimma se gli armamenti della flotta e dell’ e-sercilo asiatico avessero per oggetto i genovesi di Amàssra, i turchi di Sinope o i greci di Trebisonda (2). E sebbene egli nutrisse sentimenti ostili contro tutti e tre, non li manifestò per ora che contro i genovesi, cui fece pubblica dichiarazione di guerra. Èssendo essi in pace con Mohammed fin dalla conquista di Costantinopoli avevano conservato la speranza di poter ottenere dal sultano, come dagli imperatori bizantini, il possesso di Calata, e ne lo aveano anche richiesto con ambascia-dori. Se non che Mohammed aveva loro risposto « nulla aver egli intrapreso contro Calata: avergli dopo la conquista di Costantinopoli offerto gli abitanti da se stessi le chiavi della città, averle egli accettate per fare loro piuttosto bene che (’i Samaslro potè dirsi capitale o capoluogo delle colonie liguri della costa orientale del mar Nero, non già, come qui PHammer, di tutti i possedimenti genovesi nel Ponto ; che la capitale ne fu mai sempre la popolosa Caffa. (*) Uno dei giudici dell’esercito che ebbe l’ardire d’interrogare il Sultano sulla meta della marcia, ottenne da lui sdegnalo la risposta: « Se il pelo della mia barba sapesse i miei pensieri, io lo strapperei e lo brucierei •. male ». I genovesi dichiararono per questo rifiuto la guerra (*), e Mohammed armò subito una flotta ed un esercito per puuirneli; divisando, anziché restituire loro Galata nel Bosforo, di conquistare anche Amassra, loro principale scalo mercantile, alla costa orientale del mar Nero. « Mahmud-pascia, gran vezir, ebbe il comando supremo della flotta, composta di cento cinquanta navi, e Mohammed condusse per terra T esercito asiatico con molti cammelli e somieri, partendosi da Àkjasi, po’sto sulla strada fra Nicomedia e Sabangia. Amastris, oggidì Amassra, anticamente Sezamo (e dai genovesi appellata Samastro), è situata sopra una piccola penisola ed è munita di un doppio porto. Plinio il giovane la chiamò pei suoi bei edifizii l’occhio del mondo, gli storici posteriori la celebrano come un importantissimo scalo mercantile , e questi vantaggi ben furono riconosciuti dai genovesi, cui servì negli ultimi tempi di emporio pel loro commercio del Ponto. Alla prima intimazione di Mohammed i mercanti genovesi si arresero, ed il conquistatore lasciata alla città una terza parte dei suoi abitanti, condusse gli altri due terzi quale colonia a Costantinopoli, dopo essersi scelto per paggi i più bei ragazzi (2) ». Così periva per la prima una delle terre dal banco di s. Giorgio posseduta nelle acque Eusine, dagli antenati con molt’ oro acquistata, e dall’ Ufficio stesso con tanto dispendio provvista di viveri e d’ogni guisa mezzi guerreschi alla sua (’) Nfille storie genovesi uscite alla luce, come negli archivi di Stato e di s. Giorgio, noi non trovammo finora alcun accenno di cosiffatta ardita ambascieria al Sultano, e conseguentemente della predetta dichiarazione di guerra. Ne sembra anzi strano e quasi incredibile, che la nostra Repubblica smunta di danaro e agitata da incessanti sommosse potesse pensare a combattere con speranza di successo il colosso d’Oriente. Oltreché ciò sarebbe stato in contraddizione all’esposto a papa Pio II nel congresso Oi Mantova dai legati genovesi, come si disse a pag. 20 e 21. {-) Storia dell'impero Osmano, Tom. V. Lib. XIV. ( 135 ) STORIA incolumità e difesa! Dolorosa catastrofe, che preluse alla più tragica e straziante che per opera del tiranno medesimo compiere doveasi in Caffa di li a tredici anni I t Dove, trovo strano e poco meno che inesplicabile il silenzio che di tale perdita mantennero sin qui gli antichi non solo, ma tutti, anche i moderni storici della nostra patria, e i registri stessi dell’archivio di s. Giorgio, che punto non ne fan motto o allusione di sorta; sicché dobbiamo starci paghi, e nella sostanza e nelle circostanze della resa di Samastro, al racconto soverchiamente stringato e poco onorifico al valore genovese, del precitato autore. Il quale di più assevera che i cronisti turchi e greci non concordano fra loro nell’assegnare Tanno della sua caduta, e taluni neppur 1’ accennano : chè nei grandi avvenimenti e spaventose rovine di vasti imperii e regioni, F acquisto d’una picciola città o terra non arresta la penna ed il pensiero d’uno scrittore, nulla più che il mormorio (l’un ruscelletto, scorrente lunghesso il cammino, trae Fattenzione del frettoloso viandante. II. Ottenuta Samastro coll’ esercito di terra, a ciò che sembra, Maometto attese a Brusa il completo armamento della flotta, e colle riunite forze piombato su quel di Sinope; intimò al debole sultano di cedergli subitola città, ameno che preferisse misurarsi con lui in campo aperto o sostenerne il progettato assedio. Aveva già egli con- fina arte guadagnato a se il fratello di quel regolo, che militava sotto i suoi ordini, e al figlio di lui, venuto ad implorare mercè nell’ accampamento nemico, fé’ dire se essere pronto a ricevere in amicizia il vecchio genitore a patto gli rinunziasse la corona e lo Stato, pel quale avrebbe in compenso il governo di estese provincie nel turco impero. Ismailbeg, così chiamavasi il re, fra il terrore on- ANNO I 462 ( 136 ) cT era invaso e la speranza di salvare almeno le sostanze e la vita, depose spaventato a piè di Maometto le regie insegne, e n’ ebbe in premio la carica di governatore di alcuni larghi paesi nella opposta Rumelia. « In tale guisa, ripiglia l’Hammer, si arrese Sinope al conquistatore, senza trarre spada, quantunque fortificata dalla natura e dall' arte, quantunque provveduta di quattrocento cannoni e di due mila artiglieri per propria difesa ». Quale maraviglia adunque che la umile rocca di Samastro sopraffatta da tanto nembo di milizia, sostenuta da scarso numero di combattenti, e la più parte mercadanti non usi alle armi, abbia ceduto senza colpo ferire, se Sinope di tanto più forte e di mezzi provvista a propulsare 1’ assalto, chinò il capo alle voglie del feroce capitano? Due città con magnifici porti visitati da numeroso naviglio parvero un nonnulla all’avida fame di Maometto, ove non gli riescisse abbattere 1’ ultima reliquia del bizantino impero, trapiantato in Trebisonda. Marciò adunque a quella volta, in aria minacciosa, con serrato esercito, e più a guisa di padrone che di rivale, ingiunse a quel monarca di deporre le armi, consegnargli le chiavi della città e partirsene libero co’ suoi servi ed averi, se rimaner non voleva schiacciato dalla sua potenza. Davide Comneno, che non si era arreso ai persuasivi discorsi di Mahinud-pascià, spedito in antecedenza foriere di rinunzia o di guerra, ora tosto si sottomise alla laconica intimazione del sultano. L’imperatore colla sua famiglia fu imbarcato per Costantinopoli , la città occupata dai giannizzeri e dagli azabi. la contrada adiacente presa in possesso dal sangiacco di Amasia, la gioventù spartita fra i sipahi, i silihdari, o consecrata al servizio della tenda del sultano ed alle nefande sue voglie (*). (’) La caduta di Trebisonda dal Berchet a pag. 2 e 100 (lìep. di Venezia e là Persia) è posta sotto l’anno 1461 non 1462; e così pure chiama Giovanni e non Davide 1’ultimo suo imperatore. Ciò è vero nel senso legittimista. 1 > ( 137 ) ST0KIA La principessa, figlia dell’ imperadore, offerta da questo a Mohammed per sultana ad esempio del despota Demetrio, fu del pari rifiutata: il nipote* di Davide, figlio del suo predecessore e fratello, Giovanni, vero erede legittimo del trono a lui usurpato dallo zio, fu catturato, e il minor degli otto figli di questo rinunziò alla fede dei padri suoi facendosi musulmano in Adrianopoli. Si ritrovarono adunque in quella città alla porta del sultano i due ultimi principi dell’ impero di Bisanzio, il Paleologo Demetrio desposta del Peloponneso e il Comneno David imperatore di Trebisonda. Deposti amendue, godevano la grazia di una pensione annuale e d’alcuni pacifici beni ; tutti e due aveano avuto lo sfregio che le loro figlie fossero stimate indegne del-P onore dell’ harem, ed erano amendue infamati ancor più per la loro vile sommessione, per P indegna vendita della corona, cospersi, ad eterna ignominia, della polvere dei piedi del sultano. E questa stessa infamia a nulla giovò, ché Maometto tolto un pretesto a incrudelire, tutta la reale famiglia fé’ passare sotto la mannaia del carnefice, ad eccezione del minorenne che abbracciato aveva l’islamismo, e di Demetrio protetto dall’ assunto cappuccio. In tal indegna maniera terminò la casa dei sovrani bizantini; così l’impero d’Asia e d’Europa fu intieramente sovvertito dal sovrano dei due mari e di due parti del mondo; titolo che Mohammed aveva preso dopo la conquista di Costantinopoli. III. Nell’ isola di Lesbo ove da due anni, come sopra è detto, signoreggiava il fratricida Nicolò Gatilusio, sfavasi in bastante sicurtà dagli assalti turcheschi, in forza dell’annuo tributo imposto. e fedelmente, per temapza di peggio, eseguito. I rin- ANNO I462 ( 138 ) calzi di milizia chiesti dal principe alla natia Repubblica nel 1460 ed ottenuti, n’ aveano forse anche rialzati alquanto gli spiriti, e per quest’anno vivevasi *in poca o nissuna trepidazione di Maometto, occupato nelle guerre delFEusino. Immagini perciò il lettore lo spavento che invase quegli abitanti, lor quando all1 entrare del primo autunno videro da lungi una ben ordinata schiera di navi nemiche avvanzarsi in atteggiamento ostile alla volta della capitale Metellino. Era il 1° di settembre 1462. Cento e dieci legni armati e provvisti d’ ogni guisa macchine belliche, tra cui ventiquattro triremi e una grande galeazza (l), lenti e compatti avvicinatisi alla costa, con subitaneo impeto assalgono le scolte , s impadroniscono del vecchio porto di s. Giorgio, e gettanvi le àncore. TSunzii dall’alta città scendono al mare a chiedere ragione della strana violenza, mentr’ essi pagano con regolarità la convenuta somma di sette mila fiorini d’oro. N’ hanno in risposta volere adesso il sultano in sua balìa quel luogo e l’isola intera, e dietro negativa dei Lesbi scendono le truppe a terra e cingono di ferro le mura. Non si diè campo di asserragliare le porte o distribuire fanti agli aditi e trincee di fresco costrutte, che i musulmani irruppero nel piano ove si combattè tutto quel dì con accanimento d’ ambe le parti, rotolando i genovesi dalla rocca enormi sassi nella sottoposta vallèa. Ripigliatasi al dimani la lotta, di alcuni nostrani usciti dal chiuso a respingere gli aggressori ma caduti sotto i colpi della scimitarra nemica, recise le teste e infilzate sur aste portansi al bascià in segno di trionfo. A tale vista s’ accende del doppio F ira e il furore degli assediati, e un generoso drapello si costituisce di circa mille uomini pronti a sacrificarsi alla salvezza della patria. S’appressano eziandio dall’opposto lato del (') Forse quella che acquistò nella presa di Sinope, di cui parla il citalo Humraur. « Fra le navi del porto trovavasi la più grande di quei tempi , capace di novecento tondlale. Mohammed.Ja fece condurre a Costantinopoli ccc. ». ( 139 ) STORIA lido alcune galee cristiane, tra cui due di Rodi con settanta gregarii a rinforzo dei cento dieci catalani, già per V innanzi spediti a guarnigione nell’isola dalla vicina Scio. Questa era tutta la forza militare che sostenere voleva l'impeto d’una sorpresa, appoggiata a un numeroso esercito agguerrito e baldo di molte anche recenti vittorie. 11 quale disposto in acconcio luogo sei grosse bombarde, vomitanti una pioggia di mitraglia e pietre da settecento libre la carica, ne sfracella le vecchie mura che cadono a pezzi. Già è presa la maggior torre del piano, e di là bersagliasi il prossimo quartiere della città: salgono i più arditi sugli spaldi di questa a staccarvi lo svolazzante vessillo d1 Aragona/ ma ben quattro volte ne sono caricati e respinti dai catalani. Il dì 13 finalmente con gridi ed urla e suon di tromba con elle, ventimila turchi rinnovano 1* assalto del castello inferiore, e se ne impadroniscono contro Luchino Gatilusio, che alla testa di pochi venne meno al suo coraggio ed al presente bisogno. Corre il misero su per l’erta a dare l’allarme alla città, e ridestare in altri l’ardire che egli non aveva saputo spiegare nella mischia. E quale non fu la sua meraviglia in trovare il popolo esterrefatto dalle bombarde nemiche (di cui una lanciava proiettili di strepitosa grossezza), abbattute le case, e gli inquilini, come deliri e fuor di senno, vagar per le strade e negligentare la difesa? Il panico era tale che a ristorar le mura depresse e le breccie aperte colmar di terra e sassi, si dovè condurre operai a carissimo prezzo, in quella che gli agiati borghesi, a cansare la paura, con villano insulto al comune dolore, si tuffavano da pazzi nei bagordi e nell’ebbrezza. Trovavasi infatti nei magazzini pubblici e nelle domestiche pareti un’ immensa quantità di viveri e di materiale guerresco da protrarre l'assedio ad un anno almeno, coi suoi mille e più tra volontarii e soldati di presidio, oltre i capaci a brandire le armi. Cionulladimeno al'sentire la presa della bassa ANNO I462 ( 140 ) fortezza cadde l’animo a tutti, e ai maggiorenti pei primi, e si diè fine al combattere. Due parlamentarii si eleggono e sono spediti al campo nemico a implorare mercè dal vincitore, e far la dedizione della piazza, salve le residue sostanze e le vite degli abitanti : ciò che ottengono troppo facilmente dal comandante', che ne giura la fede sulla sua spada e la testa del suo re. Un giannizzero si avanza quindi a richiedere del sovrano dell' isola e presentarlo al sultano, e Nicolò Gatilusio empio e fratricida, scortato da due cavalieri procede raumiliato e triste alla tenda di Maometto a consegnargli le chiavi della capitale .e deporre ai piedi suoi la male usurpata corona: chiudendo con infamia e viltà la serie dei duchi di Lesbo, che per cento sette anni dominarono sul bel paese. Speravasi forse, se non un condono, pietà almeno od osservanza dei patti, ma quale fiducia nelle promesse d’un tiranno che avea eretto in sistema la finzione e lo spergiuro? Occupata appena la città e celebratone il trionfo con inni e canti al falso profeta per quel dì e la notte seguente, con legale scrittura e l’esibita dei contrassegni farinosi consegnare i rimanenti forti nell’isola sparsi; e ordine vien dato a tutti gli abitanti di lasciare le loro case, raccogliersi per famiglie fuori la cinta e scriversi ciascuna nanti un ministro del principe. Ebbe luogo il falso censimento addi \ 7 settembre ; e F inganno fu, che Maometto scelti per le sue pessime voglie i giovanetti più graziosi e belli, il resto coll’ intera popolazione adulta divise ai capi dell’ esercito ed ai soldati. Proteste, grida, supplicazioni e lamenti s’innalzarono al cielo contro l’iniquo comando, ma con niun prò. A foggia di mandre n’ avresti veduto accumulare i corpi sulle navi, e là dove il soverchio numero ne ingombrasse la stiva, mozzato F orecchio a testimonio del riportato trofeo, gittarli al mare; ed altri per cansar la molestia del trasporto venderli issofatto sulla STOMA spiaggia, divisa inesorabilmente la madre dalla figlia, 1’ amico dall’amico, il fratello dal fratello; e con tale crudeltà da non permettersi un gemito od una lagrima dagli snaturati oppressori. 0 non valeva meglio combattere fino all’ ultimo e morire sotto il ferro osmano, che soggiacere vittima di brutali voglie o precipitare in si barbara schiavitù? Dieci e più mila cristiani furono in siffatta guisa condotti a Costantinopoli a languire nella mestizia, e trarvi amari giorni nella nudità e nel rigore d’una servitù eh’ ebbe solo fine colla morte. Nel novero degli schiavi tragittati a Bisanzio si rinvenne fra Leonardo, arcivescovo di Lesbo, religioso domenicano, da taluni creduto di famiglia Giustiniana, e certo nativo di Scio. Ed è a lui che andiamo debitori come della veridica storia della caduta di Costantinopoli, così della narrazione circostanziata della presa di Metellino; catastrofe orribile che colpì tanto inaspettatamente pastore e gregge, principe e popolo. Esso la indirizzò a modo di epistola lamentatoria a papa Pio II, vi effuse tutto il suo cuore ambasciato e grondante sangue per sì grande sventura toccata all1 ovile suo; non senza chiuderla con vivissime istanze al pontefice di fermare tosto la pace tra i principi di Europa, e d1 Italia massimamente, e raccoltili in un solo pensiero, insorgere a forze riunite contro il Cerbero che minacciava ingoiare la intera cristianità (1). IV. In capo a due mesi dalla lugubre tragedia radunavasi in Genova, alla presenza del doge, un numeroso consiglio di ottimati ed ufficiali governativi, nei quali una era la brama del cuore, (') Fu pubblicata non ha guari per la prima volta dal prof. Carlo Hopf: ed ha il titolo « Leonardi Chiensìs de Lesbo a turcis capta epistola Pio papa II missa ». Regimonti, 1866. — La presa di Motellino è narrata anche dall’ Hammer sotto l’anno 1462-, con circostanze poco dissimili dalle qui riferite. ANNO I462 ( 142 ) uno il pensiero che raccoglievali assieme, la difesa della patria e la salute dei concittadini. Lettere da Scio giunte narrato avevano, con foschi e pur troppo veritieri colori, gli strazii orrendi e la miseranda fine di Metellino, non che la cattività dei suoi abitanti ; e la paura che ingigantisce a dismisura le cose, faceva parere come imminente un attacco altresì all’opulenta isola. I timori dei Sciotti perciò non tardarono a rendersi comuni ai genovesi che là tenevano i loro stretti congiunti e le più care sostanze e dovizie, tanto che a cessare il fermento e P agitazione che dal patrizio man mano estendevasi nel popolo grasso e nella plebe, si convocò addì 10 dicembre 1462 la generale assemblea di Stato. Parlò primo l’ufficio degli otto incaricati delle cose chiensi, esponendo P operato dal medesimo nelP incarico affidatogli, la revisione cioè delle convenzioni passate fra il comune di Genova e la Maona di Scio, la misura dei presentanei ausilii chiesti dai Sciotti, i quali, a loro giudizio, restringere potreb-bonsi a centocinquanta gregarii. La seduta prese quindi maggior calore, e col crescere dei discorsi e delle varie proposte si animò senza venire tuttavia a un decisivo partito, infìno a che sorto in mezzo a loro il dottore Battista Goano, così tolse a parlare: Non sembrargli quello il momento più acconcio a moltiplicare parole o amareggiarsi il cuore con soverchia tristezza, ma si di prudenti consigli e di forti fatti. Vivere esso persuaso trovarsi già per via lettere e nunzii mandati da Scio a Genova relatori del vero stato dell’isola, come anche delle circostanze della lamentabile presa di Metellino, e in conseguenza della qualità e numero di presidii d’ uomini e d’ armi, di che per avventura bisognassero. Ma non perciò aversi a perdere il tempo in attesa dei messi, provvedere invece fino d’ allora ciò che per prova conoscevasi mancare agli isolani, e intanto sostenere in porto la nave Saivago che utile tornerebbe a tal uopo. Del rimanente fra i tanti mali cagionati dalla trista condizione delle ( 143 ) STORIA cose in Levante', questo trovare egli di buono, che i pochi, anche genovesi, i quali nutrivano del gransignore inen giusta opinione, allo scorgere la perfidia usata dopo la fatta promessa di lasciar ai Metellinesi salva la libertà e la vita, sarebbersi alfine ricreduti e concepito del feroce tiranno un adeguato concetto. E perché costui teneva nel suo esercito di bravi artiglieri ad espugnazione delle piazze, cosi consigliava il governo ducale di preporre al drapello dei fanti a spedirsi in soccorso di Scio, uno o più capitani fra i meglio valenti nell’ arte di maneggiare bombarde e mantenere la disciplina militare; e finalmente insinuava lo sgombro dalla città delle donne, fanciulli, vecchi, e tutt’ altra gente incapace delle armi, acciò nel caso d’ assalto i cittadini liberi di se, e senza tema delie famiglie, combattessero da eroi alla salvezza del suolo natio (‘). Non fu mestieri di tanto, chè 1’ ora di Scio non era giunta peranco nei cupi disegni della politica di Maometto, o a dire più vero, nei profondi ordinamenti della divina sapienza. V. Due brutte e viete quistioni, rilevanti più per le persone che vi ebbero interesse che non per la loro materia, vide sciogliersi T anno presente, e riguardano amendue affari di commercio. Alla prima diede origine un fatto che potè fors1 essere coonestato dalla invalsa consuetudine, ma giudicato secondo gli attuali criterii, non lascia di essere un vile sopruso. Valerano, signore di Waurin o Wanrin, capitano dell’armata da Filippo duca di Borgogna raccolta contro i turchi, erasi anni addietro portato in Oriente per battersi con essi od in alcun modo offenderli. Dove, a mezzo del ricevitore generale della (’) Vedi il documento DLXXX. ANNO I462 ( 144 ) flotta, Giovanni Baiardo, comprata a tutte sue spese una ga-liotta di diciotto banchi e settanta circa rematori, la diede in comando all’ esperto navigatore Giacomo De-Ville. Questo picciolo vascello riuscì pella sua grande agilità mirabilmente adatto a scorrazzare il mare, e dar la caccia alle grevi barche nemiche fin anco nei porti ancorate: onde avvenne che nelle, acque della Turchia assali, fra gli altri, e catturò un bel legno ottomano e delle ricche sue merci s’impossessò. Avuta lingua del prezioso acquisto i genovesi di Pera, con molte istanze, ragioni e promesse, e coll1 apposito salvocondotto eziandio, ottennero dal Baiardo che la preda fosse recata e venduta nel loro mercato. Senonchè gittata P àncora e scesi a terra a rifocillarsi i marinai, conPè costume, dice la relazione che i coloni di Pera armata mano investirono, saccheggiarono il vascello, e malmenati i custodi, vilipesa, stracciata la bandiera, lasciarono là nudo e d1 ogni avere spogliato il povero legno. Eguale trattamento ebbero a soffrire , e più barbaro ancora dai calfesi, allorquando poco dopo fatto nuovo bottino sugli infedeli nel mar Nero, capitarono a depositarlo in quello scalo da essi ignorato appartenere ai liguri. Imperocché all1 ingiusta rapina del carico v1 aggiunsero i caffesi sevizie personali e prigionia al De-Ville, infinochè ebbero certo avviso dell1 avvenuto rimpatrio della flotta comandata dal Wanrin. A tali brutalità avrebbero preso parte, il popolo non solo, ma i governanti stessi delle colonie sostenendo la legittimità del sequestro, tanto che il comune medesimo di Genova o per convinzione dell’ acquisito diritto o per connivenza ai subalterni ne assunse financo le difese. Ma a suo danno: che1 nel 1448 il duca Filippo accolte le vive querele dei rimostranti Wanrin e De-Ville, scrisse al governo della Repubblica invito grazioso a restituire il mal tolto o compensarlo; e il doge tenuto lungamente a bada il messo, P accomiatò da ultimo senza risposta. La quale giunta più tardi ( 145 ) STOMA non mitigò, inasprì invece gli animi, come quella che pretendeva le prede fatte dal vascello fiammingo esser state contro navi cristiane e amiche, non sopra legni turcheschi ed infedeli. L’ingiurioso cavillo non tolse che il duca Filippo nel 1455 iterasse la dimanda d’accomodamento , coll’ intramessa dei mercanti genovesi stabiliti nella sua città di Bruges: ma tornate vane pur queste, emise alfine un ampio diploma con cui dava facoltà al Wauriri d’indennizzarsi sui beni e le persone dei genovesi, fino alla somma di due mila quattrocento scudi d’oro pei danni recati alla galiotta, e di ducati sei mila pel valore delle merci sur essa rapite dai galatini e cafFesi : tempo ancora tre mesi ad avvertire la Bepubblica a dargli legittima soddisfazione. Spirati i quali infruttuosamente, andò in vigore la carta addì 6 agosto 1458 (*), e vi si mantenne quattro anni con non mediocre scapito dei nostri commercianti, che esercitarono mai sempre in quei paesi di Fiandra e provincìe adiacenti un estesissimo traffico, ed aveanvi fondate associazioni e compagnie per ogni guisa di locali prodotti e importazioni dall’estero. Una di queste compagnie, e forse la più cospicua, si chiamava la Spinola, emula, dice il Serra, dei Fugger e dei Welser tedeschi (’2); alla quale si riferiscono parecchi atti inseriti nella nostra raccolta (3). Diè corso senza mora il Waurin al principesco indulto, ed opime spoglie è a credere ricattasse in breve tempo sui fondachi e le barche dei liguri, se addi 12 febbraio 1460 per iniziativa dell’ufficio mercantile di Bruges, residente in Genova, (’) Vedi il documento CCCCVI a pag. 840 del tomo I. (*) Storia dell’antica Liguria e di Genova, Tom. IV, Disc. l.°, n.° XV. (s) Vedi i documenti CCCCLXXXI, DXXX e DLXXVI. Sono frequenti nei codici di s. Giorgio le allusioni a cose di commercio in Bruges; ad esempio nel Neg. gestor. 1464-67 a fol. 118, trovo citate due cambiali pagabili in Bruges da Alessandro Di-Negro e da Lazzaro Lomellini, quella di fiorini 1000, questa di 600, ad grossos triginta unum et tertiam partem alterius pro fìoreno. Società Ligure. St. Patria. Voi. VII, P. I. IO * anno 1462 ( 146 ) conobbesi la necessità di sollecitare , come nel fatto si ottenne, dal patrio governo, oltre altri provvedimenti, anche quello di munirsi sul serio contro le rappresaglie esercitate nei dominii del Borgognone da quel signore Valeriano. (*)• Nè a ciò trovossi migliore partito del nominare quattro cittadini che nanti il Parlamento di Parigi, ove si chiamò Ialite, pigliassero la nazionale difesa, e furono tosto eletti i chiari giureconsulti Andrea Benigassi e Antonio Bracelli, coi nobili uomini Boruele Grimaldi e Alaone D’Oria, muniti delle relative istruzioni (2). Ma o questi deputati non vi si condussero in Francia, o ne tornarono senza effetto ; imperciocché le rapine e violenze d’ambe le parti, e sempre colla peggio dei liguri, si protrassero fino a mezz anno 1463., e solo allora colla benevola intromessione del console e principali negozianti genovesi stabiliti in Bruges, s’ addivenne ad un amichevole accordo. Con esso stipulavasi che a rifare i danni d’ogni maniera al Valeriano cagionati dai sudditi di Calata-e di Caffa, la Repubblica pagherebbe scudi d’ oro sei mila seicento in tre rate convenute, di cui soddisfatta la prima, saranno rimessi in libertà gli uomini e gli averi genovesi fino a quel dì, massime nella città di Middelburgo in Zelanda, dal Waurin staggiti; più, altri quattrocento scudi a indennizzo delle spese dal Valeriano stesso a quel titolo incontrate. 11 primo convegno avea luogo fra costui e il console Antonio Boccone in Bruxelles addi 31 maggio, e il diffinitivo accomodamento ai 7 del giugno successivo dell’anno 1462 (3). In sostanza, i nostri collo sborso del danaro consentito e coll’ invocato compromesso si dichiararono dal lato del torto, e ne pagarono anche il fio. (') Vedi il documento CCCCLXXX. (-) Vedi il documento CCCCLXXXII. (*) Vedi il documento DLXXYIII. ( H7 ) STORIA VI. L’esercizio della pirateria è a credere non fosse in quei tempi avuto nel conto che ben si merita e viene giudicato ai dì nostri, se come lo attestano gli scrittori e confermano i fatti, era divenuta una professione ed un’ abitudine assai comune presso i naviganti meglio robusti contro i deboli, e ap-poggiavanla fin anco le leggi e i vigenti codici. Eccone la riprova. Nel tornare che fece alla volta di Genova dal mare Nero la nave già dianzi nominata di Giacomo Leone, padroneggiata, dal figlio suo Girolamo (*), incontrato un legno d’estera nazione, e senz’altro investitolo, se ne impadronì, appropriandosi il carico e le persone catturando; tra le quali v’ebbe lo spa-gnuolo Bartolomeo Sellers, famigliare di papa Calisto III e suo nunzio privato rn Oriente, e per avventura anche un certo Teodoro Salvadari, cittadino di Creta. Pare che costui ricuperasse ben presto la libertà, e meno agevolmente, ma tuttavia senza le contese del concaptivo suo, le robe staggitegli dal Leone (2). Bartolomeo invece venne condotto prigione a Genova, e solo col pagamento di grossa somma di danaro fatto dal cardinale Rodrigo Borgia, nepote a Calisto, lasciato riparare dall’amico protettore. Il quale uditene le amare doglianze e invocata l’autorità del Pontefice, al cui disdoro riusciva al postutto l’indegna cattura, lo indusse a chiederne soddisfazione alla Repubblica. Più lettere a questo oggetto indirizzava al nostro governo (') Di qui riesce evidente che la nave Leona, ora detta di Giacomo, ora di Girolamo Leone nei documenti anteriori, era una sola e non due, come ho malamente corretto a pag. 599 del 1° tomo; cioè di proprietà di Giacomo, ma comandata dal capitano Girolamo suo figlio. (') Vedi il documento CCCCLXXX1II. ANNO I462 ( 148 ) Pio II, e P unica giunta alle mie mani reca la data dei 13 gennaio 1460; dove con parole amorevoli e alquanto risentite domanda giustizia in favore del suo protetto e compenso dei recatigli danni, e notifica spedire quest’ultima volta a sostenere in Genova le ragioni del cliente e l’onore della Sede apostolica Bernabò De’ Santi, col cui mezzo nutriva fiducia di comporre la vertenza senza addivenire a spiacevoli e duri rimedii (*). Il medesimo un dipresso scriveva il cardinale Borgia, e per la santità dell1 invocato diritto e per la non mai smentita religione dei genovesi, esortavali a riparare tosto, a norma del giusto, la colpevole azione dal loro suddito perpetrata (2). Se la procedura della causa fosse stata di spettanza governativa, non esito a dire la si sarebbe risoluta con qualche celerità, avuto riguardo al carattere dei patrocinatori del Sellers, ma passata, come fu, nelle mani dei tribunali, s’avvolse in tanti raggiri curialeschi e subi così strane evoluzioni, da stancare la pazienza del messo pontificio, che durante tre anni di trattative non ebbe requie nè posa. Invano cambiaronsi iterate volte i giudici (3), invano si prorogarono a commodo e richiesta delle parti le comparse, (4), invano qualche princìpio di composizione si ottenne (°); una qualche improntitudine for-s anche vi commise per entro il Bernabò: sicché alfine noiato e pieno di stizza, minacciò dapprima e fulminò dappoi gli av-versarii di papale scomunica, che n’ appellarono a Roma contro 1 esorbitanze del suo inviato Nel maggio finalmente del 1462 una nuova commissione di quattro cittadini a decidere con perentorio giudizio la lite era eletta di comune accordo, do- (’) Vedi il documento CCCCLXXIV. (*) Vedi il documento CCCCLXXVI. (5) Vedi i documenti CCCCLXXIX, CCCCLXXX1V, DV1I, DXXXIV, DXXXV e DLXXVI1I. (*) Vedi i documenti DXXXVI, DLXXX. (s) Vedi il documento DLXXV. ( U9 ) STORIA pochè il De’ Santi si fu indotto a ritirare la scomunica, e i suoi contrarii ad accogliere preventivamente il risultato della sentenza, che in ultimo non li favori ('). A sciogliere questo nodo concorse assai la strana e tirannica minaccia fatta dal governo della Repubblica a Leonardo De-Fornari, vicario arcivescovile di Genova, di tradurlo in esigilo in Corsica senza speranza di ritorno, se non rivocava, o induceva il Bernabò a ritirare l’anatema scagliato sopra i suoi contraddittori; abuso indegno di potere, lesivo d’ogni regola d’onestà e dei più sacri e imprescrittibili doveri dell’umana coscienza! « i (').A membri di detta commissione d’ultimo appello, nominaronsi il canonico Guinigi, Jacopo Rivarola notaio, Biaggio Gradi e Martino Voltaggio, con che entro 25 giorni pigliassero lingua e terminassero il lungo piato. DOCUMENTI DOCUMENTO DLXXVIII. Transazione seguita a mediazione dei consoli dei mercanti della città di Bruges, tra il signore Valeriano de Waurin ed alcuni mercanti genovesi : in forza della quale mediante il pagamento di sei mila seicento scudi d’ oro del peso di quarantanove grossi ciascheduno scudo, moneta di Fiandra, si dichiarano cessate le rappresaglie concessegli dal duca di Borgogna sui genovesi, per la preda da questi fatta al Valeriano suddetto di due navi, l’una nel porto di Pera e 1' altra in Caffa ; e si mandano restituire ai mercanti genovesi le merci rappresagliate, e liberare dalla prigione le persone catturate. 1462, 7 giugno (Materie Politiche ecc. mazzo 13. ann. 1455-1477, nell’ archivio governativo ) i—'' —' — In nomine domini amen. Per hoc presens publicum instrumentum cunctis pateat euidenter et sit notum, quod hoc est verum exemplar seu transsumptum quarumdarum litterarum patentium originalium in percameno et lingua francigena scriptarum, sigillo ad causas ville bru-gensis in cera viridi et cauda duplici percameni impendente sigillatarum. nec non signo manuali discreti et prudentis viri magistri donationi de beer, secretarij ejusdem ville brugensis. ut prima facie apparebat, signatarum, per me notarium publicum subscriptum visarum et lectarum, sanarum et integrarum, non abolitarum non corruptarum non cancellatarum non vitiatarum, nec in aliqua suarum parte ANNO l462 ( 152 ) suspectarum, sed omnibus prorsus vitio et suspicione carentium. Qua-rumquidem litterarum patentium originalium tenor rie verbo ad verbum sequitur in his verbis : A tous ceulx qui ces presentes lettres verront ou orront bourgmai-stres escheins (?) et conseil de la ville de bruges salut. bauoir taisons que estans et comparans au jour de liuy pardeuant nous le noble et honnoure seigneur messier waleran seigneur de waurin de lillers et de malannoy. cheualier conseillier et chambellan de notre tres redoubie seigneur et prince monseigneur le duc de bourgougne et de brabant. conte de flandres etc. dune part. et ambroise spingle (spinole?) consul, gilles lommelin et anthoine bocon conseilliers. franque de ni-grono. mare gentil, theodore spingle. anthoine do ... ne et nidolas gentil, marchands de jennes. residens en la ditte ville de bruges d’autre part. Les quelles parties et chacune dicelles recognerent et confesserent de leurs bon grez et volenter et de leur certaine Science, assauoir le dit messieur waleran seigneur de waurin en son nom et comprenant... soy faisant sort de jacques belge interesse auee luj ‘es choses dessoubs escriptes. et lesdits consul conseilliers et mar-chans pour eulx et pour la communaulte de jennes dont iis se lai- soient...... que certain traittie accord et appointement (')...... tresredoubte seigneur et prince entre ledit seigneur de waurin pour et au nom de luj et.....les questions differens et debas estans entre ledit seigneur de waurin dune parte (-).....destrousses dom- maiges et interests que le dit seigneur de waurin disoit ja pieza auoir eues et soulTertes par ceulx de la ville de pere appartenent aux jenneuois en la prinse et roberie par eulx faittes et perpetrees de la neif et pluséurs biens et denrees estans en icelle appartenens audit seigneur de waurin. et a cause desquelles destrousses dommaiges et interest ledit seigneur de waurin auoit obtenu de notre dit tresredoubte seigneur et prince ses lettres de mai^que. lesquelles ii auoit fait exeeuter en la ville de middelbourg en zeelande. Et aussi a cause de samblable destrousse et ; rinse faitte par ceulx de la ville de capha appartenent ala ditte seigneurie de jennes de certain nauire et biens appartenent aussi audits seigneur de waurin et dont il auait intention de faire et intenter action et poursuite (*; La pergamena logora manca qui d’ un brano. (’) Idem. ( 153 ) \ DOCUMENTI alencontre lesdits de jennes par les fourme et maniere contenues et comprinses en eertaine cedulle en papier subsignee par les mairs desdits seigneur de waurin et dudit anthoine boeon ensemble des signes «manuels des honnourables et sages seigneurs maistre anthoine haueron prouost des eglises de mons en henau. maistre artur de bourbon prothonotaire de notre tressaint pere le pape, conseilliers. et maistre richart pinchon procureur generai de notre dit tresredoubte seigneur et prince monseigneur le due. delaquelle cedulle le teneur cy apres sensuit de mot a mot. Nous waleran seigneur de waurin de lillers et de malannoy. che-valier conseillier et chambellan de monseigneur le due de bourgougne et de brabant. et anthoine bocon marchantjenneuoix commissaire et de-pute en ceste partie et moyen faisan fois des consul et marchaus de la nation de jennes residens en la ville de bruges. cougnoissons comme plusieurs differens questions et debats fussent mues et esperes a mouuoir entre nous seigneur de waurin dune part et la seignourie et communaulte de jennes dautre. a cause de certaines lettres de marque obtenues par nous seigneur de waurin de mondit seigneur le due sur et alencontre de ceulx de la diete nation de jennes. pour cause de eertaine destrousse dommages et interests que nous seigneur de waurin disons ja pieza nous auoir este fais et inferes par ceulx de la ville de pere appartenent aux jenneuois. en prenant et robant eertaine neif et pluseurs biens et denrees estans en icelle appartens a nous seigneur de waurin. plus a plain narees esdittes lettres de marque. par vertu desquelles lettres auoient este prins et arrestes en la ville de middelbourg et ammene les corps biens et denrees et marchandises de pluseurs desdits marchans. et tous iceulx biens denrees et marchandises desia mis et exposes en vente par execution de justice. Et aussi pour cause de semblable destrousse et prinse faitte par ceulx de la ville de capha en la seignourie desdits de jennes certaina nauire et biens appartenens aussi a nous seigneur de waurin et dont auions intention de l'aire et intenter action et poursuite contre lesdits de jennes: ainsi est que sur tous lesdits differens questions et debats par les moyen et aduis daucuns conseilliers de mondit seigneur le due. pour ce faire par luy ordonnes et deputes pour euiter plus grans frais et venir au bien de payx: Nous auons appointie et accorde. appointons et aceordons ensemble par la maniere que sensuit. ANNO 1462 ( 154 ) Cest assauoir que pai’ tous dommages et interqsts quo nous seigneur de waurin auons eus et encourus alouasion des prinses destrousses et empeschemens dessusdits. et tant pour ce quo desia nous estions adjugie par lesdittes lettres de marque. comme pour ce qui* estoit encore a determine touchant laditte destrousse faitte a capha. et aussi pour toutes autres poursuites que nous ou autres de par nous pourrions faire alencontre de ceulx de la ditte nation et de la ditte communaulte jusque au jourduy. et aussi pour tous frais interests et despens que auons eus et soustenus a cause des poursuites executions et diligences par nous seigneur de waurin et a notre instance pour ce faittes contre lesdits de jennes. les dessus nomniBS consuls et raar-chans de la ditte nation de jennes residens en la ditte ville de bruges paveront et deliuront a nous seigneur de waurin. ou a notre certain commissaire en la ville de bruges. la somme de six mille six cens escus dor du prix de xlix gros. monnoye de flandres la piece, est assauoir deux mille escus promptement en recheuant entierement liberalment et sans aucun empeschement tous leurdits biens arrestes comme dit est. et les marchans qui pour ce sont arrestes plainemente deliures. Item deux mille escus en la fin de la feste danuers (?) prouchain venant. et le surplus deueus le jour saint andrien aussi prouchain venant et dont pour et au regard desdits deux payemens derreniers montant a quatre mille six cens escu6 dor. lesdits consul et marchans feront seurte souffisant ou par fin de change ou dautres marchans subgets et soluens en la ditte ville de bruges pour bien furnir et payer laditte reste et somme de mi mil vi cens escus dor. Et oultre et auecq ce seront tenus lesdits consul et marchans de payer et deliurer promptement es mains desdits conseilliers ou autres telles personnes quils ordonneront. la somme de un cens escus dor. qui par iceulx conselliers seront distribue et employe es frais de la vendition et execution derreniere faitte par certains comissaires d.e mondit seigneur le due des biens denrees et marchandises dessus de-clairees. si auant que monteront lesdis frais et aussi tous depens fais •» et a faire pour la deliurance desdits biens en quelque maniere quante soit et tant pour contenter lachateur desdits biens se mestier est comme autrement. et les dits frais ainsi payes. se aucun reliqua y a ce sera deliure et paye a nous seigneur de waurin. et sii ny a assez nous ledit seigneur de waurin le payerons et moyennant ce cesserà lexecution ainsi commenchie sur les biens denrees et marchandises flessusdittes. tous lesquels biens denrees et marchandises seront ven-dues et liurees aux dessusdits marchans de la nation de jennes ou autres a lordonnance des consuls et conseilliers de la diete nation residens a bruges. et aussi pour mi (?) tant lesdits consuls et marchans seront tenus deux de porter de toutes appellations et poursuites par euly faittes contro nous seigneur de waurin pour empeschier lexecution et payement du contenu esdittes lettres de marque et quitteront absolutement nous seigneur de waurin nos hoirs et succes-seurs de toutes les choses dittes et autres choses quelconques. et pro-metteront que jamais par eulx ne par aultruy de par eulx directe-ment ne indirectament ils non feront ne feront faire quelque demande action ne poursuite quelque part. ne en quelque court que se soit. Et pareillement nous seigneur de waurin pour nous et nos succes-seurs tenrons quites lesdits de jennes de toutes les choses dessus declairees leurs circonstances et dependances, et leurs rendrons les-dittes lettres de marque comme casses et acquittes en renuntiant a tout le droit nous competant au prouffit desdits consuls et marchans. ausquelles choses et chacune dicclles ainsi faire payer tenir et accomplir. Et ainsi moy anthoine bocon me faisan fors desdits consuls et marchans de la ditte nation de jennes residens audit bruges. promets desmaintenant de ce faire recougnoistre greer et accepter par iceulx consuls et marchans de la ditte nation. Et est ceste presente cedulle escripte en doublé dont chacune partie aura lune pour la conseruation de son droit. testimoing les saings manuels de nous les dessusdits seigneur de waurin et anthoine bocon avec le signes manuels de trois conseilliers de mondit seigneur le due dont dessus est faitte mention. cy mis a notre requeste le derrain jour de may lan mille quatre cens soixante deux en la ville de brou-xelles. ainsi signe Seigneur waurin ego anthonius bocconus affirmo suprascripta. Et nous conseilliers de monseigneur le due de bourgougne etc. cy dessus nommes qui auons este presens audit accord et appointement fais entre lesdittes parties, auons pareillement a la requeste dicelles parties cy mis nos saings manuels lan et jour dessusdits. A. de haueron A. de bourbon Pinchon. Item appointement sur les frets et despens fais et eus en ceste cause et en ce que en depent contenu en laditte cedulle sensuit de mot a mot. Et pour declaration des frais de laditte execution deri'eniere desquels par ledit traittie nous seigneur de waurin sommes chargies lentention de nous parties et aussi desdits conseilliers sy est que en ce ne sont point comprins les louages des celliers et lieux ou estoient lesdits biens denrees et marchandises et la ou iis furent prins et leues par la ditte execution. ne aussi les reparations et apparaulx des bales necessaires qui ont este faittes par 1’ ordonnance desdits commissaires en la dite execution pour le bien desdittes denrees et marchandises tant en caue.... cordes et autres matieres comme en sailaires de ouuriers et qui estoient necessares comme dit est et utilles pour la conseruations desdittes denrees et marchandises. lesquelles louages reparations et apparaulx payeront et furniront lesdits consul et marchans de la ditte nation de jennes. Et aussi quant au fait des patrons des nauires ou ont este mises et chargies lesdittes denrees et marchandises par la vente et deliurance qui faitte en a este par laditte execution. leurs sallaire jusques au jour que lesdittes denrees et marchandises seront deliurees et vendues ausdits marchans selon le teneur dudit traittie sera paye par lesdittes parties chacune par moittie. est assauoir par nous seigneur de waurin la moittie et par lesdits consuls et marchans de la ditte nation lautre moittie. Et se sur aucun des poins et articles cy desus declaires se men-noit aucune difficulte question ou debat fut entre les dittes parties lune contre lautre. ou entre elles ou aucune delles. les commissaires qui ont fait la ditte execution lesdis patrons ou autres pour leurs salleres ou autrement a occasion des choses dittes mondit seigneur le due ou messeigneurs de son grant conseil ou lesdits conseilliers qui par mondit seigneur ont este ordonne a aidier moyennier et be-soigner entre lesdittes partes pour elles appointier comme dit est dessus. cougnoisseront jugeront et appointeront comme ils verront appartenir. testimoings les saings desdittes parties et aussi de deux desdits conseilliers cy de rachief mis et escripts le troixieme jour de juing lan mille quatrecens soixante deux. ainsi signe Waurin Anthonius boconus A. de bourbon Pinchon. ( 157 ) DOCUMENTI Les quels deux appointements furent illec leues. et apres la lecture diceulx lesdittes parties ot chacune dicelles es noms et eulx faisans fors comme dessus les louerent et greerent et confimerent. promettans de les tenir et accomplir en tous leurs poins et articles sans accu-nement y venir ou laisser ou souflrir venir alencontre en aucune maniere. Et en ensinuant ce ledit seigneur de waurii donna et bailla oultre ausdits marchans de jennes les lettrés de marque par lui obte-nues de mondit tres redoubte seigneur le duc alencontre les sugets de laditte seigneurie de jennes comme cassees et aunullees. promet-tant de les tenir quites des toutes les choses declarees esdits appoin-temens et leur circumstances dependans tant enuers ledit jaques belge comme tous autres. et renuntiant a tout le droit a lui competent au prouffit desdits marchans : Et daultre part lesdits marchans de jennes renuntierent a lappel-lation par eulx emise alencontre ledit seigneur de waurin a cause de lexecution de laditte marque. et promiserent que jamais par eulx ne par autres de par eulx directement ni iudirectement iis ne luj feront ne fairont faire quelque demande actions ni poursuite quelque part ne en quelconque court que ce soit. et finellement quiterent lesdittes parties lun lautre de toutes les choses dessusdittes leurs hoirs et successeurs a tous jours mais sans reserues. et tenans bien les paye-mens qui sont a faires contenus et expresses esdits appointemens et tout selon les fourmes et teneur desdits appointemens. Desquels payemens qui sont a faire angele tany marchant de flo-rence illec present se constitua principal debteur du consentement du dit seigneur de waurin qui par ce descharga et an quita cesdits marchans. obligant quant a ce lesdittes parties et chacune dicelles en droit soy leurs personnes et biens meubles et non meubles. pre-sens et auenir quelque part quils soyent ou pourroient estre trouues. tant dega les mers et mons comme par de la. En testimonig de ce nous auons fait mettre le scel aux causes de laditte ville de bruges a ces presentes lettres et sommees. lan de gracemil quatrecens soi-xante et deux. le septieme jour de juing. Sic signatarum Donatianus collano facta est (szc). Ego adrianus dehoofpche (?) filius quondam mauritij clericus tornacen. diocesis. publicus imperiali auctoritate notarius, litteras originales su- * anno 44G2 ( 158 ) DOCUMENTO DLXXIX. Il corriere Battista Vcrnazza rimandato a Cr>(Ta è investito della iagataria delle erbe ecc. per due anni, finito il tempo di Francesco Loreto; carica da conferirsi indi in poi dai consoli stessi in Caffa. 1462 , 27 agosto (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) (fol. 95) Protectores etc. Spectato et prestantibus viris, consuli, massarijs. prouisoribus. antianis et officio monete caffè, carissimis nostris, salutem. Remittentes ad vos dilectum nostrum baptistam de vernacia bur-gensem illius ciuitatis. volumus sentiat laborem suum sibi proficere. Itaque de officio ihagatarie herbarum lignorum et carboni pro annis duobus et duobus mensibus, spectantibus camere nostre, volumus ipsi esse prouisum. Verum ut hoc munus quod a nobis recognoscit, sit vobis harra illud officium conferendi in caffa de cetero, finito tamen tempore francisci de loreto cui volumus litteras suas omnino seruari. perius exemplilicatas vidi tenui ot perlegi, ac de verbo ad verbum exemplifleari feci, postmodum quod de hujusmodi exemplo ad easdem litteras originales una cum arnoldo van larsem clerico camóracen. diocesis. presentibus testibus subscriptis, collationem foci diligentem, et quia utrasque scripturas penitus inueni concordare, igitur rogatus hoc publicum instrumentum manu aliena fideliter scriptum signo nomine et subscriptione meis solitis signaui atque subscripsi in (Idem omnium premissorum. Facta fuit hujusmodi collatio brugis tornacen. diecesis anno domini millesimo quadringentesimo sexagesimo octauo more romane curie, indictione decimaquinta. mense vero januarij. die vicesima prima, pontificatus sanctissimi in christo patris et domini nostri domini pauli diuina prouidentia pape secundi anno quarto, in domo abitationis prouidi viri alberti de greote. presentibus ibidem ipso alberto. jacobo from ac alijs testibus ad premissa vocatis et rogatis. it ( 159 ) DOCUMENTI harum litterarum auctoritate damus vohis arbitrium collationis ejus faciende dicto baptiste finito tempore dicti francisci. si et in quantum benemeritus vobis videatur sicuti nobis, qui ex nunc nisi respectu predicto fecissemus sibi litteras de ipso officio, jubentes ac mandantes quatenus eundem baptistam ut benemeritum. veluti nos approbamus, benetractetis. In quorum etc. Data janue moccolxii die xxvn augusti. DOCUMENTO DLXXX. Consulto di Sialo pella difesa di Scio dopo la presa di Metellino fatta da Maometto. 1462, 10 dicembre (Diuersor. Comm. Janue, ann. 14G1-1462, segnato X, 1008, 88, nell’archivio governativo) * MCCCCLXII die X decembris. Cum ad conspectum illustris ac excelsi domini ludouici de campo-fregoso dei gratia januen. ducis ac populi defensoris, ac magnifici con-silij etc. vocata fuissent magnifica officia monete, octo constitutorum ad tollendum ordinarium sumptum, octo rerum chiensium et quatuor caratate ripariarum et preter ea ciues fere ducenti quinquaginta, ibique recitatum fuisset per dictos octo rerum chiensium ea que hactenus egissent in materia sibi commissa, scilicet vidisse conuentiones que inter excelsum commune janue. una parte, et mahonenses chij parte altera extant. intellexisseque quid utrinque agendum sit. cognouisse preterea que nam auxilia pro defensione chij ad presens a mahonensibus petantur qui videntur arbitrare satis fore si pedites centum et quinquaginta nunc transmittantur ad defensionem et custodiam dicte ciui-tatis. et preterea lecte fuissent copie quarundarum litterarum e chio allatarum calamitatem mitileni referentium, et moniti essent qui aderant sententias eorum dicere, multique superinde varie disseruissent. tandem collectis vocibus compertum est sententiam spectati juris utriusque doctoris domini baptiste de goano. in quam voces centum et septem conuenere. ceteris preualuisse et ita pro decreta habitam fuisse. Is enim sic locutus est non videri sibi tempus faciendorum multorum verborum aut frustandi se in dolore, attento quod a multis par- ANNO I4()2 ( ll.O ) t.ibus magni iminent.. imo restringendum se ad prouisionem rerum. Credere quippe se quod nuncij et littere e chio in itinere restent qui notitiam afferant eorum que su[ eruenerunt et insuper auxiliorum quibus malionensibus opus futurum sit. sed propterea minime diffo rendum fore quin prouisiones liant, quales fieri possint. quodque nollet nauem saluaigam hinc abire absque aliqua prouisione. Inter calamitates subortas bonum sibi videri, non tamen prò mitilenensibus sed prò alijs quod teucer illis tìdem non seruauerit et illos male habuerit, quoniam erit causa excitandi ex illis qui forsitan tepidi fuissent. Sed quoniam sermo habitus est arbitrij dandi. non videri sibi fuisse dictum sufficienter, attento quod jus reddi super drictu non videtur sibi sufficere, bonum fore quod jus in ea causa reddatur et quod ij domini octo in-telligant tempus drictus et quantitatem et qualitatem rei et quod non permittatur commune fraudari aut de suo capi. Ex quibus omnibus descendens ad conclusionem prepositorum. dixit quod dicti octo pre-stantes ciues ex nunc intelligantur habere et habeant latissimam potestatem et arbitrium in cognoscendo inquirendo et faciendo quecumque sibi facienda videbuntur super rebus chij. et quoniam parum prodesse videretur pedites illuc transmittere nisi quispiam peritus rei militaris destineretur. laudauit studendum et enitendum fore ab ipsis octo omni cura et diligentia ut cum jis peditibus persona vel persone transmittantur que docte sint in militari disciplina. Ultra hec non pro sententia sed memorationis gratia dixit, quoniam fama est locum illum fore plenum auro, que fama causa est impellendi tureum ad illam cupiditatem, prouidendum fore quod chienses familias et personas inabiles ad defensionem cum bonis extramittantur. Idem dominus baptista denuo assurgens dixit quod ij octo domini intelligantur habere et habeant etiam totum illud arbitrium quod habet commune janue tam in transmittendo sindicos et legatos quocumque eos transmittendos duxerint pro negotijs pertinentibus huic materie et cogendo dictos mahonenses quantum in alijs ut superius dictum est. ANNO MCCCCLXIII STORIA E DOCUMENTI Società Ligure. St. Patria Voi. VII. P. i. ■ ' _ — ESPOSIZIONE STORICA DEGLI AVVENIMENTI \. Continuando tuttavia la povertà delle memorie sulla condizione delle nostre colonie, ci sa grato poterne dire alcun che dietro la scorta d’un papale rescritto e la relazione di un fede degno testimonio. Come essa non fosse prospera ; e minacciata ad ogni giungere di primavera da subitaneo assalto, attendesse CafTa a premunirvisi, lo mostrano i provvedimenti straordinarii che la urgenza del bisogno le suggeri. Scorto l’instante pericolo in cui versava d’incursione nemica per le irruenti forze del turco sui vicini paesi; conosciuta la scarsezza dei soccorsi guerreschi e munizioni eh’ erale dato sperare da Genova, ognor divisa in accanite fazioni e palleggiata di principe in principe; le difficoltà eziandio non ignorando dell’accesso colà al personale amministrativo, pelle cresciute malagevolezze del viaggio terrestre, e la niuna speranza sul marittimo, stimò giunto il momento di curare da se la propria difesa e salute. ANNO I463 ( KH ) Ricorse adunque al capo della cristianità, e dal pontefice Pio IF ottenne un grazioso breve all’Ufficio di s. Giorgio dirotto, col quale s’invitavano e calorosamente esortavansi i fedeli di molte città e provincie dell’Ungheria, a concorrere coll’opera e con danaro al ristauro e rifacimento delle mura e annesse fortificazioni di Gaffa, mediante il tesoro delle sacre indulgenze elargite ai pietosi soccorritori (1). E perchè venivano mancando altresì in città i capaci e destri nell’armi, si volse in secondo luogo a Casimiro re di Polonia, e, lui consenziente, assoldò ben cinquecento Ruteni, suoi sudditi. Costoro però non pervenivano al destinato luogo ; ma giunti al fiume Bog rimasero dai Lituani e Voliniesi interamente distrutti, comecché avessero commesse violenze in un paese della Lituania, chiamato Bres-lavia, cui ebbero dato il fuoco, siccome ampiamente descrive lo storico Cramero (2) ; restando cosi delusa anche di questo ultimo e spendioso conforto. Ma i Protettori nulla omettevano dal canto loro che valesse alla felicità dei coloni; prova ne sia l’anticipata elezione degli ufficiali taurici avvenuta nello scorcio dell’ anno. In virtù della quale riuscirono nominati consoli di Caffa Gregorio Rezza , mercante nero, Giovanni Lorenzo Cabella, artefice bianco * e Calocio Guizulfi, nobile pur bianco, da succedersi, come d’uso, 1 uno all’altro nelle cariche di massaro, provvisore e console per l’intiero triennio. Ai consolati minori di Soldaia, Cembalo e Tana destinavansi i cittadini Antonio Borlasca, Giacomo Casanova e Bartolomeo Magnasco. Ottennero le castellarne delle due prime città, Giacomo Bondenari e Antonio Bapallo, quella di s. Costantino in Calla Lodisio De-Franchi: la ministreria, la scrivania della curia e i capitaneati degli orgusii e della Gozia, Guglielmo Centurione, Antonio Bozzolo, (’) Vedi il documento DLXXXI1. (*) CRAsitR. lib. XXV, citato dal Canale, Commentar. Slor. della Crimea, ( 105 ) STOMA Anfreone c Soldano Cattaneo. Diversamente poi da tutte le precedenti, verificaronsi in questa rinnovazione d’ufficii tre sole rinunzie nelle persone di Pelegro Erena, eletto custode della porta principale di Calla, detta Caiadore, e di Giovanni Imperiale e Lodisio Italiano, nobili bianchi, designati capitani dei borghi e sobborghi di Calla, che surrogaronsi tosto con Giovanni D’Oria e Gerolamo Squarciafico. Ai bassi impieghi della iagataria dell’ erbe e del peso in Copa, nel successivo ottobre si destinavano Nicolò Camogli e Antonio Papavero (*), e poco stante distribuironsi agli stipendiati tutti del Banco le singole patenti, non esclusa quella al dottore Leonardo di Pietrasanta, eletto di fresco vicario consolare di Calla f2). A costui, attesa la difficoltà di trovare nel ceto dei giusdicenti, uomini dotati di specchiata onestà e buon volere, che aderissero condursi ad amministrare la giustizia in quelle lontane contrade, venne fatta dai Protettori solenne promessa di mantenerlo in carica anche per un triennio, qualora fornisse bastante prova d’incorrotta fede e retta coscienza (3). Più, acciò il suo coraggio non avesse ad infiacchire pelle indiscrete minaccio di futuri sindicamenti da parte dei suoi amministrati, dava-glisi facoltà d’appellare con tr1 essi all’Ufficio in Genova, il quale senza livore e preconcette passioni avrebbelo sostenuto nelP arduo compito Mal segno se a tutelare la libertà delle sentenze d’un magistrato, dovevasi trincerarlo con tanto lusso di protezione! Il corso della giustizia era in fatti pur troppi) gravemente inceppato, e soverchiato talvolta dalle mene dei tristi che sgraziatamente abbondavano in Calla, e i nostri lettori ricorderanno in proposito le molte doglianze inoltrate al banco di s. Giorgio, fino dall’anno 1455, dal console Domoculta. (’) Vedi il documento DLXXXIII. (a) Vedi i documenti DLXXXV, DLXXXY1 v DLXXXYll. (*) Vedi il documento DC1X. (4j Vedi il documento DGX. ANNO (463 ( 166 ) E pare che di tale lebbra di corruzione n’andassero neppure mondi gli ultimi rettori della colonia; perchè tornati in patria coi rispettivi registri di loro triennale gestione, i Protettori ebbero a constatarvi un manco di cassa nel danaro spedito in Crimea pella fabbrica della gran cisterna. Ondechè, trattandosi di moneta raccolta in virtù delle sacre indulgenze concesse da papa Calisto, col severo divieto di non erogarla ad altro qualsiasi uso anche pubblico, il Banco affidò l’inchiesta di quello sperpero ai quattro suoi referendarii delle cose tau-riche, Marcellino Marnilo, Oberto Pinelli, Teodoco Fieschi e .Iacopo Casanova (1). I quali, addì 26 novembre, citarono a rendere ragione nauti il loro cospetto dell’ uso fatto di dette somme, Martino Giustiniani, Bartolomeo Gentile e Luca Saivago, ciascuno durante il proprio consolato (2). Assai prima, cioè in febbraio, 1’ Ufficio medesimo, avvertito che due componenti la Giunta delle indulgenze, Adamo D’Oria e Bartolomeo Luxoro, ne curavano tepidamente i vantaggi, li rimpiazzarono coi nuovi membri Federico Spinola e Jacopo Pozzo, sulla fiducia, e con la preghiera, che uniti ai restanti in carica, Marcellino Maru]To predetto e Gio. Battista Gentile, n’ avrebbero promosso con maggiore impegno i sacri interessi (3). Nel corrente anno 1463 il magistrato di s. Giorgio com-ponevasi dei magnifici signori, Luciano Grimaldi, priore, Galeazzo Pinelli, Emanuele Saivago, Marco De-Marini, Gherardo Goano, Gio. Giustiniani, Ottobono Scaglia e Gerolamo Sale. Ad essi tennero dietro nel seguente 1464, per elezione successa il 26 novembre, Alessandro Spinola, Pancrazio Gentile, Baipassare Lomellini, Baldassare Adorno, Bendinello Sauli, Battista Albara e Antonio Platone (4). (*j Vedi il documento DXCIII. (2) Vedi il documento DXCVI. (5) Vedi il documento DLXXXI. (4) Vedi il documento DXCVII. ( 107 ) STORIA II. Clic senza l’assidua cura e larghezza dei papi nel sussidiare i regni cattolici, segnatamente Genova e Venezia, nella guerra contro i turchi, avrebbero questi man mano invasa, con poco o niun ostacolo, l’Europa intiera; e si debba perciò acclamare il Papato siccome il vero ed unico salvatore della civiltà contro la barbarie ottomana, è cosa indubitata per chi sa leggere a dovere e senz’astio religioso la storia. Cosi fosse stato compreso e coadiuvato dai principi e popoli cristiani , che, all’ epoca di cui scriviamo, levato un grosso esercito e ordita una potente lega, avriano ancora in tempo soffocata nel suo nascere la terribile e matta voglia di Maometto li d’insignorirsi del mondo ! Tale era per fermo l’avviso, anzi la santa passione di Pio II : ondechè gittate eh’ ebbe le basi della gran crociata nel congresso di Mantova del 1460, tutto fu in quel pensiero, e nulla d’intentato lasciò per aggruppare intorno a se i languidi e divisi monarchi e repubbliche, loro inviando calorose lettere ed esperti oratori a scuoterli dal funesto letargo, e congiungerne le forze e i voleri. Nel brutto novero trovavasi di quei giorni la nostra Genova, sobillata spesso, scissa sempre da inconsulti moti popolari e vicissitudini di dogi. Da ultimo nel gennaio del corrente anno riuscito a cingere per la seconda volta il serto ducale l’irrequieto arcivescovo Paolo Fregoso ; lui che, ecclesiastico, aveva a sollecitare meglio di ogn’ altro la sacra spedizione, poco meno non la distrasse e sviò per le sue mire politiche, certo non la promosse giusta il debito e l’acquistata potenza. Aveva il pontefice raccolto di bel nuovo in Roma a stretto consiglio gli ambasciatori delle Corti pella nota impresa, e anno ! 463 ( 108 ) i genovesi negligentato. come prima, a mandarvi il proprio rappresentante fino a quel dì : ma ai 5 ottobre tenuto parlamento, vi si pose il partito se conveniva aderire ai pressanti inviti di Pio, e fu deciso che sì, come già altra volta era stato deliberato ad insinuazione del nobile Luca Grimaldi. Questi e-spose nettamente l’incarico ricevuto dal papa, innanzi al suo ritorno, di caldeggiare presso il patrio governo l’invio dell1 atteso ambasciadore, la sentenza presa in senato di spedirvelo, e mancare ora alla data parola, diceva, sembrargli insana e dan-nevole opera (*). Il legato tuttavia non si elesse, e Pio II con altro breve, che ci manca, venne alle brusche col doge arcivescovo; tanto che a lenire il mal umore dell’uno e stimolare l’affettata indolenza dell’altro, il duca di Milano drizzò un amico messaggio al Fregoso e anziani della Repubblica, rinfacciando loro il silenzio tenuto verso lo scritto papale, e il ritardato invio del promesso oratore: cose amendue lesive della proverbiale fama di pietà e filiale ossequio dei genovesi verso la religione e la Santa Sede (2). Contemporaneamente alla lettera dello Sforza scrivevano al ligure governo da Bologna tre consiglieri del duca Filippo di Borgogna, giunti in quel punto da Roma, ove a nome del loro signore eransi indettati col papa sull’ armamento dell’ esercito. E perché facevangli d’uopo mezzi di trasporto dei soldati, navi grosse cioè, marinai e cibarie sufficienti al bisogno, s’indirizzavano a lui invitandolo a significare il prezzo e le condizioni del nolo sui legni genovesi, onde riferirne al principe, e convenuta la mercede, pigliar imbarco in Genova (3). Pressati da tante parli a rompere gli indugii, si riunirono finalmente gli anziani in assemblea addi 14 novembre 1463; e discusse le varie proposte, ottenne la maggioranza il voto C) Vedi il documento DLXXXIV. (*) Vedi il documento DLXXX1X. (3) Vedi il documento DXC. ( 160 ) STORIA di Luciano Grimaldi, il quale, d’accordo col dottore Battista Goano, suggeri s’eleggesse nienf adatto né s’inviasse* a Roma il legalo, perché egli non sperava niuno buon esito dagli ostentali apparecchi guerreschi e trattative del Borgognone col pontefice. Buone parole e grazie molte si porgessero al duca di Milano, coll’ avviso che al presente più non si tralascerebbe di dare convenevole risposta al foglio di Pio II ; cui erasi a scrivere senza fallo, ma con singolare riserbatezza nel promettere aiuti e chiarire le loro forze navali, acciò caduta la lettera in mano di malevoli non interturbasse i loro avvedimenti e interessi. Quanto alla domanda degli agenti di Filippo , nulla ostare allo scambio della nota presuntiva delle spese, purché si facesse intendere non avere il Comune navi sue proprie, i privati bensì,, coi quali entrare dovrebbero in accordi (I). Indovinò il pensiero dei genovesi il pontefice, e persuaso che invano ne attenderebbe ancor a lungo Foratore, vi spedì egli un suo nunzio nella persona di Fabiano di Montepulciano, incaricato di presentare al governo la gran bolla di proclamazione della crociata generale, da lui indirizzata ai sovrani e popoli tutti della cristianità il dì 22 ottobre '1463, e per indurlo a risolversi di prestare mano forte al compimento di quella. V importanza del pontificale editto ne consiglia a tenerne apposito discorso. III. Desso è tale ch’io non esito punto ad annoverarlo fra i precipui atti emanati dalla Santa Sede nel XV secolo, e come nuova convincentissima prova dello zelo più che umano, in ogni tempo, e in quello d’irruzione maomettica in ispeciale (') Vedi il documento DXC11. ANNO 1463 ( 170 ) modo, a tutela della libertà religiosa e civile e a sostegno della ve/a fede, spiegato dai papi. La sua lunghezza medesima in nulla nuoce all’ effetto delle parole, e la forza ognor crescente della esposta verità, persuade, commove, trascina l' animo del pio leggitore. Prese le mosse dalla caduta di Bisanzio, e mostrato il nobile ardire di Nicolò V e Calisto III nel resistere alle vittoriose armi del turco conquistatore, lamenta il buon Pio il niun esito sortito dal congresso di Mantova per lui raccolto; narra le crudeltà, le ignominie e le sacrileghe nefandezze dal sultano nei paesi sottoposti alla sua dizione commesse ; e « nissuno è, ei grida, che sorga alla riscossa, aiuti e vendichi la santa causa della Chiesa di Dio? Sta essa in duolo e gemiti sommersa, e niuno è che la consoli ? I nostri maggiori perderono già Gerusalemme, l’Asia e la Libia, a dì nostri la Grecia e massima parte d’Europa è sopraffatta, la sposa di Cristo confinata in angusto angolo della terra f Che n’ avvenne del Santo Sepolcro ? Caduto in balìa dei saraceni, loro serve di facile mezzo a estorquere danaro dai pellegrini! Guai a voi, principi cristiani che, colle spade nel fodero, in abbandono lasciate, a balia di efferati nemici, i popoli e re vostri fratelli ! Nella capitale del greco impero l’ultimo sovrano, Costantino, decapitato e la testa recata a ludibrio pel campo : ai principi Basciani divelti gli occhi, in Lesbo moltitudine di giovinetti confitta al palo, il re di Bosnia strangolato per mano di Maometto. Eccovene i non rari esempi ! E che di più crudele ed inumano non si può e deve aspettare dal sanguinario tiranno? E ancor non vi movete a pietà di tanti infelici morenti ? « Noi no, noi patiremo giammai ! Noi andremo lóro in soccorso, noi vecchi, noi deboli voleremo a togliere dalle fauci dell’ingordo lupo le pecorelle da Dio affidateci! Non Io temiamo, non ci atterrisce ! Il buon pastore pone 1’ anima sua a salute del suo gregge. Ma che cosa potremo fare da soli con- ( 'I7'l ) STOMA tro tanto nembo di nemici? Voi, voi stringe un sacro dovere, o monarchi, di conferire i pareri, raunare forze, comporre la lega, allestire truppe e seguirci animosi all’ onorata impresa. N’affida già fin d’ora del suo concorso il nobile duca Filippo di Borgogna, parecchi regni e repubbliche d’Italia, e massime il do^e di Venezia, le cui armi di fresco giunte nel Peloponneso ne segnano la via della vittoria : combatteremo in casa di amici che n’agevoleranno il trionfo. A noi sono pure uniti per interesse e religione gli Albanesi e i finitimi popoli, cogli Ungari sperti di guerra verso gli ottomani, da essi più volte sconfitti : e con tali presidii e sotto il vessillo della santa croce infallantemente vinceremo. E fia vero, che ci negherete anche questa volta il vostro soccorso? E mentre il decrepito pontefice, l’inesperto sacerdote brandisce il ferro, s’espone ai rigori d’inclementi stagioni, alla balia dei venti, a discrezione di feroce avversario, voi robusti di corpo, voi valenti in armi, voi assiepati da eserciti, ve ne starete in disparte ad osservare la fine d’ una lotta ineguale, combattuta a prò’ dei vostri troni e dell’unica vera fede? (‘) ». Questi e altrettali i sensi del caloroso appello fatto dal papa all’universa cattolicità; e Dio volesse fosse stato con qualche profitto alla causa della religione e della civiltà! IV. L’arrivo a Genova del nunzio apostolico venne festeggiato coi soliti onori di giulivo accompagnamento, di gratuito albergo e d1 offerta di ricchi doni ; al quale uopo destinaronsi quattro prestanti cittadini, il dottor Battista Goano, i patrizii Ebano Spinola, Jacopo Fieschi e Paolo Lodisio Marnilo, e per le spese erogata (’) Vedi il documento DLXXXVlll. ANNO I463 ( 172 ) la somma di cinquanta fiorini (1). Ma più che plauso e regali voleva Fabiano l’adesione alla crociata dai genovesi: il perchè fattosi innanzi al supremo consiglio, il doge cioè e gli anziani della Repubblica, perorò vivamente la causa della fede, mostrando l’animo ferino del papa nel muovere contro il turco, le concepite speranze d’ un generale armamento, le probabilità di felice successo, il grave debito dei liguri nel muovere alla sacra spedizione, quai docili figli della Chiesa e peculiarmente interessati all’ incolumità delle orientali colonie. E fin qui non durò fatica in persuaderli ; solo la diffidenza, ch’era grande nei nostri, l’alleanza dei principi non si componesse, fece sì che nell’assenso prestato agli inviti di Roma addì 23 novembre di quest’anno, vi aggiugnessero due articoli o condizioni. Era la prima, che si manterrebbe sul proposito un assoluto secreto, e il danaro a tal fine raccolto in niun altr'uso si impiegasse. La seconda, che la quota di concorso da essi deliberata, avesse esito soltanto se e quando fossero certi dell’ effettuato armamento dalle compartecipi potenze (2). Decisa a questi patti la cooperazione all’impresa nel gran consesso, il cancelliere stese la minuta dalla lettera responsiva all’arringa dell’inviato pontificio, nella quale perchè troppo chiari forse apparivano i sospetti come le aspirazioni della Repubblica (3), cui il giureconsulto Battista Goano insinuato aveva di tener con politica accortezza nascosti, si mutò in altra, dove con più ornate parole e rettoriche frasi mostravasi aderire di lieto animo ai paterni suggerimenti di Pio, e la brama non celavasi di conoscere i vantaggi che, a riportata vittoria, ne risulterebbero alle colonie da essi in quei mari possedute. Non vi si omise la consueta scusa delle turbolenze intestine e delle esterne guerre, che immiserito avevano il pubblico (!) Vedi il documento DXCIV. (2) Vedi il documento DXCV. (”) Vedi il documento DC. ( 173 ) STOMIA erario, non le ingenti spese dianzi incontrate nelle spedizioni tauriciie, come anche la metodica protesta che concorrendo le altre corti d’Europa non avrebbero mancato al generale appello. Ciò che di speciale s’incontra nella ridetta epistola é la preghiera al papa d’un nuovo rescritto, nel quale con meno prolissità e maggiore chiarezza, a intelligenza del popolo, si enunciassero le indulgenze da lui elargite a chi porgeva aiuto colla spada o col danaro alla crociata (‘). Questa risposta poi venne annunziata al Santo Padre mediante altro foglio separato, e a volta di corriere trasmesso, in cui si tessè un magnifico elogio della eloquenza del nunzio Fabiano, celebrato degno discepolo di tanto maestro, che fu per avventura lo stesso Silvio Piccolominì, allora pontefice (2). I motivi a sollecitare altra bolla, ai genovesi peculiarmente diretta, erano tra parecchi altri i due seguenti : il trovarsi non pochi ricchi signori in città i quali sarebbono tassati al disotto delle loro facoltà; contribuendo, giusta il definito nella lettera papale, mentr’altri lo erano di soverchio; e talun ceto,- come ad esempio le donne (meno le claustrali) non eravi compreso, le quali tuttavia potevano e bramavano contribuire colle loro largizioni, per godere i frutti delle sante indulgenze. Desideravasi pur anco che la somma, mercè di queste raccolta, servisse pel ligure equipaggio navale; e a renderla più vistosa fossero compresi nell’editto gli estradioce-sani ed i popoli finitiimi, cioè piemontesi, savoini, astesi, mon-ferrini e langaschi (3) ; appunto come in tempi nuli lontani e per simile causa, erasi praticato dal suo antecessore Calisto III. (’) Vedi il documento DXCVIU. (2) Vedi il documento DXCIX. (3) Vedi il documento DG1. ANNO I463 ( 174 ) V. Un altro scopo ancora ebbe il Pontefice nel mandare il suo ambasciadore a Genova; quello di consultarne il governo sul modo di condurre a buon termine il grandioso armamento della flotta destinata all’ Oriente. 11 dottore Fabiano adunque- ^'esentò alla Commissione eletta nel grembo del senato per accudire ai negozii della crociata, una memoria colla quale sollecitavansi consigli e si chiedevano pareri sul da farsi, tanto peli’ equipaggio e noleggio delle navi, quanto pel vitto e salario dei marinai : e di tutto ciò il prezzo, nel caso che in Genova effettuare si dovesse l’apparecchio (*). Essendo tal cosa nei voti dei genovesi, sì pel lucro che ne verrebbe alla loro città, si perchè coi proprii occhi vedreb-bono T effettivo o fittizio concorso dei principi cristiani, diedero' incarico a privati cittadini e a pubblici ufficiali di rispondere adequatamele alle richieste del nunzio. Tenuto l’invito, vi risposero infatti i capitani marittimi Galeazzo Pinelli, Bartolomeo Gentile, Oliviero Calvi, iMartino Voltaggio con una assennata relazione (2), seguita a breve andare da una seconda e terza del leggista Francesco Marchese e Savignone Girolamo (3), poi da parecchie altre di commercianti ed ufficiali di s. Giorgio, che avendo nelle parti di Levante e della Tauride fatto lunga dimora, conoscevanne le condizioni e i migliori punti strategici (4). Sulla base di questi studi e consulti ben esaminati e discussi, compilavasi quindi un memorandum da consegnare all’oratore romano acciò lo presentasse alla Santa Sede, e ne facesse suo prò l’animoso Pontefice (5). (’) Vedi il documento DC1I. (’) Vedi il documento DCIII. (*) Vedi i documenti DGIV e DGV. (4) Vedi i documenti DCVI e DCVII. (s) Vedi il documento DCV1I1. ( 175 ) STO It IA Lc (limande di Pio li non furono nè poche, né leggiere; e delle principali risposte loro falle daremo breve contezza. Quanto al luogo, tempo e numero delle milizie atte a principiare la lotta, suggerivano doversi raccogliere in Ungheria un grosso esercito che avesse a minacciare il sultano dal Iato di terra in quella che Farinata cristiana Io assalirebbe in mare, e cosi colto simultaneamente dalle due parti non potesse vincere in alcuna. Il settembre, per dar agio agli Ungari, essere il mese più proprio, e per quel tempo avere in pronto sotto le armi di ambo i lati un dugento mila uomini, somma presso a poco eguale alla nemica. Legni alla flotta, bisognare almeno cento triremi, navi piccole venti, al celere trasporto dei viveri, e altrettante di grosse, capaci ciascuna di quattrocento combattenti e molta munizione di polvere ed armi di ogni genere, come pur di calce e attrezzi muratorii, con due o tre fabbri, creduli utilissimi a preparare in terra le difese ; navi onerarie, quante occorressero all’uopo del vettovagliare l’esercito e trasferire da un luogo all’altro i soldati. Le cibarie aversi a prendere nei paesi vicini al teatro della guerra, cioè il frumento in Sicilia, Puglia o altro scalo dell’Adriatico: carne e formaggio in Sardegna; ma di biscotto e legumi aversene a procacciar tal copia che mai possa venir meno : cagione funesta di disastri nelle spedizioni precedenti. Quale sito meglio adatto a radunarvi le forze tutte della cristianità suggerivano un porto di Metellino assai spazioso, e capace di molto naviglio, ricco d’acqua potabile e legname (cose necessariissime ad un armata navale) nei suoi pressi, vicino al turco, posto sulla via del combattimento e sotto rnolt’ altri aspetti ancora giovevole all’impresa. La quale poi a loro avviso avrebbesi a cominciare coll’espugnazione di Gallipoli, rocca di suprema importanza al sultano, vero arsenale di bellici apparati, biremi e triremi, che caduto una volta in balìa dei crociati (era appunto sprovvisto di cinta e muro, escluso il castello) ANNO I463 ( 170 ) s’affievolirebbe assai l’ardire .dei turchi, nè più polrian conio per lo innanzi ritrarne genti, vittuarie ed armi. Altri consigli ancora porgeva in quella scrittura al Papa il ligure senato e larghi patti di concorso, ove la llotta in Genova stessa venisse a rifornirsi ed equipaggiarsi: patti e consigli che, come si vedrà, non ottennero ascolto in Roma, ondechè accaduta fatalmente nel successivo anno la morte di Pio li, tutto andò in dileguo, con vantaggio indescrivibile di Maometto che spinse ognor più le audaci sue conquiste nel cuore dell’Europa. 9 DOCUMENTI DOCUMENTO DLXXXI. Surrogazione di Federico Spinula e Jacopo Pozzo ad Adamo D’Oria e Bartolomeo Luxoro, nell’ufficio delle indulgenze in favore di Cafra. 1463, \\ febbraio (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1462-1467 ) (fol. 39) * MCCCCLXIII die XI februarij. Magnifici domini protectores comperarum sancti georgij in legitimo numero congregati, informati negotia ad res indulgentie minus diligenter curari et exequi quam exigit debitum liujus pie rei. et scientes adam de auria unum officialium qui fuerunt electi ad res illas restringendas. et ea agenda que incumbebant suo officio, raro ad urbem venire, et bartholomeum de luxoro etiam unum dictorum officialium tepidisse vacare illi officio: volentes prolùdere de duobus officialibus qui diligenter exequantur officium suum, et una cum marcelino marruffo et johanne bapt.ista gentile, reliquis duobus officialibus, exequantur ea que ad illum officium pertinent, confisi de prudentia et diligentia fre-derici spinuie q. blasij et jacobi de podio calzolarii. surrogauerunt eosdem. (sottintendi videlicet) blasium loco dicti ade et jacobum loco Società Ligure. St. Patria. Voi. VII. P. I. ANNO I403 ( 178 ) dicti bartholomei. dantes eisdem duobus et marcelino et johanni baptiste eam baliam quam soliti sunt liabere officiales super .negotijs dicte indulgentie electi. DOCUMENTO DLXXXII. Pio 11 concede plenaria indulgenza in forma ili giubileo ai fedeli che concorreranno, colla persona o colle largizioni, al ristauro delle mura od al sollievo di Caffa, minacciata dai turchi e dai tartari. 1463, 29 ghigno (Augost. Theiner: Yetera monumenta slauorum meridionalium historiam illustrantia etc. Tom. I. pag. 4G4) Pius episcopus etc. dilectis filijs protectoribus comperarum sancti georgij eiuitatis janue. salutem etc. ■ Cum in desiderijs cordis nostri illa precipue versetur cogitatio ut. quantum humano consilio fieri potest, nepliandissimis conatibus infidelium resistatur, ea libenter ordinamus et querimus. que ad defensionem christifidelium et repressionem dictorum infidelium spectare videntur. Cum igitur fide dignorum relatu intellexerimus inhumanissimos ehristiani nominis hostes turchos et tartaros unanimi consensu deliberasse et statuisse preclaram urbem capham. aliaque loca orientalia dominio januensi subjecta, de proximo inuadere et occupare, ut fideles ex illis partibus eradicentur, vosque ad eiuitatum et locorum eorumdem defensionem terra marique prouisiones possibiles continuo faciatis, ceperitisque ciuitatem ipsam cingere muro fossa et barba-cana. ut magis secura ab hostium impetu reddatur, in quibus maximis expensis opus est. nec ad presens in totum supplere valeatis propter afflictiones ciuitatis vestre: Nos quantum possumus de thesauro christi jhesu domini et redemptoris nostri vobis prouidere volentes, uniuersos et singulos de locis et prouincijs brasonij. sabini, bistrieie. sacole et septemscamini. et in dictis locis commorantes seu negotiantes, incolasque et habitatores dictorum locorum et prouinciarum utriusque sexus, etiam clericos seculares et regulares, tam in dictis locis et ( 17 9 ) DOCUMENTI prouincijs. quam alibi ubicumque terrarum habitantes vel negotiantes, cujuscumque dignitatis, status, gradus, ordinis, conditionis et prehe-minentie existant. obsecramus in domino et per viscera misericordie dei nostri exortarnur atque requirimus, ut pro ciuitatis illius et locorum suprascriptorum defensione auxilio et fauore. et maxime pro constructione dictorum menium velint personaliter, siue de bonis ac facultatibus sibi a dei collatis larga mànu et libenti animo prouidere. recepturi a pijssimo deo nostro bonorum omnium remuneratore iri presenti seculo habundantiam gratiarum, et post finitum humane conditionis cursum gloriam felicitatis eterne. Nos enim de omnipotentis dei misericordia ac beatorum petri et pauli apostolorum ejus auctoritate confisi, omnibus illis qui aut personaliter accedent et manserint mensibus quatuor pro defensione loci illius caplie. etiamsi eundo ipsos in itinere forte mori contingeret, aut vobis aut ministris ecclesiasticis per vos deputandis decem florenos auri de camera, singuli videlicet eorum, pro dicte ciuitatis tutela aut dictis muris construendis persoluerint. vel centesimum bonorum que possident, et clerici si decenter beneficiati essent, vicesimam annuorum reddituum suorum, si vero nobiles artifices vel mercatores mediocriter opulenti ac etiam diuites fuerint, vicesimam annui introitus siue lucri, etiam per industriam acquisiti, si autem clerici exigue beneficiati et artifices ac mercatores paucorum lucrorum personaliter accedere nequeuntes, de facultatibus suis juxta prudentiam dictorum ecclesiasticorum per vos deputandorum pia manu erogauerint. auctoritate apostolica tenore presentium indulgentiam et remissionem plenariam suorum peccaminum concedimus, casibus infrascriptis dumtaxat exceptis, eamque impartimur que in anno jubileo proxime elapso hijs qui venerunt romam. siue existentibus tempore cruciate in subsidium terre sancte, tam per fel. record, nicolaum papam v. quam per alios romanos pontifices concessa fuit, et quam ipsi ex concessionibus hu-^ jusmodi consequi quomodolibet potuerunt. Predictis vero necnon ceteris de terris et locis predictis. qui nec personaliter ire nec subsidio hujusmodi persoluere potuerunt, sed pro facultatum suarum modulo, juxta eorum conscientias prouidi confessoris consilio formatas, huic pijssimo operi pecunias arma vel alia bona contribuerint, ut confessor idoneus secularis vel cujuslibet ordinis regularis, quem quilibet ipsorum duxerit eligendum, confessionibus suis diligenter auditis, pro eatenus commissis excessibus atque de- ANNO 1463 ( 180 ) lictis, etiam in casibus sedi apostolico reseruatis. semel tantum debitam absolutionem impendere et injungere penitentiam salutarem, necnon si id humiliter petierint, ipsos a quibuscumque excommunicationum suspensionum irregularitatum. preterquam ex voluntario homicidio et bigamia contractis, et interdicti alijsque sententijs censuris et penis ecclesiasticis a jure vel ab homine promulgatis, si quibus forsitan irretiti existant. excllisis tantummodo hijs qui contra aposto-licam sedem et terras ecclesie immediate subjectas armati venissent, necnon omnibus et singulis qui de crimine heresis judicialiter conuicti et condemnati fuissent, ac quibuscumque qui presbiteros occidissent seu qui episcopum suum occidissent vel membro aliquo mutilassent. injunctis sibi pro modo culpe penitentia salutari juxta ejusdem confessoris discretionem, ac satisfactione per eundem confessorem districte imponenda, maxime hijs qui vetita infidelibus saracenis et turchis detulerunt, absoluere et super irregularitatibus hujusmodi dispensare, omnibus suprafatis personis vere penitentibus et confessis in mortis articulo plenariam omnium peccatorum suorum, de quibus corde contriti et ore confessi fuerint, indulgentiam et remissionem eis in sinceritate fidei, unitate sancte romane ecclesie ac obedientia et deuo-tione nostra et successorum nostrorum romanorum pontificum canonice intrantium persistentibus concedere prefata auctoritate valeat, facultatem et licentiam plenas et liberas elargimur. Sic tamen quod idem confessor de hijs de quibus fuerit alteri satisfactio impendenda, eam sibi per se ipsos, si superuixerint. vel per alios si tunc forte transierint, faciendam injungat, quam ipsi facere teneantur. ^ olumus quoque quod patres et matres familias qui ejusmodi subsidium impenderint, easdem indulgentias et remissiones etiam pro uxoribus et liberis ac familia domestica, si pro eisdem mediam dati a se muneris persoluerint. consequantur. Quodque etiam ipsi per vos deputandi clerici-seculares vel regulares de quibuslibet male ablatis incertis, etiam usuram sapientibus, cum supranominatis et eorum quolibet debite, componere et hujusmodi composita in idem pium opus conuertere. eosdemque eadem auctoritate apostolica absoluere possint et valeant, prout fuerit opportunum, volentes nichilominus quod si ex compositione hujusmodi a quoquam forsitan ultra centum florenos auri de camera per vos exigi contigerit, dimidia ejusdem pluris ad cameram apostolicam. reliqua vero ad vos in hujusmodi opus con-uertenda pertineant. Omnes quoque qui vota peregrinationis cujus- ( 181 ) DOCUMENTI cumque et quecumque alia vota, preterquam religionis ingressus, liminum apostolorum, beati jacobi in eompostella et ultramarina emisissent. ut confessor suus ipsos tantum in pecunia soluentes quantum arbitrio confessoris pro voti qualitate et conditione videbitur contri-/ » buentes. absoluere similiter valeant, eodem tenore damus potestatem et similiter facultatem. Ceterum ut hanc rem ad optatum necessariumque effectum per idoneos ministros perducere possitis, deuotioni vestre ut ex consilio dilecti filij jacobi tituli sancti chrysogoni presbiteri cardinalis pa-piensis viros religiosos doctos et idoneos, sacerdotes et ecclesiasticos prudentes et fideles, qui has litteras secum deferentes verbum dominicum predicare et populos ad auxiliorum contributionem exhortari possint: et insuper ministros ex viris ecclesiasticis siue religiosis ordinis quorumcumque., quos idem cardinalis ad hoc idoneos declarare et per litteras suas vobis designare decreuerit. qui ad percipiendas supradictis omnibus modis pecunias et res per se ipsos, aut a se ipsis substituendos percipere ac vobis dare, deferre aut mittere debeant, deputare valeatis concedimus per presentes. Quibus quidem religiosis et ecclesiasticis predicatoribus seu ministris in hoc exercitio per quatuor' menses laborantibus, necnon vobis protectoribus scribisque et officialibus circa prouisiones hujusmodi similiter operantibus, ac legato seu oratori qui ad hos impetrandos ad nos accessit et plurimum laborauit. ut confessor quoque quem ipsorum et vestrum quilibet duxerit eligendum semel in vita et in mortis articulo plenariam remissionem eis et vobis, ut prefertur. concedere valeat, simili modo concedendum duximus: et insuper deputandis per vos ac substituendis predictis ecclesiasticis, ac ipsorum cuilibet, ut super confessionibus predictis testimoniales litteras, que manu ipsorum subscripte, vel etiam vestro et ipsorum deputandorum sigillo sunt signate, ubilibet plenariam et integram fidem faciant, libere et licite tradere possint et valeant, harum serie concedimus. Volentes atque mandantes has nostras litteras tribus annis, prima die mensis septembris proxime venturi incepturis, inuiolabiliter obseruari. ac supradictis tenore et auctoritate decernentes, omnes et singulos ex supradictis aut al ij s quibuscumque, qui pecunias aut res vigore harum litterarum nostrarum quomodolibet perceptas, in alios usus quam hujusmodi subsidij contra infideles, et ut supradictum est con-uerterint. ministrorum et nunciorum vestrorum expensis et salarijs ANNO I iti 3 ( «82 ) dumtaxat exceptis, excommunicationis penam incurrere, a qua nisi a sede apostolica ex causa expressa absolutionis beneficium nequeant reportare. Non obstantibus suspensionibus indulgentiarum tam per nos quam felicis recordat, nicolaum v et calistum m romanos pontifices predecessores nostros sub quacumque verborum forma factis, sub quibus presenta litteras et indulgentiam decreuimus et declaramus non fuisse nec esse comprehensas, ceterisque contrarijs quibuscumque. Nulli ergo etc. nostrorum obsecrationis, exhortationis, requisitionis, concessionis, impartitionis. elargitionis. dationis, constitutionis, mandati et voluntatis infringere etc. Si quis autem etc. Datum rome apud sanctum petrum anno etc. M. cccc. lxiii. tertio kalendas julij. pontificatus nostri anno quinto. DOCUMENTO DLXXXI1I. Elezione generale dei consoli e ufficiali delle colonie tauriche. 1463, 28 settembre (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) (fol. 35 v.) * MCCCCLXIII die mercurij XXVIII septembris. Cum propter distantiam regionis et rerum occurrentia visum sit dominis protectoribus comperarum sancti georgij anni MccccLxsecundi. quibus vicissitudo contingit, procedendum esse ad electionem consulum caffè et aliorum officialium maris pontici ditionis sue. accedentibus ad hujusmodi opinionem exhortationibus et commemorationibus nonnullorum ciuium propter rerum occurrentiam anticipare et preocu-pare tempus, ut ad eam ciuitatem eligendi accedere valeant tempore opportuno. prQposita opinione eorum magnificis dominis protectoribus dictarum comperarum hujus anni, approbantibus eorum opinionem, de mandato eorundem dominorum protectorum conuocata sunt officia annorum predicti MCCCCLXsecundi et MccccLxprimi. que una cum ipsis dominis protectoribus presenti? anni congregata janue in palatio do ( 183 ) DOCrMENTl mari in camera magna solite residentie officij sancti georgij. et quorum congregatorum nomina sunt hec: Ex OFFICIO ANNI PRESENTII D. Lucianus de grimaldis Guirardus de goano Manuel saluaigus Johannes justinianus q. ambrosi,j Marcus de marinis Octobonus scalia et ^ Lucas pinellus Jeronimus de sale. Ex OFFICIO ANNI DE LXU nomina illorum qui his fuerunt presentes sunt hec: D. Dominicus lomelinus prior Andronicus de francis Edoardus de auria Matheus de bracellis Jacobus cigalla Antonius boconus et Johannes baptista gentilis Antoniotus de cabella. Ex OFFICIO ANNI MCCCCLXPRIMI nomina illorum qui affuerunt sunt hec: D. Jacobus de guizo prior Tobias gentilis q. d. damiani Johannes franciscus parmarius Bartolomeus de panna Nicolaus de marinis Horum autem nomina posita in cedulis xxim. illisque reposilis in saculo juxta formam regule, et ex eis ad sortes extracte sunt apo-disie in quibus erant scripta nomina infrascriptorum. videlicet: Manuel saluaigus Filippus spinula q. amb. Johannes baptista gentilis Johannes baptista de grimaldis Andronicus de francis Johannes justinianus q. amb. Antoniotus de cabella et Jeronimus de sale Filippus spinula q. ambrosii surrogatus loco johannis fran-^ cisci spinule ^Jacobus de placentia et ^Johannes baptista de grimaldis. octo electores consiliariorum et partieipum. ex quibus sexaginta acoloriti conuocati et congregali sunt loco suprascripto- et eorum nomimi ANNO 146:3 ( 184 ) scripta tuerunt in sexaginta cedulis. ex quibus in quatuor saculetis ad sortes extracte sunt apodisie infrascriptorum viginti ira acolori-torum. sortizatione precedente, et predicta faciente domino manuele saluaigo priore, et etiam duodecim extracte sunt pro respectu precedente. Quorum xxim nomina sunt hec. videlicet: Ambrosius pinellus Thomas gentilis q. d. damiani Lazarus de aari a Ciprianus spinula q. d. petci Leonardus de viualdis Fredericus centurionus Johannes baptista de tlisco Angelus lercarius Filippus lomelinus Lodisius de grimaldis q. andr. Ambrosius de marinis Paulus baptista caluus Lueianus de rocha Nicolaus de furnarijs Marcus de ponte Leonardus sauli Dominicus de roncho Leonardus de multedo Urbanus jocia Johannes de inurea Jeronimus stella notarius Christoforus de untio Lucas de clauaro et Christoforus de saluo notarius. Nomina duodecim pro respectu sunt hec: Bartholomeus gentilis Simon de nigrono Cataneus cigalla Bonifacius lomelinus Johan. ambrosius de marinis Lucas saluaigus Paganus de prementorio Nicolaus rex Marcelinus marruffus Dominicus de oliua Antonius de casana et Franciscus de nazarijs. Quibus lecta fuit regula et ab eis sigillatim acceptum est juramentum. tactis corporaliter scripturis, coram prefatis dominis octo electoribus ipsorum. Qui octo seorsum discedentes hortati sunt ipsos dominos ximi et duodecim ad electionem bonorum officialium. Et ipsi domini xxmi primum intellectis nominibus singulorum requirentium ea officia, de quibus infra, peruenerunt sub judicio calculorum et elegerunt infrascriptos ad infrascripta officia, qui pre ceteris obtinuerunt ad dictos calculos, juxta formam regule. Et primum in dei nomine elegerunt : ( 185 ) DOCUMENTI Consules massarios et prouisores caffè Gregorium de reza coloris nigri mercatorem, qui primus esse debet, inuentis calculis vigiliti uno albis, reliquis nigris. Die xvm nouetnbris dictus gregorius coram m. o. s. gM acceptando juravit. Johannem rentium de cabella. album artificem, qui debet ipsius successor esse, inuentis calculis decem nouem albis, reliquis ut supra. Dic xxn nouembris jurauit pt supra. Calocium de guizulfis tertium, nobilem album, inuentis calculis decem nouem albis, reliquis ut supra. Ad consulatum soldaie et cetera officia ipsi spectantia ad solitum : Antonium de bprlasca jacobi. artificem album, inuentis calculis albis viginti. reliquis nigris. Ad consulatum ciipbali et alia officia ad solitum ipsius consulatus: Jacobum de cazanoua q. jacobi. mercatorem album, inuentis calculis vi-gintiduobus albis affirmatiuis. reliquis duobus nigris. Jurauit acceptando. Ad capitaneatum burgorum caffè Johannem imperialem, nobilem album, inuentis calculis albis viginti duobus affirmatiuis et duobus nigris reprobatiuis. Recusavit. Electus est johannes de auria q. moruelis. Ad capitaneatum antiburgorum Lodisium italianum. nobilem album, inuentis calculis albis sexdecim. reliquis nigris. Recusauit. Electus fuit jeronimus squarsaficus q. ant. Ad ministrariam caffè Guilelmum centurionum, nobilem nigrum, inuentis calculis albis viginti. reliquis mi nigris reprobatiuis. Jurauit acceptando. Ad consulatum tane Bartolomeum de magnasco. coloris mercatoris albi («c). inuentis calculis sedecim albis affirmatiuis. reliquis nigris. Jurauit acceptando. Ad castellaniam sancti Constantini Lodisium de francis quondam andree. mercatorem nigri coloris, inuentis omnibus calculis albis. Ad portam c^jadoris Pelegrum erenam filium antonij. coloris mercatoris albi, inuentis calculis albis vigintiduobus. reliquis nigris. Non acceptavit. Die xvn decembris mcccclxiiii electus est.....{non si capisce affatto). Ad capitaneatum orgusiorum Soldanum cataneum. inuentis omnibus calculis albis. Dic xvm nouembris acceptaiido jurauit. anno 1-463 ( I8G ) Ad castelaniam soldaie Jacobum bondenarium. mercatorem coloris nigri, inuentis calculis viginti uno albis, reliquis nigris. Die vui decembris acceptando jurauit. Ad castelaniam cimbali Antonium de rapalo, mercatorem coloris albi, inuentis calculis albis viginti tribus et uno nigro. Die vim decembris acceptando jurauit. Ad capitaneatum gotie Anfreonum cataneum. nobilem album, inuentis calculis viginti uno et tribus nigris. Acceptando jurauit. Ad scribaniam massarie caffè Antonium de bozolo quondam (manca). inuentis calculis albis affir-raatiuis sedecim et nigris reprobatiuis octo. Acceptando jurauit. * Die III octobris. Ad officium jhagatarie herbarum legnaminum et carboni Nicolaum de camulio bernardi. Jurauit acceptando. * Die II januarij MCCCCLXIIII. Ad officium ponderis coparij sine alio stipendio Antonium papauarum. iturum cum vicario electo, inuentis omnibus octo calculis, electum ab officio de lxiii. quod jampridem pro anno uno elegerat. DOCUMENTO DLXXXIY. Consulto di Stato sulla convenienza di mandare un’ ambasciata al Papa per le cose d’Oriente e gli apparecchi della crociata contro il turco. 1 i63, o ottobre (Diuersor. Comm. Janue, ann. 1463-1465, segnato X, 1013, 88, nell’archivio governativo) * MCCCCLXIII die V octobris. Cum ad conspectum reuerendissimi in christo patris et domini, domini pauli dei gratia archiepiscopi januen. et ducis illustris ac populi defensoris, et magnitiei consilij dominorum antianorum communis janue. vocata fuissent magnifica officia monete, quod tamen consultationi non affuit, octo rerum chiensium et sancti georgij et preter ea ciues fere ducentum, ibique propositum fuisset sub his verbis : ( 187 ) noci MENTI Segnoi. voi deuei hauei inteixo che pia jorni fa se fe consegio in lo quale fu deliberao mandare unna amltaxa a roma a requesta do lo papa lo quale mostraua et mostra volei prouei a le cosse turchesche. et se rescrisse a la sanctita sua che noi manderesimo et non sereimo de li ultimi. E le già morti jorni et per li auixi chi se ham già molte ambassae sum a roma per questa caxon. cossi corno lo papa ha requesto per tale caxon. et essendoghe le altre ambaxae et hauendo noi rescripto de mandar, chi non mandase ciascun po intende che mancamento sereiua. o se faeto raxon de grosso che questa ambaxa non costerà manco de fìorin mille incirca, si che parendone che questo effecto se faza. voi hauei a recordar la forma de unde se de trare li denari perche a lo resto se prouedera legeramenti. Et cum multi assurgere et sententiam dicere jussi fuissent, omnesque fere in unam sententiam conuenirent. tandem collectis vocibus compertum est sententiam spectati legumdoctoris domini luce de grimaldis. in quam voces quinque supra quinquaginta eonuenerunt. ceteris pre-ualuisse. et sic pro decreta habitam fuisse. Is quidem sponte assurgens dixit eo quia rome nouissime fuerit, videri sibi quod eum deceat ea referre que enarraturus est. Sibi roma discedenti sanctissimum dominum nostrum enixe et verbis efficacibus imposuisse ut transmitteremus legationem nostram, quemadmodum tunc retulit idem dominus lucas in consilio quando redijt. Hinc preterea beatitudini sue scriptum fuisse quod legationem mitteremus, non destinare illam, videri sibi quod merito sanctitas sua id moleste feret et existimabit fuisse a nobis delusam, quod maximum onus nobis afferre potest, et ob id videri sibi quod legatio deligatur. Sed quum non possit amplius in tempore dimitti, rtendain fore nouam deliberationem quod dicta legatio decreta sit pro roma udine aut eo loco in quo de hujusmodi negotijs tractari contingat. Et quoniam aflirmatum est discessisse hinc heri idoneam personam pro roma. bonum sibi videri ad illam nuncium transmittere cum litteris credentialibus ct instructionibus que excusationem nostram faciat sanctissimo domino nostro, et quemadmodum legationem delegimus que in expeditione accedendi erat, nisi superuc-nisset quod res dilata et pro alio loco quam roma decreta fuerat, ct si aliter liat posse maximum onus expectari. ANNO I463 ( 188 ) DOCUMENTO DLXXXV. Patente di vicario consolare di Caffa per un anno, data al dottore Leonardo Glierardi di Pietrasanta. 1463, 15 ottobre (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1473) ( fol. 97 p. ) Forinola consueta, e ritenuta del tredicesimo mese, collaggiunta seguente: Ultra ordinarium salarium cum additione summorum viginti caffè in anno habendorum ex condemnationibus faciendis per vos consulem seu ipsum vicarium, et illis deficientibus ex alia pecunia massarie. Data janue mcccclxiii die xv octobris. DOCUMENTO DLXXXVI. Patente di ufficiale della jagataria delle erbe, legname e carbone In Caffa, data per due anni e due mesi a Nicolò Camogli di Bernardo, dopo Francesco Loreto, in ricompensa del suo ritorno a Caffa per via di terra con lettere dell’ Ufficio.. 1463, 21 ottobre (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) (fol. 98) Dice: de ducatis quinquaginta mutuatis episcopo cimbalensi vobis nostro nomine soluendis. conuersuris in dieta laboreria murorum caffè. « faciatis vos creditores. Nel resto è la forinola solita. Data janue mcccclxiii die xxi octobris. ( I8ìl ) DOCl’MENTI DOCUMENTO DLXXXMI. Patente di capitano dulia Goiia data por nu si tredici ad Aufreone Cattaneo, dopo Francesco De Mari. (463, 21 Ottobre (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1157-1475) ( fui. 98 ) Formala e ritenuta consuete. Data janue mcccclxiii die xxi octobris. DOCUMENTO DLXXXYIII. Gran bolla di Pio II, colla quale indice la crociata generale alle potente e al-I’ univèrso popolo crisiiano contro il turco. 1463, 22 ottobre (I)iuersor. Comm. Janue, ann. 1163, segnato X, 1012, 87, nell’ archivio governativo ) Pius episcopus, geruus seruorum dei. uniuersis et singulis christi fidelibus, salutem et apostolicam benedictionem. Ezechielis profete magni sententia est. venientem gladium nisi an-nuntiauerit speculator, animarum que perierint sanguinem de manu ejus requirendum fore. Quod veriti sancte memorie predecessores nostri nicolaus v et calistus m. ab eo tempore quo turehorum efferata rabies constantinopolim expugnauit. venturum ad interiora christianitatis hostilem gladium clamare non cessarunt., commonere christianos principes ac populos quanto in periculo esset nostra religio. nisi occurreretur hostibus prius*quam amplius inualeseerent. suasere-ut arma sumerent, defensionem catholice lidei subirent, furentibus bestijs obuiam irent, nec. sinerent immanem draconem maho-metem fideles deuorare animas. Videbant ferocem illius animum occupata constantinopoli minime quieturum, cujus inexplebilis esset dominandi cupiditas, nec dubium quin orientali subacto imperio ad occidentale aspiraret. ANNO I Iti3 Annuntiata est in tempore futura calamitas, sed non est eredita, non fuerunt audite sanctorum pastorum voces, utiles admonitiones surda pertransiuit aure christianus populus. Hungari tantum sub ca-listo vigilantes arma sumpserunt, qui de tuendo regno solliciti dum suos fines obseruant custodiunt nostros. Ex ipsis ungaris ac theoto-nibus et alijs vicinis non pauci, quamuis magna ex parte pauperes et secundum seculum ignobiles, incliti vero in conspectu dei. crucem domini assumpserunt et magno in hostes spiritu perrexerunt. Quorum potissime ausibus apud albam grecam. quam nostri belgradum vocant, turchorum ingentes copie profligate sunt, et mahometes ille terribilis ac ferox turpem arripuit fugam. Nationes alie tanquam nihil ad eos turchorum facta pertinerent, in suis sedibus quiete manserunt. Nos deinde, sicut domino placuit, quamuis indigni tanto munere, ealisto successimus.qui mox in apostolatus initio mantouanum conuen-tum indiximus, in quo de communi utilitate communibus Christianorum consilijs ageremus. Yenit in mentem quod per ysaiam prophetam cribitur: super montem excelsum ascende tu qui euangelizas jerusalem. exalta noli timere. Dictum id nobis putauimus. satisfecimus. ut arbitramur, precepto. affuimus in tempore prefinito. non sine sumptu et labore graui. ostendimus fidelibus christianis vulnera sua et quantum passi fuerant et que passuri videbantur, nisi seipsos aduersus turchos defenderent. Clamauimus quasi tuba, exaltauimus vocem nostram, audiuit omnis ecclesia sed non exaudiuit verba nostra. Non fuit plus ponderis nostris quam predecessorum nostrorum vocibus, frusta conati sumus, in cassum abiere labores. Interea quantum creuerint turchorum vires difficile dictu est. auditu miserum. A mari pontico usque ad amnem sauum et ab egeo pelago usque ad danubium. nobilissimasque interjacentes prouincias sue possessionis fecere. Transiuerunt et ipsum danubium. valachieque magnam partem oecupauerunt. penetrauerunt et sauum atque agros un-garie longe lateque vastauerunt. Hoc anno bosnam inuaserunt. uniuer-sumque regnum sibi subjecerunt, et insulam lesbon. Quanta vero crudelitate in subactis urbibus ac prouincijs uti sint, horret auris audire. In constantinopoli grecorum imperator obtruncatus est et caput ejus hasta suffixum per castra delatum. Rascianis principibus eruti sunt oculi, in lesbo multitudo puberorum palo trans-tìxa. in bosnia r gem qui salutem pactus sese dederat cum patruo suo mahometes ipse, humano sanguine insatiabilis, sua manu ut fertur jugulauit. Quis nobiles viros, quis sacerdotes eommemorauerit ad cedem raptos, senes ac juuenes in plateis immanissime trucidatos? Ubique eruor cesorum visus, ubique morientium gemitus auditus, nulla reuerentia matronarum, nulla virginum. Fedum relatum est quantum hoc genus hominum in libidinem sit immersum, cui omnes abominationes gentium pseudopropheta, quem venerantur, indulsit. Quid de sacrosanctis ecclesijs dixerimus? Templum illud sancte so-pliye. justiniani opus toto orbe memorabile, mahometeis spurcitijs re-seruatum est. reliqua sacraria aut dirrupta sunt aut polluta, altaria disjecta atque protrita, imagines sanctorum delete aut luto fedate. nulla saluatoris christi aut gloriosissime matris .ejus statua sine singulari probro dimissa, simulachrum crucifixi per derisionem in castra delatum, saxis et luto petitum, et tandem in ceno relictum ! O domine deus venerunt gentes in hereditatem tuam, polluerunt templum sanctum tuum, posuerunt morticina seruorum tuorum escas volatilibus celi, carnes sanctorum tuorum bestijs terre, effuderunt sanguinem eorum et non erat qui sepeliret. Quamuis non potest ledi tua majestas nec tua prioria minui, decet nos miseros christianos que tuam veluti in contumeliam fiunt. totis conatibus auertere atque ulcisci. Non tulit phinees adulterantem zambri. sed zelo incensus domini madianite scortum et illum interfecit. Vidit mathatias sacrificantem ydolis ebreum. et doluit et contremuerunt renes ejus, et accensus est furor ejus secundum judicium legis, et insiliens trucidauit eum super aram. Sed quis est zelus noster, que cura religionis? Basphematur sancta trinitas, conculcatur euangelium, sacra nostra prorsus abijeiuntur. Christianum nomen funditus eradicatur, et subticemus. Nemo est qui pro communi salute assurgat, stat mater ecclesia dolens et gemens, et 110,11 est qui consoletur eam. Et quid dici de nobis potest inieli-cibus christianis nisi propheticum illud : facti sumus obprobrium vicinis nostris, subsannatio et illusio ijs qui in circuitu nostro sunl ? Majores nostri jerosolimam perdidere et omnem asiani ac libiam. nostro tempore grecia est amissa et europe maxima pars, in angulum orbis redacta christianitas est. dei et domini nostri iliesu christi sepulchrum. nisi saraceni velint, videre non possumus, questus causa nobis illud ostendunt. Patriarchales sedes veneratu dignissime. constantinopolitana. anthioclien. alexandrinen. et jerosolimitana jugo scruitutis oppresse, aut a saracenis occupantur aut a turchis. ANNO 1463 ( 192 ) non sine dedecore atque ignominia christiani nominis. Romanam ecclesiam. matrem omnium lìdelium ac magistram, quam beati apostoli petrus et paulus suo martirio dedicarunt, nunc nobis eripere mahometes interminatur, et faciet, nisi tandem excitamur a somno et conatus ejus studemus elidere. Ye vobis christianis principibus, ve vobis ! Ut quid nati sumus videre contritionem populi nostri et contritionem religionis ! Videmus fratres nostros in manus inimicorum rapi et diuersis excarnificari supplicijs. et non mouemur. Yidemus in dies Christianorum prouincias ab infidelibus inuadi. et non angimur, sed in domo quiescimus. Quot jam regna ab euangelio sunt aliena? que gens jam non hereditauit terram domini et non obtinuit spolia ejus? Siue orientem' respicimus, siue meridiem, siue in arcton vertimus oculos, omnis ecclesie compositio ablata est. ancillam videmus que fuit libera et domina gentium. Ecce sancta nostra et pulchritudo nostra et claritas nostra magna ex parte desolata, coinquinauerunt eam turchi et saraceni et alie fedissime gentes. Quid nobis adhuc viuere. nisi cogitemus de tanta infamia surgere ac pristinum recuperare decorem ? Commouemur vehementer dum talia mente voluimus, angimur, cruciamur. nec animo possumus esse quieto, nisi principes christianos pro tutela sacre religionis aduersus impios turchos arma sumere videamus. Pastoralis oilicij nostri est. quis nescit? dominici gregis curam gerere, qui ejus loco successimus cui dictum est a domino: pasce oues meas. Oues christi fideles populi sunt, hijs consulere nos opportet. has protegere et totis conseruare conatibus, ne luporum aut aliarum bestiarum morsibus pateant. Sed quid agat infelix pastor. ubi luporum innumerabiles turme gregem inuadunt. jussique canes insurgere latrare ac defendere, caudas .....iunt ac diffugiunt? Hec in presentiarum conditio nostra èst. Turchi tanquam lupi et im-’ manes bestie ouile dominicum, idest christianam plebem, lacerare conantur et lacerant. Vocamus in auxilium principes tanquam custodes christiane plebis, aures claudunt, nolunt audire vocem pastoris. post sua quisque desyderia pergit. Quid agemus ? Soli ne lupos, hoc est turchos. aggrediemur? Non sunt vires nostre que tantam vim ferre queant. Nimium creuit turchorum potentia, non potest eorum imperium deleri, nisi Christianorum magno conatu, magnisque classibus et exercitibus. Non habet apostolica sedes unde ista conquirat. nisi christiani reges christianique populi opem afferant. ( 193 ) DOCUMENTI At hoc eis hactenus suadere non potuimus, conuentum fecimus, legatos inisimus. omnia ternptauimus que visa sunt ad excitandos animos. pro tempore necessario (?) non profecimus, quomodo nunc proficiemus? Quid ergo? Negligemusne fidei defensionem ? Minime quidem! Pastor bonus, inquit in euangelio veritas, animam suam dat pro ouibus suis, mercenarius autem et qui non est pastor, cujus non sunt oues proprie, videt lupum venientem et dimittit oues et fugit, et lupus rapit et dispergit oues. Admonemur hijs verbis quidnam agere debeamus. extrema omnia tentanda sunt pro salute dominici gregis. In grauioribus morbis grauiora adhybent remedia medici, idem et nos facere conuenit. Non decet pastorem suas oues relinquere, occurrere lupis opportet. etiamsi sit anima pro grege ponenda. Pastor bonus imitandus est. dominus noster jhesus. et optimi preceptoris vestigijs inherendum. qu’ verbo quod docuit, opere adimpleuit. Alios hactenus exornati sumus defensionem fidei suscipere atque in bellum ire. missuri legatos et alia facturi que nostre facultates suf-fere possent. mansuri pro necessitatibus ecclesie apud septa ouium que restant nondum expugnate. Nunc majora promittemus, et quando aliter excitare Christianorum torpentia corda non valemus, nos ipsos periculis objectabimus, nostrumque caput offeremus aduersus turchos in bellum. Et quantum nobis ecclesia romana et patrimonium beati petri ministrare poterit, tantum pro fide catholica protegenda exponemus. et profundemus in hoc itinere. Nec soli proficiscemur in hostes. Clarissimo genere natus et amabilis deo princeps phylippus. burgundie dux. in hanc expeditionem venturum se offert, non sine delecta militum manu et exercitu valido. Potentis et clari venetorum ducis cliristofori mauro ingens et formidanda classis superioribus mensibus in greciam nauigauit. totumque fere peloponnessum vi atque armis hosti eripuit, ischmumque pe-ninsule. qui sex milibus passuum inter doo maria patet, paucis ut ajunt diebus, excitatis muris ac turribus, clausit. Memorabile factum et inter preclara veterum opera numerandum. Hec eadem classis, ut promissum est. nobis non deerit. Spondent quoque ceteri italie potentatus pro sua religione et in commune bonum affectione, precipua et sancto digna operi auxilia. Fauente nobis altissimo maritimum bellum feliciter absoluemus. quoniam non sunt turchi pares in pelago venetis. Ex altera parte in terra pugnabunt ungari. genus hominum in bello ferox, et qui jam turchos vincere didicerunt. Inclitus rex gentis Società Ligure St. Patria. Voi. VII. P. I. *3 ANNO I463 ( • 94 ) matthias. jam coronam et pacem in regno consecutus, ingentes poterit armare atque in prelium ducere copias. Hec nobis certissima sunt belli presidia, cubi his ibimus, cum his dei prelium decertabimus. Erunt et albani nobiscum. et alias hosti subjectas prouincias a turchis delicientes castra nostra sequentur. Christiani enim sunt, oderuntque mahometem. hosti parent coacti metu, qui non est diuturnus magister officij. nec deerunt in asia motus, ut sunt in omni gente, atque in omni prouincia male pacati homines et nouitatum cupidi qui tempus expectant. Non erit facile turchis tot locis occurrere, difficile defenditur quod a multis oppugnatur. Quod si quis innumerabiles hostium copias esse dixerit, nec pu-tauerit in castris fidelibus parem numerum cogi posse, respondemus multum inter sese distare homines, et alios natura imbelles esse, alios feroces, virtus spectanda esse magis quam numerus, non est in multitudine exercitus victoria belli, de celo fortitudo conceditur, tam facile deo nostro est in paucis vincere quam in multis. Nam causa dei est. pro lege dei pugnabimus, ipse dominus conteret hostes ante faciem nostram. Audimus susurrare aliquos, non desunt qui murmurantes aiunt, quid ages in bello senex, egrotus sacerdos ? non est bellare tuum, nec potes nec debes ferire gladio, qui loco ejus suffectus es cui precepit dominus ut gladium in vaginam mitteret. Reges tuo jussu tenentur enses exherere. tuum ‘ est justa bella gerentibus benedicere! Fatemur, non conuenit nobis effundere sanguinem, quando per alios possumus justitie fideique necessitati subuenire. Quod si religio in periculo est. et absque nostro non potest ferro defendi. non est nobis vetitum quod samueli el helve inuenitur fuisse permissum. Sed non est hoc propositum nostrum, ut gladio pugnemus in bello. Nam quo pacto strinxerimus ensem qui vix manus ad benedicendum populum possumus eleuare? Oratione pugnabimus non ferro, precibus adjuuabimus preliantes non brachijs. erimus in alta puppi aut in aliquo monte propinquo dum preliabitur. et nostris benedicemus, hostibus vero maledicemus, quemadmodum de moyse legitur in bello amalechitarum. quo orante vincebat israel. cessante orare succumbebat. Orabimus et nos sine intermissione pro bellatoribus nostris, hoc prestane poterimus, hoc sedulo faciemus. Cor contritum et humiliatum non despiciet dominus. Possemus et hoc ipsum domi manentes facere, nec minus valerent preces, sed non est sola orationis causa ( 195 ) DOCUMENTI que propriam sedem relinquere cogit et in bellum trahit. Ut alios excitemus pergimus, exemplo nostro inuitare quam plurimos studemus. Sequentur et nos venerabiles fratres nostri sante romane ecclesie cardinales, quemadmodum ad hoc ipsum, qui validi sunt, sponte se obtulerunt, sequentur et episcopi quam plures. et al ij minoris ordinis sacerdotes ac clerici, non oraturi tantum, verum etiam pugnaturi cum res postulauerit. Expertas quoque bellorum et robustissimas cohortes et fortia pectora juuerium ex agris ecclesie ducemus ad prelium. qui nobis oratione pugnantibus ferro pugnent. Ibimus extenso dominice crucis vexillo, sacratissimum christi corpus precedet et sanctarum reliquiarum arcula. Saluatorem in bella vadentem sequemur, ipsi coherebimus. ipsi preces assiduas porrigemus, ab ipso salutem implorabimus, miserebitur nostri ut arbitramur pijssimus jhesus. nee populum suum in hostium manus venire permittet, cujus pretiosissimus sanguis in ara crucis effusus. a maligno nos hoste liberauit. Et quis erit Christianorum tam feri tam lapidei tam ferrei pectoris, qui audiens romanum pontificem, beati petri successorem, domini nostri jhesu christi vicarium, eterne vite clauigerum. patrem et magistrum uniuersorum fidelium, cum sacro senatu cardinalium clerique multitudine, in bellum pro tuenda religione proficiscentem, libens domi permaneat? Et que poterit excusatio quempiam juuare? Senex debilis egrotus in expeditionem pergit, et tu juuenis sano ac robusto corpore domi delitesces? Summus sacerdos, cardinales, episcopi prelium petunt. et tu miles tu baro tu comes tu marchio tu dux tu rex tu imperator in edibus proprijs otiaberis? Siccine peruerti hominum officia patiere, ut que sunt regum sacerdotes agant, et que nobilitati conueniunt subire clerum opporteat? Necessitas ire nos urget, quia non possumus alio pacto pro dittine legis defensione Christianorum animos commouere. Utinam et hoc modo commoueamus! Non pergimus in bellum tanquam nostri sit officij. sed quoniam aliter consulere fidei non valemus. Nescimus an hoc sufficiens remedium erit. Mandauit dominus beato petro ut titubantes fratres*sua conuersione firmaret, dicens: ego i*ogaui pro te petre ut non deficiat, fides tua. et tu aliquando conuersus confirma fratres tuos. Quod petro dictum est et nobis dictum intelligimus. confirmare fratres qui titubant debemus, confirmabimus vos fratres et filios ut speramus hac profectione nostra, et ita non preualebunt porte inferi aduersus ecclesiam dei nobis commissam. An denegabitis nobis auxilia vestra, et ANNO 1463 ( 196 ) caput vestrum, patrem et magistrum in hostes proficiscentem, lìdeles christiani relinquetis? En quanta gloria vobis erit, crueem domini cum sacratissimo corpore yhesu. ipsumque romanum presulem sine vestris presidijs in hostem pergere ! Noscite reges ac principes officium vestrum, idcirco gladium geritis 'ut ecclesiam fidemque tueamini. atque ut malos et iniquos homines debita pena coherceatis. Et quinam homines pejores quam turchi reperiuntur. qui fidem sancte trinitatis abijcientes. et saluatorem christum verum deum esse negantes. abbominabilem complexi legem mahometis. in omnia scelera prolabuntur et legem conantur euangelicam dissipare? Aduersus hos gladium dedit vobis diuina majestas, in hos illum exercere debetis ac diuinam ulcisci contumeliam. An non pudet tandiu tam fedam gentem tam turpiter in Christianos esse crassatam? An bellum non satis justum, non satis necessarium esse putatis, aduersus nationes que conuenerunt disperdere vos et sancta vestra? Accingimini jam tandem, et quoniam sine nobis ire non voluistis, ite nobiscum. sumite arma et scutum et venite in auxilium nostrum, ymo vero in auxilium vestrum et uniuerse re i publice christiane. Exemplum de phylippo recipite, quem nec domestice delicie quibus prouincie sue plurimum abundant, nec suorum preces nec itineris longitudo aut difficultas, nec senectus ipsa ex proposito suscipiendi contra turchos belli usque in hanc diem deijcere potuerunt, neque fauente domino in futurum deijcient. Imitamini hunc nobilissimum principem, mementote professionis vestre quam in baptismate subijstis. cogitate quantum deo tenemini et quantum proximo, reddite vicem pro su-ceptis benelicijs. estote grati altissimo qui vos creauit ex nihilo, nec animalia aut lapides sed homines rationales esse voluit, et cum primi parentis culpa damnati essetis ac mancipia facti demonum. misit filium suum in similitudinem carnis peccati qui morte sua mortem vestram deleret, stupenda et inextimabilis caritas ut seruum redimeret filio non pepercit! Dominus jhesus in cruce pro nobis inter latrones pepfendit. innocens agnus cum sceleratis deputatus est. speciosus forma pre filijs hominum, euerberatus laceratus ab impijs. deformis apparuit. a planta pedis usque ad verticem 11011 erat in eo sanitas neque species neque decor, sic placitum patri qui propter peccata nostra tradidit illum. Propitiatorem enim proposuit eum per fidem in sanguine suo. iniquitates nostras ipse portauit et liuore ejus sanati sumus, quia cum inirnici essemu§. reconciliati sumus deo per mortem filij ejus. ( 197 ) DOCUMENTI O crudelis christi&ne o ingrate o mentis inops, potesne ista audire et non animo commoueri. et non cupere pro illo mori qui pro te de diabolica seruitute pretiosissimo sanguine suo redemit? De cbristi nomine disceptatur, de fide catholica, de baptismo, de- ceteris ecclesie sacramentis, de sacrosancto euangelio. Aduersus hec omnia turchi militant. liec euertere et prorsus delere conantur, et tu nihil contra moliris? Quid agis iners? redde te gratum deo. et cogita quonam pacto creatori redemptorjque tuo aliqua ex parte satisfacias ! Et quoniam peccator es. redime tuas iniquitates hac tam sancta tam salutifera profectione. An diuitias bonitatis domini et patientie et longanimitatis ejus contemnis? an ignoras quoniam bonitas dei ad penitentiam te adducit? Caue ne secundum duritiam tuam et impe-nitens cor. iram tibi thezaurizes in die ire et reuelationis justi ju-dicij dei. qui reddet unicuique secundum opera ejus. Conuertere et agito penitentiam ab omnibus iniquitatibus tuis et non erit tibi ruina. Propterea expectat dominus ut misereatur tui. proijce preuaricationes antiquas et fac tibi cor nouum et spiritum nouum et veni, milita pro domino ne morte moriaris eterna. Cogita de proximis tuis et fratribus christianis. qui vel sunt in captiuitate turchorum dura seruitute oppressi. vel captiuari in dies atque in seruitutem rapi verentur. Si homo es. humanitas te trahere debet ut opem feras homini indigna ferenti, si christianus. pietas euangelica qua jubemur proximos tanquam nos ipsos diligere. Considera proximorum tuorum christifl-delium erumnas. in quos turchi deseuiunt. Filij a complexu parentum et infantes ab uberibus matrum eripiuntur, violantur uxores in conspectu virorum, senes tanquam inutiles occiduntur, juuenes tanquam boues aratro junguntur et terram vomere vertunt. Miserere fratrum tuorum, affer opem tam dura ferentibus, quod si nihil horum te trahit, at saltem de tua salute cogita, nec te tutum idcirco existimes quia mansionem fortasse procul a turchis sortitus es. nomo tam remotus est quin reperiri queat, si vicinum dimiseris in periculo qui ante te proximus est igni, dimitteris et ipse similiter a vicino qui retro te habitat, tales nos esse opportet in alios quales erga nos illos cupimus inuenire. Nolite auxilia gallorum sperare theotones. nisi et vos huhgaris. nec vos galli hispanorum. nisi theotonibus opem fertis, qua mensura mentieritis. eadem remetietur et vobis. Nec propterea sibi quispiam blandiatur, quoniam principatu polleat aut regno. Constantinopolitanus V NNO I 'i tio ( 198 ) imperator et trapezuntius. et rex bosnie et rasoio etiam domini, et alij quamplures principes capti et crudeliter oceisi quid sit oxpectandum edocent, nihil tam contrarium mahomoti quam nomen regium. Orientis adeptus imperium ad occidentale festinat, nouum erigere monarchiam conatur, uni turchorum imperio et uni mahometee legi cuneta submittere studet. Si potestis talia ferre, principes, ac populi cliristiani manete domi, nec jam ‘de subuertenda formidabili turchorum potentia cogitate, at si seruila jugum horretis, si contumeliam dei et proximi toleraro nequitis, si pudet semiuiros asiaticos grecorum gentem, quod nunquam antea fecerunt, subegisse, eoque superbie prorupisse ut eu- • ropum sibi totam breui tempore parituram sperent, si cor virile vobis est cor nobile cor altum cor ehristianum. sequimini vestigia patris vestri, sequimini castra nostra, venite in auxilium tldei. venite iu auxilium fratrum vestrorum, opponite vos murum pro domo dei. cogitate de vestra salute de vestra gloria, nolite permittere ut sino vestris auxilijs proficiscamur in turchos. mittite subsidiarias acies, j unate ehristianum exercitum, quanto fortiores ibimus tanto citius auxiliante domino cum victoria reuertemur. Nec putetis insuperabiles tureos esse, vinci possunt et sepe victi fuerunt. Quantum valerent arma turchorum belgradus ostendit, miuwr est turchorum potentia quam fama feratur, imbellem atque inermem multitudinem ad prolium ducunt, quam tanquam pecudum gregem dissipare licebit, nec ipsa turchorum agmina grauioris armature usum didicere, raras loricas, rariores thoraces induunt, nec galeas more nostro lucentes ostendunt, raro teguntur corpora ferro, aceinnee ti-tuntur et arcu parua se protegunt et galeris pillosa quadam materia duraque contextis. Quod si latinas inciderint in acies, rigentes ---- ferratasque hastas et cathaphraetos equos et manu balfstarum sagittas * intelligent cum mulieribus se hactenus pugnasse, nunc cum viris osse certandum. Diximus que nobis hactenus promissa sunt auxilia, ct quanta spe victorie procedamus, quod si vos quoque conjunxeritis anna et auxiliares addideritis turmas multo alacriores ibimus. Noe dubium quin orientales ingressi prouincias. tanto maiorem ad nos concursum inueniemus dedentium se populorum, quanto validior fuerit noster exercitus. Si monebimini vos cliristiani occidentales et animarum vestrarum pastorem secuti fueritis, innitebuntur et multi ex grecia et asia cliristiani. qui verum osso christi vicarium romanum pontificem non dubitant. lamdudum non fuit in oriente romanus presul. ut pri-nium innotuerit aduentasse latinam classem romanum vehentem pre-sulem. innumerabiles turme. non dubitamus, ad visendum beati petn successorem, cum tletu et lachrimia sacros osculaturi pedes accurrent, seque et sua promittent ei. llac spe freti, venerabiles fratres ac fllij dilectissimi, his rationibus persuasi, his consilijs moti, venerabilibus fratribus nostris cardinalibus hoc ipsum suadentibus, corpus nostrum canitiemque nostram et seniles ac debjles artus huic sacre expeditioni consecramus, dominoque commendamus, statuentes circa nonas j unias, que proxime instant, an-conam petere atque in ejus portu conscendere, et cum ea classe quam interim nostro et aliorum sumptu poterimus instruere, adriaticum ingredi pellagus. et ulterius recto itinere aduersus hostes fidei proficisci. non dubitantes quin phylippus burgundie dux maritimis armatus •eopijs nd idem tempus presto adsit, venetique validam classem, de qua dictum est. expeditam in mari habeant, et tara ille quam isti se se nobis conjungant sub vexillis ecclesie ac vivifiue crucis signo aduersus impios turchos. auctore domino, feliciter pugnaturi. Crucesi-gnati autem, qui suis ac mittentium sumptibus in hac pia expeditione militaturi sunt, ut nauigia equo pretio ad traijciendum venetijs habeant. curabimus. Ea propter, vos omnes et singulos cardinales, patriarchas, arcliie-piscopos. episcopos, abbates et cujuscumque conditionis viros ecclesiasticos. religiosos et seculares. qui de sorte domini effecti estis, vos quoque imperatorem, reges, duces, marchio nes. comites, communitates, barones, nobiles, milites, ciues et alios quoscumque fideles, siue in urbibus commoremini siue in auris, per viscera misericordie domini nostri jesu christi. per passionem ejus qua nos redemit, per judicium extremum in quo stabitis ante tribunal ejus, accepturi unusquisque secundum opera sua. per spera vite eterne quam repromisit dominus diligentibus se. obnixe monemus requirimus et obsecramus ut. qui commode potestis, in hanc sanctam expeditionem nobis auxilia pre-bcre non differatis, sed in tempore predicto ad nos mittatis. Veniat per se ipsum qui validus est et commode potest, qui vero non venerit. mittat alium aut alios juxta vires suarum facultatum, si neque alium mittere potest, de bonis a deo sibi collatis. quantum secundum conscientiam suam potest, per fideles manus in hanc expeditionem contribuat, aut in cistis reponat que ad hoc opus in singulis diocesibus ANNO 1463 ( 200 ) constituentur, nec dubitet quispiam magna premia consequuturos a domino eos qui hoc tam sanctum opus ac tam necessarium pro suis viribus adjuuerint. Manifestum enim exploratumque est omnibus qui sacrosanctam religionem lidemque orthodoxam adjuuerint auxerint defenderint, certum esse definitum locum in quo beati euo sempiterno fruuntur. Credendum est semper sacris veteribusque sermonibus post hanc vitam migrandum esse in alteram asserentibus, et qui pie in hoc seculo vixerunt, le-gemque domini seruauerunt. in altero vitam beatam sine, fine consecuturos. alios vero miseram. Infallibile profeticum illud est quod: nec auris audiuit. nec in cor hominis ascendit, que promisit dominus diligentibus se. Et quod, paulo teste, non sunt condigne passiones hujus seculi ad futuram gloriam que reuelabitur in nobis. Iustissimus est retributor dominus, qui nec bona sine premio nec mala sine pena proterit. Confidite in deo et non confundemini, date de bonis vestris ei qui dedit vobis, et centum accipietis pro uno et vitam eternam possidebitis. Que ut certius consequi valeant, qui nostris exhortationibus obe-dientes hoc sanctum opus et necessarium juxta possibilitatem suam adjuuerint. nos de omnipotentis dei misericordia et beatorum petri et pauli apostolorum ejus auctoritate confisi, de plenitudine potestatis celitus nobis concesse, omnibus vere penitentibus et confessis qui in hanc expeditionem nobiscum venerint, aut per ungariam vel aliam viam contra turchos arma protulerint, et per annum aut ad minus per sex menses, si amplius non potuerint, in bello perseuerauerint. plenissimam omnium peccatorum suorum remissionem et veniam elargimur, ita ut pro satisfactione delictorum et penarum que fuerant imponende, succedat labor itineris atque militie. nec sacerdos aliam penam con-fitentibus injungat qui venturi sunt. Volentes eos qui. ut premissum est. ad hoc sanctum opus proficiscentur, omnem gratiam et indulgentiam consequi quem nostri predecessores proficiscentibus in subsidium terre sancte et in anno jubileo romam petentibus dare consueuerunt. Non dubitantes quin anime illorum quos ad hoc bellum proficisci bona mente contigerit, cum beatissimis sanctorum patrum et angelorum dei spiritibus post hanc vitam in celestibus sedibus collocentur, et consortes in perpetuum christi facte eterna felicitate fruantur. Quod si forsitan anno non exacto, ipsorum aliquos post iter arreptum in prosecutione tam pij et tam sancti operis ex hac luce migrari ( 201 ) documenti contigerit, volumus ei concedimus ut tales nihilominus profatam indulgentiam integraliter consequatur. Similiter et eos qui non venientes, alium vel alios, suis expensis secunilum suarum virium facultatem transmiserint vice sua ad annum, aut ad minus ad sex menses, in lioc bello militaturos, ita ut non'solum mittentes indulgentiam ct gratiam hujusmodi consequantur, sed etiam missi. Et ut omnis etas et sexus et cujuscumque professionis homines hujus sancte indulgentie participes esse possint, volumus ut persone quorumcumque monasteriorum seu locorum religiosorum, marum seu mulierum, cujuscumque ordinis vel professionis existant. que pro singulis decem suppositis claustri sui unum bellatorem destinauerint. hac eadem indulgentia et gratia plenarie gaudeant, et missus ipse gaudeat. Idem concedimus et indulgemus uniuersis fidelibus qui non valentes per se singuli alium mittere, duo simul tresue aut quatuoi aut plures usque ad decem, unum miserint qui vice eorum in bello pugnaturus aut aliud opus utile facturus sit. volentes ut et ipse gratie particeps flat si per annum aut ad minus per sex menses continuauerit. aut post iter arreptum in via decesserit. Insuper,qui commode venire aut alium per se. vel cum alio aut alijs mittere non valens, quantum per ebdomadam cum familia sua exponere consueuerit. in arca in sua ciuitate vel diocesi ob hanc causam constituenda imposuerit, indulgentias hujusmodi pariter assequatur. Volumus autem et apostolica auctoritate mandamus ut quicumque huic operi tam sancto se obligauerint. salutare signum viuifice crucis vestibus imprimant et in humeris suis illius memoriam portent cujus passione ab eterna damnatione redempti sunt, ipsum imitantes cui ad nostram redemptionem eunti factus est principatus super humerum ejus, et qui nos admonens ad sectanda vestigia sua. qui vult, inquit, venire post me abneget semetipsum et tollat crucem suam et sequatur me. Ne vero hec nostra profectio et ipsum profectionis tempus fideles populos lateat, mandamus omnibus et singulis per totum orbem me-tropolitanis. in vim ejus quam nobis debent obedientie. ut ipsi primum in ecclesijs eorum cantata missa solemni spiritus sancti, et. conuocato populo, has nostras litteras pubblicent et in circuitu ecclesiarum processiones faciant, deinde copias earum autenticas suffraganeis suis quantocius mittant, illos monentes ut ipsi et hoc ipsum in suis ecclesijs cum deuotione et diligentia faciant. Ceterum in tanto ehristiane religionis discrimine, quantum a turchis in presentiarum cernitur imminere, nulli dubium esse debet quin christiani omnes, tam reges e{ principes, quam alij potentatus et priuati homines, ad defensionem catholice fidei et sancte legis euangelice juxta possibilitatem suam cum bonis et corporibus suis, de necessitate salutis viriliter assurgere et indesinenter assistere teneantur. Eapropter tldeles ipsos, jhesu christi cultores uniuersos et singulos, cujuscumque status et conditionis fuerint, siue pontificali siue imperatoria vel regali prefulgeant dignitate, harum serie monemus et requirimus. et in vim promissionis facte in sacri susceptione baptismi, et in vim juramenti prestiti cum dignitatum suarum infulas* susceperunt. et per obedientiam nobis debitam, eis et eorum singulis mandamus ut hanc sanctam expeditionem, ad quam profecturi sumus, non sine maximo corporis nostri dispendio, modis quibus possunt, quam celerrime adjuuare et promouere festinent, ab illo cujus causa agitur exuberantia suscepturi premia et in presenti vita et in futura. Ne-gligentes autem negligentur. et in extremo judicij die minime inter illos inuenientur quibus dicturus est dominus: venite benedicti patris mei. percipite regnum. Xam quo pacto cum clirist.o regnaturus est qui temporale regnum aut delicias aut voluptates pro christo non vult relinquere, cum dicat ipse christus in euangelio: qui diligit patrem suum et matrem suam aut uxorem aut filios plusquam me. non est me dignus? Considerate ista fideles christiani et mente reuoluite diligenter ne ignoremini, et tandem peniteat non adjuuisse in periculo constitutam jhesu christi religionem et fidem, caueant sibi qui tales extiterint. Tu vero, quicumque fueris ehristiane fidelis, qui pro tuis facultatibus expeditionem contra turchos subeundam adjuueris. benedictus esto in ciuitate et benedictus in agro, benedictus fructus ventris tui et fructus terre tue. fructusque jumentorum tuorum et armentorum et gregum, benedicta orrea tua et benedicte reliquie tue. benedictus esto ingre-diens et egrediens. det dominus inimicos tuos, qui consurgunt aduersum te. corruentes in conspectu tuo. et mittat dominus benedictionem super cellaria tua et super omnia opera manuum tuarum et abundare te in caput et non in caudam. Tibi autem qui nolens audire verba nostra, non mode juuare opus sanctissimum ad quod anhelamus negligis. verum etiam volentes adjuuare impedis aut deterres, non solum nouissima illa tremendi examinis dies coram redemptore tuo. cui omnia dedit pater in manus. ( 203 ) DOCUMENTI ad sempiternum supplicium est expectanda. sed misera interim per omnem vitam timenda calamitas. IuStum est enim veri dei judicium, juste ultiones sue. considerat semitas pedum tuorum nec falli in faciem potest, paratam vero bonorum et malorum operum gerens mer-cedem. nec irremuneratum quod bene nec impunitum quod male ges-seris esse permittet. Fidelis autem populi sui et sancte ecclesie sue et legis sue catholicam causam perturbans, ubicumque eris inuenieris ab eo. et que diuine voces iniquis denunciant. erunt tuo capiti omnibus horis trepidanda. Ne videlicet maledictus sis in ciuitate. maledictus in agro, ne mittat dominus super te esuriem et sitim et increpationem in omnia opera tua. ne egestate febre et frigore te percutiat. ne sis semper calumniam substinens et oppressus cunctis diebus et stupens ad terrorem eorum que videbunt oculi tui. ne det tibi dominus cor pauidum et deficientes oculos et animam merore consumptam, et ne sit vita tua quasi pendens ante te et ne timeas nocte ac die et non credas vite tue. Aduersus vero hanc iram domini dei tui potestas nulla tua. nomen nullum tuum nec terrenum priuile-gium poterit preualere. Sagitte ejus acute penetrant ad intima cordis, et carbones desolatorij animam nocentem exurunt. Vos vero infelices pirate et infelices latrones qui vel terra vel mari dyabolo militantes, in christianos latrocinia exercetis, si euntes ad hanc sanctam expeditionem, si redeuntes ab ea impedire capere vel spoliare, quocumque pretextu eritis ausi, vos inquam cum adjutoribus vestris cum fautoribus ac receptoribus, anathema estote et ab ecclesia christi penitus alieni. Vos quoque qui scienter hijs venditis aliquid emitis al> hijs. aliquod portum aut loca eis conceditis et cum eis publice vel occult'e communicatis, pariter anathema estote. In vos autem uniuer-sitates locorum et*ciuitatum mandamus per ecclesiarum prelatos interdicti sententiam ferri, nolentes ullum priuilegium sancte sedis concilio-rumue. quamcumque vim habeant, vos ab hac pena defendat, etiamsi de verbo ad verbum inseri vel particulatim illud exprimi et recenseri oporteret. At tu domine deus qui nosti corda hominum, et renes eorum scrutaris. et nihil ignoras -eorum que fiunt, si bene agunt christiani principes priuatique homines, si de tuo honore solliciti sunt, si expeditionem quam pro tuendo euangelio properamus, que prestare auxilia possunt non denegant adiuua eos. dirige gressus eorum diesque multiplica, retribue mercedem pro benefactis, conserua eis regna et principatus. ANNO I463 ( 20 i ) patrimonia et possessiones auge, et tandem ad pinguia pascua tua et diuites mensas accersito. Quod si cordo indurato sua potius quam tua querentes. priuatas causas magis quam publicas curant, auaritie student, voluptatibus ac delicijs induigent. et nos ad tua bella vadentes nolunt associare aut auxilio juuare cum possint, quin potius opem ferre volentes impediunt, aut conuertere illos domine et sana quod infirmum est. aut quod noxium est ne noceat cohibeto. Angustias nostras aspicis pie deus de excelso sancto tuo. et nosti quia preter gloriam nominis tui et preter salutem gregis dominici nihil aliud querit vox vostra. Memento domine, jhesu cliriste. quorfiam beato petro et successoribus ejus claues regni celorum tradidisti, volens quecumque ligarentur ab eis in terra ligata esse in celis. et que soluerentur soluta. Ecce adsum beati petri successor, impar meritis, auctoritate non minor, indignus vicarius tuus, respice ad preces nostras et exaudi nos de alto solio tuo. benedicito quibus ipsi benedicimus et quibus maledicimus maledicito, ne memineris iniquitatum nostrarum antiquarum, cito anticipent nos misericordie tue. Adjuua nos deus salutaris noster, et propter gloriam nominis tui domine libera nos et propitius esto peccatis nostris propter nomen tuum. Da felicem cursum ceptis nostris, ultio sanguinis seruorum tuorum qui effusus est a turchis introeat in conspectu tuo. audi gemitus compeditorum et redde inimicis nostris septuplum in sinu eorum, improperium eorum qui exprobauerunt tibi. Respice super populum tuum benignis oculis et fac nos ire cum prosperitate ad bellum tuum et reuerti felices. da nobife victoriam de tuis hostibus ut tandem recuperata grecia per totam europam dignas tibi cantemus laudes, tibique perpetue seruiamus et omnis terra adoret et nomini tuo psallat, in secula se-culorum. Datum rome apud sanctum petrum anno incarnationis dominice millesimo quadringentesimo sexagesimo tertio, undecimo kalendas nouembris. pontificatus nostri anno sexto (I). G-. de picolominis. (’) Questa fra le belle bellissima bolla papale non l’abbiamo trovata nelle Collezioni e Bollarii finora usciti alla luce; quelli almeno chc sono a nostra cognizione e potemmo anche consultare. ( 205 ) DOCUMENTI DOCUMENTO DLXXXIX. Francesco Sforza, duca di Milano, esorta con sua lettera il doge e consiglio della Repubblica a rispondere al breve dal Papa lcro diretto, e spedirgli un oratore pegli affari della crociata. U63, 5 novembre (Diuersor. Corani. Janue, ann. 14G3-14G5, segnato X, 1013, 88, nell’archivio governativo) Reuerendissirao in christo patri, et illustri domino tamquam fratri carissimo, domino paulo archiepiscopo et duci, ac magnificis dominis de consilio antianorum ciuitatis janue. Reuerendissime ac illustris princeps et domine tamquam frater, ac magnifici domini amici nostri carissimi. Significarunt jam nobis per suas litteras oratores et nuncij nostri qui summum apud pontificem nostra procurant negotia, quod pontifex ipse suum quoddam ad vestras dominationem et magnificentias breue exarauerat. quo pie paterne atque benigne dominationem et magnificentias ipsas vestras requirere videbatur, ut ad sanctam, adeo dignam et laudabilem in tureos expeditionem, eorum vellent afferre presidia, veluti ceteri potentatus et saere fidei christianeque religionis cultores sese paratissimos obtulerant. adduntque preterea nullam ad breuis hujusce responsionem per vos effusam fuisse, neque oratores quosuis suos ad ejus santitatem legasse, quin imo requisitionem hanc ipsam suam paruifecisse. cujus rei gratia sanctitas ipsa sua rem hanc moleste tulit, cum ad omnis catholice fidei argumenta respiceret et salutem. Quamobrem cum hec omnia maturo examine obseruauerimus. cumque ad bene esse catholicorum et ehristiane propaginis indicta omnia videantur, utque illi parendum sit qui dei maximi in terris vices gerit, laudamus proba-musque magnopere ut vestre dominatio et magnifleentie suos ad bea-titudinem ipsam oratores expedire velint, qui omnia sanctitatis sue monita que sanctissima in causa hanc ipsam expeditionem.... foro non ambigimus plena sint auctoritate obseruaturi. Hec quoque ut sibi non mediocriter affecti comprobamus, sibique apprime suademus ne in obtrectantium et detrahentium vulgi ora dominatio et magnifleentie ANXO Iib3 • ( ) ipse vestre .confugiant. qu.xl non equo animo sentiremus, ceu qui nominis et glorie restre partium studiosissimi dudurn et fuimus et sumus. Ex mediolano \ nouembris 'mcccclxiii. • » Franciscus sfortia vicecomes dux mediolani etc. papié anglerieque comes ac cremone dominus. DOCUMENTO DXC. I cornigli ri e oratori ilei duca ili Borgogna dimandano al do^c il prezzo del trasporto, sulle navi onerarie genovesi all’Oriente, dti soldati e materiali da guerra. 1463, 5 novembre (I)iuersor. Comm. Janue, Codice segnato come sopra) • • Reuerendissimo etc. Come nel documento precedente. Obsequiosa recommendatione premissa..non hesitamus ad vestrarum dominat ' -ni''.' notitiam quod his «liebus rome cum sanctis- simo domino nostro papa actum est et conclusum pro succursu prestando ridei nostre catholice aduersus turoos. perìidos christi nominis hostes, et cam huic rei sancle concurrere intendat illustrissimus princeps et dominu3 noster, dux burgundie. et juxta conclusiones captatas indigebit magnis nanibus pro classe sua paranda, quas licet in varijs locis inaenire possernus. quia tamen apud vos communiter et meliores et majores ac in multitudine ampliori habentur, mittimus hunc cursorem ad dominationes vestras ut placebit, illustris princeps et magnitiei domini, illustrissimo principi nostro in hac re fauere prout certum tenemus. Dignemini per hunc prelatura cursorem ad nos rescribere. si naaes ipsas illustrissimus dominus noster dux penes vestras dominationes habere poterit et quot numero, quale sit pretium cujus-libet nauis prouise suis patronis et nautis ac victualibus eorum, et alijs necessarijs ad euehendum homines cum prouisionibus suis et instrumenta bellica aliaque quibus ipsas onerari continget, ita quod nil habyat curare illustrissimus princeps noster preterquam de solutione .( 207 ) I»Ot:i MKNTI patrono et nautis lacienda. tlatque declaratio aperta quid prò anno aut singuli? mensibus Boluenduiu sit habito respectu ad magnitudinem ipsarum nauiurn et commoditatem earum, ut de singuli* preffituni illustrissimum «dominum nostrum ad u i satum faciamus, et si rationabilem taxam feceritis, laborabimus juxta possibilitates nostras quod ipse noster illustrissimus princeps mittat ad vos suos commissarias super hae re tractaturos. Si quid etiam in potestate nostra consistat quod vestris inclitis dominationibus gratum sit. id possetenus adimplebimus deo propitio, qui etiam vestras dominationes magnificas et illustres conseruet feliciter. Ex bononia’ v nouemhris anno de lxim. Obsequiosi vestri G. episcopus tornacen. S. de la lami.. . et i I. de thoisi milites ill.D,i d. ducis burgundi® consiliarii et oratores. DOCUMENTO DXCI. I Protettori rigonfino la proposta d’annullazione della nomina a console di Caffa di Gregorio Rezza. 4463, 40 novembre (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1463-1466) (fol. 13) * MCCCCLXIII dic jouis X nouembris. Spectati drfhiini protectores comperarum sancti georgij communis janue anni Mcccc&secundi. in pieno numero congregati, auditis sepe-numero benedicto et franco marrutfls et quibusdam alijs ciuibus. requirentibus electionem egregij gregorij de retia qui superioribus diebus electus fuit consul capito per vigintiquatuor collatores officiorum, annullati debere, attento quod ejusmodi electioni interfuerunt et calculos prcbuernnt marcus de ponte, qui est (ilius sororis susanne nxnris ANNO 141)3 ( 208 ) ejusdem gregorij. et, christoforus de uncio qui est, maritus unius»con-sobrine dicte susanne uxoris ejus ut supra, quoniam uterque eorum, ut dixerunt, conjunctus est in tali gradu affinitatis cum ipso gregorio quod virtute regule de electione ejusmodi officialium -mentionem lacientis. dicte electioni interesse non poterant, et ex aduorso audito eodem gregorio. dicente quod cum electioni sue necessari) non essent nisi calculi sedecim albi, in ea tamen conuenerunt calculi albi viginti et unus, et quod dicti marcus et ebristoferus non sunt sibi conjuncti in gradu affinitatis per dictam regulam probibito. et multas alias rationes in fauorem suum allegante: Scientes quod nemo eorum de dicto colore, qui tunc calculorum judicio expositi fuerunt pro dicto officio consulatus, habuit ultra numerum calculorum sedecim alborum excepto ipso gregorio. et quod dictus marcus de ponte denunciauit suis collegis gradum affinitatis in quo erat conjunctus dicto gregorio. et obtulit non interesse sue electioni, et tamen admonitus fuit per seniorem et quosdam alios ex dictis viginti quatuor calculum suum in dicta electione prebere: Preliabito inter se super dicta materia longo examine et sumptis instructionibus que sibi expedire vise sunt, tandem omnes octo concordes omni via jure modo et forma quibus melius et validius potuere, statuerunt et declarauerunt electionem dicti gregorij ratam ac validam esse debere et remanere, non obstantibus oppositionibus contra eum factis ut supra. DOCUMENTO DXCII. Consulto di Stato circa Ia risposta a dare al Papa, al duca di Milano ed agli oratori del duca di Borgogna. t463 , 1 i novembre (Diuersor. Comm. Janue, ann. 1463-1465, segnato X, 1013, 88, nell’archivio governativo) * MCCCCLXIII die XI1II nouemhris. Cum ad conspectum reuerendissimi ac illustris domini archiepiscopi et ducis januen. etc. et magnifici consilij dominorum antianorum com-mutTis janue. vocata fuissent magnifica officia monete, famaguste et DOCUMENTI sancti goorgij et prèter ea ciues fere trecenti, ibique post consultationem rerum famaguste recitato fuissent littere quarum tenor inferius descriptus est. et multi rogati fuissent sententiam suam dicere, ac varie disseruissent, tandem collectis vocibus compertum est sententiam viri nobilis luciani de grimaldis. in quam voces octoginta due con-uenerunt. ceteris preualuisse. Is ita dixit, quod si crederet ea que tractanda fuer.. . per sanctissimum dominum nostrum cum illustrissimo domino duce burgundie locum habitura fore, aliter forsitan diceret quam eloquetur. sed arbitratur nihil eorum fieri debere, propter quod superfluum sibi videtur legationem deligere, quoniam efficeret ut ad ea requireremur que a nobis prestare non possunt, et ob id dixit ut legatio nequaquam eligatur, rescribere et litteris respondere bonum sibi videri quod fiat, quemadmodum laudauit dominus baptista. Illius hec fuit sententia recepta per ambrosium. Messer batesto da goano utriusque juris doctor demandao a di Io so parei. ha dicto che o ge pa che per la cossa chi se conseglia seam requesti quelli chi sum demandae de di lo so parei. cossi sum la forma de scriue como etiam deo sum lo manda lambaxa. Perche sum lo scriue. ad elio par esser cossi necessario rescriue ala excellentia de lo duca de miran como ala sanctite de nostro segnor. A quella de lo segnor duca parei bene ad elio che amorosamenti se ge reseriua rengratiandolo et nar-randoge como la cossa e passa, como sauera fa quello canceller chi liauera cura de scriue le lettere. Questo dixe per hauer inteixo per le lettere de quello segnor. corno per noi se recusao non solum de non volei manda ma etiamdio de non degnarse de respondege alo breue apostolico, attento che se ge rescripto como elio ten a fermo et dicto in quello che non sareimo de li ultimi a manda. A scriue a la sanctite de nostro segnor ha consqgliao che se faza etiamdio. cum questo che lo canceller monto se daga logo de orna la lettera quanto sia possibile, asoche seando vista la lettera da altri, più fa-cilementi se possa defende le raxoin nostre, et quello che indebitamente ne objectao se possa purga da alcuni cardenali et altri de li quali non e che non habiamo chi defendam le cosse nostre. Di in le lettere corno la cossa e passa, che noi non hamo liauuo alcunna noticia che altre segnorie habian mandao. excepto quello illustrissimo signor duca de burgogna. che pensamo fosse staeto prorogao la dieta (in a carleua e a quello tempo besognase lo manda. Di anchora che vorremo volentera fossemo in tal essere, permettendo al presente Società Ligure St. Patria. Voi. VII. P. I. 14 ANNO 1463 ( 2IO ) cossi la fortuna, che poisemo far quello conuerreiua in tanta cossa. et più e men corno parese a doi chi se elegesen cum lo canceller a reuei et far scriue le diete lettere, le quae corno ha dicto fossem beni orne et amorose. A la parte de rescriue a li ambassaoi de burgogna ha dicto in primis se ge scriue che in comun de publico non e naue alcunna. vei e che i citain nostri ham naue onerarie et de mercantia le quae ala jorna nauegan corno e usanza de simili, che non se ge specifiche quante ne habiamo ne grainde ne picene. Questo dixe per hauei odio in quelle lettere che la nation nostra solita e de hauei de le maoi naue che altri, ma che per noi se fara tutto in prouei che habiam tute quelle sera possibile de podei hauei. et altre parole conueniente a tal cossa. Ha dicto apreso che se elezam doi patroim. non de quelli chi a lo presente ham naue. li quae desgrossem circa lo prexo quanto sia possibile, et che se ge ne daga quella notitia sua raxoneuole. Litterarum autem hic est tenor (*). DOCUMENTO DXCIII. Inchiesta sull’uso del danaro dato per la fabbrica della cisterna in Caffa, demandata dai Protettori ai quattro referendarii sugli affari delle colonie. 1463, 18 novembre (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1462-1467) (fol. 60.) ❖ MCCCCLXIII die XVIII nouembris. Magnifici domini protectores comperarum sancti georgij in legitimo numero congregati, informati non recte processisse rem pecuniarum habitam a felice memoria summi pontificis calysti pro fabrica unius cisterne in caffa deliberate fabricari, datam ad cambium. propterea volentes ex incombenti eis officio prouidere indemnitati tam pie cause. (’) Seguono le due lettere dei o novembre 1463, già citate sotto i documenti DLXXX1X e DXC. (211 ) DOCUMENTI commiserunt et committunt prestantibus viris marcelino marruffo. oberto pinello. theodoro de flisco et jacobo de casanoua referendarijs negotiorum caffè, omnes vices suas cum balia inquirendi, examinandi et judicandi in re ipsa contra quoscumque contra quos agendum sit. eorum judicio, pro recuperatione dicte pecunie, pro ut prudentie dictorum mi videbitur. DOCUMENTO DXCIV. Invio di regali da parte del Governo a! nuovo nunzio pontificio, incaricato dei negozi della crociata. 1463 , 20 novembre (Diuersor. Comm. Janue, ann. 1462-1463, segnato X, 1010, 85, nell’archivio governativo) * MCCCCLXIII die dominico XX nouembris. Reuerendissimus in christo pater, dominus archiepis opus et dux ja-nuensis illustris etc. et magnificum consilium dominorum antianorum communis janue. in legitimo numero congregatum: Cum hesterna die elegissent et constituissent preparatores et associatores spectabilissimi viri domini fabiani de monte polliciano. apostolici nuncij. nobiles ac prèstantes viros dominum baptistam de goano utriusque juris • doctorem. helyanum spinulam de luculo, jacobum de Hisco q. hectoris et paulum lodisium marrufum. decreuerunt impendi posse in dona mittenda eidem domino nuncio apostolico, usque ad summam flore-norum quinquaginta. * Eadem die. Spectatum offici*m monete communis in legitimo numero congregatum. intellecta ratione ipsius impense, longo examine precedente assensum illi prebuit-usque in summam librarum quinquaginta dumtaxat: sub conditione quod impendi possint in dona mittenda eidem nuncio et non in aliud genus impense, inuentis calculis septem albis fauentibus. uno nigro. ANNO 1463 ( 2'2 ) DOCUMENTO DXCV. Deliberazione presa nel supremo Consiglio di concorrere alla crociata generalo contro il (uico, a certe condizioni. 1463, 23 nouembre (Piuersor. Comm. Janue, ann. 1-1G3, segnato X, 1012, 87, nell’ archivio governativo) » * MCCCCLXIII die mercuri) XXIII nouembris. Cum vocata fuissent ad conspectum reuerendissimi in cliristo patris et illustris domini pauli de campofregoso. dei gratia archiepiscopi et ducis januensis ac populi defensoris, magnitìcique consilij dominorum antianorum. spectabilia officia monete et sancti georg'ij. ac preter ea ciues numero fere trecenti, perlectaque fuisset bulla apostolica tenoris infrascripti (x). exindeque audissent insignem ae venerabilem virum dominum fabianum de mont^politiano. sanctissimi domini nostri pape oratorem, sub ejus breue credentiali. multa ad hujusmodi propositum ornate eleganterque narrantem tum de diuini cultus honore, de chri-stiane religionis dignitate, de periculis imminentibus, de clade Christianorum. de commodis incommodisque ad genuenses pertinentibus, de remedijs aduersus hec mala, demum non modo auxilia sed consilium postulantem : Post alios qui pridem suam sententiam dixerant, vir clarus dominus baptista de goano juris utriusque. doctor jussus quod sentiret in tanta re in medium afferre, per hec verba disseruit: Audiuisse omnes qui ante eum locuti fuerunt hujusmodi que petitur prouisionem multis respectibus approbantes, quod quidem et ipse faciebat. Yerum cum videretur ei digna res et quam Maxime importans, optare se illas condictiones habere que in persuadendo tante rei con-uenirent. quippe qui non tantum dici posse 'arbitrabatur quantum approbande ac laudande rei satisfacere posset. Et ex hoc se futurum in dicendo breuiorem. tum quia non se sufficere tante rei posse pu- (’) Segue nel codice la gran bolla di Pio 11, dei 22 ottobre, già riferita sotto il documento DLXXXV1II. t ( 213 ) DOCUMENTI taret. tum quia bullam perlegisset et audi«set supplentem omnibus necessarijs et ex quo plura singula dicta collegerat. Verum ut omnes melius intelligerent memorare se ut hic orator insignis ante omnia querellam detulisset quod legatos romam non miserimus, quemadmodum ceteri italie potentatus fecerant, et ex hoc sanctitatem domini nostri pape admirationem sumpsisse, non dixit pro modestia sua indignationem. et ex alio capite sanctitatem domini nostri pape a nobis nec postulare nec velle plus quam facere valeamus, et acceptasse nostram excusationem si legatos non misimus, quia id ab honesta causa non ab alienatione animi nostri processisse existimaret, licet multe nationes inimice nobis aliter in onus et dedecus nostrum loqui viderentur, ad querellam responsum satis extitisse et quod verum fuerat affirmatum. nos scilicet legatos non misisse quia nunciatum nobis fuerat hunc tractatum in aliud tempus et ad alia loca fuisse dilatum. Ad id vero ne faceremus plus quam possemus. commemorati fuerunt sumptus ac labores nostri quos nunc caffa ciuitas. nunc chyum. nunc famagusta presertim. diu ab infidelibus obsessa, nobis affert. Et cum ei oblatum fuisset vetus illud et memorabile exemplum, quo christus pingitur in torculari pressus maximam sanguinis summam effundens, et ad eum colligendum prophetas apostolos confessores martires et virgines varijs vasis cum magnis tum paruis accurrentes, unumquemque tamen tantum suscipientem quantum vas ejus capere posset. suo vase fore contentum, ita sperare nos dominum deum nostrum a nobis suscepturum vasculum quod ferre possemus. et oratorem respondisse verum fuisse hujusmodi exemplum, nec aliter sanctitatem domini nostri paruulam anphoram a nobis alio animo suscepturum quam sit ab alijs maximam recepturus, modo vas nostrum qualecumque sit impleatur. Ad conclusionem vero perueniens. consyderans satis id de quo agitur cunctis alijs. de quibus sermo haberi possit, dignius esse, ubi de defensione, ehristiane fidei agi videtur, insuperque in mente reuoluens quantum beneficij si rei huic succurratur ciuitas nostra consequi possit, quantumque mali si aliter fieret, videlicet quemadmodum orator satis aperte predixerat. si tante rei contingeret nos nequaquam aifluisse. recuperata pera ciuitate nostra et alijs locis ad nos pertinentibus quo animo restitui nobis peteremus, et quod deterius foret si per pontificis ct aliorum Christianorum indignationem ea que habemus loca nobis eriperentur, demum rei huic omnino prouidendum sumirren- ANNO 1463 ( 514 ) dumque pro posse nostro laudabat, si tamea cetere nationes ad hanc effectum co scurrant. Et ex hoc videri sibi nequaquam sufficere si duode im viri eligantur sine potestate, ut quidam dixerunt, quia nec orator hic hujusmodi incertam rem moraretur, et plures fore qui de tali nos vanitate culparent, existimantes non aliud a nobis quam verba dici, prout quidam sentire visi sunt, a qua sententia omnino erat alienus. Sed demum hanc omnino sententiam suam esse, si summo pontifici satisfaciendum sit. si rei ipsi prouidendam ubi alie nationes hoc faciant. quod viri duodecim eligantur a reuerendissimo et illustri domino archiepiscopo et duce, magniticoque consilio dominorum antia-norum. spectabilibus oillcijs monete et sancti georgij. cum omnimoda et ampla potestate rei huic prouidendi. et tam circa impensam faciendam quam pecunias inueniendas omni via que illis videatur, quam in mittenda ad summum pontificem legatione, quod omnino necessarium fore arbitrabatur, ubi plura cum pontifice ad hujusmodi factum tractari componique opporteret. quam in retinendo naues et alias per orbem sparsas colligendo, demumque id omne faciendi quod illis circa hujusmodi prouisionem videatur, sub tamen his duabus limitationibus. Primum quod qaicquid memorabitur eis circa pecuniarum inuenien-darum formam sub secreto teneatur, et quicquid deliberari super hoc contingat non possit in alium qualemcumque et cujuscumque nature vel necessitatis usum conuerti. Alterum vero quod hujus prouisionis effectus flat quando constabit alios eundem effectum facientes et non aliter. Nam ita opus esse ut in hoc fiat, quemadmodum ex uno corpore fieret, ex quo de unaquaque vena sanguis esset capiendus. Nam si ex singulis venis etiam paucus suscipiatur, ex multis collectus necessitati salutis satisfaciet. Et hoc modo satisfactum huic oratori videri poterit, et spem bonam ei offerri et effectum subsequi posse, si contingat effectum ab alijs nationibus fieri, et non aliter. Que sententia collectis ut mos est vocibus, approbantibus eam vocibus centum et quinquaginta sex. que fuit major pars conuocatorum. habita est pro decreta. 2ló ) DOCUMENTI DOCUMENTO DXCYl. I quattro delegati agli affari di Gaffa citano i consoli scaduti, Martino Giustiniani, Bartolomeo Gentile e Luca Saivago, a rendere conto del danaro a\uto polla fabbrica della cisterna. U63, 26 novembre (Negot. gestor, off. s. Georg, ann. 1403-1100) (fol. «) l * MCCCCLXIII die XXVI nouembris. Parte prestantum virorum dominorum marcelini marrull. oberti pj-nelli. theodori de disco et jacobi de casanoua. delegatorum super rebus caphensibus etc. precipitur nobilibus et egregijs viris martino justi-niano. bartholomeo gentili ct luce saluaigo. olim transmissis consulibus in caffam. quibus coniunctim data fuit cura quarundarum pecuniarum que conuertende' erant in fabricationem unius cisterne, ut latius in eorum instructione continetur, ut die lune proximo xxvm mensis pre-sentis in vesperis compareant coram ipsis dominis delegatis, ad reddendam rationem ipsarum pecuniarum. Alioquin ipsis non comparen-tibus dicti domini delegati condemnabunt eos. aut quemlibet eorum in solidum, ad restitutionem ipsarum pecuniarum. f DOCUMENTO DXCV11. Elezione dei Protettori peli’anno UG4. 1463 , 26 novembre (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1403-1107) , (fol. CO v) * MCCCCLXIII die XXVI nouembris sabbati. Magnitiei domini protectores ete. anni presentis in legitimo numero congregati in palatio de mari in camera magna sue solite resident ie. volentes procedere ad electionem suorum successorum, protectorum ANNO 14()3 ( 2ltì ) dictarum comperarum anni proxime venientis Mcccci.xquarti. elegerunt infrascriptos participes xxini acoloritos. nobiles et populares, electuros una cum ipsis dominis protectoribus nouos protectores in officium dictarum comperarum anni MccccLxquafti. et quorum dominorum protectorum et xxim nomina qui his affuerunt presentes sunt hec. videlicet: D. Lucianus de grimaldis prior Galeatius pinellus Manuel saluaigus Marcus de. marinis Guirardus de goano Johannes justinianus q. ambr. Octobonus scalia et Hveronimus de salo. Nomina xxim electorum cum dictis dominis protectoribus sunt hec. videlicet: Tobias pinellus Johannes piccamilium Dominicus spinula q. georg. Adam de auria Julianus saluaigus Paulus de serra Jacobus de grimaldis q. leonar. Jacobus de flisco Marcus caluus Angelus lercarius Gentilis de camilla Nicolans cataneus q. leonar. Andronicus de francis Franciscus scalia Franciscus justinianus q. julian. Julianus marruffus Baptista de cassina Baptista de zerbis Antoniotus de cabella Jacobus de placentia Benedictus de s. stephano not. Christoforus venerosus Johannes de inurea et Obertus folieta notarius. Lecta coram eis regula de electione octo protectorum et procuratorum comperarum sancti georgij. et delato singulis eorum juramento et tactis corporaliter scripturis juxta formam dicte regule. Ipsi itaque triginta duo denominatis illis qui videbantur apti esse protectores dictarum comperarum. precedente de unoquoque nominatorum absolutione ad calculos: in nomine domini amen, elegerunt et const’tuerunt infrascriptos octo prestantes ciues participes dictarum comperarum in protectores et procuratores ipsarum comperarum anni venturi MccccLxquarti. qui pre ceteris obtinuerunt per calculos xxtriura. xxim. xxsex et xxseptem. nullis alijs attingentibus dictum numerum, et quo- (217 ) DOCUMENTI * rum dominorum d dignatorum protectorum anni predicti de mcccclxiiii nomina sunt hoc. videlicot: Alexander spinula q. opicirii Saluaigus de viualdis Pancratius gentilis Bardasar lomelinus, Bardasar adurnus Bendinellus sauli Baptista de albaro lanerius et Christoforus de saluo notarius (*)• DOCUMENTO DXCVJ1I. ltisposla del doge arcivescovo, Paolo Campofrcgoso, c del consiglio dogli anziani di Genova, a Fabiano di Montepulciano, intorno olla domanda loro falla a nome del Papa di concorrere alla crociata generale contro Maometto. 1463, 5 dicembre (Politicorum etc., mazzo 2.°, ann. 1151-1481, sotto il n.° 31 nell’archivio governativo) {Extra) 1463. Responsum datum oratori pape super facto cruciate. {Intus) Paulus de campofregoso dei gratia archiepiscopus et dux januen. ac populi defensor, consilium antianorum communis janue. et officium prouisionis pro sacrosancta cruciata in janua. Respondentes vobis venerabili et insigni decretorum doctori et sanctissimi domini nostri pape oratori, domino fabiano de montepolitiano. ad ea que nobis prò parte sanctitatis sue summa cum prudentia et verborum ornatu circa factum cruciate exposuistis, dicimus primum non posse satis a nobis dignas haberi gratias clementie sue sanctitatis, que nos sua pietate, suisque consilijs. monitisque adhortata est ad ea (1) Segue subito di mano posteriore: Excusatus est. quia non esi particeps pro locis ut continetur in regula, ct suo loco electus antonìus de platano faber. Infatti ivi stesso sotto il 14 dicembre 1463 al Salvi fu con un primo allo surrogalo Silvestro Brignole, e poco dopo, ai 22 medesimo mese, con secondo allo, i\i pure inserito, eletto definitivamente Antonio Platone. ANNO I463 ( 218 ) que diuiui honoris cultum, christianeque fulei defensionem et commoda nostra respic re visa sunt. Que etsi talia sint ut nos per se mouere excitareque potuerint, sue sanctitatis, ut par est. diuina verba. et tante rei magnitudo impellere nos merito debuerunt ad ea omnia super his facienda, que a nobis omni studio omnique conatu fieri possint. Nullum quippe liumano generi, christianisque maxime, opus magis conuenit quam pro tot benelìcijs a domino deo nostro, ejusque sanctissimo filio yhesu christo acceptis, si non equa, que reddi certe non possunt, at saltem quanta reddi possint, beneficia referre. Hec ad nos certe tanquam christianos merita profecto pertinent, sed cum memoria que pro ehristiane fidei defensione majores nostri sepenumero fecerunt repectimus, licet illis multo impares potentia, viribusque simus proptei' multorum temporum varias, tum domesticis tum externis bellis, calamitates acceptas, deuotione tamen voluntateque sumus pares et esse debemus. Et si vires nostre animo responderent, quod summe optaremus, cognosceret sanctitas sua. cognosceretque uniuersus orbis, nos tam pium tamque sanctum opus, preter forsitan multorum spem, ingenti studio suscepisse. Sed vas nostrum, quantum capere possit, oleo plenum, ad hec vulnera offerre non negamus, ma-j usque profecto auderemus, si alij dominatus vires suas cum nostris conjungere voluissent, et maxime si sua sanctitas classem apud nos instruere statueret, ubi virorum copia est et nauium triremiumque fabricandarum major forsitan quam in pluribus alijs locis facultas. In quo si sanctitas sua apud alios dominatus operam dederit, si quod per se ipsam ‘facere velit communicare nobis voluerit, arbitramur utilissimum fore ad rem hujusmodi et fauorabilius et ocius peragendam. Soli enim nos nequaquam tante rei sufficere possemus. qui nunc turchorum damna sentire non incipimus, diutius quippe suis et aliorum infidelium, ut omnibus notum est. molestijs cum graui sumptu onere ac periculo nostro vexati. Que omnia coegerunt nos ad prebendum in re hac responsum fore tardiores, plura hic inde cogitantes que tante rei necessaria videbantur. Sed cum demum respondere aliquid precipuum a paternitate vestra cogeremur, satisfacere ei quo melius possumus voluimus, clementia sapientiaque sanctissimi domini nostri pape freti, ut rerum nostrarum statu conditioneque perspecta, animum nostrum viresque nostras metiatur et utrumque suo consilio suaque ope complectatur. Quandoquidem sua sanctitas dubitare non possit, nec deuotionem nec ( 219 ) documenti affectum deesse nobis ad ea omnia facienda que sue beatitudini grata esse possint, et eo magis si nos auxilijs suis. ut confidimus, juuare voluerit. Ob que. dicimus contentari. si hec felix sanctaque cruciata cffectualiter fiat, ex nobis armare velle octo usque in decem naues. triremes vero ad presens non habemus, nec sue sanctitatis aut aliorum societate armare valeremus. Verumtamen rei condictiones statumque consyderantes. et verba vestra illorumque summam ponderantes, dicimus non indignum fore ut quas conditiones ciuitas hec nostra in hujusmodi bello a-, victoria habitura sit non ignoret, tam pro his locis nostris nostrorumque que a turchis occupata sunt, si recuperari ea continget, quam alijs juribus que ad nos ac nostros pertinere videantur. Ad quod gratissimum nobis esset luridius responderi, ut meliori consilio animoque quod expeditioni huic opus est excogitare, parare possemus. Ad que quemadmodum nihil preter quam quod honestum sit expetere velimus aut petere, speramus sanctitatis domini nostri pape'clementiam desiderio nostro satisfacturam. Inter hec tamen unum est quod precipuum in preparanda conficien-daque re hac necessarium fore duximus, ut sua sanctitas quicquid ex virtute bullarum suarum per indulgentiam aut aliter in nostro dominio januensi colligi poterit, nobis ad hujusmodi onus impartiatur. Verumque ut bulla in hujusmodi re breuioribus ita terminis reformetur, ut nemo dubitet et quantum impartiri possit, et quantum ex im.. .. tione ce-lestis premij consequi posse videatur, que etsi in apostolica bulla expressa sint, multitudo imperita verborum sententias lucidiores dederat. Quibus omnibus quam celerius fieri possit cognitis, quod fieri ulterius oporteat deliberabimus. Et hec in summa. Data janue die v decembris 1463. ♦ DOCUMENTO DXCIX. Lettera degli stessi a papa Pio II, d’avviso della surriferita risposta consegnata al suo oratore. 14-63, . . dicembre (Politicorum etc., mazzo e numero come sopra) Pape Beatissime in cliristo pater et domine noster colendissime. Venit ad nos. quem vestra sanctitas misit, dignus vestre sanctitatis orator. ANNO I403 ( 220 ) insignis ac reuerendus decretorum doctor. dominus fabianus de mon-tepolitiano. qui post redditas nobis sanctitatis vestre preclarissimas circa factum tureorum bullas, plura nobis ita sapienter itaque ornate ad hunc eHectum exposuit, ut ex qua schola venisset quemue magistrum habere aperte declarasse videretur. Paucos fere etate nostra legatos audiuimus. quos ille et grauitate sententiarum et ornatu verborum. orisque gestu, equare aut superare non possit. Excitauerunt nos pene ad laehrymas tanta christiani populi clades, rerum .. . ritas pietasque (■) que in bullis illis erat expressa, sed vox. ejus audientium animos omnino commouit. ita ut si vires animo respondidissent. eodem momento ad rem ipsam conficiendam concursum extitis-set. Non extollere eum virum, non laudare non possumus, quem ipsa virtus per se et extollit et laudat. Dedimus.....sibi, prout a nobis pustulauit. superinde responsum in scriptis, quod vestra sanctitas ex eo accipiet. In cujus jussa sumus semper cum deuotione parati. Deuoti Paulus de campofregoso archiepiscopus et dux januen. et consilium antianorum et oiilcium prouisionis pro cruciata in janua. DOCUMENTO DC. Minuta della risposta suddetta del doge e governo di Genova all’ oratore pontificio. 1463, . . . . dicembre (Politicorum etc., mazzo e numero come sopra) * Jesus. Responsio data reuerendo ac venerabili domino de montepolitiano. oratori sanctissimi domini nostri summi pontificis, pro parte reue-rendissimi ac illustris ducis, magnifici consilij dominorum antianorum excelsi communis janue. ac ciuium electorum super agendis pro cruciata. (') Il foglio è logoro nelle pieghe, c alcune parole non \i si leggono più. ( 221 ) DUCI’MENTI Post ingentes gratias, non quas debemus sed quas possumus, relatas pro clementia beatissimi dòmini nostri et alia que oretenus dicta sunt, pro liberiori responsione ad ea que elleganter prudentissime et ornate proposita fuere per vestram paternitatem, jussu et mandato clementissimi ac sanctissimi domini nostri, responsuri ad effectum petitionis, dicimus in primis optasse nos summopere in presentiarum posse dignam facere oMationem tam digne tam sancte tanteque pie expeditioni, quemadmodum deuotio nostra desiderat. Quod eo facilius potuisset obtineri, si vires nostre juncte alijs validiores efficerentur, si sanctitas domini nostri classem suam in hac urbe, ubi est et galearum construendarum summa facilitas et nauium. expedire proposuisset. et alij principes ad illam contribuere volentes, ad quod operam et interpositionem oramus dare velit sanctitas sua. Profecto ea conditione oblationem fecissemus que sanctitati domini nostri procul dubio grata extitisset. nam et virorum et aliorum que ad id necessaria sunt, copia nobis fest. Soli autem non valemus id agere quod et intentionis nostre foret et importat nostra deuotio et affectio ac memoria rerum gestarum, utpote qui exhausti nostris facultatibus, tum ex naufragijs infinitis, tum ex direptionibus et predis. tum etiam ex ciuili discordia et alijs incommodis infinitis, que nostra respublica passa est superioribus annis, tum etiam ex grauissimis sumptibus ac expensis quibus eodem tempore j onerati fuimus, non tantum ex oneribus publicis, sed etiam in defensionem locorum que in oriente possidemus, et que quotidie modo a mauris modo a tureis infidelibus obsidentur, fatigati et exhausti, impares facti sumus ad ea que majores nostri exponere consueuerunt. Et propterea nostram hanc responsionem aliquantulum distulimus, ut. si fieri posset. majorem illam et ampliorem faceremus. Verum quoniam fit instantia ut quid ex nobis exponere valeamus proponatur in medium, respondemus offerre nos. modo hec cruciata instituatur, quod concedat pius dominus, naues octo in decem armatas hominibus saltem ducentis (*). galeas vero de presenti non habemus, nec satis intelligimus posse illas nos. nisi aliter adjuueremur. preparare. Et quoniam, velut exposuit summa vestra prudcnlia. dignum est in-telligamus quomodo et qua sorte tractari debeat nostra respubblica. (’) Q"eslc Ire ultime parole vi sono, ma cancellato da un tratto di penna. anno 1463 ( 222 ) dignum erit super huc materia, specialius, tunturn circa occupata contra nos. quantum circa reliqua et jura nostra nostrorumque omnia, que tamen satis nobis id obtulit pro purte sanctitatis sue. aliquid rescribat sanctitati domini nostri vestra prudentia, ut animo liberiore et magis inclinato huic expeditioni intendere valeamus, et loca nostra alias et nostrorum, ac jura, nobis illesa restituantur, si ea recuperari contingat, ut par est. nobisque aperte obseruandum dixit vestra prudentia. Ut autem ad ea perficienda auxilium aliquod preparetur. erit enim non leuis sumptus nauium octo usque in decem, necessarium est bullas ac indulgentias, que euntibus ac conferentibus in litteris et bulla conceduntur. et modum colligendi, in breuioribus terminis reformari. Rudes enim animi virorum et mulierum non sunt capaces tante ellegantie et sententiarum ac auctoritatum ubertate et grauitate. DOCUMENTO DCI. Suggerimenti dali sui conto della equa ripartizione della tassa imposta dsl Papa sui varii ordini di cittadini per godere il frutto della indulgenza della crociata. 1463 , ... . dicembre (Politicorum etc., mazzo e numero come sopra) * Jhesus. Littere sanctissimi domini nostri prò cruciata replete sunt tanta sermonis ellegantia. tanta sententiarum et auctoritatum grauitate et ubertate ut nichil supra, rudes tamen animi tantarum rerum capaces non sunt. Erit igitur necessarium illas ad compendium et ad breuiores terminos ac clariores reducere. Iu primis igitur utile erit curam dare ac facultatem aliquibus ci-uibus elligendis. cum viris religiosis uno vel pluribus, exigendi has contributiones, ne in sinistrum tenderent aut in alios usus eonuerte-rentur. Opus est etiam concedere illis, aut saltem viro illi religioso uni vel pluribus, auctoritatem cognoscendi et decernendi an unusquisque secundum suam facultatem contribuat. Sunt enim qui pro sua ( 223 ) DOCUMENTI stuliaiione et propositione publici oneris injungendi, multo plura tenebuntur contribuere quam sit accessus ejus proprio sumptu et quam sit expedictio hominis pro anno vel semestri. Ad hec prouidendum videtur, ut compensare possint quod persoluent oneris publici gratia cum indulgentia concessa, ita ut illam obtineant modo soluant inte-graliter id in quo fuerint staliati. etiam si longe excederet summam in bullis prefinitam. nec aliter gaudeant illarum priuilegio. nisi totum persoluerint in quo fuerint staliati. Si vero in tantumdem aut in minori summa staliati reperiantur. compensare possint pro rata, et illam obtineant indulgentiam modo id persoluant quod in bullis taxatum reperitur pro illorum facultate, ita ut supleat solutio staliationis sue pro illa parte quam soluet ex staliatione. ipso suplente usque in summam debitam vigore bullarum. Et super his ac alijs dubitationibus que exinde possent oriri, necessarium erit prebere auctoritatem viro religioso, uni vel pluribus, qui participato consilio cum illis ciuibus elligendis ut supra et ad id deputandis, qui de facultatibus singulorum edocti sunt, et non ipsi viri religiosi, decernant quantum unusquisque contribuere teneatur pro indulgentia obtinenda. Possint etiam dispensare in aliquibus, quorum facultates euidenter lapse sunt, ut etiam si non totum onus impositum persoluerònt. gaudere tamen possint hujusmodi benefìcio. Qui vero non sunt staliati. in hujusmodi publicis oneribus, viri et mulieres, soluant justa bullarum continentiam. Erit tamen necessaria cognitio et auctoritas predictorum. quantum unusquisque ex predictis contribuere teneatur. et an solus et an cum uno vel duobus usque in decem, armatum hominem dimittere debeat. Mulieres explicite in bullis non sunt nominate. Nam etsi dicatur de utroque sexu, restringitur postmodum illa dispositio ad moniales et monasteria. Erit itaque pro mulieribus uberius declarandum ut et ipse conferentes gaudeant beneficio. Et quia adsunt mulieres non ma-tresfamilias. declarandum erit quantum habeant contribuere, aut arbitrio. ut supra, committendum. Potissime quia sunt ex eis que non expendunt in ebdomada vel aliter, in familia quam non habent, unde assumant metam contributionis. De diocesanis et alijs non staliatis nec ciùibus erit etiam prouidendum. vel committendum ut supra. Erit etiam aliquale augumentum si non tantum in hoc nostri includantur diocesani, sed imo etiam omnes de districtu januensi et circumstantes vicini, velut pedemontani. ANNO 1463 ( 224 ) sabaudienses. astenses. homines montisferrati et territorij quod langarum vulgo vocant, nobis cumuicini. Insuper quia sumptus iste nauium erit magis onerosus quam forsitan intelligatur. et nostris humeris impar temporibus bis. requiritur dari facultatem his religiosis, uni vel pluribus, ut possint dispensare et indulgentiam concedere conferentibus ut supra, et absoluere eos etiam in casibus reseruatis sedi apostolico. Do secula ibus sermo est et non de religiosis, quia falcem in alienam messem-non immittimus. Verum quoniam bulle diriguntur singulis et omnibus indifferenter, petimus hec reformatio (s/c) ut specialiter januensibus dirigantur. DOCUMENTO DCII. Consigli e informazioni chieste dal Papa ai genovesi sopra il modo d’armare e condurre la spedizione da lui ideata contro il turco. 1463 , ... . dicembre (Politicorum etc-, mazzo e numero come sopra) {Extra) Consilia nostra contra turchos. {Intus) Hec sunt. magnifici ciues electi, super quibus sanctissimus dominus noster expectat a vobis informari, quorum in consilio plurimum confidit, unde mature est consulendum, ut sanctitas sua et res ipsa expostulat. Expectat habere-consilium de tota ratione expeditionis prosequende. Et primo ex quo loco inuadendum. quibus copijs. quo armorum genere pugnandum, unde parandi comeatus. et ubi commodius descendere posset christianus exercitus. Item que melior ac utilior prouisio: nauium aut galearum. Et si nauium: quarum, magnarum vel paruarum. Item de galeis, que meliores atque utiliores, magne vel parue. Item quod illustrissimus dux. communitas et officium sancti georgij statim scribant ad ciuitates que in orientalibus partibus sub eorum imperio sunt, quod adueniente sanctissimo domino nostro omnia na-uigia. que armata illic sunt, occurrant domino nostro sanctisssimo. ( 225 ) DOCUMENTI Item interim preparent omnia que in victualibus possunt, item receptent ubique ehristianum exercitum, etiam illum qui non esset cum eorum armata, et ipsi christiano exercitui dent auxilium consilium et fauorem in omnibus. Item quod quam primum scribant de patrie illius statu et condictione. procurent omnem rebellionem turco, et scribant quem exercitum habet in mari et in terra, et quam classem, et quam facere posset quando vellet, et si nunc aliquam prouisionem facit, et si timet, et continue de suis prouisionibus et progressibus scribant. Item pro quo pretio haberi possent naues transfretantium, pro semestre aut per annnm. Item an commodius haberi possint triremes vel naues. Item quantum acciperetur pro uno qui vellet facere se transfretari. Item pro quo pretio haberetur una nauis pro semestre cum nautis (sic) solum qui eam regeret sine alijs hominibus, sed cum omnibus al’js rebus necessarijs ad nauem. preter victualia. Item de galeis. Item quantum exponeretur pro semestre pro una galea armata et fulcita omnibus rebus necessarijs ad ipsam. Item quantum pro corpore unius galee nude vel nigre. Item quantum pro una galea armata omnibus necessarijs. preter victualia et homines (1). Item quot galee et quot naues possent hic conduci, ultra illas quas communitas pro sua armata dabit. Item quomodo et pro quo pretio .conducuntur marinarij. naute et balistarij. Item ubi commodius et meliori proforo (haberi) poterit copia bi-scoti. Item si habent aliquas bombardas grossas ad rumpendum murum, ot acomodent. (') Stà scritto in nota : Vull dicere prò una galea min apparatibus. Società Liijurc. St. Patria. Voi. VII. P. 1. ANNO I 4(io ( 226 ) DOCUMENTO DCI1I. Risposta ili Galeazzo Pinelli c compagni alle domande del Papa, concernenti il miglior modo d’ allestire e condurre la spedizione. 1463, . . . dicembre (Politicorum etc.. mazzo e numero come sopra) (Extra) Consilium nobilium dominorum galeàcij pinelli. bartholomei gentilis, oliuerij calui. martini de vultabio et aliorum ad liane rem vocati (sic) etc. * Jhesus. (Intm) Imprimis nostrum consilium est. non suscipiendum laborem expeditionis nisi prius ab ungaris potentia preparetur et non parua. que equalis sit potentie turchorum. quos puto posse in exercitum adducere ingentes copias, virosque ad pugnandum aptos, usque in numerum ducentorum millium, ipsorum turchorum regis presentia in bellum accedente ut semper facere consueuit. inter quos sunt equites usque ad numerum centum millium et ultra. Nec paruipendendus est hostis, ut aliquando tempore preterito factum audiui ab antiquis nostris, dicentibus decem cristianos preualere centum turchis. nos autem contenti restabimus si nostri equiualerent suis, et si fieri • posset vellemus nostros esse plures numero, ordinemque haberi inter cristianos. Ideoque concludimus preparandam esse potentiam terrestrem in ungaria. aliquos armorum duces illuc mittendos, latini nostri experientiam scientiamque rei militaris habentes, aliquos quoqu^ archi-tectores siue ut vulgariter dicimus ingenerii. Nam si aliquando cristiani succubuerunt, illud fuit ex defectione talium, et ex causa non bene ordinate expeditionis. Recensete preterita, in quibus nos ipsi presentes fuimus. Hec dicimus sub breuitate : de potentia maritima turchorum non est facienda multa cura exeunte nostra, de qua infra dicetur, ad illud mare. Ad primam interogationem respondemus insulam chij maxime opor-tunam ex qua inuadendum esset, sed propter dubitationem fortune dicimus melius esse exercitum recolligi debere in sinu qui vulgo di- ( m ) DOCUMENTI citur iharamit (?) in insula metelini.eamque insulam primum debelandam tantisper, donec exercitus nostri terestris notitia ad nos peruenire poterit, videlicet quod saltem peruenerit in sophiam, illae enim iter suum erit, nisi forte iter facere voluerit varena (sic) ut alias rex po-lonie dicitur fecisse. Inierim alique triremes acT inferendum aliquod impedimentum hostibus aliquando exire poterunt ex mitileno. transfretature usque galipolim et recream. Capta autem mitileno si ungari nondum propinquassent. poterit hec maritima expeditio se continere in portu insule thenedos. donec intelexerit terestres copias trajecisse ad loca supradicta. bene tam arbitramur turchum ob ipsius effronitam audaciam ipsis cristianis copijs obuiam iturum et ad manus cum eis peruenturum. et si nostri fauore fortune juuerentur bene quidem erit, sin utrinque equalis erit fauor. etiam nullo alio expectato. considerata turchorum trepidatione censeo inuadendum esse locum constan-tinopolis in nomine jhesu christi. sed prius, ut supra diximus, ex-pectandus est transitus terestris exercitus. Nam dicho inuadendum galipolim quia non stringitur muris, castellum autem non potest opu-gnari ita cito, constantinopoli autem et perra optime teneri possunt meliusque cederent nostris, potissime si exercitus cristianorum var-renam transerit. Exercitum autem maritimum arbitror in nullo alio locho italie melius preparari posse quam janue. et querat qui scit querere nullum lochum aptiorem inueniet. Copie terestres quales et quante esse debeant. satis supra diximus. Circha maritimas, dicho suficere centum triremes, que ita hominibus fulcite sint ut ex unaquaque desoendere possint in terram, belandi causa, homines centum. Naues sint xxv. inter quas sint decem magne, naues magne habeant pro unaquaque homines quadringentos omnibus computatis, parue autem homines centum quinquaginta. habeant spingardas. sarbatanas. balistarios et archum ferentes. in quibus nauibus honerentur equi ducenti, et plures si fleri potest, quia si nostri bona fortuna uterentur, opportuni aptique essent ad multa. Insuper habeant duces decem italos vel alios rei militaris siue belare peritos, et belatores in equis usque in quingentos. Circa secundam interogationem. scilicet que prouisio etc. respondemus unam absque alia non profuturam. De numero nauium et galearum satis supra diximus. De galeis que meliores atque utilliores future sint, magne an parue. respondemus utiliores futuras galeas sub-tilles. tamen sint, ut vulgariter dicitur, aliquanto burde siue mediocres. ANNO t iti3 ( 228 ) Circha interogationem victualium. respondemus oporte renaues onerari grano. Locha ex quibus haberi poterunt in copia que onerentur in supradictis nauibus. puto esse sciciliam et horam maritimam que marema dicitur, pariter bischotum pro munitione galearum et nauium. Loehus ille ubi magis apte talle bischotum fleri posset. esset janua, propter habilitatem furnariorum, sed dubito ne victualia ibi commode haberentur. Ex quo concludimus melius esse quod committatur talis prouisio bi-schotorum in insulla scicilie et pizijs et in ciuitate veteri. In dicta autem scicilia loehus aptus est siracusa. quia portus bonus est et loehus optimus et bene conuenit itineri et nauigationi. Insuper onerentur super nauibus munitiones cujuscumque generis, veluti badilia. ligones, paliferri. vegetes calcis, et homines murandi siue edifleandi periti, quia omnibus his opus habetur in multis casibus. Circha conditionem nauium et quo pretio etc. respondetur nauis cantariorum x in xn mil. requirit homines centum, constabit ducatos dc pro singullo mense janue. naues xv usque in xvm mil. cantariorum vult homines centum vigintiquinque. constabit ducatos dcc pro singullo mense, naues xvm in xxmil. cantariorum constabit cum hominibus centum sexaginta ducatos dcccc. Ad interogationem que erit major facilitas nauium an galearum, presenti tempore in urbe janue facilius fabrichabuntur galee, quia non inteligimus haberi presto posse nisi naues x in xii magnas, sed bene haberi poterunt multe alie naues extraneorum, quia exercitus vult et requirit numerum nauium de quibus supra, ut super eas onerari possint supradicta. Atf interogationem in qua queritur quantum acciperetur pro uno qui velet facere se transfrectari. respondetur non esse necessarium aliud dicere circha hoc. quia ad hanc rem armabuntur, sed de consuetudine constat vectura unius hominis ducatos n pro singullo mense. t attento quod victualia nunc sunt cara. Ad interogationem quantum expenderetur pro una galea, respondemus in primis corpus unius galee cum omnibus aparatibus nauigandi et belandi. sine hominibus, constabit ducatos mcccc. armamentum hominum et victualium ducatos dc pro mense. Ad interogationem in qua queritur quot galee quot naues possint hic conduci etc. respondemus primo, ultra naues octo promissas, poterunt hic’armari respectu hominum, si corpora nauium habebuntur, usque in xxx ét ultra, galee vero tot quot vellent pro pretio de quo ( m ) DOCIMKNTI supra dicimus. Corpora nauium deficientium Laberi poterunt ex locis alienis, que huc nauigant. Ad interogationem quomodo et quo pretio conducentur mariuarij etc. respondemus quod ubi eis dentur alimenta, conducentur tales pretio ducatorum trium pro singulo mense, et erunt homines periti. Ad interogationem si habemus aliquas bonbardas etc. respondemus de hoc consulendum reuerendissimum dominum archiepiscopum et ducem nostrum, tamen non est ambigendum de nouo multa hujusmodi fabrichari hic posse, cum sint magistri ad eam rem apti, et metalla ex quibus lleri possunt. Multum consulimus ut aliquis religiosus bone victe et scientia pre-ditus. ac peritus in arte predicandi. mittatur in ungari&m. ut alias misus fuit frater joliannes capistranus qui amouit maximam summam gentium (*). DOCUMENTO DCIV. Altra risposta del dottore Francesco Marchese e socii. 1463. . . . dicembre (Politicorum etc., mazzo e numero come sopra) (Extra) Responsio dominorum francisci marchexij et sociorum. * (latra) Circa requisitiones reuerendi domini legati apostolici, in-frascriptis sic videtur esse respondendum. Primo, quod contra hostem potentissimum pugnaturis nulle copio superflue esse possunt, ideo quam majoribus fleri potest copijs utendum est. sed maxime ex parte ungarorum validus exercitus esse debet et continuus, ita ut ex ea parte maxime hostium vires vel occupcntur vel conterantur. Nam ungari solent tureis esse terrori, tanquam a (’) Superfluo è il dire che le sgrammaticature c la pessima ortografia di questo c dei successivi documenti, non devonsi attribuire al compilatore. anno 1463 ( 230 ) quibus crebris bellis turei vel restricti vel contriti et fusi sunt. Illis igitur potentem exercitum terrestrem habentibus, classis maritima etiam mediocris plurima conficere et perficere poterit. Qua autem parte inuadendus sit hostis, primum ex ungaria. sed si non eodem tempore inuadi posset. propterea quod forte ungari ante augustum mensem vel septembrem in aciem descendere propter locorum et regionum suarum oportunitatem nequeunt, videretur classem cogendam et congregandam esse apud insulam lemni. que et hostio ellesponti satis vicina est. quoniam sexaginta miliaribus inde distat, et tantumdem fere a partibus grecie que olim tesalia. et turchie que olim frigia dicebantur, spatij interjapet. Ita ille locus congregande classi aptus videtur, tum propter portuum comoditaiem. tum quia infestandis hostium finibus undequaque est peroportunum et comodum. ex eo loco inuadendi liostem consilium -capi prudentius poterit. Nam preter id quod impedietur hostis, ne auxilia maritime classi componat («c) et euocet ex grecia vel turcbia. etiam hoc commodi is locus dabit, quod facile intelligetnr utrum apud turrim vituperij. que in ingressu pene elesponti est. ubi castellum ab hostibus factum dicitur, tale sit impedimentum castellorum quod naui-gationem et transitum ellesponti posset impedire. Nam si quod adesset castellum, unum vel plura, ante omnia illa debellari opus esset, ut et comeatui et reliquis classem secuturis apertus transitus relinquatur. Ea castella, hominibus ibi in terra depositis et classe ex maritimis inuadente. putantur posse facile expugnari, si modo ungari ex superioribus mediterraneis hostem detineant ne ad maritimas oras ducere exercitum suum potentiorem valeat. Nam si tureorum dominus ita expeditus esset, ut ipse personaliter posset classi in litoribus grecie occurrere, facile impediret classem ubique ipse dominus adue-niret. ne in terram quisquam descenderet. Ea propter maxime curandum est. ut quantum potest eodem tempore et terrestris ungarorum exercitus hostium fines inuadat et classis ingrediatur elespontum. seu strictum ut vulgo dicitur. De genere armorum non sunt multa dicenda, quia ut plurimum turei aperto marte. acie in planis constituta, decertant, pauce illis sunt urbes menijs circumdate, castella munita non sunt illis multa. Ideo omni genere armorum, sed balistis. quas scorpiones veteres no-minauerunt. plurimum utendum putamus. Quia sicut ipsi arcu et sagittis utuntur, ita etiam balistis sagitisque utendum maxime videtur. ( 231 ) DOCUMENTI interpositis ad tuendos balistarios tarconis. prout conueniet pro locorum situ et pro quantitate balistariorum. Sic etiam sarbatanarum et spingardaruin commoda erit copia si haberi poterit, nam et ipsi turei illis dicitur habundare. ideo his etiam illis occurrendum videtur, beteris armis omnibus, quibus omnis utitur italia. etiam carendum non est. lancijs. gladijs. toracibus. galeis. Nam hoc cogitandum est quod manu ad manum sepe pugnandum erit, sunt enim audaces turei et pericula parum considerantes et quasi sepe temere in ferrum ruentes, ideo putet quicumque expeditionem cristianam secuturus e proximo manus conserendas sepissime. Unde autem parandi conuentus. forte comeatus dicere voluit ('). Si de comeatibus sensit, qui sunt principalius attendendi, nam legitur sepe penuria victus christianas acies in illis partibus defecisse, ideo permaxime considerandum est non posse ex illis partibus commeatum haberi. Ex turchia et grecia minime, quia hostibus parent, ex cipro nihil, quia obsidetur a mauris. ex insula creta, si ibi liceret insulanis seminare haberi possent. sed quia ea insula non ita libera est incolis seminandi facultas, restat ex insula Sicilie et apulia et maritima romana necessarie comeatum parari. Ea propter curandum ut naues queeumque classem cristianam sequentur, quantum poterunt frumenti secum ferant ex illis regionibus que supra memorate sunt, et ultra certus et amplus numerus nauium onerariarum deputetur conue-hendis victualibus, quarum alia cura non sit quam (?) subministrando commeatui. Eo quod cum ex longinquis partibus prouidendum sit. et propter ventos borreales multi menses estate prohibeant nauibus ingressum stricti, cauendum erit ne si classis ingressa strictum inopia viuendi laboraret, cogeretur turpiter egredi. Itaque pars ista victualium dilligentius est consideranda, nec esset incongruum si magna biscocti pars ex omnibus maritimis locis pareretur, ut ad tolerandam (leggi tollendam) penuriam conseruaretur. Si vero unde parandi conuentus queritur, respondendum est ex omnibus regionibus cristianis. quia nulla regio est que alliquid afferre ad hanc expeditionem non possit, aut homines aut naues aut pecuniam aut arma aut commeatum. Si autem queritur unde congregandi sunt, exercitus, vel in quo loco classis plurimum armari et conuenire possit. (') La copia rimossa a questa Commissione di consiglieri dover, aver conuentus a vece di comeatus, come veramente si legge nel documento procedente. ANNO 1403 ( m > existimamus nullam esse italie urbem que comodior omnibus maritimis instrumentis parandis sit quam janua, si sanctissimus dominus noster pecuniam exponat, et ibi celerius et comodius classis parari et armamentis muniri poterit quam alibi, propter et locorum et artificum oportunitatem et rerum necessariarum abundantiam. Ubi autem descendere comode exercitus cristianus possit, hoc non posse a longe predici putamus. Nam nec certum est quomodo ungari factnri sint, nec quanta sit futura classis, nec quo tempore ad hostium stricti perueniendum sit. Nam naues julio. augusto et fere sep-tembri propter ventos septentrionales, quibus illa patria crebro ventilatur. impedirentur ingredi strictum elesponti. Quapropter facta semel congregatione lemni. ibi melius deliberabitur ubi inuadendum * de-seendendumue sit. Sed nostra esset opinio, si ingressus aperte patebit. in elespontum penitus intrandum usque ad constantinopolim. licet sint qui putent non male apud eracleam relinqui posse aliquod presidium. ex quo itinera ex gaiipoli constantinopolim infestari et turl>ari possint, quamuis in eundo preter castrum galipolis reliqua omnia facile vastari et incendi possent. Nam classe ingressa strictum, tota grecia et turchià vel prohibebitur ne hinc illuc transeat nisi apud castra supra constantinopolim. et si potens erit classis ad numerum centum triremium et nauium triginta, poterit usque ad'ipsam constantinopolim accedi, que forte pro impetu capietur si ungari potentes in fines hostium descenderint. Classe enim apud constantinopolim existente. et ungaro a superioribus urgente, et venetis eximilium (?) infestantibus, turei in medio existentes omnibus partibus succurrere et se tueri, facile non posse putatur. Prouisio nauium et galearum necessaria putatur, nauium propter oppugnationem constantinopolis et castrorum maritimorum, quia ex proris et castellis nauium ac ex gabijs menia ipsa possunt et offendi. et pugnantes e menibus expelli. Numerus autem nauium ad minus triginta, et ex eis magne ad minus xv. relique ut sors feret a quingentis vegetibus supra, ut et instrumenta ferant et ad commeatum et arma ferenda sufficiant, si plures essent melius foret. Galee ad minus centum adsint, triremes et firme, quare non fugiendum, imo subtilioribus non est insistendum, sed quia standum pugnandum et vincendum est. ideo valide triremes esse debent, ut vulgo dicitur, borde vpI ba-tarde. non omnes tamen, quia etiam subtiles sunt oportune ut fugientem hostem in«equi ct tardare possint. Magne naues quanto ( m ) iilKtt M! Nfl majores. utiliores sunt, quia et plus honeris comportabunt et pu^ntado altiores et validiores. Minores eonuenient ad vehendos homines transmittendos et alia oportuna. et ut terre propinquius, si opus esset, accedant. ideo utrisque opus est. Littere etsi non scribantur, que tamen scribi possent ehiuui et ad alias regiones, tamen continuo ex. veuetijs et aliunde haberi informationes de hostium statu preparamentis et alijs poterunt, et in hoc omnis cristiauus solicite curabit. De victualibus partes cristiauorum male prouidere possunt, quia nec illis habundant et ea a tureis habere consuouerunt. sed quicqui l auxilij ex locis januensium aut fauoris haberi poterit, id presto sit et erit ad honorem cristi et sedis apostolice. De pretio transfretantium non potest certa informatio dari, quia nulla uauis pro paucis transituris posset recedere, si vero futuri sint plures. secundum quantitatem minus aut plus constabit expensa transitus. Ideo potius putandum est per mentionem transiturorum cum transuehentibus hoc debere componi, quamquam certa meta apponi possit. Sed ut aliquid respondeatur, nanis una que sit magnitudinis tante que ad eam vehendum indigeat hominibus centum, pro semestri constabit ad rationem librarum mille quingentarum januinorum ad minus pro singulo mense, et sic pro semestri constabit libras sex milia januinorum. et erit instructa omnibus oportunis et etiam victualibus pro hominibus centum predictis, Per annum vero ad eandem rationem, facta multiplicatione pretij et temporis. Janue. si pecunia exponatur, comode et naues ct triremes habebuntur. sed triremes citius et facilius, quia pauciori tempore fabricabuntur. Pro uno transfretaturo, passagium unius nauis tantum constabit quantum inter partes eonuenient. quia ccrta regula dari non potes!.. Pro galea una triremi, armata hominibus et, armis et victualibus, pro singulo mense expendentur libre mille sexcente januinorum. Pro una galea nouiter facta et fabricata et armata omnibus necessarijs. preter homines et victualia, expendentur libre duo milia quin-gente januinorum. Pro galea una nigra facta noua. nuda absque armamentis. libre mille ducente quinquaginta januinorum. Quantitas autem galearum janue. ultra galea* et. nane* communis, haberi poterit, tanta quante pecunie presto exponerentur, quia opinio est communis quod in tribus mtnsibus janue. suppetentibus pectini,i>- ANNO 1463 ( 234 ) quinquaginta galee fabricarentur. De nauibus non sic. quia pluri tem. pore esset opus. Marinar^ in janua dando pagam sex mensium haberentur, item remiges, pro libris quinque vel circa singulo mense, dando ultra eis victum. Sic etiam balistarij pro libris sex eodem pacto. Videtur janue. si adessent frumenta, optime et in magna copia bi-scoctum tiari posse, quia et ibi pistores et fornarij aptiores et soliti melius facere biscoctum et plures numero reperiuntur. Hec comprehendunt et satisfacere possunt omnibus interogationfbus factis per reuerendum dominum legatum apostolicum. et ita videtur nobis infrascriptis (*). Ita approbo Ego franciscus marchexius legum doctor. DOCUMENTO DCY. Terza relazione sullo stesso argomento fatta da Gerolamo Savignone. 1463. . . . dicembre (Politicorum etc., mazzo e numero come sopra) * Jhesus. Relatio jeronimi de sauinionio. In nomine patri? et tìlij et spiritus sancti, beate marie virginis, sancti johannis baptiste et gloriosissimi militis sancti georgij. nostri admirabilis protectoris, et totius celestis curie. Respondendum michi videtur, magnitiei ac prestantissimi domini, articulis requisitis per oratorem sanctissimi domini nostri, modo in-fr scripto, licet indignum me arbitrer tante rei posse consulere. Implorato prius auxilio spiritus sancti, conabor aliqua dicere circa requisita quam breuiori oratione potero. Et primo, suo primo articulo respondendo multa concludenti, per quod videtur velle habere consilium de tota ratione expeditionis pro- (’) Manca qui , como vedesi, Ia firma dei socii consulenti col dottore Marchese. E forse il documento c solo una copia. ( 2S5 ) irr:i mi vri spinellile, dico laudandum esse et consolandum quod primo quam e«-lerius fleri possit fabricentur tot triremes quot poteriot. salua pecuniarum substantia. videlieet secundum quod pecunie collident tir. Que triremes in ciuitate januensi et districtu facilius et minori pretio fabricabuntur quam alibi, lntelligendum est etiam quam potentiam habiturus est sanctissimus dominus noster in suo adjutorio a illustre duce borgundie. a dominatione venetorum, ab alijs dominationibus et communitatibus. Coneludendo buie parti dico armatam tìendam secundum erariuia quod haberi poterit, et quanto major tanto melior, classem congregandam esse in duobus aut tribus locis maritimis, in janua, pisis et partem in udene. in quo loco laudo personam sanctissimi domini nostri adesse. Deinde recollectis auxilijs et classe, ordinare quod omnia vasa maritima et apparatus colligantur in siracusano portu et in mesana. preter auxilia venetorum que commodius congregari poterunt apud insulam sapientia. Ex quo loco inuadendum. Hoc male complete potest consuli nisi primum intclligatur quomodo patent vie. et si facta sunt castra prope turrim vituperij an ne. Si ibi sunt facta castra, tunc laudo bono animo ea ca«tra aggredi et viriliter expugnari, que diuino fallente auxilio non dubito expugnabuntur et vincentur. Si paterent vie. laudarem sine mora cnm toto maritimo exercitu constantinopolitanain urbem, vexilo crucis precedente, magno trihumpho primitus inuadendam. Queritur quibus copijs. Dico cum quot quot majoribus fleri poterit, que copie quamquam maxime forent, maritime nulle erunt, nisi primo per tempora ante saltem duorum mensium, ungarie potentia militet cum copioso armorum genere, et impugnet ac occupet opida et passus teucrorum. ita ut opus sit teucrorum regi cum suis persona et exercitu bella parare et pugnare contra acies ungarorum. Que si «“lute et potenter non lierent copiose et ordinale, ammissus foret omnis labor, frustra factn esset marilima classis, perditum id pauchtim quod restat christiani nominis in egeo, mare pontico et demum in toto oriente. Queritur quo armorum genere. Dico eum pluribus hominibus clipeatis in bona parte tarconis ct omni genere clipeorum, qui videntur apprime necessarij contra sagittas teucrorum. Deinde seorpionorum. qui balistarij vulgari nomine nuncupantur, plurimorum tormentar iorum ciusarbatanoriorum. et demum omni armorum genere qu" hi*e lem porc prelia ct bella geruntur. ANNO 1463 ( 236 ) Unde parandi comeatus. Dico in italicas partes et portandi in nauibus. quia fit verisimile quod rex teucrorum intellecto furore Christianorum restringere debeat victualia, et vetare ne ex victualibus portentur in Christianorum locis. Loca italie memoranda pro cornea-tibus sunt primo genua, si aderit res frumentaria, que faciliter poterit extrahi jussu sanctissimi domini nostri de prouincia. pisis, maritima et Sicilia. In qua urbe januensi faciliter in duobus mensibus tìent quintalia xv in xx milia biscoti. Item in pisis et maritima, item in territorio sanctissimi domini nostri, item in apulia et Calabria, item maxima pars in trinaclia (sic) oppulentissima. itera in sardinea aliqua parua pars. Caxei et carnes in trinaclia et sardinea. Yinia ex genuensi ripparia et corsica et ex insula crete, ex qua crete (sic') etiam aliqui comeatus haberi poterunt. Que melior prouisio nauium an galearum. Utramque laudo necessariam. et magnarum nauium ac paruarum. quia omnia opperabuntur ad aliquid, galearum dico subtilium, et ut de omnibus sit munitus exercitus. Laudo in numero galearum sint tres vel quatuor grosse, in quibus sanctissimus dominus noster cum suis cardinalibus et episcopis commodius quiescere possit. Tertio, quod scribatur communitatibus et ciuitatibus quod armata nauigia occunant etc. Non laudo armari nauigia in orientales partes ne excitent teucrorum animos, nisi prius tota classis et potentia aderit in egeo mare, et tunc occurrant omnes, mares et femine, genu flexo et inclinato capite. * « Quarto, omnino flendum ut petitur, preter de victualibus, que non dubito opportere extrahi ex latio. Quinto, laudo per sanctissimum dominum nostrum et ungarorum regem ex nunc mitti speculatores in exercitu teucrorum et in ejus acies et in locis in quibus solitus est congregare potentias suas, qui nullam aliam curam habeant quam per zifram scribere et aduisare cura proprijs nuncijs que geruntur et parantur per teucrorum regem per mare et terram. Idem imponatur expresse mercatoribus januen-sibus et venetis, qui etiam habeant facultatem pro ea re mittere nuncios proprios, expensis sanctissimi domini nostri et dicte cruciate. Sexto, quo pretio haberi possint naues transfretantium. Dico quod nauis grossa cum sua turma merito conduci posset pro semestre pro ducatis quatuor millibus ducentis. ( 237 ) DOGI .MENTI Septimo, an commodius haberi possent triremes vel naues. Dico triremes et naues faciliter haberi poterunt ex hac nostra urbe ja-nuensi. mediantibus pecunijs. Oetauo. quantum acciperetur pro uno qui vellet se transfrectare. Hoc non laudo temptandum, quia nullus patronus nauis aut galee hoc modo neutiquam conduceretur. Nono, queritur quo pretio haberetur una nauis cum suis nautis solum. Dico ut superius quod una nauis grossa, bene fulcita omnibus necessarijs et victualibus pro dictis nautis, haberetur pro semestre pro aureis quatuor milibus ducentis, et minores pro rata. Si vellent in ea ponere transfretantes, opporteret comeatibus prouidere pro ipsis transfretantibus. Decimo de galeis. Triremes vero cum eorum nautis et socijs haberentur pro semestre pro aureis quatuor milibus quinquaginta, dummodo corpora cum apparatibus galee darentur patrono. Que corpora cum suis armamentis et bene fulcita constarent aureos mille quodlibet corpus earum. Ad undecimum, quantum expenderetur pro semestre. Respondetur quantum dictum est per decimum. Ad duodecimum, quantum pro corpore unius galee nude nigre. Respondetur ducati quingenti vel circa. Ad tertiumdecimum. quantum pro una galea cum suis apparatibus. Respondetur quantum dictum est in fine capituli decimi. Ad quartumdecimum. quot galee et naues possent in janua conduci etc. Dico quod in janua faciliter infra medium et duos menses fabricarentur galee quinquaginta, et armarentur vigintiquinque in triginta. sub formis superius sepenumero dictis. Et ultra promissas naues alie due non multum grosse conducerentur. Quintodecimo. quo pretio conducerentur marinari j. naute et bai i-starij. Respondetur marinarij et naute pretio ducatorum trium cum dimidio quolibet mense, cum paga mensium quatuor. ipsis habentibus victum in naue sumptibus conducentis. Scorpiones vero siue balistarij aliquanto pluri pretio conduci mererentur. Sextodecimo. ubi commodius poterit haberi biscoti copia. Huic r«'i satis consultum est in principio. Ultimo si habent januenses aliquas bombardas grossas accomodandas. Dico equum esse grossas et paruas. quotquot erunt, huic sancto operi commodare, etiam si deberent fieri noue. Ex quibus nouis tormentis ANNO 1463 ( 238 ) in hac januensi urbe fierent multe, magne et parue. in pauco tempore, si tempestiue ordinarentur. Reliqua ordinet et conducat ille qui cuncta que sunt sub celo gubernat. DOCUMENTO DCYI. Quarta relazione sullo stesso argomento fatta da Carlo Cicala, Andrea Sini-straro ed Egidio Carmadino. 1163. . . . dicemore (Politicorum etc., mazzo e numero come sopra) 4* Jhesus. Yobis spectabilibus dominis etc. lo aregordo nostro si e questo corno odireti de parte im parte. E primieramenti a voler casar lo turco de la gretia e de constan-tinopoli bizogna che gi sia la posansa de la ungaria e de tuti soi vexini circumstanti, como sono velachi e atra natione per terra, e sensa la dieta posansa no se porrea far niente. Ancora ge bizogna la posansa per mare de lo sancto padre e de signori christiani. de galee cento al manco, bene in ordine, e cum naue xxxx al manco inter grose e picene, le grose al manco siano xx e le picene altre xx. le quale naue bizognano essere bene in ordine de marinari inzenieri bombarderi e de gente darme. e asai artagiarie. corno saria al manco farchoni da xv in xx per le naue grose. saschauna de loro auese far-chone uno per naue. per le mure di constantinopoli e per altre castele chi sono in la boca de romania che bezogna prendeli. ancora tutte le altre naue artagiaria. corno seria scare sape baili pali de ferro e pi-choni in grande numero, gradise d per naue. legnami per repari in copia, bombardarie asai e grose e picene, puluere in grande soma, corno de bombarde Barbatane e spingarde, veretoni da capsie cccc per naue. le naue xx picene siano carrigate de vitualie biscoti farine formagij olij carne salata salumini e lemi in grande copia. Ancora che tute naue e nauili de cristiani chi portaseno vitualia ala marta soe alo campo, aueseno indulgentia corno queli chi foseno in fati darme. ( 239 ) DOCUMENTI E per aregordo. se tuta la posansa de la cristianità, soe de garie e de naue. foseno per mar. e non ge fose la posansa de ungaria per terra sopra di ta. non se poria far niente, tuta la speiza sereiua perduta. perche gi bizogna la posansa de ungaria per terra sopra tuto. Perche bizogna lo sancto padre ordine in forma che li ungari posano stare e vegnire contra de lo turcho per terra, per forma che poseno resiste a lo dicto turcho. fasando questo, semo più eh a certi che dio ne dara victoria, pero che lo dicto turcho no a tanta posansa de poei garda per mare e per terra. Circa lo logo unde se debia retrouar tuta la armata inseme, e in che logo se debian trouare per aspeitarse. nostro aregordo si e ali-zora de teneidos fin a la bocha de romania fin alo vituperio, in lo quale logo sono porti asai tuti 'insieme suficienti a regogie tropo più naue e galee più de dexe. tanta che non e larmata sopra dieta. Impero che alo vituperio lo dicto turco ge a faeto un forte castello ala banda de la gretia. e si semo certi no sia bastante a poise def-fende a tanta armata, e bisogna corno se sia de prende quello castello per auer lo passo e de tegnirlo. peroche le naue chi som auegnir de poy de larmata posano andar segure a larmata cum vitualie. E de poi pasar più in su flm a galipoli e lì ardege tute le fuste de mare e fare che no posano andare de turchia in gretia. E sopra lo dicto *logo de galipoli lasarge v naue e x garie chi siam a modo de castello. che nisuno turco non posa pasare de turchia in gretia. e questo bizogna corno se sia per monte atre bone caxone. Da poy cum tuta larmata andare adrito viagio per contra con-stantinopoli a carchidones ouer ala izora de lo principo. chi sono boni loghi per naue e per galee, e si sono sur la boca de lo gorfo de li-comidia. chi e lo banchaa de lo pan de constantinopoli e de omni ar-tagiaria che bizogna lo turco per tuta la soa armata, e si e rente a constantinopoli migia tre. e si sono loghi cum perfecte aigue da beiue. e si se pono cum tuta larmata metese bene in ordine cum far-choni e atri insegni, e in tre ore esser ale mure de constantinopoli cosi de ver la banda de pera, e per auizo omni matina e lo vento alo gorfo in adjutorio semper de larmata. E bizogna che larmata sia amezo lo meise de setembre per aliue-rarse cum la posansa de li ungari. chi no pono cauarchare per li mosconi (sic) chi no sia mezo lo meize de setembre sopradicto. porche dicemo non si tardi, che larmata non farebe niente sensa la posansa ANNO 1463 ( 540 ) de lo ungaro. e bizogna aliuelarse insieme e de trouarse tuti insieme ala sufa. Fasando cosi semo certi che cbristo dara victoria a cristiani. e per auizo vostro li habitanti de constantinopoli sono tuti mal contenti e stati misi per forsa. judei cristiani turchi mischiati chi ge stano contro loro voglia, e semo certi che vedendo tanta posansa per marè e per terra e se meterano a fugire sensa arcuno dubio. che piaxa a dio che cossi sia. Carolus cigala et Andreas sinistrarius et Egidius de carmadino DOCUMENTO DCVII. Pareri e consigli sullo stesso tenia di Pietro Sinislraro. 1-i63. . . . dicembre (Politicorum etc., mazzo e numero come sopra) * In primo' ubi se debeat radunare armatam. Judicio mei petri se-nestrarij dico, asoche le persone chi monteram supra larmata siano meno fugitiue a mi me pare che tota la armata se debea recolere aut in saraguxia de cicillia. aut in calari de sardinia. aut in bo-niffacio de corsicha. e da poy tuta unita la dieta clase debeano andare verso leuante e se debeano retrouare a parlamento luna aspeytando latra tra cauo de sancto angello, lizora de li serui e cauo de mari a matapam. da poy andando a so camino se debiano appreso trouare a lizora de nigroponte. a li caui da leuante da lo caristo. cauo di scarpa mantello e loco di loreto luna aspeytare latra, li dagando loro ordine si de segni corno di tartadi e di nomi, cosi di jorno corno di note, e da poy dato loro ordine e debiano andare in la bocha de romania e andare sopra lo malito in lo loco de la figea. se disponando andare per lo golfo di galipolli e retrouarse a lo porto de ostria sopra ga-lipolli doue e lo saraio vego de lo turcho. e poy tentare per mare e per terra locum galipolli chi e tuto dismurato, lo qualle ottenendo se pileria la majore parte di fuste gallee artagiaria armamenti de la ( 241 ) DOCUMENTI potentia turehiana maritima, chi sareya tanto disfauore a li turchi corno quaxi se perdeseno andrinopolli. Ma per intendere de aueyre vitoria com tute le naue e le gallee chi sono in mare beni armate, se faria uolla se non li fosse la potentia de li umgari. de la evalle potentia utille a talle impresa far facere supra lo danobio in sibino (sic) e in quella una parte ckì lo dicto fiume da galee da xxv incirca, sopra le qualle se metesse da homini xx mila ben armati chi veniseno in lo mare majore o ad locum varne aut a lo discos (?). asoclie la potentia tripartita da baso umgaria e de lo turchi mare majore. e poy se tentase la gretia. asoche li turchi di-uideseno la soa potentia in guarnexone de soe terre e contra li cristiani. li qualli saria molto dificille a podere resistere ad castra felicia cristianorum. Como fosse pu potentia per mare mego saria, ma per non aueyre tropo confuxione chi auese naue da numero xv in xx grosse da bote mille in suzo com gallee da lx in lxxx. ultra le ihusme loro, pode-seno meterre in terra da homini da xx in xxv mila chi foseno tuti armati di loricha e di selata. lo quarto di iospetri (sic), lo quarto di balestra, lo quarto di traconi, lo quarto de lanse lunge. e chi aueseno ancora sozo le naui dà chanon da cc in cccc in ordine per poere in terra montare li preminenti. • Quanto per respeto de le vitualie. est communis ratio maritima in mense cantarium medium bischoti pro bocha. e secundum la soma de la gente se po fare questa raxone. per le naue ad rationem mariti-mani trafilando, consuetudo antiqua sic ferebat, nauis cum hominibus c habebant in mense lib. xmi pro homine, nauis cum hominibus cl dabantur lib. xv in mense, nauis cum hominibus cc habebat lib. xim in mense, sed in agendis belicis se considera la soma e ad longum iter et prò quanto tempore. Chi volese far naui. la naue da cantara vm mila incirca expedita pro mensibus tribus extimatur constare lo cantar da ducati xvi in xvii. nauis de cantar, xn in xv ducati xx lo cantara. nauis de xvm in xx ducati xx in xxim in lo cantara. dico de portata eorum. A metre homini in le naui do paga per nollo e de costuma anticha fino a sio ducatum unum, in constantinopoli ducati il. in cada ducati in pro homine, per respecto de lo scoto, secundum tempora et pretium vitualium. de more da lx in lxiii prò bocha. Volendo fare galee, solo lo corpo com remi e sartia e velie coste-Socielà Ligure St. Patria. Voi. VII. P- 1. IG ANNO litìì ( ) •__ riano. secundum ehi volese pocho o asay. da lib. mdccc in lib. u mil. cc incirca. Volendo armar le galee, ogni gallea bisogna de homini ccx in clx di remi, xxxxim compagnoni e con li officiali, poche gallee costeriano lo meyze ducati dc. ad imyorem somarn constarent ducati dccl in due. dccc. . A volevre fare bona e utile potentia de bombarde vi e di bezogno da petie lx in lxxx. chi lanseno da cantara duo in vi per peso de caschuna bombarda, habia lauorati c pedri (pietre). e ancora e di bisogno de aueyre da spingarde ci., chi lanseno libre lx in 100 (sic) di pombio per una. e taseno prouicione di legnamini di ogni sorta, taole e altre cose, cosi per riparo di le bonbarde corno di far betrasche e di altre cose contra opida castra et ciuitates turchorum. DOCUMENTO DCV1II. Risposte del governo genovese alle domande dell’oralor pontificio, Fabiano da Montepulciano. 1463 , ... . dicembre (Politicorum etc., mazzo e numero come sopra) Collecta sunt consilia hec a multis. Omnium fere sententia est. primum quod ungari et alij christiani ab illa parte potentem exercitura haheant terrestrem, equitum pedi-tumque. et ita potentem ut turchus non audeat ad manus venire cum eis. De numero, in hoc aliqui dicunt oportere esse exercitum ducentorum milia vjroram. Et quoniam nationes ille propter conditionem illius ore non possunt in castra exire ante mensem augusti, dicunt aliqui cogitandum esse quod classis maritima eodem tempore parata nit. ut eodem tempore bellum terra raarique geratur, ut turchus ab undique eodem tempore impeditus nemini resistere satis possit. Aliqui in hoc dicunt non multum referre si classis ante parata esset, quia interea quo ungari exirent in castra, flerent duo bona, unum expugnatio mitileni vel illorum duorum, castrorum que apud turrim vitu-perij fabricata sunt, qui est ingressus illius maris. Et si diceretur ( 213 ) documenti quod turchus tunc terra non oppressus venire posset ad resistendum expugnationi illorum locorum, respondetur quod sentiens parari ah ungaris tantum exercitum, non auderet discedere a locis suis terrestribus et alijs tìnibijs qui in immensum distant a locis illis maritimis. Item interea quo ungari pararent exercitum, consultari posset per classem uhi inuadendus esset turchus via maritima. Que consultatio ui non leujs. et preparatio ad id. aliquod tempus exigeret, ita quod st classis aliquo*tempore preueniret exercitum terrestrem, non videretur inutile (*). Ad numerum classis, fere omnes centum triremes necessarias esse dicunt, in quibus si essent alique bastarde, viderentur utiliores quam omnes subtiles (*). Ad numerum nauium. quasi omnes concordant sufficere x\ in xx naues grossas, et totidem minores ad deportandos comeatus hinc inde. Quidam (3) dicunt opportere naues grossas habere usque in cccc x iros qui descendere possent in terra, et habere velle farchonos unum i ro naue cum magna sagitaminis copia, bomhardis gradicijs hadilibus ciapis tabullis et lignis pro reparatione pro hastilis et alia similia, multam pulnerem pro bombardis. multos lapides et hujusmodi, item calcinam pro murando, et quelibet nauis duos aut tres magistros artis ad murandum. ubi pluribus in locis fleri forsitan castra et bastit.ss aut muros opporteret. Naues onerarias sufficere si haberent nautas necessarios. cum eorum opera ad nihil fere aliud necessaria esset quam ad victualia deportanda et ad virorum transfretationem (4) Triremes (■) armatas pro solito, ex quibus exire possent ad minus in terram ho mines cxxv pro singula trireme. Ad partem ubi victualia colligenda |int. quasi omnes siciliam ct (’) Postremi interrogali dixerunt eodem tempore esse discedendum. rt pnarrs scilicet vel naues vel triremes expcctent se mutuo in loco ordinato. Primo septembris . ... in mari, classis pro nonis augusti, propter quod exercitu* prior esse non potest et classis prius illa mari »... non sunt quam per totum augustum. (’) A lxxv usque in lxxx. {*) Hanc partem dicunt esse tollendam. Cioè da qui finn all oporteret. [l) Quest'ultime parole furono aggiunto dalla mano stessa di cui sono i presenti appunti nel margine. (*) Tutto il periodo si volle cancellare, « in margine hewi strillo : tìandn oprra quoti priunte rei .... classem vel abstineant sr ab offensis. ANNO I463 ( 244 ) oram maritimam ac apuliam designant, et quasi in alio loco sperandum non esse. Pisas aliqui dicunt et prouinciam (') masillie. sardi-neam pro carnibus ex caseis. Vinum ex multis locis Laberi posse. In hoc faciendam esse magnam preparationem et certam, cum nihil pbssit esset in hoc facto periculosius quam defectus victualium, exemplo aliorum exercituum qui in tali casu hoc errore periere, et presertim preparandam esse magnam bischoti summam et leguminum (-) et farinarum. Si ex prouineia deportandum frumentum, janua locus esset super ceteros aptissimus ad conjiciendum bischotum. Ad partem ubi coligenda sit omnis classis, ubi inuadendi postea consilium et cetera ordinentur, differunt satis, aliqui et bona pars apud mitilenem in loco ubi dicitur alegiaramie qui est portus magnus. locus ad recipiendum aptus, lignis et aqua habundans. que sunt duo exercitibus maxime necessaria, locus propinquus satis hostibus, locus in itinere, qui nihil deuiat. ubi veneti ex suo mari et alij ex occidente euntes nihil itineris perdunt, ubi interea quo cetera fierent, temptari posset expugnatio mitileni, locus (3) aptus etiam conficiendis gradicijs et ad molendum, frumenta (l). Aliqui pauci dixerunt sira-cusas in scicilia. calarim in sardinea. aliqui plures apud insulas lemmi, locum hostibus vicinum, bonis et magnis portibus plenum, aptum ab omni parte ad molestiam hosti inferendam, locumque ex quo hosti prohiberetur aditus ex grecia classem habendi, aliqui vero janue vel pisis. Ubi inuadendus sit primo hostis per mare, quidam dicunt expu gnatis turribus vituperij inuadendum esse locum gallipolis. terram opulentissimam. ubi hostis habet multos bellicos apparatus, triremes ac biremes, locum non muratum nisi castellum, quo loco obtento, magnus esset terror turc-is. et multa commoditas auferetur eis tam gen- # . tmm quam victualium, quam etiam armorum. Quidam vero dicunt tunc in hoc consilium esse capiendum, quando classis congregata esset, quia tunc explorato hostis conatu et quid ageret, quidue ageret terrestris exercitus christianus. consuli melius huic facto posset. Quidam vero constantinopolim inuadendam. que repleta varijs gentibus, judeis (*) Lo stesso che in neta 4. nella pagina precedente. (*) Da qui al (ine del periodo, come sopra in nota 4. (*) Come sopra nella nota antecedente. (*) Il margine fino a qui dice: in hoc concordant, ma il seguito fino a quidam vero dicunt lo vuole cancellato. ( 245 ) DOCUMEN11 et. alijs. non satis videretur apta ad resistendum, nec posset turchus ad e am auxilium mittere clauso aditu quem classis clauderet.' Que ciuitas si mari expugnaretur, prout fièri posset a nauibus cum far-(“lionis. non videtur posse resistere ubi ah alijs partibus esset astricta. Aliquis dixit classem partiendam esse, videlicet partem in danubium mittendam ut ad partes varne molestiam inferret, alia pars in gre-ciam. cum hostis a duabus partibus mari et ab una parte terrestri itinere oppressus, non omnibus locis prouidere posset (*). Quo genere armorum pugnandum sit. omnes commemorant hai istas omnis generis, tarchonos et sarbatanas. galeam thoracem et ensem, quia cum tureis non eminus sed cominus sepe pugnandum sit. Pretium nauium. hoc est stipendium, est intelligenda magnitudo nauis. sed hoc medium dici potest, usque in x mil. cantaria nauis homines centum pro ducatis quingentis (2) in mense, pro cantarijs usque in xv mil. homines centum vigintiquinque pro ducatis sexcentis, a xv mil. usque in xx incirca homines cl ducatos octingentos in mille pro naui. Armamentum (3) unius triremis, videlicet cum hominibus armis et victualibus sine capitaneo. ducati dcl usq. in dcc secundum numerum. Triremes armatas dari posse concurritur pro ducatis i»c in mense pro singula. Corpus unius triremis subtilis cum omnibus apparatibus. sine hominibus et victualijs. ducati dccc (4). corpus nigrum sine apparatibus ducati d. Qirilibet nauta pro ducatis duobus, quilibet balistarius pro ducatis tribus in mense (5). Quilibet volens transfretare se. pro schoto usque chium vel mitilenem- (sic) (6). Quot naues hic haberi possent. octo in x bone, si plures exigende essent, opportere alias ah alijs nationibus exquirere ("). 0) Pel periodo Quidam vero dicunt Ia mano dcl margine dice : in hoc concordant, e ii resto del capoverso cancella. (*) Sopra quingentis hevvi scritto sexcentis, e dove poco sottQ hevvi sexcentis trovo mutato octingentis. (s) Questo periodo è stato aggiunto dalla solita mano. (*) La slessa aggiunge dei suo : bastarde ducali dccc.c in mille. (5) Parimenti qui al nauta soggiunge qui dicuntur remigi, a ducuhs duobvs muta vel duobus cum dimidio, e dopo balistarius fa seguire vel solius triremis. (6) 11 periodo rimasto sosp so compi ' la mano stessa così: pro sclioto a ducato i in ii. Imbito respectu ad pretium . ... sed pro naulo nihil. (7) Cancellalo Valias ab alijs etc. bevvi cambiato: Opportere 'Hos fabricari facere quia.....non posset in tempus, et si fabricande sint, incipiendum foret. ANNO 1463 ( 246 ) Triremes armare si quis voluerit, quinquaginta aut plus fleri possunt minori spatio quam mensium trium. De bombardi* grossis facillis erit fabricatio, cum sint metalla et optimi magistri. Quot (*) homines unaqueque nauis portare posset pro .Jransfretando. ccc usque in sexcentos secundum nauium magnitudinem. DOCUMENTO DUX. I Protettori promUlono al nuovo eletto vicario consolare di Catta, Leonardo di Pietrasanta, di prorogargli ad un triennio la carica, se vi si condurrà onestamente. U63, 7 dicembre (Negot. gest. oli. s. Georg, ann. 1157-1475) ( fol. 37 v.) * MCCCCLXIII die VII decembris. Magnitiei domini protectores etc. in legitimo numero congregati, auditis prestantibus viris marcelino et collegis, referendarijs agibi-lium caffè et aliorum locorum jurisdictionis magnifici officij sancti georgij. et animaduertentes quantum decet suum magistratum, cui res publica januensis commisit imperium et summam rerum dictarum ciuitatum et locorum maris pontici. solerti attentione metiri, et ita prouidere quod officiales sui fideliter et laudabiliter officia sua exerceant, adeo quod populi et subditi sui exultent eorum bono regimine. Itaque cum elegerint in vicarium consularem caffè egregium legumdoctorem dominum leonardum de petrasancta. ipsi-que promiserint quod si officium illud exercuerit ita laudabiliter quod merito commendetur, et ipsis effectibus judicetur dignus bonis operibus. eo officio non tantum per annum, sed per plures sit et in-telligatur electus, ultra tempus quo exercebit dictum officium quamprimum caffam perueniet usque ad aduentum consulum designatorum, per totum tempus trium consulum nuper electorum, videlicet pre- • - (') Quest’alinea è tutto aggiunto dalla solita mano. ( 247 ) DOCUMENTI stantium virorum gregorij de reza. calocij de guisultis et joannis rencii de cabella. auctoritate presentis deliberationis statuerunt ei decreuerunt quod licet litere facte dicto domino leonardo sint pro mensibus tredecim. tamen ipso se bene habente et exercente laudabiliter dictum officium. amoueri non possit ab eo vicariatus otlicio linito dicto tempore, sed si et in quantum ita fideliter egerit quod virtutes et merita sua eugi commendent, fieri debeant sibi littere dt % toto tempore dictorum consulum, et interim tamen non possit amoueri nisi propter justam causam demeritorum. DOCUMENTO DCX. Decreto in favore del predetto vicario consolare, cioè di poter appellare ai consoli contro le sentenze doi suoi sindicatori. 4463, 16 dicembre (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) (fol. 37 e.) * MCCCCLXIII die XVI decembris. Magnifici domini protectores etc. in integro numero congregati. c( quorum qui his affuerunt presentes nomina sunt hec : D. Mucianus de grimaldis prior Marcus de marinis Galeacius pinellus Johannes justinianus q. ambrosij Guirardus de goano Octobonus scalia et Manuel saluaigus Jeronimus de sale Cupientes ciuitatem caffè saluam esse et illam videre in sedibns nostrorum majorum repositam esse, et quod bono regimine ita regatur et gubernetur quod experiatur eam esse templum justitio, et animaduertentes quod propter malas temporum conditiones et improborum hominum versutias, non bene de sua republica sentientium, conspirantium contra officiales quos nituntur in sindicamentis opprimere. quoniam^suis desiderijs non acquiescunt, difficile hactenus fuerit adinuenire viros rectos doctores legum qui eo proficisci volue- rint ad exercendum dictum officium vicariatus : Proptoroa volentes his prolùdere, ut sublatus sit hujusmodi timor ab infrascripto domino designato vicario timide et minus quum recto et rito et ut docet exor-cegdi oftlcium suum, statuerunt decreuerunt et deliberauerunt quod por liceat egregio legum doctori domino leonardo de petrasancta. electo ipsos magnitlcos dominos vicario consulari eaiTc. so appellare ad do-'tninos tres tunc futuros consules, quos cpnstituunt judices appellationum interponendarum per dictum dominum leonardum. delectum vicarium consularem calle, a sententijs contra se ferendis per sindi-.catores sind icat uros ipsum in caffa. si senserit inique condemnatum. Ita tamen quod per appellationem non retardetur exequutio. cauente illo in fauorem ciyus lata fuerit sententia de restituendo quid con-sequutus fuerit, si obtinuerit pro se ab ipsis dominis tribus futuris consulibus dictus dominus leonardus in appellatione, et hoc non obstantibus aliquibus legibus et statutis et obstautijs quibuscumque in contrarium disponentibus. ANNO MCCCCLXIV STORIA E DOCUMENTI ESPOSIZIONE STORICA DEGLI AVVENIMENTI I. Nel primo bimestre dell''anno 1464, si avverò in s. Giorgio tale pressantissima seguela di atti e decreti amministrativi, da far credere che i rettori del Banco prevedessero imminenti e non evitabili le calamità politiche e sanitarie, onde furono involti. A coprire perciò i posti rimasti vacanti dopo l’elezione generale dei consoli e ufficiali delle colonie, avvenuta il 28 settembre 1463, diedero balìa ai quattro referendarii sui negozii di CafTa di conferire taluni impieghi minori, come di soprastante alle acque, di custode della porta Caiadore, e simili, agli artefici murali, balestrai e artiglieri che stavano per mandare in Crimea (*); ed essi medesimi lo stesso giorno, 2 gennaio, surrogarono Giovanni D’Oria a Giovanni Imperiale nel capi-taneato dei borghi, e Girolamo Squarciafico a Lodovico Ita- (’) Vedi il documento DCX1. liano nel comando degli avanborghi di Calla, e parecchie altre cariche distribuirono ('); e ne segnarono ancora le patenti (-), dovendo ognuno tra breve accingersi al viaggio della Tauride. Già da mesi n’ erano partiti a quella volta i tre consoli eletti lo scorso anno; e a compiere il ruolo organico della suprema magistratura di Caffa, consistente nel console, i due massari o provvisori e il vicario, mancava solo questo, trovato poi nella persona del dottore Leonardo Guiraldi di Pietrasanta, al quale per invogliarlo al retto operare e ben maneggiarsi nel difficile arringo i Protettori scaduti fatto avevano di molte promésse e largheggiato in prerogative e franchigie. Sur una di queste, che gli dava il diritto d’appellazione al magnifico Banco in Genova contro i suoi sindicatori, i Padri di san Giorgio, sulla proposta dei referendarii suddetti, giudicarono dover rifarsi, e, senza mutarne la sostanza, stabilire che l’appello avesse luogo presso il console e massari di Cdffa, non già presso l’Ufficio sedente in Genova, come troppo lontano dal luogo della contesa (3). Così pure decidevano le spese di viaggio del Leonardo fossero a carico dei consoli, di cui fungerebbe le veci nella parte forense (4), ed al suo compagno Antonio Papavero, concessero lettera credenziale d’ufficiale del peso nella piccola colonia di -’Copa (3). Volto quindi uno sguardo allo stato politico e legale della bella metropoli, saggiamente avvisarono scrivendo ai vescovi, greco ed armeno, parole d’esortazione e lode, con cui anima-vanli a rinverdire più che mai le loro speranze e dei connazionali su d’ un prospero atteso avvenimento, foriere di lieto vivere e benessere generale ai popoli taurici, senza dire in (’) Vedi il documento DCX1I. (*) Vedi il documento DCXVJI. (s) Vedi il documento DCXVI1I. (*) Vedi il documento DCXIX. (‘j Vedi il documento DCXIII. ( 253 ) STOMA iscritto quale fosse I1 evento.su cui poggiavano tanta fiducia; acciò non succedendo, come non avvenne, l’impresa condotta da Pio li, non ne restassero scherniti essi e i sudditi sconfortati ed olìesi. All’opposto recavasi a loro cognizione l’ordine trasmesso di corto ai rettori della città, di divieto cioè, a che permettessero a chicchessia l’ingerirsi nelle cause giuridiche e criminali, non esclusi i vescovi medesimi, ai quali apparteneva sì il debito di regolare gli affari di religione e del culto, non quello d’intromettersi di cure governative e negozi pubblici della colonia. Con ciò sarebbero pur sempre dal braccio secolare sostenuti nei legittimi diritti acquisiti, e il barfco di san Giorgio avriali protetti nei giusti loro ricorsi ed onesti intendimenti (l). Volevano insomma i Protettori introdurre colà un eguale procedura e uniformità di leggi tra le diverse razze abitatrici del suolo, e ad ottenerle opportuno mezzo stimarono il concentrare nelle mani degli ufficiali superióri l’intiero esercizio della podestà, amministrazione giudiziaria e sicurezza generale del paese. II. « Latore di queste lettere, e molt’ altre che diremo nel seguito , fu inviato il vicario consolare, Leonardo, col precetto di studiare il passo, e giunto a Calla dar esito alle numerose liti giacenti in tribunale in attesa del primo magistrato. Ed anche perchè premeva assai ai Protettori di far pervenire alle mani del console e massari le nuove istruzioni e importanti ordini, allora allora in pien consiglio discussi e deliberati, pel buon governo della penisola. Faremo di noverarli, restringendoci a brevi accenni. (’j Vedi i documenti DCXX1 c DCXXII. * ANNO I 464 ( 254 ) Incominciano coll’ ammonirli essere stati ili fresco eletti quattro cittadini, aventi l’incarico di conoscere per filo e per segno F intiero andamento delle cose catTesi, e riferirne due volte la settimana al Banco, il quale sulla loro proposta deciderebbe il da farsi nei singoli rami d’ amministrazione. Altrettanto in riguardo delle spese, devolute all’esame di altri quattro revisori o crivellatori, appositamente scelti per rivedere e controllare i registri della masseria. Avere già essi posto mano allo scrutinio e trovato nei cartolari di molte mende ed errori, e proceduto anche a condanne. Ciò far loro noto, affinchè, se l’abbiano per detto, quando verrà il loro turno, non si mancherà di investigare se avranno eseguiti i comandi 1 anno scorso tramandati pel corriere Nicoloso Camogli e il vescovo di Cembalo. Premessi questi moniti, entrano a rispondere alFultime loro lettere, dove s’erano vivamente doluti della povertà della masseria calTese, e fanno le solite maraviglie di taì.to sperpero, mentr’essi console e massari non ignorano la casa di s. (.iorgio da ben undici anni nulF affatto percepire sull entrate di Caffa, che tutte spendevansi a vantaggio della colonia. E appunto perché povera e sfinita era la finanza, non sapevano intendere come avessero largheggiato cotanto verso gli stipendiati, fino a dare cinquecento aspri mensili a taluni, continuare il soldo a paghe morte e a gente escita dai confini dell impero di Gazzeria. Almeno, di tali irregolari soluzioni venir essi accusati appo s. Giorgio, e dai revisori suddetti appurata che sia la verità, ne li avvertono fin d’ora che saranno severamente puniti. Ad alleggerire forse F arduo compito dei rettori caffesi e chiamare altri a parte della sollecitudine loro, annunziano la nomina avvenuta, per volontà del Banco, dei nuo\i membri componenti l’Ufficio di Moneta e della Campagna, nelle persone di Abramo Vivaldi, Cristoforo Narice, Giuliano Fieschi e Gregorio Del pino ; e costringono gli eletti ad accettare senza i i- serva la loro nomina, e chiamarsi solidari di tutto che a danno di quella masseria e città fosse per desidia o malizia loro per accadere. In caso di vacanza d’alcuno dei socii, vogliono il rimpiazzante sia eletto a secreto suffragio dal riunito consesso dei maggiorenti della colonia, presieduti dal console. Sulle spese sono anche più espliciti e rigorosi. Statuiscono nissuno possa ammettersi al soldo del comune senza previa ordinanza del corpo consolare e dell1 Ufficio di Moneta, e che su sStte deliberanti ottenuto non abbia sei voti per lo meno, e se altramente accadesse, nulla sia la collazione, e lo scrivano proibito di registrarla sotto pena di fiorini dieci ogni volta e per singolo. Ammesso poi, lo stipendio mai non debba eccedere gli aspri duecento al mese : e lo stesso si osservi pei cavalieri (persone di confidenza del console e quasi gentiluomini di corte), i quali duecento aspri e non più, secondo le regole, percepire dovessero nella loro carica, escluso durante essa qualunque altro impiego lucrativo. Chi navigava fuori Gazzeria perderebbe issofatto ogni diritto al suo soldo; e lo scrivano era tenuto ciascun mese a denunziare con giuramento 1 abuso verificatosi d’alcuna paga morta, traente danaro sul tesoro pubblico, e in quel caso si costringesse il colpevole scotitore a pagar il doppio della somma percepita. A tale effetto ogni trimestre si dovesse fare la mostra, ossia rassegna dei soldati al servizio della colonia, e gli assenti, meno i casi d’infermità o di licenza ottenuta dal console, perduto lo stipendio si cassassero dal ruolo. Dai codici eziandio della cancelleria aveansi a togliere le partite tutte di spese non deliberate con voto preventivo ed unanime dai rettori di CalTa: ondechè gli scrivani innanzi di allibrarle nei cartolarli della masseria ob-bligavansi a segnarle nei manuali, di dove, se approvate, trasportarle diffmitivamente nei registri di contabilità; colla facoltà ben inteso di deporre quelli, e gli altri subalterni trovati men solleciti nei rispettivi loro doveri, attribuita al con- ANNO I464 ( 256 ) sole e provvisori di comune consenso, non però mai d’esclusiva balìa d’un solo di essi, a scanso di personale vendetta o d’altra brutta passione. Proibiscono in terzo luogo ai latini il libero accesso all’ imperatore tartaro all’insaputa dell’Ufficio di Moneta, e l’accettare da lui o suoi baroni stipendio o provvisione di sorta, sotto pena di venticinque sommi ; alla quale andrebbe soggetto l’Ufficio stesso ove ricusasse accollarsi l’azienda della Campagna, e il console ancora se negli affari riguardanti a~ quel monarca pretendesse agire da solo, inconsulti i massari ed il ridetto Iffìcio; inaugurando cosi i Protettori un vero consiglio di stato per le relazioni estere. Altro divieto al console fu questo, di non recarsi mai a convito in casa di privati, di non svillaneggiare od offendere a parole e fatti alcun suddito, fuori che nell’ esercizio della giustizia i disobbedienti alle lecreri e i tristi; contro i quali suggerivano anzi l’applicazione del massimo della pena corporale, carceraria, di bando, statuita pel commesso reato. Nel che, a scanso d’ attrito e confusione, avvertono i rettori di Caffa di non consentire ai vescovi armeno e greco 1’ ingerirsi di affari civili o giuridici co’ loro connazionali, meno che nelle cause matrimoniali e nei casi di coscienza, e il sindaco del comune prò tempore non si brighi dal canto suo di greci, giudei od armeni, ma dei soli latini si occupi : salvo ne ricevesse apposito incarico, a tutela del buon ordine, dal supremo magistrato della città. Al vicario consolare Leonardo Gherardi poi, spedito di fretta innanzi a tutti gli altri ufficiali a Caffa peli’ urgente bisogno di accelerare il corso della giustizia, si rammentava di procedere severamente contro gli offensori dei prelati suddetti, i discoli e insolenti che ingiuriato avessero, come ne correva voce, i pubblici funzionarli del Banco. Restano alcuni minuti articoli sulla ritenuta del tredicesimo mese, da convertire in compra di miglio pel temibile caso di ( 257 ) STORIA carestia; sulla vendita dei minori ufficii vacanti, a farsi in Calta dal console e massari ad oneste persone, e il prezzo investirlo nella fabbrica delle mura; sulle tasse a esigere da varii impiegati morosi sotto perdita della prodotta sicurtà; su due scrivani, i notari Nicolò Torriglia e Lorenzo Calvi, minacciati di grave castigo pella disordinata tenuta dei loro conti, e nel frattempo astretti, per cautela, alla cauzione di fiorini due mila caduno ; sul ricorso nella causa di Bartolomeo Lavello interposto presso il podestà di Genova contro la sentenza del vicario consolare di Caffa: atto lesivo dell’onore e giurisdizione sovrana del Banco sulle colonie tauriche, contro il quale intendono agire con estremo vigore, saputone 1’ autore o l’avvocato appellante; della cui ricerca e scoverta danno il carico ai reggitori della città (*). Tali gli ordini emanati dal magnifico Banco pel retto governo della metropoli taurica, chiamata non senza ragione la pupilla degli occhi loro, e vera perla del mar Nero, come è detta altrove. III. Di parecchi tra questi decreti esistono a parte nuove e più calorose raccomandazioni, dirette agli incaricati della loro osservanza. Così ingiungono allo scrivano Cristoforo Canevari d’inserire il testo dei capitoli surriferiti nel cartolare della masseria a perpetua memoria del loro adempimento (2); ai sindicatori di aggravare la mano sui refrattarii, secreti o palesi commo-vitori del popolo contro gli ufficiali di governo (3); al console Baldassare D’Oria d’invigilare meglio alla repressione dei ladri (’) Vedi il documento DCXXV. (’) Vedi il documento DCXXIV. (5) Vedi il documento DCXXV1. Società Ligure. St. Patria. Voi. VII. 1’. I. •' anno 14-64 ( 258 ) e malviventi, nascosti nel paese, dei quali lamentano e biasimano talune recenti ruberie e rapine, non frenate e punite con memorando castigo, e minacciano a lui la indegnazione del Banco, e più tardi fiera condanna, se non comprimeva tantosto F audacia dei malfattori, chiunque essi fossero (*)• Ai borghesi di CafTa rispondono una durissima lettera, in cui rimproveratili d’insubordinazione ed insolenza peli1 arrogante tenore del loro foglio, da padroni anzi che da leali sudditi , li vogliono avvertiti la centesima volta nulla percepire FUfficio delle pubbliche entrate, che lascia consumare in opere proficue alla conservazione, incremento e difesa di Caffa : bene avere contratto per cagione loro debiti e prestiti. Considerino il diverso stato in cui versano altri popoli pel mutato dominio, e prendano ad imitare quel di Famagosta, che dopo sostenuto un ostinato quadriennale assedio, F uccisione di molti cittadini empiamente trucidati, sfracellate le mura e altri danni subiti, perseveravano costanti nell’obbedienza di s. Giorgio, senza lagni e pretese, come facevano essi, pei quali profuso avevano infinite cure, tesori e vite. Bando adunque, ripigliano, alle ingiuste querele e non meritati rimproveri, che meglio s’addirebbono alle nostre labbra che alle vostre non sia ; e provvedete all’ utile proprio, vigilando sulla quiete e morale pubblica, la quale crescerà il prestigio e la ricchezza del paese. ‘Sforzatevi in torre di mezzo a voi i susurroni, i detrattori e seminatori di zizanie e di scandali, e v’ introducete e fate rifiorire per entro le opere di cristiana virtù e di carità cittadina (2). E quasi a conferma del loro detto, il giorno medesimo, in vista del lustro procurato al luogo colla ricostruzione e migliorie fatte ad una sua casa dall’armeno Cotulsa, gli rilasciavano carta d’esenzione, dal terratico nel suo vivente (3); (’) Vedi il documento DGXXIX. (*) Vedi il documento DCXXVII. (*) Vedi il documento DCXXVIII. ( 259 ) STOMA ed al genovese Lanzarotto Palma in benemerenza dei prestati servigi accordarono lo stipendio . d’ un sommo mensile , e più tardi un altro assegno (1). Nè furono queste le sole istruzioni impartite ai suoi messi dal magnifico Banco. Quasi altrettante, non meno delicate e pressanti, ne diedero al vicario Guiraldi da Pietrasanta, contenute in due documenti del 1.° e 7 di febbraio. Col primo, toccato della grazia concessagli nell' alta carica cui era stato per intercessione d’amici assunto, gli comandano di presentarsi, giunto in Calla, al console e massari, consegnare le lettere loro dirette e ai vescovi e ai borghesi della città, e con le buone novelle che sapeva, confortare tutti a speiai in in un prossimo lieto avvenire. Dopo ciò gli ingiungono di recarsi a mano le cause forensi, prendere esatta nota dei perturbatori, inquieti e scandalosi del paese, e le ice loio macchinazioni, a misura del reato, punire e correggere con esemplare castigo, a terrore degli altri, massime gli offensori dei vescovi e degli ufficiali. E come severo coi tristi, cosi mansueto e assegnato si mostrasse ai buoni, rendendosi loio talmente caro, da far rivivere in tutti la grata memoria del compianto suo predecessore, Lanzarotto Beccaria. Non a segno però di familiarizzarsi di soverchio coi cittadini, acciò la troppa dimestichezza non scemasse il prestigio dell autoiità, tanto più che non mancavano certuni i quali avriano fatto del lor meglio per trarlo nell’ inganno e rovinarne la riputazione; fra cui i vicarii scaduti, gli avvocati e altra gente del foro, d’intrighi pratica e di frode. A questi patti occupeiebbe a tempo abbastanza lungo l’onorifico grado di presidente del tribunalecaffe.se, giusta la fattagli promessa; diversamente ■ s’avvisasse vedere presto un successore (**). (’) Vedi i documenti DCXXXI c DCXXXV1. (!) Vedi il documento DCXXlll. anno 14‘G-i ( 260 ) Col secondo foglio, stante la notizia avuta ili gravi contravvenzioni commesse dai soliti discoli di là, impongono al vicario di chiamare a se Battista Allegri, Giuliano Squarcia-fico, Gregorio Delpino e Giuliano Fieschi, notabili del luogo, e dir loro aver egli ordine dai Protettori di reprimere severissimamente cotai disordini, scoprirne gli autori, e processarli: richiedere da essi perciò le necessarie informazioni per le indagini a instituire, e quindi riferire al Banco di Genova le ottenute risultanze (1). Sembra che queste non sieno state di sufficiente gradimento ai nostri Protettori, poiché addì 7 novembre successivo con due altri messaggi al console Gregorio Reza e al vicario Gui-raldi li rimbrottano d’avere questi mal inteso e troppo benignamente interpretato il loro comando in riguardo alla punizione dell’ appellante al podestà di Genova contro la sentenza proferita in Caffa nella lite di Bartolomeo Lavello (2), e amendue poi, nel permettere la difesa in tribunale di ladri segnati come tali dal pubblico; laddove mente loro era che agissero liberi da siffatti vincoli curialeschi, meglio atti ad inceppare che a promuovere il corso della giustizia. Adunque d’ or in avanti puniscano, se occorre, colla morte, i ladri di somma anche minore dei tre mila aspri stabilita nei capitoli, e i loro avvocati eziandio; imperciochè, dicono, fermo nostro proposito è che Caffa ridivenga un vero tempio di giustizia, e le sostanze dei cittadini e la quiete pubblica cosi sicure, da lasciar senza rischio aperti di e notte i fondachi, le porte di casa e della città. Il che si facesse sentire a mezzo di banditore agli abitanti tutti, tale essere l’indeclinabile e risoluta volontà dei signori della colonia (3). (’) Vedi il documento DCXXX. (’) Vedi il documento DCXLIV. (!) Vedi il documento DCXLV. STORIA IV. Nel maggio, o in quel turno, ebbe luogo l’elezione suppletiva •lei titolari agli impieghi vacanti della Tauride, e l’inferisco dalla data apposta alle loro patenti, cioè di sottoscrivano della curia a Lodisio Cavalorlo (*), di scrivano della masseria ad Antonio Bozzolo (2), e più tardi di pesatore della seta a Francesco Castellazzo (3), di capitano degli avamborghi a Rafaele Lo--meliini (4), non che di cavaliere a Nicolò J1 arigo, già partito alla volta di Caffa in servizio del console Gregorio Rezza (5), ed alla cui famiglia rilasciano decreto d’immunità da molestie giudiziarie e penali (G). Degli altri ufficiali, non abbiamo notizia , mancandoci 1’ atto di convocazione degli elettori e della seguita loro nomina : molti però degli eletti lo scorso anno avendo ottenuto il biennio, è a credere continuassero pel tempo loro accordato. In questa congiuntura tentaronsi in seno del Banco parecchie innovazioni e riforme, le quali stimo debito non preterire. Per avvisi e suggerimenti venuti da Caffa, e anche per informazioni assunte sul luogo, i quattro referendarii Marcellino Maruffo, Oberto Pinelli, Teodoro Fieschi e Jacopo Casanova, vennero nella sentenza fosse assai migliore consiglio il mandare ogni anno un console a reggere la città, che non la terna peli’ intiero triennio, giusta la consuetudine di fresco introdotta. Perchè, dicevano degradarsi in faccia al popolo il console col divenire l’anno dopo massaro, ed il massaro salito console poter abusare del suo grado per intimidire i (') Vedi il documento DCXXXV. (*) Vedi il documento DCXXXVII. (3) Vedi il documento DCLI. (4) Vedi il documento DCLII. (s) Vedi il documento DCXLVI. '*) Vedi il documento DCXLV11. ANNO 1464 ( 262 ) futuri sindicatori della sua gestione; i quali inconvenienti cansavansi nell’ invio d’un console per anno. Chiedevano in secondo essere esonerati dal loro carico, e che ai successori s’attribuisse facoltà di voto e azione sulle cose studiate e discusse, senza dovere su tutto riferirsi ed aspettare il beneplacito dei Protettori. A far breve, diremo che tutte tre le proposte vennero ii-gettate dall’Assemblea a quel uopo congregata ('). Come pure non volle ammettersi poco dopo 1' altra domanda, sporta dagli ufficiali eletti", di concessione del biennio, pella quale con insistenza alquanto nuova si tennero sul diniego. Ben si permise un emolumento maggiore al commissario da spedirsi a Caffa pella verifica dei conti amministrativi, che in Genova male si poteva effettuare colla voluta esattezza e precisione ('-). E di nuovo sul finire dell’ anno per la definitiva liquidazione dei conti medesimi, di Caffa non solo, ma di Faniagosta ancoia, Corsica e altri loro possessi in Italia ed Oriente , nominò il Banco un secondo magistrato, composto dei nobili ed egregii uomini Antonio Giberti, Teramo Spinola, Filippo Bonavera e Paolo Lomellini; investendoli della piena e assoluta balia di rivedere i cartolari delle singole curie e masserie, rettificare le somme d’incasso e d’esito, escutere i debitori morosi, ed ogni altra* cosa operare eh’ utile fosse all assetto della finanza (3). E furono i sunnominati cittadini che a titolo di carità e in osservanza all’antica consuetudine, permisero al notaio Girolamo Cerro, da anni sostenuto nel carcere di Malapaga per cattiva condotta nel suo ufficio, di girsene a casa durante le feste natalizie del corrente 1464, sotto la guarentigia dei suoi mallevadori (4). (') Vedi il documento DCXXX1I. (’) Vedi il documento DCXXXIII. (s) Vedi il documento DCXLVIII. (4) Vedi il documento DCL. i 2G3 ) STOUIA Anche il capitano Martino Voltaggio di buona memoria, e questa volta in società con Francesco Reggi, tentò ripresentare al banco di s. Giorgio la vieta sua lite del rame catturato sul grippo di Sinope, sperando nei mutati Protettori; ma questi senza respingere scortesi la domanda, la rimisero al senno della Giunta pelle cose caffesi (*); e maggiore conto mostrarono fare del ricorso di Sorleone Spinola, borghese di Caffa, col quale il nobil uomo intese appellare al magnifico Ufficio pelle indebite vessazioni mossegli sotto specie di utilità pubblica, ma in realtà per invidia e mal animo de’ suoi nemici , a riguardo d’ un tenimento posseduto nella Campagna , e di un casale in Soldaia. Ingiuria che lo amareggiava tanto più, in quanto che colle larghezze profuse nel ristauro delle mura, s’aspettava lode di benemerito cittadino, e glien era venuto odio alla persona e danno ai suoi poderi. 1 Protettori adunque mandano al console ,e grandi ufficiali di Caffa, che constatino la giustezza del lamento, e, a misura del vero, tendano giustizia al ricorrente (2). Non si può a meno di commendare la sollecitudine veramente paterna spiegata dal Banco nel procurare le migliorie tutte alla diletta colonia, che pei tempi che correvano stava in mano sua il procacciarle. Esso rincalzi'di milizia, munizioni da guerra, armi da taglio, cannoni e balestre, rifacimento di mura, cisterna pubblica, provvista di miglio e altrettali mezzi ad affrontare il nemico, o difendersi, se attaccati, entro citta. 1 iù ordini severissimi di punizione dei ribelli, ladri, e facinorosi interni, giustizia eguale al ricco come al povero, suddito o forastiero, pace fra le nazioni amiche, decoro e bellezza d e-difizii pubblici, e, ciò che più monta, aumento di popolazione. Non ho memoria che negli scorsi anni siasi spedito mai a (’) Vedi il documento DCXL1X. (‘) Vedi il documento DCXX. ANXO IiC i ( 26 i > Calla un numero cosi grande di artefici ed operai come in questo. E non solo bassi manovali, come fabbri, calzolai, cor-daiuoli e simili, ma un buon dato eziandio di maestri artisti e intelligenti manifattori in seta, oro, cinti e vetri a colore, di chirurghi ancora, o barbieri, come chiamavaosi a quei di, accettati tutti allo stipendio del Banco, variante a seconda della nobiltà dell’ arte e loro capacità in quella (*). A ve vasi con ciò nell animo di crescere il traffico, dar nuovo impulso al commercio, vita ed elemento della popolosa città, allargare la sfera delle utili cognizioni, industria, movimento, lusso ed agiatezze promovendo nella catTese contrada; della quale in altra lettera si protestano desiderosi al sommo di vederla rifiorire prospera, tranquilla e sicura dagli interni ed esterni nemici (*). V. E vi sarebbero anche giunti se nel più bello delle dorate loro speranze, nuove disgrazie non li avessero incolti. Fu prima, la mutazione di governo, accaduta in patria, in virtù della quale il dominio di Genova pervenne alle mani di Francesco Sforza, duca di Milano, parte per l’astuta sua politica, parte per volontaria dedizione dei cittadini, stanchi dell1 odiosa signoria del noto arcivescovo Paolo Fregoso. Questo prelato, narra il Giustiniani « poiché si vide costituito in potenza sopra il popolo genovese, insieme con Obietto di Flisco e con gli altri fautori, messa da canto ogni vergogna, convertirono la pubblica libertà in tirannia: molti si vendicavano delle ricevute ingiurie dei tempi passati e molestavano quelli che avevano in odio; i magistrati della città (') Vedi i documenti DCXXXV1II, DCXXXIX e DC'XL (*) Vedi il documento DCL11I. ( 265 ) STO IU A non erano onorati, e alla virtù non si trovava luogo : ogni sedizioso e ogni temerario era onorato ed apprezzato : i maleficii e le scelerità non erano punite, l’innocenza degli uomini da bene non era sicura tra tanti ribaldi ; e tutto si faceva alla sfrenata volontà di Paolo e di Obietto, e ogni cosa divina come umana era in confusione, tal che tutti gli uomini da bene si dolevano di questo- tempo e piangevano le comuni miserie. Questo è quel calamitoso tempo, continua lo scrittore, nel quale i luoghi di s. Giorgio non valevano oltre venti tre lire, e una gran parte dei cittadini, uomini da bene dell’una e dell’ altra fazione, s1 erano partiti dalla città e ridotti in qualche luoghi che stimavano sicuri, e molti nobili erano andati a Savona, e pregavano il duca Francesco che volesse attendere a liberare la città di Genova dal tirannico giogo dei Fregosi e dei cattivi uomini: che in vero la città ancora che in apparenza fosse in pace, nondimeno ogni giorno era più duramente oppressa e il popolo genovese desiderava per qualche via o umana o divina che si mettesse fine a tante miserie e che gli fosse restituita la pace e il riposo (*) ». Né dissimile per avventura dovett’essere il voto dei Protettori, i quali addi 24 maggio 1464 scrivendo a Caffa la notizia dell avvenuta traslazione, se ne togli il naturale sentimento d’autonomia politica, mostrano aver grato dai primi saggi il dominio sforzesco, e se ne ripromettono, non a torto, nuove focze e vigoria alla Repubblica (2). Rimossi per opera del savio duca i pericoli dalla città, eccola nel mese seguente caduta in disgrazia fors’ anche più grave, la pestilenza. La quale è a credere abbia fino dal primo suo apparire mietuto ben molle vittime, se il 2 luglio successivo l’ufficio di s. Giorgio, per l’ingrossare clic faceva il «. • (’) Annali della Repubblica, all’anno U6i. (’) Vedi il documento DCXXX1V. anno 1464 ( 260 ) morbo, venuto nel sospetto di non potersi adunare in legittimo numero a consiglio, risolvè di ritenere valide le deliberazioni prese foss’ anche da due soli membri, durante 1’ infierire del contagio (*). A Cada poi succedeva una terza sventura, la morte cioè del console in carica Baldassare D1 Oria, la quale prestò motivo a vive lotte e molto serii dissensi pella scelta del successore. Voleva Raffaele Monterosso che si eleggesse uno dei massari, come i soli grandi ufficiali legalmente nominati dal Banco in Genova; ma non essendovi alcuno del colore politico del morto, rifiutaronsi i notabili a concorrere all’ elezione : onde per òpra di pochi venne assunto al consolato il Monterosso medesimo : cosa che produsse irritazione e sdegno nei dissenzienti e ma- * lumore in città. Ricorse amendue le parti al supremo giudizio del Banco, il 22 ottobre s’adunò l’assemblea dei partecipi; e dopo animato diverbio e molta contrarietà di sentenze, decise di rimettere lo scioglim.ento dell’arduo nodo alla prudenza dell’ Ufficio esercente, udito prima l’avviso dei giusperiti e pratici nella materia (2). Questa morte del resto dannosa ai soli genovesi, era stata da breve tempo preceduta da un’altra più funesta a tutta la cristianità, vo’ dire del pontefice Pio li. Lorquando adunato in Ancona buon numero di legni e di milizia, soccorso dal-l’armi dei Veneti e d’alcun’ amica potenza, stava, per prendere il mare e avviarsi all’ Oriente, Iddio lo chiamò a se addi 14 agosto 1464, lasciando nei fedeli molta eredità di affetti e imperitura memoria del vasto suo sapere e generoso animo con cui imprese a caldeggiare, meglio ancora di Calisto III, la indetta crociata contro il turco. Le ultime relazioni del ligure governo con lui, a quanto (') Vedi il documento DCXLI. (") Vedi il documento DCXL1I. ( 267 ) STOMA appare dui nostri registri, furono abbastanza soddisfacenti, se non intime e cordiali. Imperocché IM I gennaio il doge e consiglio degli anziani a togliere gli ostacoli che in modo qualunque ritardare potessero la sant’opera da lui promossa, emanarono ordine che n’ agevolava dal canto loro l’esecuzione nel dominio genovese (*), e verso il papale oratore Fabiano largheggiarono in favori e franchigie (2), nonostante che brandir le armi e arrotarsi sotto lo stendardo della croce, questa Aolta noi reputassero utile ed opportuno. Daremo qui sull’ultimo i nomi dei fortunati Protettoli, sortiti dall’ urna elettorale pella reggenza dell’ Ufficio nel venturo anno; e furono: Iacopo D’Oria, Benedetto Saivago, Matteo Fieschi, Bartolomeo Italiano, Battista Giustiniani, Cristoforo Pozzo, Antonio Casana e Raffaello Andora, come ne consta peli’atto verbale dei 30 ottobre 1464 (3). E fortunati li dicemmo a bello studio, perchè essi primi dopo dodici anni d’assidue cure, mai interrotte spedizioni e gravissimo dispendio, videro Caffa rialzare dall’ avvilimento e bassa fortuna il nobile capo, ridiventare il centro della navigazione e del commercio nel gran bacino del Ponto, e sfidare o poco meno, la tracotanza e maligni spiriti del potente suo rivale, il gran turco. (’) Vedi il documento DCX1V. p) Vedi i documenti DCXV e DCXVI. (3) Vedi il documento DCXLIII. * ■ 'W * « * * -it I DOCUMENTI DOCUMENTO DCXI. I Protettori di s. Giorgio danno ai quattro deputati ai negczii della Tauride la facoltà di conferire alcuni impieghi minori in Caffa. 1464, 2 gennaio (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) (fol. 38 v.) * MCCCCLXIIII die II januarij. Spectabiles domini protectores comperarum sancti georgij anni MccccLxsecundi. scientes viros prestantes marcelinum marrufum. ober-tum pinellum. teodorum de flisco et jacobum de casanoua. electos re-ferehdarios in negotijs et agibilibus caffè et maris pontici. praticare mittere caffam bombarderios. fabros murales, balistarios et alios peritos in exercitijs pertinentibus ad fabricas rerum bellicarum, cum minori sumptu comperarum fleri possit: audita requisitione eis facta ex parte ipsorum referendariorum, decreuerunt quod dicti mi possint conferre illa officia aquarum, porte cajadoris et alia que ipsi domini protectores non contulerint, illis qui conducentur ad aliquod exercitiorum de quibus supra fit mentio. ANNO 1464 ( 270 ) DOCUMENTO DCXII. Elezione supplementare degli ufficiali delle colonie. 1464, 2 gennaio (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) ( fol. 39 u. ) * MCCCCLXIIII die lune II januarij. Spectabiles domini protectores etc. anni m. ccco. quinquagesimi (leggi sexagesimi) secundi in integro numero congregati, et quorum qui liis affuerunt presentes nomina sunt hec : D. Dominicus lomelinus prior Matheus de bracellis Edoardus de auria Antonius boconus Jacobus cigalla Antoniotus de cabella et Andronicus de francis ‘ Jobannes baptista gentilis. Cum collatores viginti mi officiorum caffè et maris pontici reliquerint onus ipsis dominis protectoribus electionis officiorum non collatorum. et ipsi domini protectores et per citationes et preconium citari fecerint electos ut acceptent, et notitiam fecerint per preconium ut intendentes ad officia non collata se scribi faciant, et viso quod johannes imperialis renunciauit electioni facte de ipso ad officium ca-pitaneatus burgorum caffè, et similiter lodisius (*) electus capitaneus anteburgorum renunciauit: Volentes procedere ad electionem officialium dictorum officiorum et aliorum infrascriptorum. primum decreuerunt quod electio quam facturi sunt locum habeat in quantum eligendi sint participes comperarum et non aliter, et sub dicta conditione absol-uentes se ad calculos albos et nigros, elegerunt pro anno uno mfra-scriptos ad officia infrascripta. Et primo : Ad capitaneatum burgorum caffè Johannem de auria quondam moruelis. inuentis omnibus octo calculis albis affirmatiuis. (’) Lodisio Italiano, come nel documento 583, a pag. 485. ( 27! ) DOCUMENTI Ad capitaneatum anteburgorum caffè cum conditione infrascripta Jèronimum squarsaficum q. antonij. qui in retributionem damnorum passorum per ipsum in.....datis hominibus quos conduxerat ad stipendium arcis petrelarate insule corsice ad quam accedere nequiuit propter suspensionem factam per ipsos dominos protectores et pro alijs causis, decreuerunt quod ducente ipso uno homine secum caffam debite idoneo, pro illo homine habere debeat stipendium unius summi in mense, qui teneatur omnia agere ad que sunt obligati alij stipendiati habentes summum in caffa. et non sit obligatus dictus johannes tenere in caffa famulum quintum (?). ut dicitur teneri pro habente dictum officium. Segue a fol. 40: * MCCCCLXIIII die II januarij. Item sub judicio calculorum elegerunt franciscum de castellatio ad officium ponderis sete caffè, inuentis omnibus octo calculis affirmatiuis. Item ad scribanias mi curie caffè elegerunt infrascriptos. videlicet andream de artusijs. baptistam de anciza. dominicum de alsario et bartholomeum de fransono. qui pce ceteris obtinuerunt ad calculos. Item ad scribaniam lodisium caualortum. DOCUMENTO DCXIII. Patente di ufficiale del peso in Copa per 13 mesi, da(a ad Antonio Papavero,, socio di viaggio al nuovo eletto vicario consolare di Caffa, Leonardo di Pietrasanta. 146 4 , 2 gennaio (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) ,fol. 98 v.) Formala e ritenuta solita; e dicono affrettarsi a mandare il vicario ita instanter et frequenter requisitum. È diretta ai consoli di Caffa e di Copa. Data janue die n januarij mcccclxiiii. ANNO I46 i DOCUMENTO DCXIV. Disposizioni governative per rimuovere gli ostacoli ritardanti la crociata. Reuerendissimus in christo pater, dominus paulus de campofregoso dei gratia archiepiscopus et dux januensis illustris etc. et magnificum consilium dominorum antianorum communis janue in legitimo numero congregatum, quorum tunc presentium hec sunt nomina: Cum audissent magnificum magistratum prepositum sancte cruciate contra tureos comparande multa memorantem que impedimento esse possent illi sancto operi, si per ignorantiam aut aliter permitterentur, ‘ante omnia decreuerunt et declarauerunt quod aliquis saluusconductus fides vel promissio dari nequaquam possit alicui naui vel nauigio ja-nuensium aut districtualium vel subditorum communis janue. sub quouis verborum intellectu vel sensu, qui directe vel per indirectum ullum afferre possit impedimentum vel tarditatem aut moram apparatui ipsius cruciate, et tamen si quauis ratione daretur, inanis et irritus sit. et pro infecto haberi et estimari debeat. Item considerantes multa monita multaque precepta facienda fore, nomine ipsius magistratus, ad cogendum ut aliquid fiat aut aliquid non fiat, omni jure ac via quibus melius potuere, decreuerunt ac statuerunt quod in omnibus ejusmodi preceptis cujuscumque generis ac nominis respicientibus opus ipsius cruciate, et in omnibus penis in eis appositis, inesse intelligatur decretum et auctoritas ipsorum illu- 4464, H gennaio (Diuersor. Comm. Janue, ann. 1464, segnato'X, 1014, 89, nell’archivio governativo) * MCCCCLXIIII die mercurij XI januarij. Jacobus de casanoua prior Christoferus de vernacia Teramus de fossatelo Christoferus de fornarijs Barnabas caluus Gregorius de uuada Johannes saluaigus q. mathei Saluaigus de viualdis • Meliadux cigalla et Jofredus spinula de luculo. ( 273 ) DOCUMENTI -------1__________________1- stris domini ducis et consilij. eorumque preceptorum talis executio flat, qualis facienda foret si ab eisdem illustri domino duce et consilio. precedente solito examine, decreta factaque fuissent. DOCUMENTO DCXV. Esenzione d’ogni dazio concessa al nunzio pontificio Fabiano da Montepulciano, e suoi l'amigliari, durante la sua dimora in Genova. 1464, 13 gennaio (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1464-1407) (fol. 4) * MCCCCLXIIII die XIII januarij. Magnifici domini protectores etc. ob reuerentiam sedis apostolice. et ob plurima beneficia ab ea accepta per comperas et alia que in dies accepture sunt. statuerunt et decreuerunt quod reuerendus et prestantissimi^ dominus fabianus orator suus ad hanc ciuitatem. residens apud ecclesiam sancti dominici, sit immunis ab omnibus cabellis janue. pro rebus quibus opus est sibi pro se et familia sua. dum resi-dentiam faciet in presenti ciuitate. et proinde mandari ut infra, et ita publicari in venditione cabellarum facienda, et pro venditione, si justum erit fieri satisfactionem, illam facient de pecunia comperarum. DOCUMENTO DCXYI. Promulgazione pel succitato decreto d’esenzione. 1464, 13 gennaio (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1464-1467) * Ea die. Parte magnifici offici) protectorum etc. mandatur et expresse committitur omnibus collectoribus et gubernatoribus cabellarum janue. quatenus in executione deliberationis hodie facte per prefatum magnificum Società Ligure St. Patria. Voi. VII. P. I. 18 ANNO 1404 ( 274 ) odìcium. expediant libere et abgque aliqua solutione et molestia, expen-ditorrn reuerendi et prestantissimi domini fabiani sanetissimi domini nostri oratoris, pro rebus omnibus euiendis per ipsum prò usu prelati reuerendi et prestantissimi domini oratoria et familie sue. Et si quis pretendit ex hoc mandato se grauatum. non retardando expeditionem predietam. compareat coram prefato magnifico officio, prouisuro non minus quam jastum erit. suo justo grauamini. DOCUMENTO DCXVIL Patente di capitano dei borghi di Caffa per mesi tredici, data al nobile Giovanni O’Oria, Gnito il tempo di Gio. Battista Calvi. 4 (64, 23 gennaio (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) ( fot. 98 v.) Formolo e ritenuta e cauzione solita, e l’aumento di sommi venticinque d’argento, moneta eli Caffa, fatto al detto uffizio. Data janue MccccLXini die xxui januarij. DOCUMENTO DCXV1I1. I Protettori riformano un articolo del decreto emesso in favore del vicario consolare. 1464, 24 gennaio (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1157-1175) (fol. 38) * MCCCCLXIIII die XXIIII januarij. Prefati magnitiei protectores etc. intellecto ex relatione prestan-tinm un referendariorum nimium futurum incomodum ... appellatis a sententia ferenda contra dictum dominum leonardum. delectum vi- I 275 ) bocmeKTi eariuDi consularem, si continget eum interponere appellationes a sen-tentijs contra se ferendis, mittere januam vel venire ad defendendum causas sententiarum latarum pro se et contra dictum dominum leo-nardum vicarium : omni modo etc. sequent es commemorationes dict orum mi statuerunt et deliberauerunt cassari verba illa apposita in suprascripta deliberatione, ubi dicitur se appellare ad magnificum ofti-cium sancti georgij. et loco dictorum verborum scribi ad consules, videlicet ad dominum tunc futurum consulem et duos massarios inde futuros consules, quos constituunt judices appellationum interponendarum per dictum dominimi leonardum. delectum vicarium consularem caffè. DOCUMENTO DCX1X. 1 Protettori decretano che le spese del viaggio a CafTa dcl vicario consolare siano a carico dei tre consoli, cui è destinalo a servire. U6i, 24 gennaio (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1 ir>7-l47r>) (fol. 99) Protectores etc. Spectabili et prestantibos viris, consulibus caffè presentibus et futuris, dilectis nostris, salutem. Cum non conduxeritis vohjscum vicarium, doctorem legum, ut tenebamini. ac prouiderimus de egregio legumdoctore domino Iconardo de petrasancta. quem mittimus nunc attenta necessitate et instantia facta de missione dicti vicarij. et teneamini sumptibus vestris prouidere expensis dicti vicarij itineris, taxauimus ipsum h ibere debere ducatos viginti unum largos pro expensis, soluendos per quemlibpt consulem cui seruiet. proportionaliter pro eo tempore quo sibi scruiet ex mensibus tredecim. quibus habet exercere quilibet consul dictum officium, et ille cui incipiet seruire. habet porionera suam soluere, et reliqui successores in dicto consulatus officio portionem eam tangentis ex dicta quantitate, ita quidem quod inter consulem cui incipiet seruire et consules successores, eidem domino Iconardo sit satisfactum de dictis ducatis ANNO I 464 ( 27(> ) viginti uno. et sic mandamus vobis per present.es nostras litteras exe-quamini. injungentes sindicatoribus ordinarijs. si predictis aliqualiter contradiceretur, eos omnino faciant obseruari et exequi sub pena sol-uendi de eormu proprio. Data janue xxim januarij mcccci-xiiii. DOCUMENTO DCXX. 1 Protettori esimono da indebite vessazioni alcuni beni mobili da Sol leone Spinola posseduti nella Campagna e in Soldaia. »1464, 27 gennaio (Litterar. missar. officialib. Caffè, ann. 1464-1175) ( fol. 11?.) - * Protectores comperarum etc. Spectabili, nobilibus, egregijs et prudentibus viris, consuli, massarijs et prouisoribus. vicario consulari, et alijs magistratibus ciuitatis caffè, presentibus et futuris, dilectis nostris. salutem. Intellecta querella nobis facta ex parte nobilis sorleoni spinale burgensis illius ciuitatis caffè, qui cum habeat certum territorium ad campaniam titulo emptionis acquisitum per q. suum auum paternum et patrem, quod pacifice antiquo longeuo diuturnoque tempore tenuerunt et possiderunt. et ipse tenet et possidet, fuisse tamen vel inuidia aut cupidine lucri illiciti, potiusquam publice utilitatis, aliquam factam ipsi innouationem seu vexationem indebite et injuste, propter quod requisitum est a nobis et supplicatum parte sua velimus de remedio opportuno sibi prouidere. Et preterea expositum sua parte eundem sorleonum habere cazale quoddam soldani (?). de quo lata fuit alias sententia per nobiles viros petrum lercarium. julianum de castro et antonium de g .... notarium, tunc sindicos prouisores et gubernatores pro excelso communi janue. quam confirmari supplicatum est. ut benemeriti de re publica sentiant sibi proficere beneficentiam suam et labores, quandoquidem ipse in fabrica murorum et fortificatione ipsius ciuitatis sumptibus proprijs ita egerit, quod non solum mereatur obtinere quod juste requirit, verum etiam aliquam gratiam specialem. ( 277 ) documenti Itaque nolentes sub umbra et seu simulatione querendi vel petendi jura communis, aliquos indebite vexari et affici, informati de pridie a personis praticis et notitiam de rebus illis habentibus, mandamus vobis et expresse committimus, quatenus non patiamini neque permittatis aliquid de pacifica possessione innouari contra ipsum sorleonum de dicto suo territorio neque de dicto casale, nisi aliud habueritis a nobis expresse in mandatis. Verum si quis de predictis seu publice seu priuatim senserit se grauatum. exhibeat et producat jura sua in curia caffè coram vobis consule massarijs vicario et officio monete, et vos vocatis et citatis vocandis et citandis, intelligite et examinate omnia que producta exhibita et monstrata erunt, indeque jura ipsa partium mittite nobis, et rescribite quid inueneritis in premissis. ju-stitie complementum ministraturis et prouisuris. et rescripturis quid expediet. Data janue mcccclxiiii die xxvn januarij. DOCUMENTO DCXXL Confortano il vescovo armeno a sperare bene dell’avvenire di Caffa, e l’avvertono di non intromettersi nelle cose di giustizia amministrativa c secolare. 1464, 31 gennaio (Litterar. miss, offic. Caffè, ann. 1464-1475) ( fol. 6 V. ) Reuerendo in christo patri, domino episcopo armenorum capile. Quanto intendemo de le virtute vestre et opere bone in lo bene et amplitudine de quella preclara citate, maxime in la fabrica de le mure, et exhortatione de quelle cosse concernen il bene de quella citate, tanto più credemo voi desiderare la diuturnitate del nostro dominio et auere optima speransa che potereti cum tuti gaudere et jubilare. Perche vi notificamo mai non essere stati si proximi a vedere .il stabilimento et securitate de le cose nostre conio per gratia de dio siamo, et continue se aproxima la speransa nostra. Propter quod lui-beati gratia a dio omnipotento. venimo in speransa de scriuere dare questo effecto infra breue tempo, il quale per buono respecto non eli- ANNO I 4(5 i ( 278 ) zemo publicare, expectando lo principio buono, il quale se tracta de mandare ad exequutione. Noi corno sapereti per lettere et ordini nostri hauemo facti. continue pensemo in lo buono guberno de ipsa citate et fare primo, che non solum tuti quelli populi sian contenti, sed etiam che desideren populi extranei venire a habitare in la dieta nobile citate. Ceterum quia est nimium mancamento de la superioritate nostra che in lo ministrare de la justitia altri cha li nostri officiali se intromettan. non habeati admiratione che inter li nostri ordini, li quali sono tuti al bene di quella citate et de quelli populi, hauemo prohibito che ni voi ni lo reuerendo episcopo de li greci se intromettan del ministrare de la justitia, saluo in li matrimonij et cause et cosse spirituali, in le quale vogliamo sia semper riseruata la vostra jurisdictione, et bene et honorifice siate tractati, la qual cossa hauemo per nostre lettere factoui a sapeire. Confortandoui faciati corno soleti. et non solum per-seuerati sed etiam vi sforsati de fare più. percioche cossi facendo acquistereti fama grande et salute de lanima. la qual sopra ogni cossa credemo desiderati. Se occorre cose degne de nostra notitia, faciati il sapiamo et a tuto se prouedera. et faciati scriuero in latino acioche intendiamo sensa interprete, non hauendo chi sapia translatare le lettere de armeno in latino. Data ut supra et fuit xxxi januarij. Protectores comperarum sancti georgij excelsi communis janue. DOCUMENTO DCXXII. Scrivono il simile al vescovo greco di Calla. 1464, 31 gennaio (Litter. miss, offie. Caffè, ann. 1464-1475) (fol. 7) Reuerendo in christo patri, episcopo grecorum caphe. Mandiamo per vicario de quella preclara citate lo egregio legum-doctore meser leonardo de petrasancta. del quale virtute satis confi-demo. speremo quelli populi se contenterano del suo bene fare, et ces- ( m ) DOCUMENTI sei'an le inconuenientie de quelli ignoranti et seminatori de zinzanie. et sapera ipso cognoscere quello vole la raxone si facia contro de quelli cometeno scandali. Propter quod se pretendeti essere stato injuriato dicto verbo vel facto dalcuno. andati ad ipsum a requirere raxone. et vi sera facta ad complementum. Noi continue pensando in fare cosse si-an amplitudine de quella citate et bene de quelli populi, hauemo facti alcuni ordini li quali mandiamo per ipso vicario, et infra breue tempo mediante la gratia diuina speremo di notifiearui cosse per le quali voi et tuti quelli populi jubereti. Si che se haueti facto cosse laudabile, perseuerati in majori. percioche ogni expensa haue-reti facto vi dara tanta utilitate che voressi aueire facto molto più. Et quia est nimium mancamento che in lo ministrare de la justitia voi ni lo reuerendo episcopo de li armeni vi intrometteti. saluo in le cause de matrimonij et spirituali, hauemo proueduto a questo mancamento. De che faciamo notitia che non aprehendati admiratione, percioche per nostro debito et per euitare scandali, corno sono stati, questo era bisogno di fare, volumus tamea siati bene honorato et tractato. Et quando bisognati de cosa degna de nostra prouisione. aduisatine per vostre lettere in latino. Data ut supra. et fuit xxxi ja-nuarij mcccclxiiii. DOCUMENTO DCXX11I. Istruzioni date al vicario consolare Leonardo Guirardi da l’ictrasanta. 1464, 1.° febbraio (Litt. miss, offic. Gaffe, ann. 1464-1475) ( fol. 7 v. ) * MCCCCLXIIII die prima februari]. Protectores comperarum sancti georgij etc. Committimus et in mandatis damus vobis egregio legumdoctori domino leonardo de pctra-sancta. designato vicario consulari capile, ut infra: Scitis quod post operam per aliquos adhibitam, preelegimus vos ad illud officium, ea deliberatione ut festinanter ad illud officium proficisci curetis et quanto celerius potestis, sicque vos oneramus. ANNO 1464 ( 280 ) Cum deo preuio caphmn perueneritis. adibitis presentiam consulis et massariorum caphe quos nostri parte salutabitis, inde requiretis faciant congregare antianos et officium monete. Quibus congregatis facietis orationem, nos cupide circa ea que concernunt amplitudinem illius ciuitatis magis inuigilare quam in conseruatione pupille oculi, et venire in spem ex hijs que agitantur quod diuino fauente presidio jubilabunt, de quibus poteritis illis dicere et de cruciata et de alijs que scitis. Nos vero, diuino fauente presidio, cum alijs officialibus venturis eos certiores faciemus. Inde presentabitis litteras directas ad ipsos quas vobis dedimus, et requiretis eas legi in vestra presentia quia ita habetis in mandatis, et inter capitula registrentur ut in illis committimus. Litteras episcopis grecorum et armenorum ac burgensibus directas etiam resignabitis. Inde assumpto regimine vestri officij vicariatus. vestrum erit, et sic oneramus, vos ita diligenter exerceatis illud officium, et quoscumque discolos et malecompositos siue januenses siue burgenses puniatis, quantum pro eorum male gestis merito puniri debent, et presertim eos qui vobis denuntiati erunt verbo dicto vel facto offendisse siue episcopum grecorum siue armenorum siue aliquos burgenses siue officiales. ita quidem quod ceteris transeat ad exemplum eorum punitio. In reliquis autem, negotia pertinentia ad massariam adjuuate in his que erunt officij vestri. Illos populos bonis tractamentis. et compositione discordiarum, abre-uiatione litium et amotione scandalorum ita commendatos habeatis, quod sentiant nobis esse caros. Et curate malefactores ita compescere et bonos extollere, quod meminerint se eo misSum esse alium dominum lansarotum de becharia. Abstinete vos a familiaritate et commessationibus cum nostris ja-nuensibus vel cum burgensibus. ne illi habeant vos in contemptum. Si ita egeritis, ut de vobis nobis data est spes, concipiatis vos prose-quuturos illud officium multo tempore, si secus, cogitatis habere statini successorem. Que omnia vobis predixisse velimus, quia erunt qui que-rent vos corrumpere ut faciant vos incidere in laqueum, et presertim illi qui fuerunt vicarij. procuratores et alij hujusmodi, a quibus vos precaueatis. Et ea que egeritis ita clare et recte agite, quod vestris sententijs non sit locus oppositionis ratione obscuritatis vel indiscretionis. et de his que inueneritis in illa ciuitate et de omnibus dignis ( 281 ) DOCUMENTI nostra notitia curate informari et veritatem piene intelligere. et quotiens poteritis per omnem modum nobis scribite. Dedimus vobis zifram ut liberius et per omnem viam nos .aduisare possitis, nam scitis esse electos quatuor ciues prestantes referendarios, ut omnia plene scrutentur. oneramus vos de aduisationibus dandis frequenter, et curetis ita agere quod sentiamus vestro aduentu in illa preclara ciuitate in melius res reformari. Ulterius mandatum quod vobis dedimus dandum scribe massarie. illi presentate coram consule et massarijs. precipientes sibi in omnibus ut in i ilo continetur, et videatis infra sex dies si registrauerit capitula ipsa in libro massarie. quod si non fecerit, nobis rescribite exacturis a suis fidejussoribus penam. Cujus mandati tenor talis est. Segue nel documenti che vien dietro. DOCUMENTO DCXX1Y. . Clic lo scrivano di Caffa inserisca nel cartolario della masseria il testo dei nuovi ordini. 1464, l.° febbraio (bitter, miss, offic. s. Georg., ann. 1464-1475) (fol. 8 a.) * MCCCCLXIIII die prima februarij. Protectores etc. Mandamus et expresse jubemus christofero de ca-neuali notario, scribe massarie caphe. et cuicumque successori suo. quatenus ad penam priuationis dicti officij et omissionis salarij temporis quo seruiuerit. debeat registrare et scribere in primo folio siue primis folijs et cartis cartularij diete massarie. cum exemplo hujus mandati capitula et ordinamenta que misimus consuli, massarijs. an-tianis et officio monete, quorum tenor talis est: Statuimus che non si possia. scriuere a soldo......(l). (’) Sono qui riferiti c ripetuti ad verbum tutti gli articoli del documento seguente da Slamim^s fino a Item clic alcuno Ialino..... ANNO 1464 ( 282 ) DOCUMENTO DCXXV. Ordini ed istruzioni dei Protettori agli ufficiali supremi di Caffa circa 1’ amministrazione c governo della colonia. 1464, 3 febbraio (Litterar. missar. officialib. Caffè ann. 1464-1475) (fol. 2) Protectores comperarum etc. Spectabili, egregijs ct prudentibus viris. consuli, massarijs. antianis et officio monete caffè, dilectissimis nostris etc. Inter le grande et sumrae cure nostre nu’le sunt. dilectissimi nostri. le quale sian a noi più al core, cha quelle cosse de quella preclara cita de capha. Le quale acioche sian sensa alcuna intermissione bene inteize. examinate et sono et hauemo noi deputati quatro prestanti citadini participi de queste compere, pratichi de quelle parte, li quali cum grande diligentia et solicitudine. misso da parte altre cure, continue se informan de tuto quello est degno de aduisatione nostra per bene et amplificatione de quella citade. et duobus diebus ebdomade offician et referen a noi. et noi prouedemo quanto occorre da fare. Sicché intendeti che de quello si fa in capha hauemo notitia, et per questo prouedemo ut inferius intelligetis. Primum sapiati che sono electi per consegio grande quatro prestanti citadini chribelatori et reuisori de tuto quello est malefacto, cum remuneratione et premio de la quinta parte de quello condanan et scoteno. Li quali inceperunt reuidere cartularia massarie illius, in quibus hano trouato et ogni di trouano de malfacti. et za hano facto molte condemnatione. La qual cossa vi notificamo acioche intendati, se quello per le comissione a voi date, et quello ve hauemo scripto per duoi modi, uno per nicherozo de camulio dicto cherugio. et laltro per lo reuerendo padre episcopo cymbalense. mandati a voi lo anno pacato, hauereti eseguito vel exeguireti. bene vi succederà, si aliter, intendeti che li dicti quatro tarano quello hano principiato a altri. Non replichemo quello ve hauemo scripto, saluo che ve'aduisemo de quello est facto per grande consegio. acioche euitati de non cadere in con- ( 283 J DOCUMENTI trafaciraenti. non omittendo che a noi et a quelli hano le aduisa-tione de quelle parte (sic). Est parsuto che per le lettere vostre deplorate inopiam illius massarie. et pare voi medesimi mostrare hauere pauco amore et compassione de quella massaria et de tanti carrighi et expense se pati-seno. corno est de le intrate de queste compere, le quali da undecim anni citra se consumano in quella citate, et de quello se est impegnato le compere per conseruatione de quella citate. Quello di cho setti calunniati est che aueti dato soldo de cinquecento asperi a al cuni : la qual cosa est molto biasmata et molesta. Item che sono paghe morte, item che haueti pagato il soldo a alcuni sono usiti fuor a de 10 imperio de gazaria. De le quali cosse intenden questi quatro ot fidali, intellecta veritate, fare quello incombe al loro officio. Et reformando tali errori Statuimus et ordinamus ut infra. Prima hauemo elècto officio ct officiali de moneta et Campanie usque ad nostrum beneplacitum abraan de viualdo. christofero narixe. juliano de fiisco et gregorio de pinu. 11 quali visis presentibus siano astretti a acceptare et jurare, et exerceant diligenter el dicto officio de moneta et de Campania, sub pena soluendi de suo proprio quicquid per negligenza sua o malitia fusse facto in damno de quella massaria o di quella citate, spectante prouedere al suo officio, et non hauesen proueduto o hauesen omisso o lassiato preterire in damno de la massaria o de la citate. Et se occorresse alcuno de questi quatro mancare, sia surrogato ad calculo* per consulem, massarios. antianos et collegas qui ibi erunt. Statuimus che non si possia scriuere a soldo alcuno sensa delibe-tione a ballotole del consulo, massarij et dicto officio monete, et sex ballotole obtenga. et aliter chi sea scripto non possia hauere soldo, ni lo scriba de la massaria scriua. sub pena summorum decem p^o singulo et singula vice. Item che lo soldo non possia excedere la summa de ducentis asperis lo meise. saluo se hauese lettere da noi speciali, le quali volumus se seruen. Item che li caualerij exercendo il suo officio non habiano altro soldo da la massaria. cha quello se contene in le regule, ni possian hauere soldo per altro sub dieta pena: et quando non sono in officio non possiano haueire più soldo de ducentis asperis il meise. Item che nullus che naueghe extra imperium gaz arie possia hauere soldo sub dieta pena. ANNO 1464 ( 284 ) Item quod scriba massarie teneatur omni mense cum juramento denuntiare dicto officio monete, se est alcuna paglia morta scripta in lo cartulario de la massaria: et se se trouera esser alcuna, sia astreito a pagare duplum quello liauera facto scriuere tale paghe morte. Item che de tribus mensibus in tres menses il prefacto officio de moneta facia fare la monstra de tuti li soldati paglia la massaria. et quelli non serano a la monstra, saluo in casu infirmitatis vel ab~ sentie cum licentia consulis, massariorum et dicti officij. perdan lo stipendio da monstra a monstra et sian cassi da libero. Item quod scriba massarie tute le partite le quale debet scribere in cartulario massarie. primo le scriua in lo manuale, le quale se debian reuedere et per lo consulo, massarij et per lo officio de la moneta: et se fusse alcuna da reprobare, sia de comandamento loro retroscripta. et se aliter facesse, incidat in pena scriba summorum., pro singulo et vice qualibet. Item quod scriba diete massarie non scribat aliquas expensas seu partitas expensarum, nisi precesserint cum deliberatione consulis, massariorum et dicti officij monete ad calculos. Item quod stipendiati delinquentes, in cognitione consulis et massariorum. de mandato prefati consulis et massariorum teneatur scriba cassare, non autem de mandato unius tantum. Item che in le assignatione se serue lordine de le regule. Item che le apodisie de le assignatione se debian bullare de trei bulli siue sigilli: videlicet consulis, massariorum et officij monete, et aliter non valeant. , Item che alcuno latino non accedat ad imperatorem absque licentia dicti officij monete et campagne, quodque officium monete exerceat officium de la campagna sub pena summorum vigintiquinque. Item quod nullus januensis neque caffensis liabeat neque percipiat stipendium vel prouisionem a dicto imperatore seu baronis sub dieta pena. Item che le cosse pertinente a lo imperatore et de la campagna non possia tractare ni disponere il consulo sensa li massarij et lo dicto officio di moneta et campagna, sub dieta pena. Item che lo consulo et massarij non possiano. sub dieta {iena. andare ad prandium neque ad cenam ad domum alicujus. Item che lo consulo et massarij non possiano vilanizare ni obrobriare alcuno, saluo che cauno inobediente et contrafaciente possiano punire pecunia- 1 iter et. corporaliter, et incarcerare et banire cauno contrafaciente. ( 285 ) DOCUMENTI secundum li demeriti et la inobedientia et contrafaetione et delieti loro importano, juxta formam juris vel capitulorum janue vel regularum caphe. Et quia siamo informati alcuni essere discoli, intendemo de fare tale prouisione contra quelli discoli, li quali hano usato temeritate contro li officiali, che sera exemplo a cauno. quia a noi est molto molesto se uzi irreuerentia et discoli atti et parole ilicite contra li officiali, ni se patira in la venuta de li noui consuli si che serian tali discoli acerbe puniti. Item che li episcopi de greci et armeni non se intromittant de ministrare justitia inter alcuni de sua natione vel aliter, saluo de parentati et de quello specta a sua jurisdictione del spirituale. Item che lo sindico del comune, presente, et da venire, non se intrometta de quello specta a greci armeni et judei. solum se intrometta de quello specta a latini, et de quello fara et exiget, reddat rationem officio monete, saluo et reseruato che se occorrese cossa contro greco armeno o judeo. per la quale il consulo massarij et antiani ac officium monete deliberassen che lo sindico contra de loro se intrometta, tunc se serue. sicut delibereran li consulo, massarij. antiani et officio. Item concedimus cotulse armeno immunitatem in vita sua per la caza olim combusta, la quale ha redilìcato. Item committimus che lo egregio meser leonardo de petrasancta legumdoctor. il quale per la instantia a noi per molte lettere facta mandiamo nunc. ante li noui officiali, ministri justitia contra cauno il quale liauese oprobriato vel offeiso lo episcopo de li greci o quello de li armeni o alcuno burgense. Al quale meser leonardo vicario volumus lo consul presente et futuri pagheno ducati larghi viginti uno per le sue speize de venire in caffa. et cauno a chi seruira. per quello tempo seruira. paghe la sua portione de questi viginti uno ducato. Item concedimus che li soldi et obuentione de tuti li officij del tertio decimo mense se conuertan in emptione de milij. de li quali se debia fare prouisione et munitione per quello officio hauemo scripto se elega. Et se habia grande diligentia in la exactione de la dieta moneta et emptione de dicti milij. la quale omnino se facia sub pena summorum quinquaginta a consule massarijs et officio monete exigenda. et li quali oneramus cum lo dicto officio de victualie se ado-peren che cauno burgense segondo la sua facultate facia emptione et prouisione de dicti milij. et sia facto creditore che a bisogno debia haueire quello sera del suo comperato. ANNO 1464 ( 286 ) Item concedimus quod officia vacantia et quelli vacherano. et de li quali li successori non sono o non serano in caffa et in li altri loghi nostri, si vendano a persone honeste le quali sean aliene da excessi, et le quale sean aprobate per lo consulo, massarij. antiani et officio de moneta ad ballotolas. et lo pretio se conuerta et se debia conuer-tere in la laudabile opera de la fabrica de le mure. Hauemo prestato al prefato meser leonardo vicario ducatos viginti-quinque largos, quos deputamus a la dicta opera de le mure, illos exigetis et conuertatis in dictum opus, et faciatis de ipsis nos creditores. Dal quale meser leonardo intendereti le cosse se tractano. de le quale speremo certificarne per altre lettere cum li primi altri officiali manderemo et maistri requisiti. Item che lo consulo et massarij sian soliciti a la perfectione de la opera de le mure, et pene exigantnr per officium monete. Item quod nemo se intromittat cum commerciarijs canlucorum juxta formam regularum, sub pena in regulis contenta. Et acioche non si possia in lo auenire allegare ignorantia, comandiamo al prefato officio de moneta et scribe massarie che lectis et publicatis his litteris coram consule massarijs antianis et officio monete, sian registrate in le regule li dicti capituli. Insuper committimus vobis consuli et massarijs quatenus his visis, compellatis nicolaum de turrilia et laurentium de calui notarios, olim scribas massarie. de florenis duobus milibus pro singulo cauere et idonee (?) in curia caphe parere mandatis quatuor reuisorum. et soluendi omnem condemnationem contra eos et quemlibet eorum faciendam per ipsos quatuor reuisores. ad requisitionem quorum et ex balia eis concessa predicta committimus, cum intendant contra eos procedere pro male gestis in cartularijs scriptis per eos. Insuper inclusas vobis consuli e massarijs mittimus partitas sta-liarum officialium debentium eas soluere, quas committimus vobis ab eis. visis presentibus. exigatis et nobis mittatis per cambium saluas in terra, sub pena soluendi de vestro proprio, exigenda hic a vestris fidejussoribus per dictos quatuor reuisores. Hauemo nuper veduto che bartholomeo lauello. nomine in actis contento. ha deposto coram vicario sale superioris magnifici domini pre-sidentis potestatie janue una appellatione interposita a quadam sententia lata per vicarium consularem caphe in fauorem procuratoris reverendi patris domini episcopi caphensis. que est in detractione de ( 287 ) DOCUMENTI la dignitate et dominio nostro. Propterea hauemo inhibito al dicto vicario in ea non proceda sub pena aureorum mille. Verum acioche la temeritate de chi ha dictato quella appellatione non transeat impunita. sed pena transeat ceteris in exemplum, condemnauimus et condemnamus et multamus illum qui dictam appellationem dictauit in summis viginti quinque, exigendis per vos statim constito vobis quis nam fuerit dictator dicte appellationis, quos exdebitationi massarie applicamus, reseruantes nobis arbitrium majoris condemnationis. habitis a vobis consule, massarijs et domino leonardo vicario, informationibus de quibus infra dicemus. Primum mandamus vobis consuli, massarijs et domino leonardo. designato vicario, quatenus infra dies sex post lectionem presentium sequuturos. habeatis coram vobis procuratorem domini episcopi et ab eo intelligatis acta facta in curia a qua processit dicta sententia, inde videatis appellationem interpositam, et intelligatis quisnam fuit judex, aduocatus vel procurator, aut quisquis sit. qui dictauit dictam appellationem, et constito vobis quis est qui illam dictauit. illum compellatis soluere massarie dictos summos xxv. in quibus illum sub reseruatione nostra pluris condemnamus propter temeritatem suam, qua usus est in detractionem nostre superioritatis. Postremo volumus intelligatis si ille qui eam dictauit est persona simplex et ignara translationis dominij caphe in nos. et sit informata de his que pertinent ad nostrum dominium. vel si sit assueta litigare et prebere patrocinia aliquibus, ita quod merito non possit allegare ignorantiam, et cujus mores et conditiones sint, et quid inueneritis et habueritis de omnibus nos informate. non passuros temeritatem et presumptionem hujusmodi discolorum procedere absque seuera punitione. Data janue mcccclxiiii die m februarij. Segue immediatamente a fol. 5 v. : * MCCCCLXIIII die III februarij. Magnifici domini protectores etc. in integro numero congregati, auditis prestantibus dominis andrea de benigassio et luca de grimaldis.‘sapientibus comperarum. reseruauerunt sibi ipsis arbitrium, quod si intellexerint appellationem, de qua supra, fuisse interpositam ANNO' 1464 ( 288 ) potius per ignorantiam quam per malitiam, eam penam modificare, etsi processerit a persona non ignara domini] et dignitatis ipsorum dominorum protectorum, illam augere. DOCUMENTO DCXXVI. Gli stessi ai sindicatori di CalTa che procedano più severamente contro i discoli e perturbatori. 1164, 3 febbraio ( Litterar. missar. offic. Caffè, ann. 1464-1475 ) (fol. 5 v. ) Protectores etc. Egregijs viris, carissimis nostris, sindicatoribus or-dinarijs caphe. Carissimi, la presuntione irreuerentia et insolentia de alcuni discoli verso li officiali nostri et altri nos concitauerunt nos committere egregio legumdoctori domino leonardo de petrasancta. designato vicario consulare de caffa. proceda contra hujusmodi discoli como importa li demeriti et excessi loro. La qual cossa vi notificamo, cum monitione che de cetero habeati tale animaduersione et maturo examen in le cause, in le quale hauereti a judicare, che se intenda vos haueire ministrato raxone. Nani si aliter a noi constase. sereimo de voi male contenti et prouedereimo contra de voi segondo impor-tase il debito de raxone. nam intentionis nostre est ita prouidere. quod dici possit capham fore templum justitie. Itaque de cetero exerceatis officium vestrum ita quod mereamini commendari, quod predi-cimus vobis, quia de his que vidimus non ita constat. Data janue die m februarij mcccclxiiii. ( 289 ) DOCUMENTI DOCUMENTO DCXXVII. Rimproverano i borghesi di Caffa d’ insubordinazione e d’ insolenza nelle loro lettere, e li ammoniscono a provvedere con calore al bene della loro città. 1464, 3 febbraio (Litterar. miss, olile. Caffè, ann. 1461-1475) (fui. 6) Protectores etc. Nobilibus et egregijs viris, dilectis nostris, burgen-eibus caphe. Dilecti nostri, quanto sia lo errore haueti commisso in lo scriuere vostro et improperare, se non considerasemo procedere ab ignorantia, tale presumptione meriteria corretione degna de memoria, unde est che da undecim anni citra tute le intrate de questa compera habiarno patito de lasciare consumare per salute de quella citate. Ultra ha-biamo facto molti impegnamenti in queste compere per conseruatione de quella. Li denari deputati al desbito assignamo in la dieta salute, et quello sia da fare si fa che non fa signoria del mondo. Et quan-tumuis sian li bisogni, tamen li subditi non patiseno et le intrate non manchano a li signori, conio et li nostri citadini et altri de altre parte lo senteno. Satis siamo admirati de lo vostro scriuere. et voi scriueti corno se fussi li superiori et mandassi a noi le intrate. Propter quod abstineatis vos de cetero non esse ita leues. et non prehendeti tanta licentia, speculati tuti quelli hano mutato dominio comò stano. Considerati insuper che quelli de famagosta li quali jam annis quatuor hano patito obsidione et consumpto fin a la palea, rupti li njuri. decapitati lvii preixi sub fide, et mai non hano voluto separarse da la nostra deuolione. sperando, corno in la gratia de dio sera, in la liberatione. unde veduto tanta constantia et la gente del soldano et li altri se sono leuati da campo. Questo ve dicemo. che voi non haueti exposto per noi tanto che debiati tale improperatione facere, li quali doueti cognoscere esserla più libera gente sia. et cum lo auxilio de dio procedendo le cosse corno speremo, hauereti più dulcedine cha natione sia. Insomma ve- Socicta Ligure. St. Patria. Voi. VII. P. I. jy ANNO I ìli i ( 2‘>0 ) ilereti quello haueiuo ordinato a bene uniuersale de quella citate pelle lettere scripte a li spettabili et egregij consulo, massarij. antiani et officio monete, de li quali ordinamenti vi posseti molto alegrare. et parte se satisfa a le requeste vostre, prouederemo in futuro continue bene. Sed vi dicemo che doueresi esser diligentissimi a saluare la moneta quanto si può. et si expendese tanto parce quanto patissie la conditione de li tempi. Se sereti vigilanti in la amplificatione et augmento de quella citate, sereti quelli li quali principaliter hauereti la utilitate et noi il piacere, et sereti caxione che da ogni parte ve-nirano habitanti in quella citate, la qual cossa augumentera le vostre facultate. Et sforsatiue de leuare susurroni et detractori et seminanti zinzanie et scandali, li quali quanto più haueti de facultate tanto più a voi noceno. Introduceti tute quelle opere sian piene de caritate et de virtute, acioche tale fama augumente quella preclara citate, per la quale noi non mancheremo de fare quanto per la pupilla de li proprij oculi. Non omittemo che a voi est dato carrico de hauere mostrato poco amore a la patria et republica vostra, percioche reueduto per quatro prestanti officiali reuisori de malefacti che in li cartularij de la massaria si troua la moneta molto esser lambudata. non esser reparato a alcuna cossa. de la causione (?) et de la custodia et salute de le munitione seti stati poco amorosi. Propter quod li dicti reuisori jam fecerunt plures condemnationes et prosequuntur officium suum. Data janue die ni februarij mcccclxiiii. DOCUMENTO DCXXVIII. Immunità dal tcrratico concessa all’armeno Cotulsa. • 1464, 3 febbraio (Litt. miss. off. Gaffe, ann. 1404-1475) ( fol. 9 v. ) Protectores etc. volentes benemeritis condignam rependero gratitu-dinem ut sentiant bona opera sua eis proficere, scientes reediflcatio-nem et reparationem domus olim combuste factam per cotulsa ar- ( 291 ) DOCUMENTI menimi eaffensem cedere plurimum decori dicte ciuitatis cade, harum litterarum auctoritate immunem et francum facimus et esse volumus dictum cotulsa in vita sua prò dieta domo a lerratico caffè, mandantes et expresse committentes spectabili et prestantibus viris consuli. massarijs et officio monete caffè, presentibus et futuris, quatenus inuiolabiliter dictam immunitatem obseruent dicto cotulse in vita sua. Data janue mcccclxiiii die m februarij. DOCUMENTO DCXXIX. Rampognano il console di Caffa, Baldassarre D’Oria, di grave nrgligenta nel punire i ladri o malviventi. UC4, 7 febbraio (Litter. miss. off. Caffè, ann. 1464-1475) (fol. IO) Protectores etc. Spectabili et. prestanti viro, carissimo nostro, bar-dasari de auria. consuli caffè. Grandemente, carissime noster, lia minuito quello hauemo sentito la opinione haueuamo de optato regimine de quella nobilissima citate sub regimine vestro et de li vostri consocij. Sperabamus più al vostro tempo relusisse la justitia in quella citate cha fusse stato da magno tempore citra. cum grande amaritudine hauemo sentito lo contrario. de la qual cossa et noi et tuti li citain siamo turbatissimi et amaricatissimi. Hauemo aduisatione per lettere date caffè die xxvn augusti proxime pretèriti, che ante per xx dies incirca e stato rupto lo thimo jeponimi aiegro et arrobate tres apoteche et furato per valuta summorum quingentorum, et che li latri et arrobatori sono stati visti super portam dicti thimi et post mediam noctem intus limites, ct li quali sono stati preisi et incarcerati, et tamen nihil factum est. et he passata questa nephandissima cossa sub scilcntium sino punitione et processu, et cossi sun passati altri furti commissi etiam in quello thinio. Io quale aduisationi tanto.....omnibus ciuihus desiderosi che fuisse fama chaffa----per optimo gouerno de nostri officiali ANNO I4G4 ( 292 ) templum justitie.....molestissime quanto se possa judicare essendo il contrario. Itaque committimus vobis et expresse mandamus, ac egregio legum-doctori domino leonardo vicario consulari quem ad vos mittimus, quatenus sub pena indignationis nostre et vestrarum et suarum fidejussionum. liis visis, si non serano trouati questi furti et maleficij et puniti li latri et malefactori, faciatis vos et ipse vicarius vobiscum inquisitione per ogni processo quantumque aspero, etiam sine solemni-tate juris et capitulorum.... ogni persone cujusuis status, gradus et conditionis culpabile de dicti furti et maleficij et de clii se liauesse indicio di culpa, si che trouati questi latrocinij etiam non obstante . . . processi antefacti. et ita et taliter che li trouati. et faciati tale punitione che sia estremo terrore a malfattori, et fama che la justitia più relucescat in capha cka in alcuna altra parte. Pred icentes vobis che questa casione ha prouocato noi de mandare li noui officiali cum compagnia idonea questo primo tempo, cum comissione se non tro-uerano esser facto questi processi e proueduto per voi. et per lo vicario facto suo debito, procederano ipsi a inquisitione de questi furti, et de altri excessi de li quali siamo aduisati. che sera non solum exemplo sed etiam orrore molto, et voi et ipso vicario sentireti la cassione de la nostra indignatione. Rescribentes nobis. infra duos menses a receptione presentium sequuturos. exequutionem quam feceritis in premissis. Nam si intellexerimus non fuisse factum ut exigit oliìcium vestrum et ipsius vicarij. mittemus alium vicarium obligatum et caffam et alibi..... arbitrio nostro. Data janue mcccclxiiii die vii februarij. Post scripta, hauemo informatione che vi comportati per laudabile forme, de le quale informatione siando in la amaritudine, hauemo et nos et li citadini de le calumnie et infamie.....le quale tanto importano che lo officiale in tempo del quale sien facti hujusmodi delieti. attento che quello resta de alcuna opinione de recuperare la fama a genuesi resta in la opinione et speransa de lo gouerno et stato di san georgio deuerean potius li proprij figioli justitiare cha simile infamia se diuulgasse. siamo più animati de hauerui facto questa commissione, sperando augumentereti la fama vostra, in che vi boriiamo. Data ut supra. ( m ) DOCUMENTI DOCUMENTO DCXXX. I Commettono al vicario consolare di procedere, subito giunto a Calla, ad inquisire e condannare i ladri ecc. 1464, 7 febbraio (Litterar. miss. otT. Caffè, ann. 1464-1475) (fol. io V.) • _ * MCCCCLXIIII die VII februarij. Protectores, etc. Egregio legumdoctori. domino leonardo de petra-sancta. designato vicario consulari caffè. Committimus et in mandatis damus, ultra alias comissiones vobis datas, quoniam post habuimus aduisationem quam intelligetis ex tenore litterarum nostrarum ad spectabilem baldasarem de auria consulem caffè, quarum exemplum inferius transcribi jussimus ut non possitis allegare ignorantiam, quatenus exequamini cum caffam perueneritis contenta in illis, sub pena indignationis nostre, vestrarum fidejussionum et priuationis ab officio, rescribentes nobis infra duos menses qualem executionem feceritis de contentis in ipsis litteris. Jubentes preterea vobis quatenus coram vobis cum caffam perueneritis vocari faciatis baptistam de aiegro, julianum squarsaficum. gregorium de pinu et julianum de fliseo. quibus dicatis nostri parte habere in mandatis a nobis ita agere, quod sentient burgenses nos non passuros male gesta impunita pertransire. et preterea ab ipsis habeatis informationes opportunas super inquisitionem contentorum in ipsis litteris, et inde una cum spectabili bardasare consule agite quod mereamini commendari. Tenor litterarum est talis: Protectores etc. Spectabili etc. Grandemente.... tutto come sopra. ANNO 1464 ( 294 ) DOCUMENTO DCXXXI. Ammettono il nobile Lanzarotto Palma, con un servo di lui, allo stipendio di un sommo mensile in Caffa. 1464, 7 febbraio (Litter. miss. off. Caffè, ann. 1464-1475) (fol. il) * Dicono i Protettori: Aptitudo ac in agibilibus promptitudo nobilis lanzialoti de parma facit ut ipsum et hujusmodi januenses libenter exerceamus in dictione nostra. Itaque etc. Data janue mcccclxiiii die vii februarij. DOCUMENTO DCXXXII. L’Assemblea di s. Giorgio rigetta la proposta di eleggere un console per un anno a vece di tre per ogni triennio. 1464, 4 maggio (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1464-1467) ( fol. 9) ❖ MCCCCLXIIII die veneris IIII maij. Cum viri prestantes marcelinus marrufus. obertus pinelus. teodoru's de fliseo et jacobus de casanoua notarius, referendarij negotiorum caf-fensium. comparuissent coram magnificis dominis protectoribus comperarum sancti georgij. et proposuissent aliqua que ipsis domini protectores jusserunt scripto mandari et presentibus ipsi proponi coram consiliarijs suis et aliquibus vocatis participibus, coram quibus proposita sunt ut infra, et quesita opinione ipsorum : Tenor vero poste talis est: Segnoi. sum staeti da noi meser marcelin marruffo. oberto pinello. teodoro de flisco et jacobo de casanoua. electi per li nostri precessori auditoi et referendari de le cosse de caffa. et han referto quelle adui- ( 295 ) DOCUMENTI sationi che han per lettere, et alcune requeste facte da quelli de caffa a parte de le quae se prouisto. et le informatioin le quae han hauuo de quello serea utile per quella citae. et inter cetera che molti arre-cordam. et elli sum in questa opinion, esser molto utile et necessario per molte raxoin. che se regulasse che ogni anno se mandasse un consolo in caffa. La qual cossa dixen ex nunc porrea hauei principio in la electione faeta de questi trei consoli, cioè che lo primo intrera in consulao. quando usira non reste massar perche molto se degrada, et quello officio de massaria he de benefìcio tanto, che in duoi anni de massaria prhenda utilitate da la massaria che se possia a compara ala expensa et perdition de tempo. Ultra che non seando massar. quelli populi prehenderam grande opiniou non debbia in consulato fare cosse illicite, perche mancherà lo timor a cauno de lamentasse non douendo esser massar. per la qua massaria dixen che se dam fauore de ha-ueire sindicaoi quando exien de consulao et sum sindicae. lo qual fauor mancherà non intrando in massaria. Et dagando bona opinion, lo consolo lo qual hauera questo morso de sindicamento sensa speransa de fauo. sera incitamento a le natioin forestiere, le quale fano bona quella citae per continua frequentation et trafico de mercantia. Et cosi regulando. dixen lo anno venturo se elegerea un consolo lo quale in-trerea in massaria como deuea intrare lo consolo chi uscirea. et serea semper un consolo et duoi massarij. et ogni anno se manderea de chi un consolo che serea grande conforto a quelli populi, et semper se regulerea et prouereiua in tuto quello che bisognasse, la quale cossa non si po fare quando se sta trei anni a mandare li consuli. Sum presenti li dicti auditoi et referendari se volen zunzere o mand (manco) leuen su. et arecorden et corresen unde pare a elli. Noi non hauemo vosuo deliberar alcuna cossa sensa lo consegio vostro, perche ve pregamo aregorde li vostri sauij parèi. et segondo se delibererà, se exeguira. Preterea li dicti quatuor dixen hauei faeto lo suo officio longo tempo. A requeren faciamo de altri electoin. a li quae aregordan se daghe balia de poei deliberar in quelle cosse segundo la importantia de quelle, a ciò che manche questa fatica de referir et informar et attende la nostra deliberation. Ben dixen che quamuis quelli habian balia, tamen non prehenderean carrico sensa auctoritate de lo officio. Circa la qual requesta pregamo piaxeue de arecorda quello ve occorre de fa. et quello se delibererà, se exeguira. Ceterum perche molte tìae sum staeti da noi li officiali de quelle ANNO 1464 ( 296 ) parte de caiTa. li quae sum staeti eleeti segundo la regula de li ccc. j»er un anno, li quae se lamentan ehe per la longa distantia et grande expense et periculi he quasi erudelitae non sian tractae eom<> li pre-cessoi. la quar cossa noi non possamo fa. perciò ehe quando quelli sum staeti eleeti. he staeto daeto balia a li o:tleij per consegio de ccc participi, non postando fare altro, la ele tion de questi noui officiali he laeta per la torma de li lx et secundo la regula. Propter quod demandarne la opinion vostra, se a voi par de deliherar che lo consegio de li ccc taciamn demanda, et coram ipsis se facia la dieta requesta. ìsuper quibus quesita opinione nonnullorum, et primo videlicet super prima videlicet (»xxxu affirmat i ui. Verum quia franciscus de furnarijs reprobauit annui requisitioni officialium, sua opinio obti-nuit. quare r manet res in suo statu primeuo. qui est electionis unius anni tantum, et sic publicatum est mandato officij »n integro numero congregati. Postremo exposuit egregius anioni us de iugimbertis prior dominorum mi reuisorum. in presentia et de voluntate suorum collegarum, se rediuisso cartularia massarie caffè. in quibus iuuenerunt aliqua commissa indebite que per ipsos punientur, aliqua esse que non possunt hic exclarari ita clare quemadmodum ipsis videtur justum ad ferendam sententiam, et cogitasse inuenire personam aptam que cum instructione danda per ipsos in caffa ea agat que agenda eruni ad declarationem veritatis. Verum illam personam non con te ni ari de premio quinte partis, propterea necessarium fore dare arbitrium magnifico officio sancti georgij dandi sibi ultra quintam partem, ui esi premium ipsorum mi reuisorum. taxatum illud quod videbitur dicio officio. Prc-tcrea pro utilitate comperarum reformandas esse aliquas regulam, per mittentes abenas officialibus faciliores quam conuenit bono comperarum. Propler quod laudauit committi illas reformari aliquibus prudentibus viris, reformaturis prout judicauerint bono comperarum et caffè ei illarum partium conuenire. Super quibus rogatus fuit clarus legumdoctor dominus nicolaus de nigro dicerc suam opinionem. Is ver > dominus nicolaus laudauit. et de elerfionc persone et taxatione premij pluris ei paucioris ejus ANNO 1464 ( 298 ) quod requiritur, dari arbitrium magnifico officio sancti georgij. de persona vero dari etiam arbitrium dicto officio reformaturo, ut prudentie prefati officij videbitur. Que sententia preualuit. inuentis calculis albis affirmatiuis c entum nonaginta, et nigris reprobatiuis xxxxnouem. V DOCUMENTO DCXXXIY. Protettori annunziano agli ufficiali di Gaffa il nuovo dominio in Genova del duca di Milano, ed il prossimo invio dei consoli ciotti. 1464 , -24 maggio (Litt. miss. off. Gaffe, ann. 1-461-1175) (fol. 11 «.) Protectores etc. Spectabili, prestantibus et egregijs viris, consuli, massarijs et prouisoribus caffè. Carissimi, per diuina prouidentia a la quale semper hauemo gratia, il dominio de questa inclita cita de voluntade de li citadini est transferto in lo illustrissimo et potentissimo signore duca di milano. il quale ha tuti li nostri priuilegij non solum confirmato sed etiam augmentato. a quello tenda al bene de queste compere ha dimostrato grande affectione. Similiter in tuto quello concerne il bene de questa citate pacifico et utilitate de li citadini ha dimostrato singulare amore, adeo che pare la citate et li citadini prhendere grande recreatione, et tale che già se adrissan a fabricare de naue et fare quello est de multi trafìchi et auiamenti. si che annuente deo se mandera per lo mundo li genueisi hauere reintegrato le cosse sue. Quia la dispositione de li citadini concorre in quella del prefato illustrissimo signore, il quale attende ala gloria de questa citate, et molte cosse se agitano per le quale mediante gratia diuina se jubilera et in Ade et in facultate solite. Castelleto est obsesso, et lo prefato illustrissimo signore ha facto ponere tale instrumenti ala expugnatione, che est opinione corno se principiera de usare dicti instrumenti, che sera presto debiam prhendere partito. Se accelera la expeditione de li consuli, massarij officiali, et altri mandamo segondo haueti scripto, per li quali inten- ( 299 ) DOCUMENTI dereti abunde ogni cossa et intendereti esser prouisto a bisogni. Non , hauemo voluto che loise caualorto vegna vacuo de nostre lettere, per che breuiter scriuemo. attendendo scriuere ad plenum per altri et per li dicti officiali. Data janue mcccclxiiii die xxmi maij. Auizandoui che per gratia de dio et del prefato illustrissimo nostro signore haueremo paxe cum ogni natione, et le cosse de corsica bene terminerano. Lo ambasciatore de quella citate ne est stato dinanti. il quale spaiheremo cum li consuli et certi compagni et etiam li maistri de antellamo. et questa sia lettera a tuta la uniuersitate de quella citate. Data ut supra. DOCUMENTO DCXXXV. Patente di sottoscrivano della curia di Caffa pur un anno, data a Lodisio Cavai orto, dopo Battista Rapallo. -1464, 23 maggio ( Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) (fol. 99 v.) Formolo, consueta, ma senza la ritenuto. Data janue mcccclxiiii die xxv maij. DOCUMENTO DCXXXVI. Che il nobile Lanzarotto Palina, venuto da Caffa in Genova con importanti lettere del console, sia ammesso al suo ritorno al primo idoneo uflìcìo vacante, e frattanto allo stipendio, lui e il suo servo, di un sommo mensile. 4464, 8 gnigno (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) (fol. 89«.) Sono due atti sotto la stessa data, ma il primo non è completo ed è poi inchiuso nel secondo. Data janue mcccclxiiii die vm junij. ANNO 1464 ( 300 ) DOCUMENTO DCXXXVII. Patente di scrivano della masseria di Gaffa per tredici mesi, data al notaio Antonio Bozzolo, dopo Cristoforo Canevari. 1464, 2! giugno (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) ( fol. 100 ) Formola, ritenuta, cauzione e revisione dei libri, come sopra. Data janue mcccclxiiii die xxi junij. DOCUMENTO DCXXXVIII. Decreto di provvisione d’un sommo mensile a molti artefici genovesi, inviati a Caffa. 1464, 22 giugno (Litt. miss, offic. Caffè, ann. 1464-1475) ( fol. 1-2 ) Protectores etc. Spectabili, egregijs et prudentibus viris, consuli, massarijs et prouisoribus ac officio monete caffè, dilectis nostris, salutem. Cupientes glomerationem januensium artificum in illa ciuitate. elegimus ad prouisionem ipsius ciuitatis videlicet summi unius mensualis. ut alijs dari solet, georgium galetum textorem cingulorum siue cin-torum. Itaque volumus et mandamus vobis quatenus visis presentibus ipsum georgium acceptetis ad dictum stipendium et ipsum scribi faciatis, ad dictam prouisionem unius summi mensualis. ut dictum est. de qua prouisione et stipendio sibi respondeatis et responderi faciatis sicut alijs scriptis ad hujusmodi stipendinm. ita tamen quod teneatur subire angarias et perangarias caffenses. ut alij scripti ad hujusmodi stipendium, et' parere mandatis consulis et prouisorum. Ceterum co- ( 301 ) DOCUMENTI mittimus vobis quatenus unum ex inutilioribus cassetis loco dicti georgij. Data janue xxn junij mcccclxiiii. Segue: Similes facte fuerunt blasio de monleone seaterio. Similes facte fuerunt leonardo galeto magistro cintorum. Similes facte fuerunt desiderio de magdalena. Similes facte fuerunt lazaro de axereto. genexio de axereto et jobanni baptiste de pulcifera. Similes facte fuerunt thome de airolo calsolario. Similes facte fuerunt franco de quiliano. Similes facte fuerunt gaspari de amigdola q. bartkolomei. Similes facte fuerunt jacobo de serauale barberio. Similes facte fuerunt bartholomeo de monteacuto cordoanerio. Similes facte fuerunt jobanni trauersagno. Similes facte fuerunt baptiste de viali .. ponerio. Item facte sunt alie lansaloto vederio magistro vitrorum cum duobus filijs. ut sequitur (sic). Item johanni de turrilia. Item ansaldo de micono cum uno famulo. Item juliano de pontema. Item bertino de semino. Item petro de axereto fabro. Item die xii octobris similes facte sunt marco de recco seaterio. Item die xvn octobris similes facte sunt antonio de canali calsolario q. augustini. Item similes facte sunt jacobo caluo oliuerij. Item similes facte sunt antonio lomelino francisci. Item similes facte sunt baptiste de castellatio pellipario. Item similes facte sunt magistro franco de finario barberio. cum tebaldo ejus nepote. Item similes facte sunt francisco et melchioni da passano. Item similes facte sunt barnabe de telia fabro, cum salario asperorum centum pro primis sex mensibus, et (Initis sex mensibus cum salario summi unius. Item similes facte fuerunt baptiste et francisco de castelatio. Item similes facte fuerunt johanni christofero de santo romulo. et guilelmo bonino. ANNO I404 ( 302 ) Item jeronimo de dulcino et jaliano de finario. Similes facte fuerunt christofero de pasagio. Similes facte fuerunt francisco magistri badi de luca, et similes simoni de saulo. Similes facte fuerunt jacobo de bem. michaeli manurio (?) de uuoda et ambrosio de rusiliono. Similes facte fuerunt francisco de amigdola fabro. Item juliano de fossatelo. Item bartholomeo de neapoli barberio. francisco de burgo et johanni de camblaxio. Item johanni de strupa furnario. Item johanni antonio de saulo. cum salario asperorum c prò anno uno. et {sic) ipsi simoni. DOCUMENTO DCXXXIX. Lo stosso per Ansaldo Migone orefice. U64, 28 giugno ( Litt. miss, offic. Caffè, ann. 1404-1475) (fol. 12 v.) Protectores etc. Spectato et prestantibus viris. consuli, massarijs et prouisoribus. et officio monete, preclare ciuitatis caffè, salutem. Cupientes glomerationem etc conduximus ad stipendium mensuale summi unius dilectum nostrum ansaldum de micono fabrum aurificum et idoneum ad cecam quotiens expediet ac probum in alijs negotijs. cum uno famulo idoneo cum stipendio dicti summi mensualis. ita quod pro se et famulo, qui sit idoneus, habeat summos duos. Itaque mandamus vobis quatenus his visis eundem ansaldum cum dicto famulo, qui sit idoneus, scribi faciatis ad dictum stipendium mensuale. a quo non possit remoueri nisi de mandato nostro etc. sed non mitti ad alia loca nostre ditionis nisi in beneplacito suo. Data janue mcccclxiiii die xxviii junij. \ ( m ) DOCUMENTI DOCUMENTO DCXL. Lo stesso por Lanzarotto Vederio, di Altare, vetraio, c suoi figli. HG4, 28 giugno (Litt. miss, oflìc. Cade, ann. 1464-1475) (fol. 12 v.) Protectores etc. Spectato et prestantibus viris etc., come sopra. Quo magis cupimus amplitudinem ipsius ciuitatis. eo libentius ad illam mittere curamus artifices diuersarum artium que cessure sint beneficio commodo et utilitati ipsius ciuitatis. Itaque conduximus stipendio summi mensualis lansalotum vederium de aitali magistrum vitrorum, sufficientem plurimum in arte sua. et idoneum custodie et defensioni illius ciuitatis. et bartolomeum et johannem baptistam filios suos probos et idoneos, cum stipendio summi unius in mense pro singulo, incipiendo cum aplicuerint caffam et scripti erunt. Mandamus, igitur vobis quatenus etc. Quorum loco tres ex illis qui minus utiles sint scripti ad dictum stipendium cassate omnino, ne augeatur numerus designatus in instructione data prestantibus viris gregorio de reza et collegis, nec amoueantur nisi subsistente legitima causa per totum tempus dictorum gregorij et collegarum, et cedente ipsorum magisterio utilitati ipsius ciuitatis non amoueantur ètiam post. Verum quia assertum est. ipsi lansaloto pro ea arte que profutura plurimum est illi ciuitati. opus esset ultra filios habere secum hominem unum edoctum in illo magisterio, quem dixit se ex aitale ducturum, relinquimus discretioni vestre quod si cognoueritis illum esse sibi necessarium. et artem suam tantum proficere ciuitati- quod utile sit dare stipendium mensuale summi dicto homini quem ex his partibus duxerit, illum scribi facere possitis, sed aduertatis quod si ita non esset, ascriberetur vobis minus quam recte fuisset factum. Data janue mcccclxiiii die xxviji junij. ANNO I404 ( 304 ) DOCUMENTO DCXLI. Statuiscono valide le deliberazioni prese ila qualsiasi numero di Protettori presenti, duranti' la peste. 1464, 2 luglio. (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1464-1467) ( fol. 19 «.) * MCCCCLXIIII die li julij. Magnifici domini protectores etc in septimo numero congregati, absente tantummodo nobili alexandro spinula, animaduertentes quanta trepidatio pauorque inuaserit ciues ex contagione pestis que in ciui-tate est. propter quod difficilima est ipsorum congregatio et fortasse quod deus prohibeat esset impossibilis, decreuerunt et deliberauerunt quod expediantur littere consulum et officialium caffè. Preterea quod occurrente aliqua re digna deliberatione et seu prouisione ipsorum dominorum protectorum, seu deliberatione sua (s£c) ea fieri debeat et siue adsint sex siue quinque siue quatuor siue tres et ad ultimum duo. id fieri et exequi debeat quod j usserint 'illi qui ex ipso numero haberi potuerunt, quibus dant arbitrium expendendi de pecunia comperarum in casibus arduis usque in ducatos ducentos secundum quod casi exegerint, inuentis omnibus septem calculis albis affirmatiuis. DOCUMENTO DCXLII. Discussione sul modo di provvedere alla vacanza del seggio consolare di Caffa, in occasione di morte dei titolari. 1464, 22 ottobre (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1464-1467) (fol. 29) ❖ MCCCCLXIIII die XXII octobris. Cum propter discrimen ortum in caffa mortuo quondam nobili bar-dasare in officio consulatus in electione successoris, proponente ( 305 ) DOCUMENTI ralTaele de montcrubeo altero raassario eligi debere alterum massariorum tanquam approbatorum in janua. e contrario repugnantibus aliquibus januensibus. qui protestati sunt se non habituros aliquem eligendum consulem nisi eligatur de colore... (sic) consulis prius defuncti ut disponitur virtute regule, contradicentibus massarijs locum esse debere regule cum tunc non mittebatur nisi unus consul et postea aliter dispositum fuit, ex hujusmodi altercatione discrimen ortum est et electus fuit dictus raffael: Cumque magnificum officium sancti georgij prouiderit punitioni illorum qui discoli fuerunt, et etiam si accideret casus nouis consulibus, propterea congregati centum septuaginta octo participibus, quesiuit ab eis consilium pro-uisi'onis future, ne si casus accideret scandalum oriatur, et proposita hac materia coram ipsis, rogatus est bartholomeus imperialis: (sic) phatus est se imperitum esse rerum illarum, et tamen iterum rogatus dicere sententiam suam laudauit seruari regulam, et ubi tunc temporis non reperiretur idoneus illius coloris, seruari prout videbitur officio regulare in illo casu. Matheus de flisco accersitus dicere suam opinionem phatus est. se optare quod ciues intelligerent quanti facienda est ciuitas illa, profecto de ea maxima haberetur cura, ut ergo non interueniat de cetero hujusmodi inconueniens laudauit seruari regulam, si idoneus aderit in caffa. adueniente casu, de illo colore, si secus eligi de alio colore idoneum per officia et eos qui vocandi erunt pro dicta electione. Dominus franciscus de mar-chisio rogatus dicere suam sententiam, premisso conceptu vocationis ex eo quod fuerit caffa. et informatus sit de his que facta sunt in simili casu, quem vidit in quatuor menses locum habere mortuis duobus consulibus, respondendo ad quesitum laudauit accidente casu et superstitibus duobus ex consulibus in janua electis, defuncto siue secundo siue tertio succedat illi mortuo ille qui precesserit. cujus scilicet sindicamenta perfecta erunt, qui electus ilico teneatur aduisare officium de sua electione. Defunctis autem, si casus accideret, omnibus consulibus ex janua missis, laudauit electio fleri per officia et vocandos hujusmodi electioni, seruato colore, in quantum idoneus reperiatur decernendus per absolutionem calculorum, ut mos est. trium ex quatuor partibus interuenientium dicte electioni, et ubi non inuentus fuerit idoneus decernendus ut supra, eligatur de alio colore idoneus, in qua electione concurrant tres ex quatuor partes ut supra, et qui electus statim aduisare debeat officium. Jeronimus de senarega laudauit seruari Società Ligure. SI. Patria. Voi. VII. P. I. 2U ANNO 1464 ( 306 ) regulam. Marcus ile auria laudauit opinionem domini francisci de mar-chisio. cum additione quod defuncto ultimo seruetur regula. Jacobus de guizo laudauit remitti arbitrium magnifico officio, qui intellecta opinione preloquutorum et aliorum de quibus videbitur ipsi officio, in hac materia maturam deliberationem capiat et ordinet sicut . . . in prudentia dominorum protectorum. Teodorus de llisco idem. Dominicus de prementorio approbando opinionem jacobi de guizo dixit se non dicturum ea que sibi occurrunt pro informatione pro presenti. Antonius de casana ut dominus franciscus de marchisio. Dominus an-dreas de benigassio laudauit adueniente casu eligi consulem seruato colore, et ita deliberari quod electio flat absque scandalo et colores seruentur. Nicolaus de furnarijs laudauit adueniente casu eligi alium de colore premortui. ut intelligatur debere obedire cuicumque eligendo ubi sit de colore premortui consulis. Cum autem videretur regulam condendam in ista materia bene examinandam et ruminandam esse, preualuit sententia remittendi arbitrium officio, quod auditis illis qui preloquuti sunt et alijs audiendis, statuat et ordinet regulam seruandam de cetero in hujusmodi casu, inuentis calculis albis affirmatiuis centum et quadraginta uno. nigris vero reprobatiuis triginta septem. * MCCCCLXIIII die merourij ultimo octobris. Magnifici domini protectores etc. in integro numero congregati, et quorum qui his affuerunt nomina sunt hec: DOCUMENTO DCXLIII. Elezione dei Protettori pel venturo anno 1465. 1464, 30 ottobre (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1464-1467) (fol. 31) D. Pancratius gentilis prior Baptista de albara Jacobus de axereto faber Bardasar lomelinus Bendinelus sauli •^Alexander spinula et Saluagius de viualdis loco antonij de platono Bardasar adurnus ( m ) DOCUMENTI Hortati et in concione celebri et extra procedant ad electionem suorum successorum ex causis legitimis et urgentibus, in obseruatio-nem et pro exequtione noue regule, vocari fecerunt lxiiii participes acoloritos. Quibus congregatis in camera magna residentie. eo-rumque nominibus et cognominibus descriptis in sexaginta mi cedulis ipsisque positis in ini saculis. et ex ipsis sortitione precedente extractis infrascriptis triginta duobus acoloritis: Quorum nomina sunt hec: Petrus spinula q. luce Gaspar cataneus Galeotus centurionus Ambrosius pinellus Jacobus cigalla Enricus squarsaflcus Nicolaus italianus Marcus grillus Lucianus de grimaldis Franciscus saluaigus Theodorus de flisco Marcus de marinis Gaspar gentilis olim falamonica Paulus baptista caluus Oarolus lomelinus q. sorleonis Benedictus de nigro Manfredus de francis Dominicus de prementorio Paulus justinianus Petrus scalia Bartholomeus sauli Dominicus de roncho . Antonius de ingimberti« Nicolaus de varisio Jeronimus stella notarius Johannes maniauaca Urbanus jocia Nicolaus garumberius Dominicus de oliua Bartholomeus de leuanto q. L. Gotifredus de albario et Johannes de bartholomeo. Qui triginta duo participes congregati in camera magna solite residentie magnifici officij sancti georgij. intellecta continentia regule ipsius magnifici officij sancti georgij. de mandato suo delato eis juramento. jurauerunt. bene et fideliter procedere ad electionem protectorum comperarum sancti georgij anni de mcccclxv juxta formam regule antiquioris, seruata noua forma respectu participationis. Qui triginta duo. seces'sis dominis protectoribus anni presentis. solum ipsis triginta duobus cum scribis in conelaui remanentibus, procedentes ad denominationem eorum quos arbitrantur aptos esse ad officium sancti georgij. absoluentes se ad calculos albos et nigros, in dei nomine elegerunt infrascriptos octo protectores et officium sancti georgij anni ANNO 1464 ( 308 ) proxime venturi de mcccclxv cum balia dicto officio attributa. Quorum nomina sunt hec: Jacobus de auria q. dominici (s/o) barth. Benedictus saluaigus Matheus de disco Bartholomeus italianus Baptista justinianus q. johan. Christoforus de podio Antonius de casana e t Raffael de andora. DOCUMENTO DCXLIV. Rimbrotti dei Protettori a! vicario consolare di Caffa, Leonardo Guiraldi , circa uu appellazione. 1464, 7 novembre (Litt. miss, offic. Caffè , ann. 1464-1475) (fol. 13) Protectores etc. Spectato et egregi]'s viris. gregorio de reza consuli, et domino leonardo de guirardis. vicario consulari caffè, carissimis nostris. Miramur vos dominum leonardum vicarium obscure intellexisse litteras et commissionem exigeretis a dictatore illius appellationis interposite per bartholomeum lauellum procuratorem etc. a sententia lata in fauorem procuratoris episcopalis caffè, a qua appellatum est ad unum ex judicibus de collegio in detractionem dignitatis et supe-rioritatis nostre, et excusationem affertis vidisse originale, quo non constat fuisse appellatum ad dominum vicarium potèstatie janue. Credebamus intelligeretis perinde esse, quoad dedecus nostre superiori-tatis. ad unum ex judicibus de collegio, quod licebat ante translationem dominij in nos que nemini occulta est. ac si dixisset ad dominum vicarium. Debeatis scire quod appellationes que interponuntur ad unum * ( 309 ) DOCUMENTI ex judicibus de collegio presentantur coram altero vicariorum spectabilis domini potestatis janue. et inde committitur uni judici, sicut disponitur ex forma capituli. Et propterea si scriptum est quod appellatio delata esset ad dominum vicarium, verum fuit, et proinde puniendus est dictator ita pro appellatione ad unum ex judicibus de collegio, sicut ad dominum vicarium dicte curie potestatie janue. Quare mandamus vobis ambobus, quatenus si hactenus vos vicarie non curastis scire dictatorem, curetis, sub pena dupli ah utroque vestrum exigenda, intelligere quisnam fuerit dictator, et ab illo exigite penam commissam alijs nostris litteris anno presenti die m februarij. quas omnino exequamini. rescribentes nobis ut feceritis in premissis. Data janue mcccclxiiii die vn nouembris. DOCUMENTO DCXLV. Disposizioni rigorose contro i ladri. 14 o ì, 7 novembre (Litt. miss, offlc. Caffè, ann. 14G4-1475) (fol. 13 v.) Protectores etc. Spectabili et egregijs viris, consuli, massarijs et prouisoribus caffè, vicario consulari, consilio antianorum et officio monete caffè, carissimis nostris. Venimus in admirationem, carissimi nostri, a pauco tempore citra fuisse commissa furta in illa ciuitate tot quot scripta fuerunt, et quod ita negligenter actum sit. quod seueritate penarum purgata non sit ciuitas illa hujusmodi sceleratis hominibus, miramurque vehementer et ultra quam credi potest, quod quispiam ausus fuerit defendere aliquem furem cum subterfugijs ratiocinandi pecuniam ad cursum cam-biorum. et quod furta non ascenderunt ad illam summam .dispositam a capitulo janue.- Profecto si quis presumpserit fures, defendere, incurret indignationem nostram. Scripsimus sepissime nihil esse qued magis cupiamus, quam quod ciuitas illa adeo recte et rite gubernetur, quod etiam patentibus hostijs nemo audeat neque etiam in via publica neque in occulto aliquid mali committere, sed predicetur caffam * ANNO 1464 ( 310 ) esse templum justitie et tutissimum locum et portum omnibus in ea degentibus et venientibus ad illam ac in ea frequentantibus. Itaque primum approbantes omnem processum et exequutionem etiam ultimi supplici) factam contra quemcumque repertum furem, etiam si non ascenderent furta summam dispositam a capitulo, jubemus et mandamus vobis consulibus et vicario, quatenus procedatis diligentissime contra fures et malefactores usque ad ultimum supplicium inclusiue. etiam si furta non ascenderent summam asperorum trium milium, procedentes contra quoscumque inueneritis culpabiles etiam infradictam summam, prout videbitur vobis conuenire terrori hujusmodi malefactorum et purgationi talium detrahentium regimini et guberno illius ciuitatis. quod super omnia optamus adeo laudabile esset, quod predi-cetur ut supra, nec audeant sindicatores cuipiam prebere audientiam cuicumque volenti accusationem porrigere de hujusmodi condemnationibus corporalibus procedentibus a furtis, sub pena indignationis nostre. pene corporalis et pecuniarum nostro arbitrio. Et ne quis pre-tendat ignorantiam hujus nostre commissionis, id per preconem diuul-getis: qualiter datum est arbitrium vobis contra fures infra summam a capitulo dispositam, quare caueat sibi quisquam non furari. Data ut supra mcccclxiiii die vii nouembris. DOCUMENTO DCXLYI. Nicolò Tarigo eletto cavaliere del console di Caffa. 1464, 23 novembre (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) (fol. 41 v.) * MCCCCLXIIII die XXIII nouembris. Christoferus campanarius. gabriel gurretus q. bartholomei. nico-laus de mulasana q. nicolai et augustinus de passano q. johannis. accepto corporali juramento testificati sunt nicolaum tarigum electum esse per dictum gregorium de reza consulem caualerium suum. et cum eo profectum esse caffam. ( 8H ) DOCDMENTI DOCUMENTO DCXLVII. Decreto in favore della famiglia del Tango suddetto. 1464, 23 novembre (Neg. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) (fol. 41 v.) * Die ea. Magnifici domini protectores etc. in legitimo numero congregati, intellecta requisitione coram eis facta ex parte propinquorum nicolai tarigi. continente quod cum dictus nicolaus profectus sit caualerius spectati gregorij de reza consulis caffè ad dictam ciuitatem. equum est ipsi seruetur decretum conditum in fauorem officialium qui molestari non possint, ut in decreto continetur, et propterea requirentium fieri intimationem talem qualem conuenit ne molestetur familia sua: Constito eis dictum nicolaum profectum esse ut supra, fidem faciunt omnibus magistratibus ad quos hujusmodi intimatio producta fuerit, quemadmodum dictus nicolaus profectus est caffam caualerius ejusdem gregorij consulis, et propterea hortantur eos magistratus ad quos producta fuerit dicta intimatio, quatenus decretum excelsi communis janue conditum pro officialibus extra januam destinatis seruent agentibus pro dicto nicolao. quandoquidem translatio dominij caffè et aliorum locorum maris politici in magistratum comperarum sancti georgij facta sit cum priuilegijs prerogatiuis et ea jurisdictione quam habet excelsum commune janue etc. ut in contractu celebrato de dicta translatione continetur. ANNO 1464 ( 312 ) DOCUMENTO DCXLVIII. Deputazione di quattro cittadini a rivedere i conti d’amministrazione di Caffa, Famagosta, Corsica ecc. 1464, 24 novembre (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1464-1467) (fol. 33) * MCCCCLXIIII die XXIIII nouembris. et fuit die mercurij XXI nouembris (sic). Magnitiei domini protectores etc. in integro numero congregati, ani-maduertentes pro exequutione celebris deliberationis facte in magna concione participum dictarum comperarum. fuisse electum et constitutum officium quatuor reuisorum cartulariorum massariarum et rationum spectantium ad dictas comperas. cum ampla balia, ut in actis cancellarie ipsorum continetur: Verum cum plura emergant quibus ipsi domini protectores vacare nequeunt, et quibus utilius et diligentius vacare poterit dictum officium, cujus proprium est vacare etiam ad ea que inferius declarantur, et ne possit opponi contra baliam suam vel allegari illam deficere in aliqua parte circa ea que inferius continentur: Ad tollendam igitur omnem dubitationem et oppositionem quam queuis persona allegare vellet, confisi vehementer de peritia nobilium et egregiorum virorum antonij de ingimbertis. therami spinule. philippi de bonauera et pauli lomelini q. baptiste. surrogati loco nobilis antonij de grimaldis pro publicis negotijs legati ad regem tunetis. omni modo via etc. constituerunt et constituunt ipsos quatuor reuisores magistratum ad liquidandum et decernendum omnes qui sunt et restant seu apparent creditores et esse debent debitores dictarum massariarum in cartularijs massariarum famaguste caphe et aliorum locorum Submissorum comperis sancti georgij. nec non insule corsice. et seu sunt creditores non veri, et ad exigendum exigi mandandum habendum et recuperandum ab ipsis debitoribus et in bonis ipsorum, et ab omnibus debitoribus dictarum massariarum et a quibuscumque debitoribus debitorum suorum, et etiam a quibuscumque, contra quos virtute priuilegiorum suorum et ratione potioritatis quam habent com- ( 313 ) DOCUMENTI pere agi possit, omnes et singulas pecuniarum quantitates quas compere habere et recipere debent et possunt pro et occasione dictarum massariarum et dependentium ab eis. liquidandi et decernendi per ipsos egregios reuisores. Ita tamen quod quicquid exigetur perueniat in ipsos dominos protectores. daturos ipsi quintam partem ejus quod exegerint, ut de alijs ordinatum est. pro ipsorum salario premio et mercede. Dantes eisdem dominis mi reuisoribus contra dictos debitores et debitores debitorum et bona ipsorum, nec non contra quoscumque debitores contra quos agi possit virtute privilegiorum dictarum comperarum. et ratione pot.io-ritatis ipsarum comperarum. in predictis et circa predicta et in dependentibus emergentibus et connexis ab eis. eam potestatem et baliam quam habent ipsi domini protectores, tam in cognoscendo declarando judicando condemnando, quam in exigendo et in ceteris necessarijs et oportunis pro omni exequutione reali et personali facienda, ita ut ipsi domini reuisores in predictis et circa predicta agere possunt quomo-dolibet. sub reseruatione semper superioritatis et appellationis et reclamationis cujuscumque volentis appellare et reclamare ab ipsorum dominorum reuisorum sententijs condemnationibus processibus et exe-quutionibus ad ipsos dominos protectores, qui in seipsos reseruant, jus superioritatis et appellationis reclamationis et annulationis modificationis et reformationis cujuscumque sententie condemnationis declamationis et processus per eosdem dominos reuisores faciendorum, pro ut et sicut videbitur ipsis dominis protectoribus. DOCUMENTO DCXLIX. « Nuovo magistrato pel giudizio del rame catturato da Mai tino Voltaggio. 4 464, 26 novembre (Neg. gest. off. s. Georg, ann. 1463-1467) (fol. 04) * Die lune XXVI nouembris MCCCCLXIIII. Magnifici domini protectores etc. anni presentis. in legitimo numero congregati, auditis sepenumero viris egregijs francisco rege et mar- wni) 146 i ( 316 ) additione sino die. Queste cosse sono che desiderarne, si lubriche in quella citate la cisterna in quello loco ubi si fare possa più capace, in la qual cossa ve incaricamo quanto cum il calamo si po scriuore. et la moneta la quale he in massaria omnino exigatis et se conuerta in quella fabrica cossi corno proceden de denari habiti pro ipsa fabrica. Nunc vi mandiamo incluse lottere di cambio in rafaelo de monterubeo et guerardo lomelino de sommi decemotto et quarti m. Ii quali omnino procurati de hauere. et erogatili in ipsa fabrica, nec in alium usum sub pena de excommunicatione se possiano conuertere. quelli se hauerano si manderano. voi haueti maistro johanne. faciati che ha-beati honore, como speremo in diligentia et prudentia vestra, et operati li reuerendi episcopi et cauno apto a animare et disponere cauno a adjutare questa utilissima opera uniuersaliter a cauno poseno faciliter ihtendere quelli hurgheixi li animi nostri esser tutti a amplitudine de quella citate et non a cattarne denari, li quali già tot annis le intrate de queste compere permetemo se fundan in bene de ipsa citate corno hano facto li nostri precessori, pensiamo et dispositione et majore comoditate hauereti. faciati corno speremo, et de quello fareti aduisatione. Et aduisatione de la venditione de lo Gabelle et de tuta la intrata et usita de ipsa ciuitate. et teneti quella purgata da ladri et malfaetori. et a la justitia siati ita prompti che non sia alcuna occaxione de calumnia vostra ni del vicario, neque etiam de altri officiali. Atragcruo genoueixi quanti possiamo acioche siati più acora-pagnati. regulati che quelli reteneti a soldo sian homini possiati exercere fldeliter a bisogni. Data janue mcccclxiiii die xxim decembris. Quanto potereti curati in tempo che sia in quella citate grande aceruo de milij et de victualie. Data ut supra. Rescribite nobis si habuistis pecunias mutuatas per nos vicario, episcopis catTensi et ciinbalensi et alijs. ut vobis scripsimus. Seguono le lettere di cambio ai due banchieri q iti sopra nominati: r hmino la stessa data 21 dicembre. I IST DICE DELLE MATERIE CONTENUTE IN QUESTO FASCICOLO Seguito del Codice diplomatico delle Colonie Tauro-Liguri , durante la signoria dell’ Uflìcio di s. Giorgio (mccccliii-mcccclxxv), ordinato cd illustrato dal socio P. Amedeo Vigna. Anno mcccclx. Esposizione storica degli avvenimenti • . Pag. 9 Documenti ....... Anno mcccclxi. ' y> 29 Esposizione storica degli avvenimenti • 97 105 • Anno mcccclxii. Esposizione storica degli avvenimenti • » 131 Documenti...... * • » 151 Anno mcccclxiii. Esposizione storica degli avvenimenti - » 163 177 Anno mcccclxiiii. Esposizione storica degli avvenimenti • * 231 269 AVVERTENZA A motivo della gran copia dei documenti destinali a comporre il Codice, il presente volume si è diviso in due parti. ATTI DELLA SOCIETÀ LIGURE DI STORIA PATRIA VOLUME VII. - PARTE I. - FASCICOLO II. GENOVA TIPOGRAFIA DEL R. I. DE SORDO-MUTI MDCCCLXXll - - _ _ ANNO MCCCCLXV STORIA E DOCUMENTI Società Ligure. St. Patria. Voi. VII. V. I. 21 A. ESPOSIZIONE STORICA DEGLI AVVENIMENTI I. Morto, come dicemmo, Pio II ai 14 agosto 1464 in Ancona, i cardinali raccolti a conclave in Roma elessero pontefice il veneziano Pietro Barbo, prelato per ingegno e grandezza di animo non comparabile al predecessore. Non è quindi a stupire se P impresa d’Oriente, sospesa dapprima e abbandonata di poi, si sciogliesse in fumo, meno le ingenti spese d’apparecchi guerreschi, per cui n’andò smunto Perario papale e il popolo cristiano. I genovesi adunque diedero nel segno avvisando che nè il duca di Borgogna, nè le altre Potenze sarebbero accorse al diffinitivo appello, malgrado le belle e iterate promesse, ed una siffatta guerra in nulla approderebbe ai loro interessi nel Levante. Il sapersi pertanto eh’ eglino congiunte non avevano le armi alla sacra crociata, li fe’-arditi ad implorare una grazia dal Sultano, cui stimavano a questo titolo meno avverso, se non ANNO 1465 ( 320 ) inchinevole alla Repubblica. Consisteva nella libera tratta da Caffa a Genova di cinque mila moggia di grano ogn’anno; la quale, diceano i Protettori, se riescir può vantaggiosa a noi, non minore utile recherebbe alla Porta col tornare colà le navi cariche di merci d’Occidente, che di buon grado sotto-starebbono ai dazii e diritti marittimi del turco impero. La domanda aveasi a fare dagli ambasciadori caft'esi in occasione del pagamento dell’ annuo censo al gran Signore, in cui soleva concedere di tai favori agli ministri dei sovrani amici, e spera-vasi avrialo fatto anche più volontieri ai suoi tributarii. E acciò il desiderio loro non venisse defraudato, spedirono tosto a quella volta Nicolò Bolletto, nominato di fresco custode della porta Caiadore (1) e Simone Sauli, altro agente del Banco (2) coll’incarico di consegnare agli oratori caffesi, caso li incontrassero per via, 1’ ordine della richiesta (3). Di che danno notizia al console e massari di Caffa in una lettera del maggio 1465 : la prima delle tante che nel corso di quest’anno inviarono al supremo magistrato della colonia pel buon governo della medesima. In essa rampognano con certa durezza quei rettori del colpevole silenzio serbato dall’arrivo loro in poi, tenendoli all’oscuro sullo stato in cui trovarono la precedente gestione ; rinnovano il comando di mondare la città dalle male erbe, ladri, discoli e furfanti, a tutti rendendo pronta ed esatta giustizia; di eseguire su larga scala le imposte economie, col ridurne gli stipendii e costringere i morosi al pagamento delle stalie, cassando gli impiegati inutili, nuovi ed abili introducendo, fra quali i cinquanta cittadini dianzi trasmessi a popolare di genovesi la colonia, e crescervi la parte morigerata e sana, curosa dell’ordine e della patria. Nè erano sole parole o sterili raccomandazioni : (') Vedi il documento DCLV1I. (*) Vedi il documento DCXXXVIII. (*) Vedi il documento DCLIX. ( 321 ) STORIA spedivano anche provviste e attrezzi militari e muratorii a ristaurare le mura e le vecchie torri di Carta. Scritte e non ancor partite queste lettere, ebbero, la Dio mercè, le sospirate notizie della Tauride, con un messaggio dello scaduto console Raffaele Monterosso in data del 14 e 17 settembre 1464, recante tra gli altri cinque articoli stimati degni d’immediato riscontro, che a tal line compendiano in calce della missiva. Riferivasi il primo a Bendiano capo di una tribù tartara della vicina Mingrelia, il quale, a ciò che sembra, usato aveva ad alcuni caffesi qualche sopruso; ed i Protettori, fiutato il tempo, comandano di placare con buone od apparenti ragioni i danneggiati loro sudditi, prender tempo alla sollecitata soddisfazione e vendetta, fingere amicizia e. non venire a niun patto alle prese con esso, in vista del lucroso ed esteso commercio esercitato in quella contrada, e la difficoltà che allora premevali di trasmettere per via di mare poderosi soccorsi di guerra. Tenessero quest’ ordine nascosto al pubblico, e all’ufficio stesso della Campagna preposto a ta negozio imponessero giuramento d’assoluto silenzio. Seguiva il consiglio di conservarsi benevolo ed amico il gran Ivan dei tartari, Agi-Kerai, e per altre vie e modi punire Jacopo Grimaldi e Zaccaria Ghizolfi, signore di Matrega, di non so qual misfatto, senza incorrere perciò nello sdegno dell’ imperatore suddetto. Altrettanto ingiungono sul conto dei Moncastresi, dall’opposto lato della penisola, sostenuti, a quanto pare, dal Voivoda Stefano contro i Senarega, antichi padroni della propinqua rocca d’ilice. La perdita del documento ne toglie di sapere se questi tentassero di quei giorni il ricupero del castello : sonovi certo nella lettera accennati gli sforzi e le pretese degli espulsi, cui si insinua altresi di differire a miglior stagione l’uso della forza. Come mai i nostri padri sostenevano meglio dissimulare le offese pubbliche, che sminuire la floridezza del loro traffico l ANNO 1465 ( sn ) Il terzo articolo riguardava talune violenze commesse dal console veneto di Tana a danno dei liguri; e su ciò avvisano che il governo di Genova • avrebbene scritto al doge di Venezia pella necessaria riparazione e giustizia. Degli ultimi erano oggetto i disordini eccitati dai greci nelle colonie, intorno ai quali nulla é delinito in questo carteggio (!). II. Partiti Belletto e Salili colla missione di raggiungere frli in- DO u t> viali catTesi e informarli del volere del Banco, i Protettori posero mano a segnare le patenti dei restanti ufficiali, sostituire ai dimissionarli nuovi surrogati, e tutti avvertire di tenersi pronti al viaggio dietro loro avviso. Cosi il 1° luglio Francesco Pastino ebbe la doppia carica di scrivano della masseria e della curia di Calla, in luogo di Andrea Artusio e Bartolomeo Franzone che la ricusarono (J), ai 4 Guglielmo Centurione ministrale, Battista Incisa, altro scriba di Calla, e Bartolomeo Magnasco eletto console di Tana, ammonivansi d1 esser lesti alla partenza fra un mese (3); e dentro esso, per certe considerazioni a favore del Centurione suddetto, alla ministreria medesima venne assunto dopo o in vece sua il nobile Gianotto Lomellini, secondo che sarebbe giunto avanti o più tardi di lui a Calla (*), e ne sottoscrissero in questo senso il decreto di nomina (5). Di li a poco, cioè in fin d’ agosto, diedero anche al Centurione la patente (6), e il simile ad Antonio Borlasca in qua- (’) Vedi il documento DCLYIII. (*) Vedi il documento DCLX. (*} Vedi il documento DCLXI. (*) Vedi il documento DCLX II. (’) Vedi il documento DCLX1II. (*) Vedi il documento DCLXVII. ( m ) STORIA lità di consule' di Soldaia, pel consueto spazio di tredici mesi (*). La disparità delle date, e anche più il soggiunto a riguardo dell’incerto arrivo alia Tauride del Lomellini, mi induco a credere che questi ufficiali siano stati divisi in due schiere, delle quali una per mare, l’altra per terra, giusto il consueto, s’avviasse a Calla, o se amendue d’un modo, il tempo almeno o la strada diversa ne li separasse. 1 primi a lasciar Genova recarono certo al console e massari di CalTa le lettere dei 27 e 30 luglio dai Protettori loro dirette, non che la terza ai vescovi greco ed armeno, e i secondi le altre del 20 agosto H65. A non rifarci più sulla materia di elezioni diremo ohe, in ossequio allo Sforza, duca di Milano, attuale signore di Genova, il Manco accordò al suo protetto Antonio Bozzolo la proroga di mesi quattro nella carica onorevolmente sostenuta di scrivano della masseria di CalTa (2), la quale in seguito fu estesa ad otto, compiendo così il ventunesimo mese di esercizio (3). Che cosa avesse a fare l’umile impiegato coll'illustre stipite di Casa Sforzesca, non si comprende ; mentre si capisce assai bene il motivo della deferenza del magistrato di s. Giorgio verso il duca, cui non solo il nostro Banco, ma i cittadini e sudditi tutti della Repubblica andavano debitori d’una perfetta, e mai più goduta prosperità e pace. La pia Giunta delle indulgenze a prò di CalTa volle anche essa ricomporsi nel corrente anno, e mantenuti i due zelanti membri Marcellino Marufio e Gio. Battista Spinola, aggregarsi Antoniotto- Grillo e Jacopo Casanova, in luogo dei defunti Federico Spinola e Jacopo Pozzo, eletti nel 1463 (‘). Ciò avve- (') Vedi il documento DCLXVIH. (') Vedi il documento DCLXXVI. (’) Vedi il documento DCLXXX. (') Vodi il documento DLXXXI. ANNO 1465 ( 324 ) niva per volontà dei Protettori il dì 4 febbraio 1465 ('), mentre ai 2 del gennaio precedente, primo giorno di loro gestione, gli otto colleglli eransi dati a capo il nobile Matteo Fieschi (2). III. Come se il fortunato risorgimento delle nostre colonie andar non potesse disgiunto dalla prosperità della madre patria, egli è in quest’anno che Calla prese a rifiorire, quasi emulando l’antico splendore, e sedè di nuovo rispettata regina del Ponto. I consoli scaduti nel resignare F ufficio nelle mani dei successori , li ebbero informati del buon avviamento impresso nello spirito pubblico della contrada, malgrado le difficoltà frapposte dal genio riottoso dei greci e di non pochi malevoli borghesi: ed i Protettori nel suaccennato foglio dèi 27 luglio se ne confortano e consolano assai, facendo solidali i nuovi entrati al potere, se durante il loro governo non migliorassero ancora più e conducessero al pieno sviluppo il pacifico ordinamento (3). Maometto, il fiero rivale del nome cristiano, dopo la presa di Samastro e la rovina del trapezuntino impero nulla aveva tentato contro i genovesi nella Crimea; ma non sembrando probabile ai nostri che la tregua dovesse protrarsi a lungo, fu bel pensiero quello del Banco di prepararsi alla futura lotta col mezzo di utili riforme nelle cose militari, finanziarie e politiche della colonia, entro il breve tempo della consentita tranquillità. A questo fine già aveva approvata la legazione caffese, latrice al sultano del consueto tributo e chiesta la (’) Vedi il documento DCLVI. (*) Vedi il documento DCLIV. (3) Vedi il documento DCLX1V. ( 325 ) STORIA tratta del grano dalla Tauride, ed ora volse le sue cure al-1’ assetto stabile dei singoli rami amministrativi della città. Adunque il 30 luglio 1465 ordinò il completo restauro delle mura e fortificazioni di cinta, se già non era condotto, come speravasi, a buon termine; la provvista sempre rinnovata di miglio nei granai pubblici e presso i facoltosi privati almeno ; le munizioni guerresche, armi e balestre ben custodite nei magazzini militari e nei forti di Soldaia e Cembalo; e quest’ ultime, che diceansi deperite e mancanti, fatte soggetto di rigorosa inchiesta; da sezzo mantenute, con fina avvedutezza, le amichevoli relazioni e buoni rapporti coi sovrani e popoli circonvicini, e l’imperatore dei tartari in ispecie, onde averli benevoli nei negozii di pace e fidi alleati nell’ ora del combattimento. Sulla direzione interna della colonia, anche maggiori in numero, se non d’importanza, ne furono le prescrizioni. Vollero i Protettori osservata la regola sugli schiavi fuggiaschi dalla Campagna e tribù barbare nei loro dominii, i luoghi di Caffa allatto esenti da imposte e i pagamenti di essi e d’altri pubblici debiti eseguiti a giusta scadenza, il diritto di avvocare in tribunale ristretto a prò dei soli poveri di riconosciuta miserabilità, ai posti di nomina consolare eletti solo uomini probi e onesti, i giorni festivi celebrati non a capriccio d’uomo, ma gli indetti dall’ecclesiastica podestà, la giustizia a mano dei supremi non dei subalterni ufficiali, e divieto perfino al console (a prestigio della vicereale dignità) di recarsi a danze od ai pubblici bagni in ora di concorso. Altri minuti ordini, come sarebbe il rifacimento della chiesa di Tana colle rendite di quel consolato, l’assegno delle ore di lavoro allo scrivano della masseria, la tassa sui vigneti e lo squisito vino di Soldaia, la proroga di quattro mesi agli ufficiali nuovamente giunti in Crimea in compenso alle straordinarie spese § fatiche del viaggio, non che il castigo di taluni malcuranti, e infedeli ANNO 1465 ( 326 ) nel servizio, completano la lunga serie degli articoli contenuti in questo rilevante documento (1). AI quale precede d un giorno la lettera ai vescovi greco e armeno di CalTa, in cui i Protettori li ringraziano dello zelo spiegato nel promuovere la pace e sedare gli animi irrequieti dei loro connazionali ; benemeriti perciò chiamandoli della commune patria e meritevoli d’essere sostenuti, come ne danno promessa, nei loro legittimi usi e diritti (2). E nel fatto, a breve andare, sapute dal greco prelato le vessatorie e ingiuste molestie infertegli dal genovese Nicolò Torriglia, commettevano al console la pronta repressione del suddito (3); ed al vescovo di presentare al tribunale di lui i suoi reclami (4). La lettera dei 20 agosto che crediamo portata a Caffa dalla seconda squadra degli ufficiali, non contiene altro fuori che un acerbo rimprovero del perseverante ritardo nello scrivere, che viene imputato a colpevole noncuranza dei comandi .ricevuti (5). Ma le epistole dei rettori caffesi, quando V Ufficio vergava quelle aspre note, erano per via, e il loro giungere non fé’ che addoppiare le sue ire. Dalla risposta n’ è d’ uopo intendere il contenuto, poiché andarono smarrite. Si può affermare che, tolte ben poche cose, l’intero sistema della loro amministrazione fu sconfessato e resone invalidi gli atti. Avevano essi ritenuto a stipendio cento cinquanta fanti, e 1’ Ufficio di s. Giorgio stette duro sulla prima cifra di cento; aveva80 colpito d’imposta i luoghi delle Compere di Caffa, e questo la dichiara nulla e come non avvenuta; avevano negli-gentato l’invio dei conti dell’antecedente biennio, ed egli ne richiede l’immediata trasmissione; avevano chiesto di non es- (1) Vedi il documento DCLXVI. , (!) Vedi il documento DCLXV. f) Vedi il documento DCLXXIII. (') Vedi il documento DCLXXIV. (5) Vedi il documento DCLXIX. ( 327 ) STORIA sero astretti a fare le spese al vicario consolare, ed egli ne conferma il pagamento; avevano permesso l’intromissione indebita di taluni in certi negozii e trascurato il castigo ad infedeli impiegati, e l’Ufficio esige il ritiro degli uni, e l’applicazione della meritata pena agl’altri; e così in ciò come in molti articoli che ommetto, con minaccia di indennizzo e lo sborso del proprio. Appena è, se approvano il seguito accordo con Bendiano, signore della Mingrelia, il giudizio nella causa di Babilano Adorno, la copiosa provvista di miglio e la lega di venti ben intenzionati socii pella custodia dei loro averi contro i ladri notturni, all’incremento e sviluppo della quale concede eccezionali poteri. Termina il foglio coll’ annunzio che portatore dei presenti ordini veniva Gregorio Pornasio, eletto corriere della Tauride: poiché, sembra volesse dire, voi non sapete trovare in tutta la città un procaccio a trasmetterci le vostre lettere (')• Dei lamentati disordini la secreta ragione ben conobberla i Protettori all’ arrivo allora allora successo del ex console Gherardo Lomellini e d’altri giunti da Caffa con numerosa corrispondenza pubblica e privata, la quale metteva a nudo la dolorosa verità dei fieri rancori e dissidii insorti fra gli alti e bassi ufficiali della colonia ; ondecchè più lettere vennero scritte nel dicembre 1465 sotto l’impressione dell’infausta notizia. In quella del 4 detto mese, dopo rese vive azioni di grazie a Dio pella ristabilita quiete, e prosperità di traffico notabilmente accresciuta nella Crimea, lamentano i Padri di s. Giorgio l’appresa discordia, insinuatasi negli animi dei borghesi e cittadini e fra gli impiegati del governo, minacciano severissime pene ai seminatori di zizzania e perturbatori dell’ ordine (2), ed al vicario conso- (') Vedi il documento DCLXX. (2) Vedi il documento DCLXXV. ANNO 1465 ( 328 ) lare , Leonardo di Pietrasanta impongono l’esatto e pronto corso di giustizia (*). Ma dove sfogano precipuamente il loro sdegno si è scrivendo al console ed ai massari. « Dalla vostra epistola e da molte altre a noi dirette, dicono, imparammo con estrema sorpresa e dolore la discordia che regna tra voi, e si diramò nei gradi inferiori, mercè il pestifero vostro esempio. Errore questo reso anche più grave, dacché oggi appunto la nobile città di Caffa piglia a rifiorire e s1 abbella di cresciuta popolazione e ri-staurato commercio: e voi foste seriamente dai nostri predecessori ammoniti, di tenervi uniti e compatti in concordi voleri. Ma voi, agendo a ritroso e quasi in scherno dei ricevuti comandi, deste colla vostra non simulata divisione ansa ai subalterni di peggiori delitti. Il perchè cessate da simile scandalo, e abbiatevi certo essere mente nostra procedere contro i promotori di siffatte contese, e con viemaggior rigore se anche dopo quest’ avviso si ripeteranno nel vostro grembo. Tien dietro al rabbuffo una lunga serie di articoli riguardanti varii punti di amministrazione politica, finanziaria e giuridica del paese, nei quali ribadiscono per la massima parte le cose dette poco sopra, e nulla offrono di sagliente alla nostra storia (2). IV. Per le relazioni avute dal già console Gherardo Lomellini sul regolare, e ben avviato andamento della cosa pubblica nella Tauride, e le molte lettere recate al Banco col costui mezzo e della sua comitiva, se i Protettori ebbero a conce- ('J Vedi il documento DCLXXIX. (2) Vedi il documento DCLXXVIII. ( 329 ) STORIA pire le più felici speranze del prospero avvenire della colonia, intesero altresi il bisogno di innovare alcun che nel governo della medesima. I maggiorenti di Caffa chiedevano si mutasse l’ordine d’elezione dei consoli, e gli ufficiali instavano d’essere lasciati in carica per un biennio. Di ciò fatti persuasi i Padri di s. Giorgio, addi 4 dicembre in solenne adunanza all’uopo raccolta messo innanzi il partito, senza grave difficoltà si convenne nell’opinione di Domenico Promontorio fosse bene eleggere una Commissione di otto partecipi, i quali d’intesa coll’ Ufficio esercente esaminassero la posta e ne riferissero alla generale assemblea (*). Così accadde, e lo stesso di trovo nominati al dilicato incarico i prestanti cittadini Pietro Gentile, Cassano Spinola, Urbano Di-Negro, Luca Saivago, Antoniotto De-Franchi, Tommaso Domoculta, Cristoforo Veneroso e il proponente Domenico Promontorio, deputati a studiare e riferire le necessarie riforme (2). Esse poi non si fecero guari aspettare, che ai 30 stesso mese le veggiamo presentate, discusse e a grande maggioranza adottate; e sono: 1.° Essendo cessato il motivo o non ra^- © giunto l’intento che suggerì la simultanea nomina dei tre consoli di Caffa, si dovesse procedere tantosto alla scelta del console in successione a Calocio Ghizolfi, terzo dell’ultima terna spedita al governo della metropoli. Nel frattempo esercitasse la masseria e provvisoria in cambio di Gregorio Rezza scaduto di grado, e all’ epoca stabilita surrogasse il primo nel consolato. Un tal ordine aveasi ad osservare quind’ innanzi ogn’ anno, per modo che un console cesserebbe dalla reggenza in Caffa e un altro se ne nominerebbe a vicenda in Genova. 2.° A regolare la successione dei consoli pel caso, già tristamente (’) Vedi il documento DCLXXI. (’j Vedi il documento DCLXX1I. ANNO 1465 ( 330 ) avvenuto, di morte del titolare, dispongono che al defunto sottentri il massaro ancor vergine di comando a preferenza del collega che già tenne -il potere, ed in difetto di costui, ripigli esso le redini dello stato. Supposto il non probabile evento di triplice decesso, si elegga in CalTa dai riuniti uffizii un capo secondo le leggi, non tenuto conto del colore politico, ma solo della condizione sociale, surrogando cioè al nobile un patrizio, ed un plebeo al popolano. 3.° Vogliono che sceso di carica il console e compiti i suoi sindicamenti colà, si ponga tosto in viaggio per Genova, recando seco una copia fedele dei conti della sua amministrazione, attivo e passivo, durante il consolato, da presentare alla verifica del Banco : e ciò sotto la multa di fiorini ducento. 4.° Attese le difficoltà dell1 accesso e ritorno dalla Crimea a Genova, erigono questa volta a principio l’esercizio biennale degli ufiizii delle colonie lauriche, meno il consolato, la ministreria e la scrivania della masseria di CalTa, pei quali nulla s’innovava. 5.° Le finanze poi mercè tanti sforzi restaurate acciò più non prorompessero in. rovinosi dissesti, si fe’ precetto che qualsiasi spesa non contenuta nel preventivo bilancio, per quantunque piccola e necessaria, dovesse essere posta ai voti con tutte le forme dalle leggi volute e passata a due terzi di suffragi. Mancando taluno dei requisiti, irrita dichiaravano la deliberazione, e lo speso a carico dei committenti. 6.° È concessa in altro articolo la facoltà al supremo magistrato di cassare dal loro grado, sospendere o togliere lo stipendio agli impiegati infedeli e delittuosi, sostituendone altri probi o idonei, a giudizio suo, dei massari, e Ufficio di Moneta. 7.° Ai castellani dei forti di Cembalo e Soldaia si vieta l’uscita dalla cinta murale dei luoghi suddetti, e vengono assoggettati alla sorveglianza dei consoli locali, e allo sborso da uno a dieci sommi in caso di infrazione. 8.° Da ultimo esigono dall’ esercente la scrivania delle Compere di Caffa la sicurtà di sommi cinquecento al- ( 331 ) STORIA meno, e la fusione in un solo dei due uffizii dell’Annona e delle Provvigioni, tuttora. esistenti con separata amministrazione, ciò che loro parve superfluo (1). (') Vedi il documenlo DCLXXVII, — — -- ■ ' . . ■ DOCUMENTI DOCUMENTO DCL1V. Elezione di Matteo Fieschi in priore dell’ufficio di s. Giorgio per l’anno 1465. Magnifici domini protectores etc. in integro numero congregati, et quorum qui his affuerunt nomina sunt hec : Cum paulo ante accepissent a dominis precessoribus suis regimen et administrationem comperarum. ante omnia elegerunt priorem suum dominum matheum de flisco superius nominatum. Segue l’elezione dei due gran cancellieri, scrivano, consiglieri ecc. del Banco. 1465, 2 gennaio (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1464-1467) (fol. 37) * MCCCCLXV die n januarij mercurij. •v D. Matheus de flisco Antonius de casana Christoforus de podio Raffael de andora r- Benedictus saluaigus ■ Bartholomeus italianus / Jacobus de auria q. d. barth. et ^Baptista justinianus q. joh. Società Ligure, St. Patria. Voi. VII. P. I. ANNO I4G5 ( 334 ) DOCUMENTO DCLV. Antonio Giberti (de Ingimbertis) e sodi, revisori dei conti di Caffa, permettono al notaio Girolamo Cerro, incarcerato alla Malapaga, di uscire di prigione, dando cauzione di ritornarvi al loro comando. 1465, 1.” febbraio (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1463-1467) (fol. 67 »>.) Reca nulla di speciale che già non sia contenuto nel titolo. Data janue mcccclxy die prima februarij. DOCUMENTO DCL VI. Antoniotto Grillo e Jacopo Casanova sono eletti membri della Giunta per le indulgenze in prò di Gaffa. 1465, 4 febbraio (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1464-1467) ( fol. 47 ) * MCCCCLXV die quarta februarij. Electi sunt loco q. frederici spinule antoniotus grillus, et loco q. jacobi de podio jacobus de casanoua notarius, officiales ad expediendum pertinentia ad res indulgentiarum uno cum marcelino mar-ruffo et johanne baptista gentile, quam electionem fecit magnificum officium sancti georgij in sexto numero congregatum. ( 335 ) DOCUMENTI DOCUMENTO DCLY1I. Patente di custode della porta Caiadore data per tredici mesi a Nicolò Colletto. * 1465, 5 marzo (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) (fol. 101 ) Formala c ritenuta solite. Data janue mcccclxy die v martij. DOCUMENTO DCLVIII. Ordinazioni dei Protettori al console e ai massari di Caffa pel retto governo ed incremento della colonia. 1465, 15 , 18 e 25 maggio. (Litt. miss, offic. Caffè, ann. 1464-1475) (fol. 14 ».-) Protectores etc. Spectato et prestantibus viris. gregorio de reza consuli, johanni rendo et calocio de guisulfis. massarijs et prouiso-ribus caffè, dilectissimis nostris. Sperabamus, dilectissimi nostri, habere ante vel date del presente lettere vostre, per le quale fosemo aduisati corno eran quelli populi consolati de la vostra intrata, item quale exequutione haueuati facto de le commissione nostre, et demum de la prosperitate de quella nobilissima citate et de tuto quello haueti a nobis in mandatis, et mancando non hauere aduisatione. jam appare voi essere stati negligenti. Sapeti hauere in mandatis a nobis frequentissime per ogni via scriberetis. et questo doueti fare quamuis breuiter. et in ziphrato a noi serebe stato molto caro. Unde monemus vos suppleatis de cetero defectibus preteritis cum frequentibus aduisationibus. et mandata nostra exequutioni mandate, si cupitis gratiam nostram vobis conseruare. ANNO I465 ( 336 ) Et per questo ve admonemo comandiamo et vi astringamo, se etiam intendeti de non incidere in indignationem nostrani, la quale senti-ressi più cum seueritate dia misericordia, studeati vigilati et continue ve operati et postponati ogni vostra cossa propria per intendere. consulere, prouedere et aduisare tute le cosse de quella citate ha a amplificare, et prò gloria sua faciati che la justitia et in la citate et extra sia tenuta. Cuilibet se facia raxone. curati seruare pace in quella citate et extra cum omni ingenio et prouedimento. et prouedere se mande a executione la prouisione de victualie. presertim de milij per bono tempo, corno hauemo commisso. La cisterna se fabriche. da le opere de le mure non se desista, et omni ingenio studio et arte operateui. et regimento bono ita faciatis che deo annuente sia ubiqne fama caffa essere templum justitie. et essere degni quelli hano la signoria de imperare a la citate, predicendoue se hoc tempore mancassi de queste cosse, habiando per diuina proui-dentia obtenuto tanta singularissima gratia che la citate nostra re-cupere lo essere fama et gloria antiqua, a noi serebe molestissimo et ultra quam dici potest. cossi non succedesse in quella citate, la qual cossa non se poterebe ascriuere saluo a defecti et mancamenti vostri. De che vi scriuiamo largamenti per essere da persone pratiche et prudenti aduisati succederano quelle cosse segondo serano gubernate et segondo il sapeire buona dispositione et diligentia de quelli sono preposti a tale regimento. Propter quod iterum dicimus majore cura habiati de seruare quello vi commettiamo cha de la propria vita vostra, cumciosiache il vostro perpetuo honore consiste in questo regimento, et eo magis che diebus nostris non fuit visa neque audita tanta obedientia cum timore et diligente a tuto prouisione. quam dei gratia hoc tempore. Itaque non permetteti violari aliqualiter la justitia, et le male herbe fin a exterminare et dissipare le radice XJrouedeti. omnia facientes cum tale prouedimento et optimo regimento che meritiati da noi et da tuta la citate nostra essere commendati. Yi mandiamo in uno caratello ordinato de ponere sub saburra badili cxiii. et jhauaxone da coiracie ut infra : videlicet badilia cxm. item ihodi de rozeta mcl. item ihodi da scozo miliaria xxim. item flbie da brase grose vi. item fibie da morinelo dasneise grose vili, item paria lx de fibie da spale. Ceterum quanto posseti curate de aduisare le intrate, perche oramai he tempo che quelle sono assignate a queste compere se inco- ( 337 ) DOCUMENTI mense haueire parte de quelle, et quoquo modo sit aduisatine distincte do le intrate et de le expense. Hauemo adrisati genueisi l a quella citate, acioche non siate subjecti a conspiratione de tristi, sed reno-uando questi vi habian recognoscere per superiori, postposita la speranza che hano hauuti alcuni malecompositi. Non vogliamo se cresca de expensa, sed se casse de quelli sono stati prompti a le garre-Veruna acioche a ogni caxo sian prompti, prouedeti che habian le sue arme et aduisatine del numero de li intrati et se voleti vi pro-ucdiamo de più numero, nani approbamo molto haueire genuenses. et li quali la major parte se abor'gheserano. Molto hauemo a Cure et est nobis molestissimo lo excesso de quelli furti commessi in quelli timi. Vi comandamo enixe che ogni processo se non he facto si facia per essere puniti malfattori et sia terrore a cauno auesse animo de commettere furti, et quomodocumque sit aduisatine de quello est facto et processo in quella materia et excesso. la quale volumus bene intelligere. Et se se commettesse furti vel excessi infamiosi a quella citate et non prouedereti et punjreti. corno vi est commisso et scripto, se procederà contra di voi et del vicario per modo che sera exemplo ad altri. Ve hauemo scripto de la fabrica de la cisterna in quella citate tanto ampia quanto si può. et li denari debe dare la massaria per lo credito de quella citate exigantur et se conuertiscan in la dicta fabrica. et ultra a raffaele de monterubeo et guirardo lomelino vestris precessoribus. in quos peruenerunt pecunie staliarum multarum partitarum. exigatis summos decem octo et quartos tres alterius summi quos in ipsos cambiauerunt nostri precessores. quos conuertatis in dictam fabricam. Ulterius volumus et vobis mandamus exequutionem faciatis de debitoribus staliarum ut vobis commissimus. presertim vobis gregorio. quam commissionem volumus esse in vos omnes, et quicquid exigetis mittite nobis ad recipiendum, vel sub cautione idonea, faciendo vos assecurare. mittantur nobis. Et quia mi reuisores mittunt informationes de pluribus erroribus et malegestis in illa massaria. curate exequi facere ea que requirunt, et preterea si postea de commissis aliqui in eo vel illis terminibus incidissent eos sindicari et puniri facite, et de omnibus rescribite nobis ad plenum, prout feceritis et actum est in premissis. Mandiamo apodiati (spazio in bianco) carratelli tres, in uno sunt centinaria quinque et libre xxvmi nete de sanitro. in li altri doi ANNO 1465 ( 338 ) sono badili numero cxiu. ot stachete ot aperegi per coiracie ut infra, videlicet ihodi de rozeta mcl. item ihodi da scozo miliaria xxim. item flbie da brase grose vi. item tibie da morinelo dasneise grose octo. item Ubiarum paria lx. item coffe de saburra por portare la terra numero cclxxxyiu. Commissimns vestris precessoribus stipendia et prouisiones sociorum et aliorum de quibus commissimus. reducantur ad asperos ducentos pro singulo. Si non fuisset facta hujusmodi diminutio et reductio aduisate nos prouisuros soluant do proprio, et vos sub dicta pena ipsos ro-ducite. si qui sunt excedentes ad dictam mensualem prouisionem et stipendia, sub pena soluendi de proprio, et de predictis flant nuncia officio monete. Data janue die xv maij 1165. Poscritto : Item dicimus et committimus seruate diminutionem reductionem et reformationem stipendiorum et prouisionura ad ducentos asperos pro singulo in mense. Data ut supra. Altro poscritto: Jam scriptis litteris et obsignatis reddite sunt nobis littore vestri precessoris raffaelis caffè, dato xu septembris proximo preteriti cum additione xvii ejusdem, nuntiantes quinque digna responsione nostra. Unam bendiani mengrelie et commissionis dato nostris se expediant, aliam requisitionis illorum de senarega et litterarum scriptarum ste-phano vaiuode et commissionis date nostris januensibus se expediendi ab albocastro. tertiam crimina et excessus intollerabiles consulis venetorum in tana et missionis janoti lomelini ad ipsum etc. quartam vitia greca, quintam nobis molestissimam temerarios ausus et nouum crimen zacarie de guizulfls matrece etc. (*). Ipsis examinatis conclusimus omnino abstinendum esse ab omni scandalo quo interdicatur vobis et cafTensibus commercium in ditiono predictorum. ne pax qua gaudet ciuita.« illa interturbetur vobis, sed vobis predicimus caute ista apud vos sint et nulli manifestentur, preter quam officio Campanie cum juramento tenendi secretam commissionom (') D'altra mano v'è aggiunto et jacobi dc grimaldis. ( 339 ) DOCUMENTI nostram si vobis ct ipsi officio videbitur, quod secretum dicimus ne publicatio posset aliquid mali producere. Vos omni arte et ingenio uti habetis ne in aliquod scandalum incidatur, omnia enim tempori aptari decot. Circa que utamini omni • prudentia cum omni temperamento et maturo consilio usque quo. deo bene juuante. cum erit pro-uidendum. prouideri possit ita et taliter quod de felicitate non sit dubitandum. Omnia interim tentanda sunt et non armis experienda, neque licentia nostrorum januensium est effectualiter exequenda. quia possent accidere res quibus male succederet habere (■) inter dicta loca albicastri et mingrelie propter commercia et alia que occurrere possent. ut bene intelligere debetis, sed litteris, suasionibus, persuasionibus et artibus utamini secundum cognoueritis posse prodesse, ensem autem euaginare et effectualiter expediri facere januen. non approbamus imo prohibemus, sub secreto tamen tenendo hanc commissionem. Januensibus et alijs damna passis prebete auxilia verbalia et alia que sine scandalo possint eis preberi, nam frustra esset tentare res que postea cum damno effectum non sortiretur bonum, presertim his temporibus quibus prouisiones difficiliores redduntur. Dominum vero imperatorem tartarorum conseruate vobis beniuolentissimum et quoad potestis, sino tamen excessu irreparabile. Vos qui estis in facto contra illos matrice agite prout consulte videbitur vobis, aduertendo tamen ita agere quod illi non possint capere viam damnosam, in qua re prefatum dominum imperatorem curate beniuolum reddere, pro ut decet, pacificum et de vobis contentum. De consule tano scribet illustrissimus dominus noster, scribent etiam illustris dominus locumtencns et magnitiei domini antiani illustri dominio venetorum do facto consulis sui. ita quod speramus prouide-bitur opportune, aliter erit nobis justa occasio prouidendi. interim prouideto prout vobis videbitur. Sigillata die xvm maij. Terzo poscritto: Iterum jam sigillatis his litteris venit nobis in mente vobis committere commissionem detis oratoribus vestris ad dominum teucrorum quod cum sue consuetudinis sit aiubassatoribus extractam concedere frumento, m:\jus conueniens est illam concedere suis tributarijs. di- {') Manca una parola al sen.*n. ANNO I-U55 ( 340 ) gnetur sua suprema dominatio concedere de gratia speciali tractam annualem ex caffa pro janua modiorum quinque milium de caffa granorum vel de illa summa do qua placuerit sue sublimitati, et ita vos illis committite expresse dent operam impetrare, nos vero com-missimus simoni de saulo calsolario et nicolao boreto venientibus caffam. quod si inuenirent in itinere oratores caffenses ad prefatum dominum, nostri parte sibi referant predicta. quibus etiam scribimus. ^ idimus per litteras vestri precessoris reductum esse numerum sociorum ad centum, ex quo concepimus quod datur opera reducere illam massariam ad optatum terminum et bonam reformationem, in qua re vos hortamnr ita elaboretis quod et circa reliqua quoque aliquid dignum fama laudabili sentiamus vos fecisse, et presertim quod moderate flant et quantum flerit possit expense ut exdebitetur massaria. et intelligatur vos esse auctores quod compere incipiant habere suos redditus, quos cum magno damno participum tam diurno et longeuo tempore permisse sunt capi et conuerti in conseruationem illius ciuitatis propter magnas expensas in quibus versabatur illa ciuitas. Jubentes vobis his litteris ordinetis fleri facere stipendiatis monstram. et prouideatis quod ciues sint armati et habeant suas balistas. et semper in deliberatione pagarum et seu assignatione fleri faciatfs mon-stram et defectus puntate et exigito et cassate post quam inueneritis aliquam pagam inutilem esse, quoniam volumus semper sint effectua-liter in caffa socij centum absque paga mortua qui caffo seruiant. quas monstras nobis quando scribetis mittite. Venimus in spem bonam factam esse munitionem miliorum, intellexistis assignationem quam fecimus conuertendam in ipsam miliorum munitionem. Volumus et expresso vobis mandamus continue perseue-retis in ipsa munitione facienda pro communi, et ultra quilibet ali-ctyus facultatis continue habeat in domo sua aliquam munitionem. Nihil erit quod reddat illos populos liberos et fortiores ab omni metu, quam cum intellexerint se reductos esso in locum tutissimam et victualibus bene munitum, et reddite nos certiores quantitatem quantam habetis in munitione. Sumus aduisati in officio victualium esse plures debitores miliorum et aliarum causarum, volumus et vobis expresse mandamus circa illorum exactionem intendatis et quicquid exigetis conuertatur in emptionem dictorum miliorum, et prouidete quod impicantur turres sancti antonij. castelli et aliorum locorum in quibus ( 341 ) DOCUMENTI possit do eis dori ucoruuin. ot etiam ut corninissimus hortari faciatis populis ot ut supra diximus sibi faciant munitiones, et de bis quo egeritis aduisatione^ date nobis. Ex janua xxv maij. DOCUMENTO DCLIX. Avviso di commissiono agli ambasciadori caffesi presso la corte del Sultano , per chiederò la libora tratta di cinque mila moggia di grano da Caffa a Genova. 1405, 21 maggio (Litt. miss, ofllc. Caffè, ann. 1464-1475) (fol. 17) * Die XXI maij MCCCCLXV. Protectores comperarum sancti georgij. Comettiamo vobis simoni de saulo calsolario et nicolao boreto peliparij (tic), dilectis nostris salutem. che se in camino trouereti li ambassatori de caffa li quali portan il tributo al signore turco dicetili per nostra parte che fa-cian requesta al prefato signore che se degna, cosi corno he de sua consuetudine a li ambassiatori fare qualche gratia, se degne a li suoi tributar ij de caffa concedere de gratia che ogni anno possan extrahere de caffa per mandare a genua quinque milia modii de frumenti. o quanta quantitate piaxera a la sua excellentia. De la qual cossa sequitera alle intrate del prelibato signore beneficio grande, percioche quello naue le quale porterano victualie. reporterano mereant io per le quale so paghera le sue cabelle. et ultra poterano melius quelli de caffa sempre pagare il suo caragio, et ultra dican quelle raxone a loro occorera per obtenere questa gratia, in la quale cossa facian quanto altro sera possibile, et de quello obtenirano habian mandati a li suoi de lasiar passare andando e venendo, a li quali oratori darete le alligate, et so non li trouereti. portereti et lo lettere ot la vostra commissione a lo spectabile nostro consolo de caffa. ANNO I465 ( 342 ) Segue immediatamente: Egregijs designatis oratoribus ad serenissimum dominum regem teucrorum. Protectores etc. Hauemo dilectissimi nostri dato commissione duobus nostris januensibus. Ii quali mandiamo in caffa. che se per camino se trouaseno vobiscum ve faceno la ambasciata la quale intendereti per la copia vi mandiamo inclusa. Vi comettiamo che inteiza quella, faciati ogni opera et studio a obtenere la tracta de grani de caffa per genua la quale comettiamo. et de quello fareti. in reditu vel per quello modo potereti. aduisatine. Data janue mcccclxv die xxi maij. DOCUMENTO DCLX. Francesco Pastino è eletto scrivano della masseria e della curia di Caffa, in luogo di Andrea Artusio e Bartolomeo Franzone, dimissionarii. 4465, 1.° luglio -(Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) (fol. 4t o.) * MCCCCLXV die lune prima julij. Spectabiles domini protectores etc. anni de mcccclxii. in legitimo numero congregati, quibus attributa est potestas collationis scriba-niarum caphe. attendentes andream de artuxio et bartholomeum de fransono electas ad dictas scribanias noluisse acceptare, et propterea publicasse per apodisias et preconium si quis vellet attendere ad dictas scribanias qui esset de collegio notariorum et nullum comparuisse. tandem notilicasse illas duas velie conferri uno notario et non com-pamisse nisi antonium de turrilia. franciscum de pastino et ambrosium capellum. longo precedente examine sub judicio calculorum, tandem inuentis omnibus octo albis affirmatiuis hac conditione elegerunt dictum franciscum. qui pre ceteris obtinuit, ad dictas duas scribanias. ita tamen quod secum ducere teneatur capham filium suum illegitimum. - ( 343 ) DOCUMENTI DOCUMENTO DCLXI. 1 Protettori del 1 -462 avvertono Guglielmo Centurione eletto ministrale di Caffa, Bartolomeo Magnasco eletto console di Tana e Battista Incisa eletto ad una delle scrivan e di CalTa, che sotto pena della privazione dei loro uffìcii si dispongano al viaggio fra 30 giorni. 1465, i luglio (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1157-1475) (fui. 101 v.) Non contiene alcuna notevole particolarità fuori del titolo. Datum jonue mcccclxv die mi julij. DOCUMENTO DCLX1I. Sostituzione di Gianotto Lomellini a Guglielmo Centurione in ministrale di Caffa, a certo condizioni e date circostanze. 1465, 19 luglio (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) ( fol. 42 v.) * MCCCCLXV die XVIIII julij. Spectabiles domini protectores etc. anni millesimi cccc sexagesimi secundi in integro numero congregati, et quorum qui his affuerunt nomina sunt hec. videlicet: D. Thomas pinellus prior. —Antonius boconus Jacobus cigalla <— Antoniotus de cabella Andronicus de francis ^Johannes baptista gentilis et Matheus de bracellis Carolus lomelinus q. sorleonis. Cum hoc anno die mi presentis monuerint guilelmum centurionem electum ministralom caffè ut intra dies triginta proxime venturos iter arripiat, profecturus caffam ad exerccndum officium suum sub ANNO I 46') ( 344 ) pena priuationis. predicente? sibi quod interim conferrent officium ipsum sub forma sub qua sibi videbitur, cumque intellexerint dictum guilelmum querere se beneficiari ex eo officio, quod quesiuit alienare et de eo se componere cum aliquibus cum quibus praticauit. quod abhorrentur, propterea ut sit ipsi stimulus se transferendi ad dictum officium exercendum, sub judicio calculorum qui omnes albi irnienti sunt de infrascripto janoto qui pre ceteris obtinuit sub hac forma, elegerunt janotum lomelinum q. tobie in ministralem et pro ministrale caffè, sub hac forma quod dictus janotus de proximo hinc discedat profecturus caffam cum litteris et instructionibus quas magnificum officium sancti georgij ipsi dare et committere voluerit, et ipsi fiant littere sub ista conditione de ipso officio ministrane loco dicti guilelmi: videlicet quod si ipse janotus applicuerit caffam antequam ipse guilelmus eo perueniat. statim fluito tempore antonij de sigestro recipiatur ad dictum officium ministrarie cum salariis emolumentis etc. non contraueniendo etc. quod officium exercere debeat usque ad aduentum dicti guilelmi et pro mensibus tredecim si dictus guilelmus caffam non preuenerit et si peruenerit statim debeat resignare illud officium ipse janotus dicto guilelmo. qui illud exercere eoque gaudere debeat pro residuo temporis usque ad complementum mensium tredecim. et si in officio decederet readmittatur et recipiatur dictus janotus pro complemento temporis usque ad menses tredecim. Et ut sublata sit via et omnis forma venditionis seu compositionis de ipso officio facienda ipsi guilelmo. decreuerunt quod dictus janotus caueat de libris quingentis, soluendis omnino officio sancti georgij. si per rectum vel indirectum seu aliqua forma aliquid datum vel promissum fuerit dicto guilelmo vel alij pro eo pro dicto officio. Segne a fol. 43. * Die XXIIII julij. Johannes baptista lomelinus q. tobie frater et conjuncta persona dicti janoti volens obtinere literas a magnifico officio sancti georgij pro dicto janoto fratre suo absente. suo proprio et priuato nomine sponte promisit pro dicto janoto in omnibus et per omnia ut supra decreuerunt domini protectores anni de mcccclxii. et in casu contra-factionis soluere promisit dictas libras quingentas janue. Sub etc. Reuuncians etc. ( 345 ) DOCUMENTI DOCUMENTO DCLXIII. Patente di ministrale di Caffa per tredici mesi data al nobile Gianotti Lomel-1 ini q. Tobia, dopo o a luogo del nobile Guglielmo Centurione olim Bestagni. 1465, 24 luglio (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) (fol. 101 V.) Contiene le stesse disposizioni come sopra sull’ ordine di successione nell'ufficio al Centurione. Data janue mcccclxv die xxim julij. DOCUMENTO DCLXIV. Nuovi ordini ed istruzioni dei Protettori pel giusto e fedele governo di Caffa. 1465, 27 luglio (Litterar. missar. offic. Caffè, ann. 1464-1475) (fol. 20) Protectores etc. Spectabili et prestantibus viris. consuli, masssarji et prouisoribus caffè, carissimis nostris. Erauamo in grande amaritudine de non haueire da voi lettere in aduisatione de quelle parte, sed postea primo preteriti riceuute le vostre de xxi de nouembre cum additione de xxx ejusdem, hauemo consolatione per la intrata vostra a saluamento et per la habundantia de quella citate et de quello a noi haueti dato adui atione. Commendamo vostra diligentia, la quale astringemo sforsati de ampliare quello est facto in quella citate, attento che la opinione de li citadini conforme alla nostra est che sia più facile ampliare che non era a li vostri precessori peruenire a quella perfetione sono peruenuti quando hano facto la resignatione de lo ufficio a voi. siche iterum vos oneramus tuti li ingegni et pensamenti studij et opere vostre sian in bono regimento, ministrare justitia integerrime, correctione de malfactori. summa diligentia ANNO I465 ( 346 ) contra ladri cura seucra punitione, pacificare quanto più he possibile cura cauno et presertim cum agicarei. il quale atratiuelo beneuolo vel saltem che non vi sia contrario al pacifico de quella citate, la quale teneti quanto sia possibile abundante. Et semper et continue multiplicati le raunitione di milij sia pro commune sia pro inducere cauno et saltem quelli hano facultate ha auere aceruo et bona munitione de milij. cum sit che essere bene muniti de victualie et dare buono regimento a quelli populi cum fare secura la citate da latrocini] et de scandali, che est judicare che ipsa citate sia templum justitie. est tollere pensamenti de fare male. Circa que omnia vi sconjuramo fa-ciati più cha se sole fare per la consertiamone de la propria vita. Et circa la perfetione de le mure se non fusse fac'a. omnino se compisca. Quello per le nostre lettere hauemo commisso affermano seruati et exequati omnino. Denique intendeti che segondo sentiremo de lo regimento de voi gregorio. speremo che cauno de voi se perforsera de meglio fare, et se aliter sentiremo, judiclieremo seguireti male, et eo casu proue-deremo segondo est predicto per alias. Itaque semper al bene intendeti. acioche noi chi siamo in continua atentione de sapere quali sono li vostri regimenti et comporti acioche (sic) per vostre bone opere siamo consolati, predicendoui che segondo sentiremo daremo prouisione quello desideremo noi et tuti li citadini si facia a laude de benefactori et correctione de mali adoperatori. Et quia pensamo in quelle cosse concernan li effecti de quello scriuemo. hoc est sono adminicoli de quelli, ultra lo exemplo de quello est ante vobis scripto, lo quale cum le presente vi mandiamo se quelle non hauessi riceuute quod cum presentibus vobis mittimus, expresse committentes contenta in eo seruetis et exequutioni mandetis. Scribimus vobis et antianis ac officio monete alias quarum continentiam omnino seruate et seruari facite, si gratiam nostram cupitis vobis conseruare. Et circa aduisationes dandas sepissime diligentiores estote, habetis zyfram. etiamque breuiter scriberetis continue nobis scribite. Deo gratias ciuitas nostra janue et omnia bene se habent et deo bene juuante speramus in melius cuncta dirigentur. Fuit facta nobis querela laurentium de calui et nicolaum de tur-rilia habuisse et recepisse asperos duo milia, ex quo operam dederunt quod unus fur non fuit fustigatus. quod si sic est nobis molestum est. Propter quod expresse vobis consuli et massarijs committimus ( 347 ) DOCUMENTI quatenus diligenter inuestigetis rei veritatem, et si inueneritis ipsos vel alterum ipsorum habuisse hujusmodi pecuniam et operam dedisse ut supra, ex quo non fuit locus justitie et commissionibns nostris contra fures, erga ipsos vel alterum ipsorum qui deliquisset tale jus ministretis de hujusmodi malegesto quod non possint gloriari, immo patiantur meritam penanti ad terrorem aliorum. Data janue mcccclxv die xxvii julij. DOCUMENTO DCLXV. I Protettori lodano e confortano i vescovi greco e armeno di Caffa a continuare i loro buoni ufficii presso i correligionarii ad incremento della colonia. ■1463, 29 luglio (Litt. miss, offic. Caffè, ann. 1464-1475) ( fol. 19 v.) Reuerendo patri, domino episcopo grecorum. et grecis caffè carissimis nostris. Le virtute de voi. reuevendo patre episcopo, et la deuotione et fidelitate ac promptitudine in bene facere fortificare et fare munitione per salute de quella citate et vostra, de le quale cosse da li spectabili prestanti dilectissimi nostri consulo et massarij in commendatione vostra siamo piene aduisati. induceno noi et tuti li citadini nostri a amarui de sincero amore et affectione et liauerui carissimi et amantissimi et essere vigilantissimi circa la perpetua conseruatione vostra. hortandoui et confortandoui che non solum perseuerati in quello haueti benefacto, verum etiam augumentati quello concerne il bene de quella citate per quanto più voi lo gaudeti et usufructareti. et obedientia verso li nostri officiali semper sia in voi. le quale cosse facendo, corno speremo in le virtute de la vostra paternitate, la quale etiam instruera le sue pecorelle, dara a noi jubilo et inciterà ad ogni cossa sia vostro bene. Quod speremo deo annuente gaudereti simul cum noi feliciter, predicendoui che in ogni cossa concernente il bene et honore vostro sumus dispositissimi et affectionati de fare ANNO '1465 ( 348 ) quelle cosse vi sian grate, et semper che intendeti cossa degna de nostra aduisatione haueremo caro a noi scriuiati. Data janue mcccclxv die xxviiii julij. Protectores comperarum s. georgij inclite ciuitatis janue. Similes scripte sunt episcopo armeniorum et armenis caffè. DOCUMENTO DCLXVI. Altre minute commissioni dei Protettori al console e massari di Caffa. 1465, 30 luglio (Litter. missar. offic. Caffè, ann. 1464-1475) (foi. n v ) Protectores etc. Spectabili, prestantibus et egregijs viris, consuli, massarijs. prouisoribus. antianis et officio monete caffè, carissimis nostris. Deo gratias, carissimi nostri, cuncta bene procedunt. Noi informati de le bone opere facte per li vostri precessori. Ii quali comendiamo. cum la promptitudine et singolare deuotione et amore de li reuerendi patri episcopi de greci ermeni et loro natione, et de tuti quelli populi li quali hauemo carissimi et desideramo habian perpetua felicitate. cogitamo in quelle cosse producan li effecti dei desiderio nostro. Itaque hauemo statuto et ordinato ut infra, mandantes vobis ea registraci faciatis et seruari. sub pena ab asperis centum usque in mille a singulo vestro contrafaciente vel negligente vice qualibet exigenda. que sunt ut infra. A noi he referto che in li loghi nuper fabricati otusij et antonij de goasco et hujusmodi se commetteno aliqua indebita et contra or-dinamenta caffè de sclaui fugitiui Campanie prouocatiua contra vos et ciuitatem illam agicareum. contra quale omnino debetis prouidere per tollere scandalo inter ipsum et vos. si ita est vel quomodocumque committitur contra regulas et ordinamenta caffè, que omnino seruentur. transgressori penitus condigna pena puniatis, et ( 349 J DOCUMENTI adstringeti nouos fabricatores et illos a quibus non essetis idonee cauti ad prestandum fidejussores idoneos juxta ordinamenta hic facta et illuc transmissa et que esse debent registrata. Circa la quale cossa et de la obseruantia siati diligentissimi. Per informatione hauemo in li fortilitij soldaie et cimbali et in quelli loghi non sono le munitione solite, nescimus unde procedat. Propterea mandamus vobis eligatis diligentes inquisitores circa quelle, et se sono dilapidate furate vel aliter por alcuno defecto mandiate, punite quelli trouereti culpeuoli et moneti li officiali habiano bona diligentia de quelle si trouano. et tale punitione faciatis contra culpabiles. quod cum auantalio reponantur et meliores, et vos consul et massarij reuideatis omnes munitiones massarie. et defici jntes de quibus plene certiorabimini per inspectionem inuentariorum consignationum et resignationum omnino totidem cum duplo reponi facite sumptibus illorum qui causam damni et delicientie dederunt, facientes exequutionem contra illos et suos fidejussores et bona sua. et omnino de omnibus munitionibus caffè quereuideantur per tempora statuta in regulis propterea conditis confici faciatis inuentarium et inuentaria. et de illis soldaie et cimbali. que in cartulario massarie annuatim omnia registrentur. Et hec exequantur et seruentur sub pena ducatorum centum pro singulo. Si contingat creari officium balie, nolumus possit ipsum officium expendere aliquid nisi seruata forma regularum, et omnia que deliberabit ipsum officium et vos consul, massarij. antiani et officium monete pertinentia ad expensam faciendam seu deliberandam, omnino sub judicio calculorum siue ad ballotolas i.lbas et nigras deliberentur et fiant, nec aliter fleri possit, sub pena dupli a contrafacientibus exigenda. Intelleximus quod in assignationibus faciendis inequaliter processum fuit et acceptioni personarum fuit locus, quod nobis molestum est. Itaque mandamus vobis assignationem equaiiter fleri, et cujus pecunia primo matura est primo flat illi assignatio, sub pena a summis decem usque in quinquaginta, scituris omnibus quod si quando reuidebuntur cartularia aliter inuenietur. pena exigetur vel a contrafacientibus vel a suis fidejussoribus. Quo magis cordi nobis est perfectio tota murorum, quam deo annuente ante receptionem presentium estimamus completam esse, tamen si perfecta non esset, ut perficiatur eligatis officium illius nu-Socictà Ligure. St. Patria. Voi. VII P. 1. 23 ANNO -1465 ( 348 ) quelle cosse vi sian grate, et semper che intendeti cossa degna de nostra aduisatione liaueremo caro a noi scriuiati. Data janue mcccclxv die xxyiiii julij. Protectores comperarum s. georgij inclite ciuitatis janue. Similes sci'ipte sunt episcopo armeniorum et armenis caffè. DOCUMENTO DCLXVI. Altre minute commissioni dei Protettori al console e massari di Caffa. U65, 30 luglio (Litter. missar. offic. Caffè, ann. 1464-1475) (foi. n v ) Protectores etc. Spectabili, prestantibus et egregijs viris, consuli, massarijs. prouisoribus. antianis et officio monete caffè, carissimis nostris. Deo gratias, carissimi nostri, cuncta bene procedunt. Noi informati de le bone opere facte per li vostri precessori. Ii quali comendiamo. cum la promptitudine et singolare deuotione et amore de li reuerendi patri episcopi de greci ermeni et loro natione, et de tuti quelli populi li quali hauemo carissimi et desideramo habian perpetua felicitate. cogitamo in quelle cosse producan li effecti dei desiderio nostro. Itaque hauemo statuto et ordinato ut infra, mandantes vobis ea re-gistrari faciatis et seruari. sub pena ab asperis centum usque in mille a singulo vestro contrafaciente vel negligente vice qualibet exigenda. que surit ut infra. A noi he referto che in li loghi nuper fabricati otusij et antonij de goasco et hujusmodi se commetteno aliqua indebita et contra or-dinamenta caffè de sclaui fugitiui Campanie prouocatiua contra vos et ciuitatem illam agicareum. contra quale omnino debetis prouidere per tollere scandalo inter ipsum et vos. si ita est vel quomodocumque committitur contra regulas et ordinamenta caffè, que omnino seruentur. transgressori penitus condigna pena puniatis, et ( 349 )* DOCUMENTI adstringeti nonos fabricatores ct illos a quibus non essetis idonee cauti ad prostandum fidejussores idoneos juxta ordinamenta hic facta et illuc transmissa et que esse debent registrata. Circa la quale cossa et de la obseruantia siati diligentissimi. Per informatione hauemo in li fortilitij soldaie et cimbali et in quelli loghi non sono le munitione solite, nescimus unde procedat. Propterea mandamus vobis eligatis diligentes inquisitores circa quelle, et se sono dilapidate furate vel aliter per alcuno defecto manchate. punite quelli trouereti culpeuoli et moneti li officiali habiano bona diligentia de quelle si trouano. et tale punitione faciatis contra culpabiles. quod cum auantalio reponantur et meliores, et vos consul et massarij reuideatis omnes munitiones massarie. et deficijntes de quibus plene certiorabimini per inspectionem inuentariorum consignationum et resignationum omnino totidem cum duplo reponi facite sumptibus illorum qui causam damni et derteientie dederunt, facientes exequutionem contra illos et suos fidejussores et bona sua. et omnino de omnibus munitionibus caffè que reuideantur per tempora statuta in regulis propterea conditis confici faciatis inuentarium et inuentaria. et de illis soldaie et cimbali. que in cartulario massarie annuatim omnia registrentur. Et hec exequantur et seruentur sub pena ducatorum centum pro singulo. Si contingat creari officium balie, nolumus possit ipsum officium expendere aliquid nisi seruata forma regularum, et omnia que deliberabit ipsum officium et vos consul, massarij. antiani et officium monete pertinentia ad expensam faciendam seu deliberandam, omnino sub judicio calculorum siue ad ballotolas ; Ibas et nigras deliberentur et fiant, nec aliter fieri possit, sub pena dupli a contrafacientibus exigenda. Intelleximus quod in assignationibus faciendis inequaliter processum fuit et acceptioni personarum fuit locus, quod nobis molestum est. Itaque mandamus vobis assignationem equaliter fieri, et cujus pecunia primo matura est primo fiat illi assignatio, sub pena a summis decem usque in quinquaginta, scituris omnibus quod si quando reuidebuntur cartularia aliter inuenietur. pena exigetur vel a contrafacientibus vel a suis fidejussoribus. Quo magis cordi nobis est perfectio tota murorum, quam deo annuente ante receptionem presentium estimamus completam esse, tamen si perfecta non esset, ut perficiatur eligatis officium illius nu-Società Ligure. St. Patria. Voi. VII P. I. 23 ANNO I 4t)5 *( 350 ) meri de quo vobis videbitur, quod duret tribus mensibus, in tìne quorum si completa fabrica non esset, aliud eligatur, et preeedens s iccetlenti reddat bonam rationem cum reliquarum satisfactione, et eligendi sint ex magis idoneis, bene dispositis et promptis ad perfectionem tanti sancti operis. Quoniam audiuimus esse in illa ciuitate suscitatores et prouocatores litium, hujusmodi aborremus. propterea mandamus vobis regulas ser-ueti<. quia non lieet aduocare nisi pro miserabilibus personis. Nolumus alicui licere aduocare nisi obtenta licentia ab officio sindicatorum. quod officiam oneramus diligenter aduertat in concessione licent ie. quod nulli denegetur licentia in licitis et honestis, in contrarijs non concedat. Quia nimia familiaritas parit contemptum, prohibemus consuli interesse coreis nisi in locis publieis et etiam ire ad bfdneos ubi adsint persone alique preter suos de familia, sub pena summorum quinque. Scribam massarie de malegestis durante tempore suo volumus posse sindicari et puniri per sindieatores. qui teneatur mane et vespere publice vacare officio suo cum cartulario duabus horis mane et totidem post prandium, diebus quibus officiantur officiales aliorum officiorum, sub pena unius summi pro quolibet Jie. nisi justa causa impediente. Ne ineqnalitas et injustitia dat in territorijs et vineis soldaie mandamus vobis eligatis quatuor probos et honestos viros, qui renideant omnia et quoad poterunt honeste sine injuria alicujus faciant equam partitionem et seu equationem debitam, et de mitrij vini cabella illius loci diligenter se informent vobisque referant, et quid habueritis nobis rescribite. Cam intellexerimus uti conspirationibus in electione officialium et illicita committi, quod molestissimum nobis est. adeo quod si certiorabimur qui sint hujusmodi, profecto punitio talis erit que cedet ad exemplar cum terrore, propterea mandamus vobis in electione quo-rnmcumque officialium eligatis personas honestas, liberas et non subjectas et alienas a subterfugijs et que in judicando sui juris sint et libero et recto judicio utantur quoad fieri potest. Fuit fa ta nobis querela laurentium de calui et nicolanm de turrilia habuisse et recepisse asperos duo milia, ex quo operam dederunt quod unus fur non fuit fustigatus. quod si sic est nobis molestum est. Propter quod expresse vobis consuli ct massarijs committimus quatenus diligenter inuestigetis rei veritatem, et si inueneritis ipsos vel ( 351 ) DOCUMENTI alterum ipsorum Labuisse hujusmodi pecuniam et operam dedisse ut supra ex quo non fuit locus justitie et commissionibus nostris contra fures, erga ipsum vel alterum ipsorum qui deliquisset tale jus ministretis de hujusmodi malegesto quod non possit gloriari, imo patiantur meritam penam ad terrorem aliorum, committentes expresse vobis consuli et massarijs integram exequutioneui promissorum faciatis sub pena dupli. Cum interdum fiant illicita p-pulis per aliquos officiales cupidine lucri illiciti, volumus quod in celebratione festiuitatum celebrentur dies festi ab ecclesia ordinati et illi qui celebri sint in ciuitate illa secundum regulas, ultra quos miserabiles neque artifices neque populi possint inquietari. Prohibemus capitaneum. burgorum et eaualerium se intromettere de ministrando justitiam, sicut alias per nos ordinatum fuit, et hoc sub pena sindicamenti. Quia scriptum nobis fuit dari stipendium et immunitatem jacobo trauersagno. animaduertant scribentes nihil utilius cedere illi ciuitati quam subleuare massariam ab oneribus in quibus est. ex quo non debent cogitare addere onus oneri. Si burgenses cognoscant id futurum utile liberis suis, subueniant ipsi quibus est facultas de proprio et non de ere massarie prouidere. Quando mittitur paga soldaiam vel cimbalum. si contingat accedere aliquem qui fuerit vel sit designatus consul, prohibemus illi residen-tiam facere neque comedere nisi in palatio, et talis precedat consulem loci. Qui voro non fuerit neque sit designatus consid. sed solum officium massarie habeat, hoc honore precedendi careat. Scripsistis nobis de officio ponderis loci coparij. quod contulimus antonio papauaro. Annuentes requisitioni vostre contentamur quod finito tempore dicit antonij electio ponderatoris et colatio dicti officij fiat per officium mercantie caffè, ut consuetum est. Accepimus litteras continentes summam necessitatem reparationis ecclesie tane ct murorum castelli, et propterea supplicatum est concedi facultatem januonsibus nostris in tana residentibus electionis per vices consulis januensium in dicto loco, ut beneficium dicti officij conuertatur in hoc tanto pio et honesto ac utili opere. Annuentes hujusmodi requisitioni, concedimus vobis consuli et massarijs auctoritatem confici faciendi et baliam dandi hujusmodi electionis. que per vices de mensibus sex in sex vicissitudinetur. Ita tamen anno 1465 ( 352 ) quod ante omnia habeatis libras triginta tros singulo anno pro stalijs dicti officij. que erant multo plures. et que mittantur nobis soluturis emptioni dictarum staliarum. et hoc sub pena soluendi vos duplum, et prouideatis et reguletis ita cum consilio peritorum quod dictum officium laudabiliter exerceatur, et emolumenta et beneficia ejus, diminutis dictis stalijs. erogentur in utrumque opus, incipiendo a magis necessario, quibus etiam annuimus informati ab janoto lome-lino misso a vobis ad dictum locum. Relatum est nobis quod pro fabrica murorum vel deliberatum est vel tractatum imponi loca, quod omnino aborremus. et nolumus ullo pacto fiat impositio locorum, et si facta esset contra formam regularum. volumus et mandamus reuocetur et anulletur. Conquestus est nobis litteris suis magister constantius de sarra contra fidem publicam, quam putat fuisse nobis ignotam, commissum esse amoueatur a salario quod a communi percipere annuatim solitus est. a quo (?) pro fidei obseruantia. quia fuit sibi deliberatum quando uxoratus est sub nomine dotis ut efficeretur burgensis et scollas regeret. propter quod prouideri rei sue. Nos itaque scientes nihil pre-clarius esse quam seruare fidem, volumus si deliberatio apparet lacta ut fieri solent deliberationes secundum formam regularum aùt consuetudinis caffè, illam sibi seruetis et non amoueatur. et si amotus fuisset omnino readmittatur. v Laboribus et expensis consulis cimbali. scribe massarie et illorum officialium qui anno superiore caffam peruenerunt compatientes. nolumus amoueantur ab eorum officijs si sui successores a janua perue-nerint caffam intra quatuor menses a die finis litterarum suarum. Post vero quatuor menses si bene se habent in illis officijs. conten-tamur. sub debita taxatione facienda per vos consulem massarios et officium monete, soluenda per ipsos, diminutis stalijs et expensis, eos permittatis exercere illa officia usque ad aduentum eorum successorum, et quicquid taxationis feceritis soluant. que conuertatur in emptionem miliorum, si non acquiescerent huic nostre deliberationi, vendantur honestis personis finitis dictis quatuor mensibus, et conuertatur quicquid procedet ex hujusmodi officijs in emptionem miliorum munitionis. Data janue mcccclxv die xxx julij. ( 353 ) DOCUMENTI DOCUMENTO DCLXVII. Palonto di ministralo di Cafla data per tredici mesi al nobile Guglielmo Centurione, olim Bestagni, finito il tempo di Antonio Sestri. 1465, 19 agosto (Negot. gest. off. Georg, ann. 1457-1475) (fol. 102) Vi sono disposizioni diverse secondo che sarebbe giunto a Caffa avanti o dopo il suo concorrente Gianotto Lomellini ; il tutto in correlazione ai precedenti documenti DCLXII e DCLXIII. Data janue mcccclxv die xvim augusti. DOCUMENTO DCLXVIII. Patente di console di Soldaia data per mesi tredici ad Antonio Borlasca, finito il tempo di Francesco Savignone. 1465, 19 agosto (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) (fol. 102 .) Formala e ritenuta consuete; ma oltre i tredici mesi dispongono quod dictus antonius non amoueatur a dicto officio inde usque ad menses quatuor... saluo si suus successor a janua destinatus caffam perueniret. Data janue mcccclxv die xvnu augusti. DOCUMENTO. DCLXIX. Rimproverano i grandi ufficiali di Caffa della tardanza e deficienza di loro lettere. 1465 , 20 agosto (Litterar. missar. officiai. Caffè, ann. 1464-1475) \ (fol. 21) Protectores etc. Spectabili, prestantibus et egregijs viris, consuli, massarijs. prouisoribus. antianis et officio monete caffè, carissimis nostris. ANNO 1465 ( 354 ) Haueti usato grando negligenza in auisarne et seu in mandare n noi auìsatione. quod a ftoi est molto molesto. Esempla suprascripta misimus vobis duobus, venientes in admirationem tam paruam diligentiam hucusque habueritis quod raro pro ceteris litteras a vobis accepimus, qui pre ceteris frequentius recipere deberemus pluribus rationibus, et vos pre omnibus modum habetis et ziphram. Proptor quod digni estis magna reprehensione, et si intelligemus a negli-gentia processisse, sentietis quantum id nobis molestum fuerit. Data janue mcccclxv die xx augusti. DOCUMENTO DCLXX. Altri rimproveri, disposizioni o comandi al consolo e massari di Calla. U6o, I* dicmlre (Litt. miss, offìcialib. Caffè, ann. 1-164-1-175) (fol. 21) Protectores etc. Spectabili et prestantibus viris, consuli, massarijs et prouisoribus caffè, carissimis nostris. Accepimus nuper literas vestras comunes caffo datas die xxvi nouembris anni preteriti cum multis additionibus usquo ad primam julij proxime preteriti, quibus perspectum est vos paruifecisse commissiones nostras, quod nobis molestissimum est. quia ut notissimum est inferiores suis superioribus parere debent et vos nos reputastis inferiores, quia vestigijs inferiorum fauistis in contemptum nostrum, qui commissimus omnino reduceretur numerus stipendiatorum ad centum et sine vera causa et non seruata forma commissionum no-str rum deliberastis tenere centum l. Propter quod intelligimus vos et vestri fidejussores conseruent comperas indemnes occasione vestrc inobedientie. Non debebatis consilium celebrare nisi quando interuenisset casus expressus in vestris instructionibus datis vobis gregorio includentibus vos massarios. et pretel- nostras commissiones deliberastis ea que deliberare non debebatis, qui patientes fuistis deliberentur teneri stipendiati centum l. sub leuissima ct vanissima suspitione. que si vora ( 355 ) DOCUMENTI luisset lauorem potius produxisset quam aliter, et presertim propter faciliorem ad vos aditum quibus diminuebatur terror, tamen quicquid sit nullo pacto debebatis permittere principium dare nostris vobis datis commissionibus contraueniretur. Scripsistis mitteretis, ut commissimus. rationem introitus et exitus que non una sed decem transcribi in una die potuissent et diuersimode mitti, et in septem mensibus unam transcribi tantum difficile vobis fuit 'in summa negligenza. et parua cura quam vos et scriba ostendistis indicant nobis negligentes res nostras curatis. Ex quo ut negligentia vestra, si in ea perseuerabitis. sit vobis damno et terrori, mandamus vobis ad penam florenorum ducentorum in auro quatenus nobis mittatis rationem introitus et exitus temporis vestri gregorij et distincte venditionem omnium cabellarum uniuscujusque, videlicet pretium anni vestri et anni precedentis. similiterque faciatis de vestro tempore vos johannes et successiue vos caloci sub dicta pena exigenda a fidejussoribus cujuscumque vestrum qui contrafecerit. Molestissimum habemus sub verbis friuolis supersederitis exequi commissiones de ijs qui contra regulas se immiscerunt de introitu can-lucorum. Propter quod vobis sub pena summorum l pro singulo vestrum mandamus quatenus in menses tres sequuturos a presentatione presentium ipsas commissiones exequamini. quia nolumus aliquis nobis subditus se immisceat de dicto comerchio. ut in regulis continetur. Sub simili pena mandamus vobis in mensem unum a receptione presentium exequamini commissionem vobis datam exigendi proui-siones et stipendia data juuenibus et alijs de quibus flt mentio in vestra instructione. Profecto plurimum miramur vos usos esse tanta leuitate quod sub verbis alicujus supersederitis exequi commissiones nostras. Et vos et quicumque alij presumpserunt capere aliquam compositionem cum debitoribus staliarum male fecistis, quia nullam habebatis baliam. Propterea condemnauimus vos ad conseruandum immunes com-peras et illos qui emerunt stalias et similiter vestros precessores si similes compositiones fecerunt, et hoc modo discent presumptuosi se abstinere a presumptione et ab his que ad ipsos non pertinent, que condemnatio exigetur a vestris fidejussoribus. Merito rep: eliendendi estis cum scribitis scribas malitias committere in causis condemnationum, ex quo laudatis eisdem soluantur salaria per massariam et condemnationes exigantur per massariam et / ANNO I465 ( 35(5 ) fraus non committetur. Quid est vestrum officium et vicarij ot quomodo reguntur res nostre quando malitie committuntur in damnum massarie et non curatis illas intelligero eisquo prouidere? Tlijs et alijs occasionibus data est nobis occasio mittendi propriam correcturam... ma-legesta et negligentias comissas. si intelligetis illos commisisse malitias et eos non punieritis. vos ipsi et vicarius penam patiemini. Reprobamus ergo requisitionem et aduisationem quam dedistis nobis do solutione salariorum facienda per massariam. De alijs scribis proui-demus nunc, multi sunt competentes. Deliberauimus et denuo deliberamus quod omnes deliberationes faciende comuni pertinentes et expe......in coffa per vos et officia simul vel separatimi deliberentur ad ballotolas. et aliter non valeant. Missimus vobis commemorationes et ea que male gesta inuenerunt quatuor cribellatores. Facite et tleri facite exequutionem de eis sub pena soluendi de vestro proprio. Detestamur impositionem locorum quam fecistis, que vellemus omnino extingueretis. Nam etiam inconsiderate illa vendere ili ico malefactum fuit, quia solummodo vendi debebant quando contingebat pecuniam expendere, et licet dicatis quod ex illa impositione et venditione accessit fauor alijs locis, non sunt facienda mala ut veniant bona. Si illi quorum sunt loca essent zelatores boni publici, contribuissent et contribuerent ex illo fauore alcuiationi onerum pubblicorum. quia qui sentit beneficium debet etiam sentire damnum. Et quia imposuistis loca ipsa contra formam regularum et commissiones, prodicimus vobis quod penam patiemini, quoniam nullo pacto volumus imponantur loca, quisquis contrafecerit intelliget quid sibi vellit contrafacere. De illis summis xxquinque quos janotus lomelinus et alij sui successores consules soldaie acceperunt, non detur eis molestia, quia vidimus precessores suos illos habuisse. Licet georgius de furnarijs et alij libertini essent idonei, tamen quia deliberata reprobare .... nolumus assentire, ne quis habeat spem reuocationis deliberationum ot commissionum sub spe fauoris alicujus. reprobamus ideo requisitionem vestram quod scribi possint ad stipendium. Aliam vero requisitionem vestram quod scribamus non teneamini soluere vicario taxatam unicuique vestrum debitam pro portione expensam non admittimus, quia per nostros precessores deliberate consulta fuit, et secundum quod est nobis relatum a refferendarijs vos johannes de ea sermonem ante recessum vestrum habuistis ct nihil obtinere potuistis. Nam plu- ( 357 ) DOCUMENTI lima incommoda ac etiam inconuonientia sequuta sunt in dedecus consulum qui non habuerunt vicarium, ex quo non illam sed majorern soluere deberetis potius quam exercere illud officium sine vicario, nec expedit memoretis quod massaria perferret istud onus, quod omnino reprobamus. Nam nimium est quod compere pertulerint tot onera passa tredecim annis decursis, singulo quorum ex prouentibus harum comperarum illorum introituum caffè assignatorum dictis comperis annuatim exposite sunt a libris xxquinque milia usque in xxxmilia. et nemo est qui de suo proprio voluerit exponere sed semper quisque cogitat quomodo possit suam bursam implere. Illos sex milia asperos' exactos ex bonis q. imperatoris trapezun-darum per vestros precessores et diuisos inter se. si non exegistis illos exigite et mittite officio sancti georgij de xxxxim. ad quod spectant virtute sententie alias late etc. et hoc sub pena soluendi de proprio. Non reprobamus deliberationem quam fecistis de causa illorum locorum babilani adurni. quia licet ut scribitis processus conuersus fuerit in necessitates massarie. tamen quia sine consensu officiorum illa mutuo acceperunt, ideo approbamus ea que egistis decernenda postea per nos. Placet nobis bene composueritis res cum bendiano domino men-grelie. sed si aliqua expensa facta est. volumus vel via compositionis vel partimenti faciendi inter illos qui habent negotiari et diuersari in suo territorio exigatur omnino, et conseruetur penitus massaria indemnis. sub pena soluendi de vestro proprio. Pergratam habemus prouisionem munitionis miliorum quam posuistis in aceruis siue horreis communis, et quia scribitis defectu locorum et horreorum que amplius non sufficiunt nec habetis, mandamus vobis expresse quatenus turres castelli omnes reparari faciatis et quecumque loca in quibus possit fieri aceruum miliorum, et continue reponi facito quantum potestis, et ex pecunia tertij decimi mensis et alia pecunia extraordinaria, quam omnino exigatis, conuertite quicquid potestis in dictam prouisionem. Commendamus illos notabiles burgenses et armenos grecos et aliarum nationum qui munitionem fecerunt. Perseuerate.’ si gratiam nostram caripenditis. omnibus modis multiplicetis dictam munitionem, ut fama sit caffam fortissimam esse ct munitissimam tam victualium quam armorum, prout cx vestris intelleximus que scripsistis in ANNO 14(55 ( 358 ) speiu esse ante biennium a data vestrarum ita futurum in suprema fortia. Et ut perspicacius non tantum intelligatis veruni etiam concipiatis caffam templum esse justitio securitatis et honestatis, dedimus ac tenore presentium damus contra fures illam baliam vobis consuli presenti et futuro et vicario, do qua scripsimus, et hoc rejecta sinistra interpretatione male compositorum dicentium aliter. Contra quos fures vobis consuli et vicario mandamus seuere procedatis et processus faciatis citra summam in capitulis contentam prout in alijs litteris nostris continetur, que bailia in consulem et vicarios solos intelligi volumus. reliquis alijs officialibus exclusis. Et quia intelleximus nocturno tempore crimina committi excessus ac delicta in dedecus et infamiam urbis et officialium, damus consuli et vicario arbitrium in criminibus nocturnis contra quoscumque malefactores procedendi et processus faciendi illosque puniendi, seruata forma juris et capitulorum et non seruata. prout prudentie consulis et vicarij videbitur, adeo ut formidino pene malfactores se abstineant a delictis nocturnis. De diurnis autem seruetur forma juris et capitulorum atque commissionis nostre, approbantes deliberationem vestram xx sociorum nocturno tempore deputandorum vicissim custodie ciuitatis. ne latrocinia et excessus committantur, quam deliberationem volumus de cetero seruari. et tamen dato vobis arbitrio ita utamini quod juste non mereamini reprehendi. Multum ac supramodum nobis molestissimum fuit intelligere quod inter vos consules fuerunt dissidia emulationes altercationes et diui-siones. que significant maximam leuitatem illius siue illorum qui sunt culpabiles et male scierunt se continere. Ob quam causam data est nobis occasio prouidendi ut meretur inobedientia vestra qui paruife-cistis monitionem et adjurationem quam habuistis a nostris preces-soribus. Nam nulla causa interuenire poterat quantumcumque molestissima cuiuis vestrum que posset vos incidi facere in tallo inco-nueniens. quod perniciosissimum fuit et est opinioni illorum populorum. Propter quod predicimus vobis quod quisquis vestrum inciderit in tallem errorem dabit exemplum suis successoribus. Itaque mandamus vobiS saltem de cetero ita vos contineatis quod pro futuris excessibus non habeamus causam contra vos procedendi. Miramur scripseritis nobis in commendationem illorum officialium monete qui de proprio prouiderunt ne massaria ihiuuiret. et ex alia r —— i ( 359 ) DOCUMENTI parte scriptum est quod llunt ihiuimenta ad xxv usque in xxxx prò cento, si sic est nobis molestissimum est. Itaque mandamus sub pena soluendi de proprio quatenus non patiamini fleri ihiuimenta. nisi cum deliberationibus et solemnitatibus opportunis et pro necessitatibus ur-gentissimis que postea per nos mereantur approbari. Et jam quod scribitis massariam esse exdebitatam. omnino precaueatis vobis illam permittere indebitari. et nihilominus mittite nobis- rationem, ut diximus. dispositi intelljgere in quem vel quos sit hujusmodi leuitas. Non elegimus sermonem facere de requisitione bulle apostolice. quia non obtineretur, quia satis fuit defendere calumniam mendacis-sirnam genuensibus illatam coram sede apostolica, ex quo imprudenter et inutiliter requireretur quod non concederetur et esset occasio nos iterum calumniandi. Verum ad consequendum effectum utiliorem introytibus nostreque rei publice, laudabilioremque quam requisitio dicte bulle, volumus et expresse vobis committimus quatenus futuro oratori ad serenissimum dominum regem tureorum delaturo tributum detis in mandatis cum omni instructione possibili omnibus artibus -possibilibus, et si necesse erit mediantibus ad ultimum aliquibus tributis siue exenijs. curet impetrare ab ipso serenissimo domino rege licentiam frumenti januam conducendi pro modijs teucris usque ad decem milia, videlicet ex caffa ad nos conducendis pro usu januen. et ad facilius obtinendum respectu nauigiorum. sua celsitudo deliberet naues ad quam portatam vellit mittantur ex caffa januam et ad loca januensium et ex janua caffam. Ex qua negotiatione profecto sui introitus magnam utilitatem percipient, suique populi, propter commercium magnum rerum ct mercium que hinc inde mittentur et debitum facient suis cabellis et utilitatem populis. Circa quam nihil omittat pro obtinenda dicta licentia, adijeiendo omnes alias rationes persuasiuas ad consequendum effectum hujus nostri desiderij. Quod si pro tanta summa obtinere non poterit, curet et enitatur obtinere pro aliqua parte, et obtenta faciat eam registrare apud presidem constantinopolis et castrorum strictorum, nosque aduiset quid egerit. Conduximus gregorium johannis stephani de pornasio iturum et redditurum, frequentaturumque ad illa itinera, propter que ex frequentibus aduisationibds ciuitas illa et tota respublica percipiat emolumentum. quem volumus scribi faciatis ad stipendium mensuale asperarum cccc. qui sibi debitis temporibus persoluantur. Remittatur ad ANNO 1465 ( 360 ) vos in menses duos et postea nos illum ad vos remittemus. Hujus stipendij tempus incipiet hodierna die. Data janue mcccclxv die prima decembris. DOCUMENTO DCLXXI. Si delibera la nomina di una Commissione per studiare la riforma dell’elezione degli ufficiali di Caffa. 1465, 4 dicembre (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1463-1467) (fol. 104 v.) * MCCCCLXV die mercurij IIII decembris. Cum in aula majore palatij comperarum sancti georgij congregati essent magnifici domini protectores ipsarum comperarum anni pre-sentis in pieno numero, et spectati domini designati protectores ea~ rumdem comperarum anni mcccclxvi proxime venientis in legitimo numero, et preter eos ciues centum et octoginta earundem comperarum participes ex omni ordine et colore, propositum ijs est sub ijs verbis : Segnoi e le monto confortao lo officio nostro per le lettere le quae sum staete adute nouamenti de caffa da lo nobile guirardo lomellini et compagni et etiam da lo mesmo et monti altri pratichi di quella nobile citae. la quale a lo presente per la gratia de deo e in grande paxe habundantia e prosperitade de ogni cosa, che sea non solamenti utile ma necessario che non se mande più trei consori inseme, e che se possa conferì li officij excepto lo consorao de caffa fln in doi agni, e che se reforme in alchune poche parte le regole et ordini di quella terra. Per la qua cosa parendo a noi che quella nobile citae merite che de ella sea faeto grande e bon concepto e spetiamenti aora che ella ogni jorno per la gratia de deo multiplica de ben in meglio, se confortemo che ve piaxa de da a chi ve piaxera ampia balia in le cose supradicte. in forma che quelli a chi voi darei la balia possan regula et ordena tuto quello ghe parra utile e conue-niente a conserua et amplia quella beneita citae et le sue membro. ( 361 ) DOCUMENTI His itaque propositis cum nonnulli assurgere requisiti omnes in eandem fere sententiam sub varijs verbis conuenire viderentur, tandem datis et collectis calculis compertum est sententiam infrascriptam viri egregij dominici de prementorio ceteris preualuisse et obtentam fuisse, inuentis calculis centum quadragintaquinque albis assentientibus et quinquaginta nigris contradictorii s. Ipse autem dominicus post varias rationes ab eo prudenter memoratas, tandem laudauit attribui magnificis dominis protectoribus comperarum anni presentis et octo ciuibus rerum caphensium instructis per eos eligendis amplam potestatem- et arbitrium faciendi regulandi et ordinandi circa omnia et singula in proposita contenta secundum et prout eorum prudentijs utilius videbitur. Cum igitur supradicta prenominati dominici sententia ex numero calculorum alborum centum et quadraginta quinque comprobata fuisset, pro solemni decreto habita est. DOCUMENTO DCLXXII. Nomina della Commissione suddotta. 1465, k dicembre (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1463-14G7) (fol. 105) * Eadem die. Prenominati domini protectores comperarum anni presentis in legitimo numero congregati, in obseruationem deliberationis suprascripte et sub calculorum judicio, ex quibus in electione uniuscujusque infra-scriptorum legitimus numerus albus assensum signilìcans inuentus est. elegerunt octo prestantes ciues inferius nominatos, videlicet: Petrum gentilem olim pallauicinum Casanum spinulam Urbanum de nigro Lucam saluaigum Dominicum de prementorio Antoniotum de francis turturinum Thomam de domoculta et Christoferum venerosum. ANNO 1465 ( 362 ) DOCUMENTO DCLXXIII. Ingiungono al console di far giustizia al vescovo greco contro le ingiurie di Nicolò Torriglia. 1465, 4 dicembre (Litt. miss. off. Caffè, ann. 1464-1475) (fol. 31 ». ) Protectores etc. Spectato et prestantibus viris, consuli et massarijs caphe. dilectissimis nostris, et egregijs sindicatoribus generalibus ejusdem ciuitatis. Graues querelas nobis detulit, dilectissimi nostri, dominus episcopus grecorum illius urbis de nicolao de turrilia quem scribit varias sibi injurias intulisse et quotidie inferre. Propter quod moleste ferentes quod nicolaus ipse aut quispiam alius presumat dictum episcopum seu alios incolas illius urbis molestare, volumus ac vobis committimus ut ipsi episcopo contra dictum nicolaum justitiam ministretis, ita quidem quod palam intelligi possit nostre dispositionis esse quod dictus nicolaus aut quispiam alius non valeat indebite vexare aliquos ibi habitantes. Data janue mcccclxv die mi decembris. DOCUMENTO DCLXXIV. Lettera al sullodato vescovo greco contro il Torriglia. 1465, 4 dicembre (Litt. miss. off. Caffè, ann. 1464-1475) (fol. 31 v.) Reuerendo patri, domino episcopo grecorum caphe. dilecto nostro. Intellectis, reuerende pater, querelis quas detulistis de nicolao de turrilia. scribere decreuimus literas quas annexas inuenietis spectatis consuli et massarijs ac sindicatoribus illius urbis, in quibus illis com- ( m ) DOCL'M ENTI mittimus ut justitiam vobis ministrent contra ipsum nicolaum. ita quidem ut pàlam intelligatur quod molestum nobis est quod nicolaus ipse aut quispiam alius presumat indebite vexare vos et alios incolas illius ciuitatis nobis carissimos. Poteritis igitur dictas literas nostras presentare et justitiam deposcere ac bonum animum sumere, quoniam nunquam passuri sumus vobis aut alijs inferri injuriam seu molestias indebitas. Data janue mcccclxv die mi decembris. Protectores. DOCUMENTO DCLXXV. Raccomandano la concordia a taluni ufficiali, e minacciano punire la discordia di altri. U6o, 4 dicembre (Litt. miss. off. Caffè, ann. 1464-1475) ( fol. 31 v. ) • Protectores etc. Nobilibus et egregijs viris. antianis et officialibus monete ac Campanie ciuitatis caphe. dilectis nostris. Ex multis litteris vestris et aliorum, dilectissimi nostri, quas attulerunt guirardus lomellinus et alij nuper inde reuersi. cognouimus quod benignitate omnipotentis dei nobilis illa ciuitas in summa pace et tranquillitate posita, victualibus et omni felicitate salubritatis et negotiationis abundat, nihilque illi impresentiarum deesse videtur nisi bona concordia rectorum, ciuium et burgensium. qui felicem statum illius nebilis ciuitatis celitus emissum contentionibus ac discordijs et emulationibus turbare nituntur. Quod profecto nobis ac omnibus ciuibus qui sub hoc felici statu ducalis excellentie concordes viuimus. et amplitudini ciuitatis. sepositis omnibus diuisionibus. intendimus, ita molestum est ut nihil molestius audire potuerimus, et profecto nequaquam dispositi sumus errores eorum qui in illa ciui-tate principales auctores sunt ejusmodi contentionum diutius tolerare, immo insanie et audacie eorum conuenientia remedia adhibebimus. Interim autem quoniam consuli et massarijs scribimus ea que expedire judicauimus. hortamur vos ut ita vos exerceatis circa tollendas ejusmodi contentiones et emulationes. ut merito vos commendare possimus. Data janue mcccclxv die mi decembris. ANNO I465 ( 364 ) DOCUMENTO DCLXXVI. 1 Protettori sulla instanza doi magnifici signori Antonio Guidobono e Giovanni .Melzi a nomo del duca di Milano, signore di Genova, concedono la proroga di 4 mesi nel suo ufficio di scrivano della masseria di CalTa al notaio Antonio Bozzolo, oltre il tempo accordatogli nella sua patente. 1463, 4 dicembre (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1463-1467) (fol. 104 «. ) -lNoji contiene alcuna particolarità, nè vi è detto il motivo della dimanda di proroga. Data janue mcccclxv die mi decembris. \ DOCUMENTO DCLXXVII. Importanti riforme introdotte nell’elezione e surrogazione dei consoli di Caffa. 1463, 30 dicembre (Litt. miss. off. Caffè, ann. 1464-1475) (fol. 24) * MCCCCLXVI die lune XXX decembris (*). Magnifici domini protectores etc. in pieno numero congregati, quorum hec sunt nomina : D. Matheus de fiisco prior Antonius de casana Christoferus de podio Raphael de andoria (*) 11 Canale voi. IL, p. 132 dei suoi Commentarii sulla Crimea fece errore assegnando quest’atto al 1466. L’anno civile genovese in quel tempo cominciava al Natale, e il nostro documento essendo doi 30 dicembre apparteneva già secondo quel computo al 1466, ma secondo l’attuale al 1465. Esso documento poi trovasi anche tra i Frammenti Varni. Benedictus saluaigus , Bartholomeus italianus Baptista justinianus et Jacobus de auria. ( 3G5 ) DOCUMENTI Et spectabiles octo ciues cum eis additi super negotijs caphe in legitimo numero congregati, quorum tunc presentium nomina sunt hec : Urbanus de nigro Lucas saluaigus Thomas de domoculta Casanus spinula Antoniotus de francis turturinus . absente tantummodo petro gen- Christoferus venerosus tili olim palauicino. qui ta- Dominicus de prementorio men satis cito superuenit et majori parti eorum que inferius dicentur interfuit. Presentibus etiam prestantibus viris marcelino marrufo. jacobo pi-nello. teodoro de flisco et jacobo de casanoua quatuor jam pridem deputatis super negotijs caphensibus et infrascripta omnia ita decerni laudantibus. Habentes super omnibus et singulis infrascriptis amplam potestatem et arbitrium virtute deliberationis numerosi participum comperarum concilij scripte manu mei cancellarij inferius nominati die mi mensis presentis. legitimis rationibus moti statuerunt et decreuerunt. sta-tuuntque ac decernunt ea omnia et singula que dicentur inferius. Primum enim statuerunt ac decreuerunt quamprimum fleri poterit fiat electio unius consulis caphe. qui in ipso consulatus officio succedere debeat nobili viro calocio de guisulfls ultimo trium consulum ad ipsam ciuitatem caphe nouissime transmissorum. Qui quidem eligendus consul, ut supra, quanto celerius fleri poterit transmitti debeat suis sumptibus cum duobus famulis ad ipsam ciuitatem caphe. ad quam urbem quamprimum applicuerit, statim succedere debeat in officio massarie et prouisorie egregio viro gregorio de retia, qui ex officio consulatus egressus erit, idque officium massarie et prouisorie exercere donec aduenerit finis temporis dicti calocij de guisulfls. cui ut supra in officio consulatus succedere debebit. Cujusquidem gregorij quamprimum dictus consul ut supra eligendus in dicto officio massarie et prouisorie ei successerit, fleri debeant statim sindicamenta. ipsisque perfectis gregorius ipse ex capha discedere debeat et januam venire secundum formam in regulis contentam. Item statuerunt et decreuerunt quod anno proximo venturo pari modo fieri debeat electio et transmissio unius consulis caphe successuri in officio massarie egregio viro johanni de cabella secundo con-Società Ligure. St. Pall ia. Voi. VII. P. I, anno 4465 ( 366 ) suli et in officio consulatus dicto consuli hoc anno ut supra eligendo, sub modis et formis superius declaratis, et sic successiue hic ordo seruari debeat annis sequentibus, ita quidem ut anno singulo fiat electio et transmissio unius consulis in capha. et semper in capha eo modo sint unus consul et duo massarij. Item statuerunt ac decreuerunt quod si aliquis consul ante finem temporis sui decederet in officio consulatus, quod deus auertat. eo casu eidem statim succedere debeat ille qui post finem temporis ipsius consulis defuncti succedere debuisset si non decessisset, et casu quo talis etiam mortuus esset, eo casu reliquus qui vel consul jam fuisset vel futurus esset, in ipso officio statim succedat, ita quidem quod re-manente superstite aliquo ex tribus qui vel consul fuisset vel futurus esset, ea successio ad ipsum pertineat. Sub hac tamen conditione et declaratione, quod nullo habito respectu ad tempus quod superesset consuli mortuo ejusmodi successores in officio consulatus in dictis casibus vel aliquo eorum exercere debeant ipsum consulatus officium per tempus dumtaxat in eorum litteris contentum, si successores ipsi nondum exercuissent ipsum consulatus officium, et in fine temporis ipsorum fuerint in capha illi qui eis succedere debebunt. Si vero successores ipsi antea exercuissent ipsum consulatus officium, eo casu illud exerceant donecali quis consul fuerit ex janua in capham tranmissus. Item statuerunt ac decreuerunt quod si casus .accideret, quod deus auertat. ut aliquis consul in ipso officio moriretur et nullus ex duobus massarijs seu collegis suis superesset. eo casu fieri debeat electio successoris secundum formam regularum nullo tamen habito respectu ad colores, nisi in hoc tantummodo, quod videlicet si consul mortuus fuisset nobilis, eligi debeat successor ejus nobilis, si vero fuisset popularis eligi debeat ejus successor popularis, in reliquis vero necessarium non sit in ejusmodi electionibus colores seruare. Item statuerunt ac decreuerunt quod quolibet anno consul caphe perfectis suis sindicamentis. ut supra, obligatus sit januam venire et se presentare coram magnificis dominis protectoribus comperarum qui pro tempore fuerint, cum processibus suorum sindicamentorum et una copia libri massarie caphe. in qua sint omnes rationes tam reddituum quam expensarum massarie totius temporis quo steterit in dicto consulatus officio, et hoc sub pena fiorenorum ducentorum a quocumque console qui predicta non seruauerit seu a suis fidejussoribus irremissibiliter exigenda. ( 367 ) DOCUMTGNI Item considerantes quod attentis difficultatibus eundi capham ac redeundi, facilius inueniri poterunt ciues idonei qui acceptent ire ad officia caphe et ceterarum terrarum nostrarum maris pontici. si officia ipsa conferantur per annos duos siue menses viginti sex computato mense xiii. et ob id cupientes ciues idoneos ad ipsa officia transmitti, statuerunt ac decreuerunt quod omnia officia dictarum partium deinceps conferri debeant per annos duos siue menses viginti sex computato mense xiii. exceptis tantummodo consulatu caphe ministraria et scribania massarie. que tria officia per menses xiii tantummodo juxta formam regularum conferri debeant. Item statuerunt ac decreuerunt quod consul et massarij caphe teneantur et obligati sint facere et curare cum effectu quod nullus sumptus extraordinarius quantumcumque exiguus vel magnus deinceps fleri possit in capha. nisi prius decretus fuerit ad calculos albos et nigros cum omnibus solemnitatibus in regulis contentis, et in ejusmodi deliberationibus conuenerint saltem due tertie partes calculorum alborum. et hoc sub pena soluendi de suo proprio tantum quantum expensum fuisset non seruatis regulis et ordine calculorum superius declarato. Item statuerunt ac decreuerunt quod liceat consuli caphe presentis et futuris cassare et a stipendio amouere omnes et singulos stipendiatos quos in aliquo deliquisse seu contrafecisse compererit. et loco eorum qui per consulem eo modo a stipendio amouerentur vel decederent. reponi debeant seu scribi ad stipendium alij quos ipse consul ac massarij et officiales monete snb calculorum judicio idoneos judi-' cauerint. et teneantur consul et massarij hunc ordinem seruari facere, sub pena soluendi de suo proprio stipendia eorum qui aliter ad sti-•pendium scriberentur. Item statuerunt ac decreuerunt quod non liceat castellanis cimbali et soldaie ullo modo exire extra muros cimbali et soldaie sub pena a summo uno usque in decem, arbitrio consulis capbe. totiens ab eis exigenda quotiens contrafecerint. etteneantur consules ipsorum locorum soldaie et cimbali sub eadem pena notitiam facere dicto consuli caphe quotiens dicti castellani contrafecerint. Liceat tamen, non obstantibus supradictis. eisdem castellanis in capham accedere temporibus deputatis, impetrata tamen prius licentia ab ipso consule caphe. qui ejusmodi licentiam eis concedere non debeat nisi pro causa utili et necessaria. Item statuerunt et decreuerunt quod scriba comperarum locorum S ( 368 ) DOCUMENTI caphe prestare debeat idoneos fidejussores, saltem de summis quingentis. et quam primum hec deliberatio fuerit in capha. teneatur consul dicte ciuitatis eligi facere scribam dictarurii comperarum sub modis et formis contentis in constitutionibus seu priuilegijs ipsarum comperarum caphe. ipsumque scribam quamprimum electus fuerit compellere ad prestandam ejusmodi fidejussionem. Item legitimis rationibus moti statuerunt ac decreuerent quod officia victualium et prouisionis. que esse solebant duo separata, seducantur in unum, et unum officium qui creetur ex quatuor tantum vacet negotijs victualium et prouisionis simul. DOCUMENTO DCLXXVIII. Altri ordini e ingiunzioni dei Protettori al console e massari di Caffa. 1465, 30 dicembre (Litt. miss. off. Caffè ann. 1464-1475) (fol. 26 v.) Protectores etc. Spectato ac prestantibus viris, consuli, massarijs ac prouisoribus caffè, dilectissimis nostris. Cum superioribus diebus, dilectissimi nostri, ordinari fecissemus per paulum eas responsiones ad literas vestras quos annexas inue-nietis. superuenerunt postea guirardus lomellinus et alij inde ve- * nientes cum multis literis tam vestris quam aliorum, in quibus multas inter se contrarias aduisationes inuenimus. et perspicue' deprehendimus inter vos primum et subsequenter inter alios ortas esse discordias. contentiones et emulationes. quorum malorum culpa principalis in vos reijcienda est. quamquam et reliqui mereri nobis videantur non solum reprehensiones sed etiam punitiones conuenientes. sed vos super ceteros omnes qui a precessoribus nostris jussi, admoniti. adjuratique firma concordia et caritate nobilissimam illam ciuitatem gubernare, eorum precepta et hortationes contempsistis et alij materiam discordie prebuistis. Quales enim ut ait piato sunt principes. tales reliquos oportere esse omnes. Et profecto tanto nobis molestior est culpa vestra, quanto magis videmini aduersari diuine * ( 369 ) DOCUMENTI prouidentie. que ut litere vestre et reliquorum ibidem residentium ac relationes dicti guirardi et aliorum testantur, omnem felicitatem pacis, abundantie. salubritatis et negotiationis illi benedicte ciuitati largiri dignata est. Sed ne videamur solummodo detestari velle culpam vestram his finem imponemus, denunciantes vobis quod nullo modo intendimus errorem illorum qui horum malorum causa fuere impunitum preterire, multoque seuerius contra eos procedemus si intellexerimus ipsos acceptis his litteris nullum remedium malis adhibuisse, sed in priore obstinatione perseuerasse. Hec igitur super predictis dixisse contenti, ad responsionem eorum que vos et alij scripsistis descendemus. Primum igitur quantum pertinet ad summos illos quingentos erogatos in armamento galee et ad asperos illos x milia consumptos in subsidio matrice, laudamus quod propter rationes per vos scriptas dictos sumptus feceritis, et de eis facti fuerint debitores illi quorum culpa necessarium fuit eas expensas facere. Verum quoniam parum utile foret ipsos debitores fecisse nisi sequeretur exactio, oneramus vos ut quanto celerius poteritis, seruata tamen debita moderatione pro deuitandis periculis ac scandalis necessaria, studeatis ipsas pecunias exigi facere, ut equum est. Laudamus, ut in alijs litteris diximus, prouisionem miliorum per vos factam, quam in dies oneramus vos augere studeatis per omnes vias ac formas quas conuenientes judicabitis. Sed quia apparet ex literis quod ex massaria primum extracte fuerint omnes pecunie emptioni dictorum miliorum necessarie hoc nobis non placuit, equius * enim nobis visum fuisset, quod officium victualium exegisset cum diligentia pecunias xiii mensis a quocumque officiali sibi obligato et ejusmodi pecunias conuertisset in emptionem miliorum, quam quod ut scribitis fieri fecissetis ejusmodi officiales debitores in libro massarie. Sunt enim, ut intelligitis. multi officiales qui vel in totum vel pro majore parte percipiunt emolumenta sua extra librum massarie. ut sunt ministraria et alia officia. Propter quod volumus ut ordinetis et prouideatis quod de cetero ipsum officium victualium exigat diligenter a quibuscumque officialibus impositionem dicti mensis xiii con-uertendam in emptionem miliorum ut supra, et hoc ne ex ea re massaria onus perferat. Et quia aliqui dubitare visi sunt an officiales exercentes ultra terminum mensium tredecim teneantur contribuere ad ratam, declaramus quod omnes officiales teneantur contribuere ad ANNO 1465 • ( 370 ) ratam dicto impositioni mensis xm siue pluri siue pauciore tempore officia exerceant. Miramur et molestum nobis est quod urbs illa, ut scribitur, vacua sit munitionibus, attento presertim quod dum libros comperarum superiorum annorum reuidimus. inuenimus maximas ejusmodi munitionum quantitates ad urbem illam transmissas fuisse, et que quidem ingentes pecuniarum summas constiterunt. Propter quod committimus vobis expresse ut diligentes inquisitiones faciatis contra eos omnes et singulos quorum culpa ejusmodi munitiones deperdite sunt, et omnes et singulos quos in ea re culpabiles inueneritis. condemnetis et penas ab eis exigatis, ita ut compere conseruentnr indemnes. Et hoc ideo dicimus, quoniam audiuimus multos fuisse qui ejusmodi arma et munitiones vel in nauibus proprijs reposuerunt vel ad castra propria transtulerunt. Et tamen, his non obstantibus, quoniam ciuitas ilia nobis carissima est. ultra summam hadilium et spnitry in naui boni de costa superioribus mensibus transmissam, curabimus ejusmodi munitiones emere et ad vos mittere per formas illas que nobis possibiles fuerint. Intelleximus ex literis inde scriptis quod hoc anno tributum domini regis tureorum constauit ultra solitum ducatos sexcentos, et hoc propter ihefarcos illos vobis commissos qui in itinere perierunt. Ex quo honestum nobis videretur quod ex vys illis ex quibus ordinatum est elici dictum tributum exigerentur proportionaliter dicti ducati sexcenti, ne totum eorum onus in humeres massarie pluribus oneribns grauate reycerentnr. Propter quod committimus vobis ut si id comodo et conuenienter fleri posse intellexeritis, dictos dncatos sexcentos ex supradictis vys ordinatis proportionaliter exigi faciatis. Reprobamus abusum, ut dicitur, isthic introductum quol stipendiati ex capha discedero possint et pro libito suo intra certos terminos nauigare. Propter quod committimus vobis expresso quod statim his litteris acceptis prouideatis no aliquis stipendiatus, cnm licentia rcl sine, ex illa ciuitate abire possit sub pena amittendi stipendium, a qno volumus omnino remoneatis eos omnes et singulos qni cnm licentia vel sino ex urbe illa recederent, sub pena soluendi ejusmodi stipendia de vestro proprio. Declarantes tamen quod his non obstantibus liceat vobis mittere pro negot ijs publicis ad cimtalum vel sol-daiam. seu etiam ad alia loca, aliquos ex ipsis stipendiatis semper ct quanrlocumque pro negotys publicis id ntile aut necessarium vobis videretur. ( 371 ) documenti Dicitur multa scandala quotidio oriri et pericula interuenire posso in soldaia ct cimbalo propter tabernas quas consules illorum locorum nocturno tempore post horam secundam noctis apertas teneri faciunt. Propter quod committimus vobis ut statim jubeatis consulibus utrius-que loci quod tabernas suas ot omnes alias quamprimum secunda hora noctis aduenerit singulis diebus claudi faciant, nec vinum in aliquo loco nocturno tempore post dictam horam vendi permittant, et hoc sub ea pena que conueniens vobis videbitur, quam exequi faciatis si parere neglexerint. Iniquum nobis videretur quod massaria perferret ullum onus sta-liarum scribarum curie, quos dicitur factos fuisse creditores in libro massarie propter reformationes illas ibi factas circa litigia, quas officium nostrum reprobauit et que nequaquam obseruari debebant nisi prius ab officio nostro comprobarentur, immo intendimus quod onns ipsum transferatur in illos qui ejusmodi erroris causa fuere. Propter quod super ea re expedientes aduisationes nobis mittite quamprimum poteritis. Approbamus quod omne6 stipendiati habeant arma propria, ut scripsistis. Propter quod decreuimus quod de cetero stipendiati illi qui hinc mittentur, si accedent via maritima arma secum deferant, si vero via terrestri teneantur quamprimum isthic erunt arma propria habere. Sed ut etiam illi qui isthic sunt habeant arma propria, vobis committimus ut monstras eorum diligenter, saltem sex vicibus in anno, videlicet de duobus in duos menses semel, faciatis, et proui-dcatis quod quilibet ipsorum habeat arma sua. at equum est. et in litteris eorum continetur. Stalias melchionis de garbarino et omnes alias diligenter exigite sccnndiim formas vobis datas et de cetero dandas per collectorem staliarum. in qua quidem re si negligentes fueritis, ut in alijs litteris diximus, condemnabimus vos ad conseruandum indemnem ipsum collectorem, ct rimum ve referira in quanto pacifico e concordia e speransa de bene elio hauera lasciato questa inclita cita et lo distretto et tute le sue membre. et pari modo tuto lo dominio de li illustrissimi signori nostri. Quanto noi et tuti li citadini desideriamo la amplitudine, cre-scimento et bono regimento de quella ampia cita de capha. la quale appresso questa amiamo et reputiamo sopra tute le altre terre e cose nostre. Ve referira appresso quanto a noi e a tuti li citadini sono moleste le dissensione e discordie sono state seminate da la malitia et presumptione de alchuni inter officiali, citadini e borgeisi. Le quale etiam per questo sono più intolerabile, percio che seando quella be- ANNO '1466 ( 432 ) nedetta cita per la clementia diuina in grande prosperità et abundantia de ogni cosa, e più detestabile la malignita de quelli li quali presumiseno turbare lo bene celitus mandato. E percio che per la benignità de lo omnipotente creatore e questa e quella cita sono in majore prosperitate e xùposso e speransa de bene che siano state da molti agni in qua. in verita siamo obligati tuti a rengratiare conti-nuamenti la bontà diuina e sforsarse de crescere e moltiplicare queste doe ampie citade. acioche corno disse lo apostolo, gratia dei in nobis vacua non sit. Ye confortiamo aduncha incarrighiamo e commettiamo espressa-menti a tuti che in genere e in specie metiati a grande loco queste nostre exhortatione et tute le altre vi fara per parte nostra lo dicto spectabile' gentile, lo quale vi riferirà più largamenti lo stato delle nostre cose de chi et la intentione nostra, et corno nullo modo intendiamo tolerare la presumptione e malignita de quelli cerchano de turbare lo bene lo quale lo omnipotente dio per sua clementia e bontà celitus ne ha mandato. Data janue die in julij mcccclxvi. DOCUMENTO DCCXXVII. Patente di ufficiale della jagataria ecc. di Caffa, data per mesi 13 a Soldano Cattaneo, finiti i 26 di Nicolò Camilla, e di un sommo mensile nel tempo dell’ attesa. ■ 1166, i luglio (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) (fol. 120) Formala e ritenuta solite, coll’ aggiunta che, non facendolo in Genova, il Soldano suddetto presti in Caffa la sua cauzione di lire 500. Data janue mcccclxvi die ini julij. ( 433 ) DOCUMENTI DOCUMENTO DCCXXVIII. Obbligano Gio. Battista Calvi a ritornare in CafTa per rispondere dei furti attribuitigli sotto il consolato di Gerardo Lomellini. . 1466, 4 e 5 luglio (Litt. miss. off. Caffè, ann. 1464-1475) (fol. 39) Protectores etc. Spectato ac prestanti viro, consuli ciuitatis caphe. nobis carissimo. Quoniam, spectate vir nobis carissime, molestissima nobis fuerunt et sunt furta illa que commissa nobis fuerunt tempore consulatus gui-rardi lomelini. et pari modo egre ferimus quod egregius gregorius de retia cui expresse commissiones facte fuerant de predictis non de-terminauerit ibi quantum justitie conueniat. attento presertim quod ibi facilius veritas lucidari poterat, voluimus quod johannes baptista caluus. de quo suspicio habita fuisse videtur ex sindicamentis dicti guirardi lomelini. nobis fidejussionem prebeat de accedendo in capham. et quamprimum ad illam urbem peruenerit se presentando coram vobis et stando juri, non obstante absolutione sui sindicamenti et liberatione de eo facta tempore consulatus dicti guirardi quando occasione dicte suspicionis captus fuit et postea liberatus. Propter quod volumus ac vobis expresse committimus quod quamprimum in capham peruenerit. faciatis contra eum visis videndis et auditis audiendis omnes illos processus et executiones occasione dicte suspicionis, quas intelligetis de jure et ex forma capitulorum fieri posse ac debere, ita ut vel purgetur suspicio vel si intelligetis eum deliquisse puniatur, prout justitie conueniet. Circa que volumus procedatis ut supra non obstante absolutione sui sindicamenti et liberatione per eum obtenta tempoie consulatus dicti guirardi. ad quas absolutionem et liberationem quantum pertinet ad predicta nullum per vos respectum haberi volumus, non aliter quam si nunquam facte fuissent. Data janue mcccclxvi die mi julij. ANNO 1466 ( 434 ) Segue : * Dio Y julij. Prenominatus johannes baptista caluus constitutus in presentia mei notarij officio publico stipulantis etc. promisit in capham accedere ut supra. et quamprimum capham peruenerit se presentare coram spectato consule illius ciuitatis. et coram eo stare juri, non obstante absolutione sui sindicamenti et liberatione de eo facta tempore consulatus guirardi lomellini. et in omnibus et per omnia prout superius continetur, sub pena librarum mille januinorum. et sub ipotheca et obligatione omnium bonorum suorum presentium et futurorum. Et pro eo intercessit ac fidejussit cosmas caluus pater suus. Sub etc. Respondens etc. DOCUMENTO DCCXXIN. Decreto d’ammissione allo stipendio di un sommo mensile in CafTa in favore di Tebaldo Bassignani e Giovannetto Bianchi, due socii del console Gentile Camilla. 1466, 7 luglio (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) (fol. 121) Sono i compagni di viaggio per cui ottenne V ufficio della jagataria, come è detto nel documento DCCXXI. Data janue mcccclxvi die vii julij. DOCUMENTO DCCXXX. Risposta dei Protettori a varie lettere del console e dei massari. 4466, 8 luglio e 12 novembre (Litt. miss. off. Caffè, ann. 1464-1475) ( fol. 39 v. ) Protectores etc. Spectato et prestantibus ac egregijs viris, consuli et massarijs ac prouisoribus. et officialibus monete ciuitatis caphe. dilectissimis nostris. ( 435 ) DOCUMENTI Cum intenderemus, dilectissimi nostri, expedictioni spectati viri gentilis de camilla consulis illius urbis ad vos itinere terrestri nunc venientis, superuenerunt heri nobisque presentate fuerunt littere due vestri calocie. quarum altere scripte sunt die xxi decembris, relique vero die xvi februarij. et insuper alie littere vestrorum officialium monete scripte die mi martij. et insuper alie littere vestri gregorij satis prolixe in quibus apposita non est dies, et in quarum responsione nos non extendemus, quoniam ut videbitis complacuimus vobis gregorio in dando vobis licentiam veniendi et mittendo dictum nobilem gentilem successurum statim vobis in officio massarie. Perfectis vestris sindicamentis ad nos venietis et inter cetera accurate intelligere intendimus an culpaueritis in discordijs inter vos et alios ibidem ortis et seminatis, in quibus si vos deliquisse aut causam earum dedisse intelligemus. nequaquam euadetis sine debita punitione. Et idem dicimus de vobis johanne consule et calocio reliquo massario ibidem remansuris, quoniam ut totiens scripsimus omnino disponimus circa punitionem tam detestabilis erroris vestri ita seuere procedere, quod ij qui fuerunt auctores tanti mali memorabile omnibus prebebunt exemplum. Quantum autem pertinet ad predictas litteras vestri ca-locij et vestrorum officialium monete, mirantes primum quod a vobis consule vel separatila vel simul cum massarijs nullas litteras acceperimus. inferius respondebimus breuiter et solummodo partibus ne-cessarijs. Et primo, ut latius scribemus separatim vobis johanni consuli et calocio massario. plurimum ac plurimum miramur et moleste ferimus quod tempore regiminis consulis, massarij eidem consuli non steterint obedientes ut decet, quoniam etiam si consul vel male ageret vel in aliquo debitum excederet, non pertinet ad massarios ejus correctio sed solummodo debent massarij cum omni reuerentia secrete ac pri-uatim consuli tanquam superiori memorare ea que utilia ipsis videantur. et nihil aliud operari aut referre seu facere preter dictam priuatam memorationem. In quo quoniam intelligimus erratum fuisse, non intendentes ejusmodi errorem impunitum preterire, volumus et. expresse committimus non solum vobis sed etiam quibuscumque alijs massarijs quouis tempore futuris, ut. sub qualibet graui pena arbitrio nostro taxanda et exigenda, de cetero obedientes et reuerentes sint consuli ut equum est. et nequaquam impediant aut quouis modo per rectum vel indirectum se immisceant in pertinentibus ad officium et I anno 1466 ( 436 ) administrationem ipsius consulis, qui si in aliquo deliquerit puniendus erit per sindicatores et etiam per officium nostrum ultra sindica-mentum. si expediet. Et quoniam relatum nobis est quod vos johannes consul et calocie massarie in pertinentibus ad massariam noluistis quod gregorius reliquus massarius intersit solidationi rationum libri massarie. reser-uantes nobis, si sic erit, arbitrium puniendi vos condigne pro ejusmodi errore, volumus quod omnino gregorius ipse reuideat et se subscribat omnibus rationibus quorum solidationi culpa vestra non interfuit. ut conueniens est officio suo. Littere vestre plene sunt querelis quas et vos et habitatores illius urbis facere videntur quod noluimus concedere ut omnia officia exceptis consulatibus ibi vendantur ad utilitatem massarie. et in aliquorum litteris contineri vidimus quod ostendimus exiguum amorem ergo illam ciuitatem. et preterea quod misimus juuenculos ad stipendium et commisimus cassare idoneos etc. Que profecto verba sine summa indignatione et admiratione intelligere non potuimus, cum presertim necessarium sit quod qui talia verba jactant vel maligni sint vel parum prudentes et immemores inestimabilium quantitatum pecuniarum quas pro conseruatione illius nobilis ciuitatis nobis carissime erogauimus. et erogare denuo parati èssemus si necessitas exigeret. Profecto ejusmodi verborum jactatores, vel maligni vel insipientes ut diximus, obliti sunt quod jam annis tredecim passi sumus redditus harum comperarum in illa urbe existentium qui ad summam librarum triginta milium vel circa annuatim ascendunt, pro subuentione illius urbis retineri. Pari modo ex eorum memoria excidit quot pecunias ad defensionem illius urbis annis superioribus transmisimus. Concessimus preterea quod non pauca officia ibi vendantur ad beneficium massarie. et insuper quod emolumentum mensis xm ex deliberatione magni concilij deputatum ad exdebitationem harum comperarum. qui multum indebitate sunt pro dictis subuentionibus factis illi ciuitati ut supra, hactenus conuertatur in emptionem et munitionem milij. Ex quibus omnibus concludere possumus quod he compere et nos quantum necessarium fuit usque ad sanguinem exposuimus pro sustentatione illius urbis, et pari modo in futurum exponere parati essemus si necessarium foret. Et tamen vos ac reliqui tantorum beneficiorum immemores non erubescitis et scribere et verba jactare in onus et dedecus nostrum. Propter quod monemus vos ut de cetero, si ( 437 ) DOCUMENTI gratiam nostram caram habetis, in ejusmodi errore nequaquam per-seueretis nec insuper per alios perseuerare patiamini, quoniam inter omnia vitia ingratitudo est precipue detestabilis et intolerabilis. Ciuitas illa diuina clementia in bonorum omnium prosperitate posita quiescit et augmentatur et in futurum magis augmentabitur. nec videmus aliquid illi deesse nisi conuenientem prudentiam et sinceram concordiam eorum latinorum qui ibidem sunt et conuenientem affectum eorum ad exdebitationem massarie. que jam pridem exdebitata esset si officiales et conciues nostri ibidem existentes debitum suum fecissent. Et quoniam totiens commissimus ut mittantur nobis non solum copie cartulariorum massarie annorum preteritorum sed etiam rationes introitus et exitus cujusque anni, quarum copie facili transcribi potuissent et cum omnibus litteris transmitti, experientur illi qui ejusmodi commissiones nostras seruare neglexernnt quid sit mandata nostra contemnere et reliquis de cetero prebebunt exemplum. Quod autem ad juuenes vobis missos cum litteris stipendij attinet, quatuor deputati super negotijs caphensibus affirmauerunt nobis quod quicumqne transmissi fuerunt idonei sunt, preter unum vel duos adhuc teneros juuenes quibus partem dimidiam stipendij dari mandauerunt. Nos pro utilitate illius urbis mittere decreuimus eos januenses quibus littere facte sunt ut ibi uxores caperent. Et tamen intellecto quod ejusmodi prouisio nostra vobis non placet, hoc anno nemini fecimus litteras stipendij. preter quinque vel sex quos secum deducturus est supranominatus gentilis. Deliberationem ibi factam quod quicumque januensis oriundus a coruo usqne ad monacum uxorem ceperit in capha prouisionem habeat summi mensualis approbauimus. sub tribus tamen conditionibus infrascriptis. Prima est quod percipere non debeant ejusmodi prouisionem nisi pro annis quatuor tantum. Secunda vero quod quicumque habuerit dotem excedentem quantitatem summorum centum gaudere non possit beneficio dicte prouisionis. Tertia vero quod cassari debeant tot ex inutilioribus stipendiatis quot accipient uxores et scribentur ad dictum stipendium ut supra, ita ut numerus stipendiatorum et expensa massarie ob eam causam non augeatur. Sub hac etiam declaratione quod quicumque scribentur ad ejusmodi stipendium obligati sint in capha habitare et omnia facere ad que reliqui stipendiati tenebuntur. Et pari modo volumus obligati sint seruire cum suis armis omnes qui habuerunt a nobis officia in capha. secundum et pro ut ANNO 1466 ( 438 ) consuli ac massarijs caphe ntilo ac necessarium videbitur. Quibus quidem officialibus declaramus non licero venderò officia sibi collata sub pena in regulis contenta. A olumus preterea ac declaramus quod ex prouontibus fideicommissariarum deputatarum ad-dotes puellarum dari non possit subuentio alicui puelle pro cujus doto detur seu promittatur ultra quantitatem summorum centum, quodque alicui dari non possit subuentio ex ejusmodi prouentibus ultra summos vigintiquinque. quoniam elemosino dari debent pauperibus et non diuitibus. Et profecto non solum mirum sed etiam intolerabile nobis videtur quod dicti prouentus dicantur obligati pro annis quindecim futuris, que res arguit quod et ipsa elemosina et relique administrationes male gubernentur, ejusmodique administratores parum timeant deum et majorem curam habeant propriorum commodorum quam bonorum operum. Ex quo oneramus vos ut predicta omnia seruari et sub columna locorum dictarum fideicommissariarum scribi faciatis, et prouideatis quod de cetero in ejusmodi errore obligandi dictos prouentus pro tam longo tempore perseuerari non possit. Precessores nostri nondum habuerunt munitiones que erant in fa-magusta propter differentias que sunt inter ipsos et patronos nauium. quamprimum ex illis habebunt et quamprimum offeret se nobis oocasio possendi prouidere de sanitrio et puluere et de badilibus. de quibus jam pridem vobis misimus cum nauibus boni do costa et alijs chium profectis, non desistemus vobis de predictis omnibus secundum possibilitatem nostram prouidere. Interim tamen oneramus vos non desinatis ibi de predictis munitionibus fabricari facere et urbem illam fulcire. Si scribis curie facta fuit promissio illa staliarum. de qua scribitis, ex deliberatione consulis massariorum et aliorum officiorum cum so-lemnitatibus in regula contentis equum nobis videtur massaria onus illud perferat et seruetur promissio. Si vero promissio ipsa facta non fuisset cum solemnitatibus debitis, volumus eo casu onus illud recidat in humeros illorum qui talem promissionem sine debitis solemnitatibus fecerunt. Miramur quod raphael de monterubeo recuset soluerè partem tricesimam secundi consulatus, cum presertim jam pridem declarauerimus omnes officiales teneri ad solutionem ipsius partis xm siue exiguo siue longo tempore exerceant. Molestissime nobis sunt malitie siue errores commissi per christo- ( 439 ) DOCUMENTI fei'um do caneuali olim scribam massarie. a quo volumus seuere exigatis omne id et totum de quo et quantum eum obligatum esse intelligetis. et preterea vos simul cum antianis nobis significetis in quam penarii vobis condemnandus videatur ad exemplum aliorum. Nolumus quod ullo modo liceat consulibus et castellanis soldaie et cimbali seu alicui eorum discedere ab officio suo aut capham venire, nisi de licencia consulis et massariorum ac officij monete deliberata ad calculos in qua conueniant saltem seu calculi albi, sub pena summorum vigintiquinque pro singulo ac singula vice qua co ntrafecerint. Oneramus vos ut hunc articulum quem transcribi volumus in volumine regularum denunciari ipsis faciatis, ne de eo possint ignorantiam pretendere. et quod non detur alicui eorum ejusmodi licentia sine legitima et necessaria causa. Circa tabernas eorum dedimus ordinem opportunum in istructione prenominati gentilis, et pari modo circa ca-ualerium consulis caphe cujus stipendium volumus vos consul massarij ac officiales monete simul cum sindicatoribus reguletis prout utilius judicabitis. volentes tamen quod ordinatio vest ra non valeat nisi fuerit postea per nos approbata. Studebimus fratres obseruantie et medicum inquiri facere et ad vos mittere, ut laudatis, quanto celerius fleri poterit. Intelleximus que scripsistis de loco matrice, et zacaria de guisultis si veniet ad nos. accipiemus in ea re deliberationem opportunam. Interim tamen quoniam relatum nobis est redditus dicti loci facile supplere posse sumptibus, oneramus vos ut nullum onus pro eo detur massarie nisi forsitan superueniret urgens et legitima causa, quam intelligeretis per nos approbari debere. Ceterum miramur et supramodum stupemus quod cum precessores nostri tantum detestati fuerint impositionem locorum quadraginta factam anno superiore, vos nihilominus in eo errore perseueranteS scribatis imposuisse loca sexaginta quinqne. Quam impositionem noluimus approbare neque etiam reprobare donec habeamus aduisationes opportunas a vobis consule et massarijs. a quibus, ut diximus, nullas adhuc litteras accepimus. Interim tamen quoniam admonitiones pre-cessorum nostrorum paruifecisse videmini, denunciamus vobis quod si de cetero perseueretis in instituendo ulla alia noua loca sine licentia nostra, vel consulem et massarios ac fidejussores vestros compelleremus ad soluendum tantum quantum intelligeremus extractum fuisse ex ipsorum locorum impositione. Data janue mcccclxvi die vn julij. ANNO I46(ì ( 440 ) Segue il poscritto : t- Utile nobis visura non est nunc permutaro vos officiales monete, confidentes quod pratica et amore vestro ergo illam ciuitatera perse-uerare debeatis in quotidie melius operando. Sed tamen quia dicitur vos abraam illinc discedere debere, volumus quod in discessu abrae subrogetur loco ejus lazarus cataneus. • Segue un secondo poscritto a fol. 42: * Die XII nouembris. Copiam suprascriptarum vobis misimus per spectatum gentilem de camilla consulem designatum simul cum multis alijs litteris et adui-sationibus opportunis, quem gentilem confidimus in diuina clementia jam pridem saluum ad vos peruenisse. quoniam ante diem xv dicti mensis julij a nobis discessit. Postea vero allate nobis fuerunt multe littere omnium vestrum et etiam nonnullorum aliorum ibi moram facientium, atque insuper processus sindicamentorum illorum qui deliquisse dicebantur circa electionem ibi factam de raphaele de monterubeo loco q. balthasaris de auria. superuenitque ipse raphael quem jam audire incepimus, decreuimusque intra triduum aut quatriduum quietis animis intendere simul cum nostris precèssoribus et alijs rerum caphensium peritiam habentibus lectioni omnium dictarum litterarum, et super omnibus rebus illis mature consultare ac deliberari secundum et prout honori nostro et utilitati illius inclite urbis nobis carissime eonuenire judicabimus, ejusmodique deliberationes nostras non per hunc hominem qui incerto itinere ad vos se venire velle dixit, sed per alias potius certiores formas ad vos transmittere. Interim autem bonum animum sumite et omnes populos illos bona spe implete, quietoque ac justo regimini ac utilitati eorum ac amplitudini ciuitatls intendite, quoniam dei gratia omnes res nostre felicissime procedunt. Nam post obitum illustrissimi quondam domini nostri status lombardie ac nostre ciuitatis in summa quiete remansit, ciuitasque quotidie de bono in melius procedit, et felix classis nostra pro expugnandis nauibus barchinonensium instructa, que nauem ita-lianam in qua erat exigua quantitas mercium et pauci valoris hisce diebus interceperunt, in dei nomine discessit et periti rerum mariti- ( 441 ) DOCUMENTI marum sperant quod doo fauente vel expugnabit vel comburet naues inimicorum que in plagia barchinonie sunt. Aliud impresentiarum non dicemus nisi quod memineritis omnes commissiones vobis per nos vobis datas contra illum sceleratum marcum gentilem qui cum tanto dedecore status nostri pudicam illam mulierem violare presumpsit. Data die xii nouembris ut supra. DOCUMENTO DCCXXXI. I Protettori rampognano il console e i massari pelle mutue loro discordie. 1466, 8 luglio (Litt. miss. off. Caffè, ann. 1464-1475) (fol. 43; Protectores etc. Spectato et prestantibus viris johanni renso consuli. et calocio de guisultìs massario et prouisori ciuitatis caphe. nobis carissimis. In litteris vestris calocie inter cetera annotauimus quod in contentionem deuenistis cum gregorio de retia tunc consule eo quia, ut scribitis, retineri fecerat contra formam regularum raphaalem de monterubeo et dederat destrasia indebita guirardo lomelino. Que due excusationes per vos allegate nequaquam vos exonerare sed potius accusare videntur, quoniam vestra non intererat, quia gregorius consul erat, etiam si errasset. errores ejus corrigere nec cum eo qui superior vester erat in contentionem deuenire. Immo debebatis eum tamquam superiorem in omnibus venerari et preceptis ejus parere, et si etiam deliquisset, priuatim et secrete ac caritatiue per modum fraterne memorationis ei dicere opinionem vestram, quam si reprobasset. nihilominus debebatis ei obediens esse et errorem suum non publicare. Sed vosmet scribitis in contentionem cum eo deuenisse propter friuolas causas supradietas que. ut diximus, non vos excusat sed accusat. Ex quo denunciamus vobis quod nisi alias legitimas rationes ANNO 1466 ( 442 ) in contrarium intelligamus. intendimus et vos et alios quos in predictis deliquisse intelligemus seuere punire ad exemplum aliorum. Pari modo intendimus vos ambos conuenienter punire, si intelligemus verum esse quod nolueritis gregorium collegam vestrum interesse solidationi rationum libri massarie. Que quidem his litteris ita vobis denunciare statuimus ut intelligatis intentionem nostram et non cumuletis causas propter quas nos oporteat contra vos et fidejussores vestros seuerius procedere. Data janue mcccclxvi die vm julij. DOCUMENTO DCCXXXII. Rispondendo ai Protettori delle Compere di Caffa disapprovano una disposizione di quell’ ufficio. 1466, 8 luglio (Litt. miss. off. Caffè, ann. 14G4-1475) (fol. 43 v. ) Protectores etc. Egregijs. dilectis nostris protectoribus comperarum et locorum caphe. Recepimus, dilecti nostri, litteras vestras in quibus dies ulla apposita non est. nobis commendantes comperas illas et presertim circa onus illorum summorum ducentorum, circa quod breùiter respondemus. quod intentio nostra est comperas illas dietim quantum in nobis erit subleuare et eis honestos fauores prebere, ut latius intelligetis ex litteris quas scribimus consuli et massarijs. quarum copia etiam vobis transmittitur, ad quas impresentiarum nos referimus, sed videntur nobis precessores vestri magnam reprehensionem mereri quod permiserint. ut dicitur, obligari pro annis quindecim futuris prouentus locorum fideicommissariarum assignatos dotibus puellarum. Propter 'quod oneramus vos omnino prouideatis quod in similibus erroribus non perserueretur. Data janue die vm julij 1466. ( 443 ) DOCUMENTI DOCUMENTO DCCXXXIII. Altro risposte e ordinazioni dei Protettori al console e massari di Calìa. 1466, 12 luglio e 47 settembre (Litt. miss, offic. Caffè, ann. 1464-1475) (fol. M) • Protectores ete. Spectato et prestantibus viris, consuli et massarijs caphe. dilectissimis nostris. Posteaquam. dilectissimi nostri, dedimus omnes instructiones ac litteras quas necessarias esse judicauimus spectato viro gentili de camilla consuli designato illius urbis, qui in dei nomine hinc discedet die lune proxima ad vos venturus, superuenit ex chio nauis calua in qua multe littere omnium vestrum tam priuate quam comunes allate sunt diuersis temporibus scripte. Propter quod laudantes diligentiam vestram in scribendo, respondebimus tantummodo breùiter recéntio-ribus earum scriptis die xim martij proxime preteriti, quoniam in reliquis nihil inuenimus cujus responsioni per alias nostras datas ut supra prenominato gentili saltem in partibus necessarijs satisfactum non fuerit. Processus factos contra eos qui deliquisse dicuntur tempore electionis egregij raphaelis de monterubeo dictum nobis est allatos fuisse in supradicta naui. sed tamen nondum illos recepimus. Postquam presentati nobis fuerint et a nobis reuisi. faciemus circa eos quantum justitie et honori nostro eonuenire judicabimus. Plurimum nobis placuit quod per relationem interpretis ultimate transmissi ad serenissimum dominum agicarei imperatorem intellexeritis res suas feliciter procedere et dominationem suam in solita be-muolentia erga illam urbem perseuerare. circa quam conseruandam et in dies augendam oneramus vos omne studium ac diligentiam vestri parte adhibeatis, ut latius in alijs commissionibus nostris continetur. Ceterum non solum vehementer mirati sumus, sed insuper plurimum ac plurimum moleste tulimus, quod per litteras vestras multi ANNO 1466 ( 444 ) facere videamini concordiam quam scribitis tractatam fuisse inter sceleratissimum illum marcum gentilem et propinquos illius pudice mulieris quam tam fedum in modum violare presumpsit. quodque a nobis requiratis an si dicta concordia firmaretur restitui velimus in patriam dictum marcum. Profecto videmini nobis parum considerasse quantum dictus marcus offenderit honorem status nostri in perpetratione tam atrocis facinoris per' eum commissi. Propter quod expresse jubemus vobis ut contra eum et bona sua seuere procedatis, juxta aliam commissionem nostram in copia literarum quas vobis deferet dictus gentilis declaratam, et preterea omni arte et ingenio studeatis manus inijcere in personam dicti marci, quia aliter honori nostro integre satisfactum fuisse nunquam reputabimus, et si forsitan dicta pudica mulier nollet acceptare prouisionem eliciendam ex bonis dicti marci, juxta formam dicte alterius commissionis nostre, volumus nihilominus fiat uniuersalis bonorum ejus confiscatio, et pecunie quas deputari ordinaueramus prouisioni dicte honeste mulieris assignentur operibus vel murorum vel cisterne. Super quibus cupide expectabimus per vos nobis rescribi sub qua diligentia et has et alias commissiones nostras in hac materia exequuti fueritis. Data die xii julij 1466. Segue un poscritto : * Die mercurij xvii septembris. Copiam suprascriptarum vobis misimus simul cum alijs litteris et aduisationibus opportunis per spectatam gentilem de camilla designatum consulem, qui in dei nomine hinc discessit ut supra. Postea vero hodierna die allate fuerunt nobis littere vestre scripte die xxvii junij cum additione diei xv julij. nobis particulatim respondentes super his que vobis scripsimus per gregorium de pornasio quem cognouimus saluum cum litteris nostris ad vos peruenisse. Et quia responsiones vestre nondum per nos sufficienter examinate fuerunt, nihil aliud circa eas vobis impresentiarum dicimus nisi quod quantum pertinet ad sceleratum illum marcum gentilem, approbamus ea que superius dicta sunt. Et quoniam tandem recepimus per jeronimum griffum processus illos factos contra eos qui deliquisse dicebantur in electione egregij raphaelis de monterubeo qui nondum ad nos peruenit. expectantes ( 445 ) DOCUMENTI eum horatim examinabimus omnia quam primum peruenerit. et expedientes vobis responsiones super omnibus prebebimus. Interim bo-‘num animum sumite, et populos illos nobis carissimos bona spe implete. quoniam dei clementia post obitum illustrissimi q. domini nostri omnia feliciter processerunt et procedunt, et in dei nomine nunc paratur valida classis contra barchinonenses. qui aliquas naues armatas ad damna nostra emisisse dicuntur. DOCUMENTO DCCXXXIV. Delegazione di Francesco Pastino alia revisione dei conti di Calla, in luogo di Battista Incisa caduto malato. •1466, 15 luglio (Litt. miss. off. Caffè, ann. 1464-1475) (fol. 45) Protectores etc. Egregio viro francisco de pastino notario, concini nostro dilecto, in capha. Cum spectabiles quatuor reuisores. conciuis noster dilecte, dele-gauissent baptiste de incisa curam rerum suarum reuidendarum in capha. baptista ipse, qui cum spectato gentili de camilla consule designato illius urbis itinere terrestri accedere debebat, infirmatus est. Propter quod decreuerunt eam curam vobis delegare sub modis et formis declaratis in eorum litteris et commissionibus vobis dirigendis. Nos igitur quoniam res ipse ad comperas pertinent, oneramus vos ut diligenter exequamini commissiones dictorum reuisorum super ea materia vobis dandas, ita quidem ut diligentiam vestram merito commendare possimus. Data janue mcccclxvi die xv julij. Società Ligure. St. Patria■ Voi. VII. P. I. 29 ANNO 1466 ( 446 ) DOCUMENTO DCCXXXV. I Protettori ordinano al console di CafTa di dare pronto e sommario corso alla vertenza del nobile Pietro Gentile, olim Pallavicini, contro Sisto Centurione, debitore al predetto di non leggiera somma di danaro occasione partitarum lanci: e ciò senza strepito di forme giudiziarie. U66, I l settembre (Litt. miss. off. s. Georg, ann. 1466-1471) (fol. 48 v.) L’atto in buona parte è simile al precitato sotto il dì 21 maggio 1466, ossia il documento DCCII. Data janue mcccclxvi die xi sep-tembris. DOCUMENTO DCCXXXVI. Ordine del Banco ai giudici di finir il giudizio della causa di Girolamo Cerro. U66, 7 novembre (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1464-1467) (fol. 108) * MCCCCLXVI die VII nouembris. Parte magnifici officij sancti georgij mandatur infrascriptis commis- • sarijs cause et quarumuis appellationum interpositarum per jeronimum de cerro a sententijs contra ipsum latis per dominos reuisores rationum magnifici officij sancti georgij. quatenus infra et per totum mensem presentem debeant expediuisse et terminasse dictam causam, sub pena ducatorum decem pro singulo irremissibiliter applicandorum noue reparationi portus et moduli, quorum nomina sunt hec: Martinus justinianus Casanus saluaigus Guirardus de viualdis. ( 447 ) DOCUMENTI ❖ Die X nouembris. Rolinus de nouaria nuncius retulit hodie se die sabbati mandato etc. personaliter etc. dictis martino et socijs. et eisdem etc. DOCUMENTO DCCXXXVII. Decreto in favore del fu Antonio Delpino, morto per viaggio alla Tauride. 1466, 28 novembre , (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-14G7) (.Col. 206 v.) * MCCCCLXVI die veneris XXVIII nouembris. Spectabiles domini protectores etc. anni mcccclx in integro numero congregati, audito georgio de leuanto nomine heredum q. an-tonij de pinu. requirente quod cum dictus q. antonius de pinu electus fuisset consul caffè (J) et in itinere decessisset, dictus antonius seu heredes ipsius habere debent dimidium salarij sui. juxta formam cujus-dam decreti mentionem facientis qualiter tractari debent officiales morientes in itinere etc. Viso dicto .decreto et contentis in eo. deli-berauerunt quod dicti heredes fleri debeant creditores de salario spec-tante dicto q. antonio juxta formam dicti decreti, et elegerunt nobilem et egregios viros dominum gregoriani lomellinum et gotifredum de albario, duos ex ipsis dominis protectoribus, quod calculent juxta formam dicti decreti quantum dictus q. antonius habere debet et de tot ipsos heredes fieri faciant creditores. A fol. 267 v’ è V ordine di pagar il delito restante qualunque esso sia. (’) h questo un errore del copista: Antenio Delpino fu eletto nel 1460 condottiero di navi, come dice il documento DXI a pag. 66, ma non console di Caffa. ANNO 1466 ( 448 ) DOCUMENTO DCCXXXVIII. I Protettori assolvono l’ex console Raffaele Monterosso dalle accuse fattegli pel* l’occasione della sua rielezione al consolato, dopo la morte di Baldassare D’Oria. • 1466, 29 dicembre (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1463-1467) (fol. 173 v.) * MCCCCLXVII die lune XXVIIII decembris. Spectabiles domini protectores comperarum sancti georgij anni MccccLxquinti in legitimo numero congregati, quorum qui interfuerunt nomina sunt hec: D. Matheus de disco prior - Bartholomeus italianus —' Antonius de casana —Baptista justinianus q. job. et ■— Cristoferus de podio — Ceua de auria. absente tantummodo —Raphael de andoria Benedicto saluaigo reliquo octauo. Audito hodie et sepenumero alias viro egregio rapimele de mon-terubeo. narrante quod cum nobilis q. balthasar de auria in consulatu caphe decessisset et idem raphael in locum ejusdem balthasaris consul dicte ciuitatis caphe creatus fuisset virtute solemnum deliberationum in ipsa urbe caphe tunc factarum, postea nonnulli sibi inuidentes scripsisse videntur dominis tunc protectoribus comperarum quod ra; phael ipse multa machinatus fuerat in capha pro obtinenda dignitate dicti consulatus, que profecto, si vera fuissent, graui punitione raphael ipse merito corripiendus fuisset. Propter quam quidem calumniam sibi indebite illatam supradicti domini tunc protectores comperarum commisisse videntur egregio viro gregorio de retia consuli ad ipsam urbem caphe tunc transmisso ut statim deponeret ex officio massarie eundem raphaelem. eumque compelleret ad prestandum fidejussiones summorum tricentorum caphe de soluendo omnem condemnationem contra ipsum faciendam, atque insuper ad transmittendum per cam-bium ipsis dominis protectoribus omnia salaria que percepisset ex ( 449 ) DOCUMENTI officio dicti consulatus pro eo tempore quo ipsum officium exercuerat post mortem dicti q. balthasaris. et his perfectis gregorius ipse diligentes inquisitiones faceret contra eundem raphaelem super calumnia ut supra sibi illata. Et propterea requirente ut cum dictus gregorius exequutus fuerit contra ipsum raphaelem dicta^ commissiones ut supra sibi datas, et recipi fecerit attestationes circiter quadraginta quinque testium super his super quibus dictus raphael ut supra indebite calumniatus fuerat, dictasque attestationes in publicam formam manibus notariorum publicorum exaratas transmiserit ipsis dominis protectoribus, ex eisque constet raphaelem ipsum aliquid non commisisse circa predicta propter quod ullam infamiam ullamue punitionem mereatur, velint ipsi domini protectores pro debito justitie declarare falsam fuisse calumniam seu infamiam illatam ipsi raphaeli. et ob id deliberare quod fidejussiones per ipsum raphaelem ut supra in capha prestite casse et irrite remaneant, quodque pecunie salariorum consulatus quem exei-cuit raphael ipse post obitum dicti q. balthasaris misse ad recipiendum ex capha eisdem dominis protectoribus eidem restituantur seu liberentur, ut equum est. Visa primum commissione data prenominato gregorio de retia circa predicta. et visis deinde ac deligenter inspectis et examinatis attestationibus dictorum testium in capha ut supra receptorum, omni via jure modo et forma quibus melius et validius potuere, omnes septem concordes pronunciauerunt ac declarauerunt sibi constare ex dictis et attestationibus supradictorum testium prenominatum raphaelem legitime et seruatis solemnitatibus debitis electum fuisse consulem dicte ciuitatis caphe post obitum dicti q. balthasaris de auria. et in obtinenda ejusmodi electione aliquid non commisisse propter quod raphael ipse ullam calumniam vel infamiam mereatur, et ob id decreue-runt cassandas esse et cassari debere eas fidejussiones quas ut supra raphael ipse in capha prestare coactus fuit, atque insuper restituendas seu liberandas esse et restitui seu liberari debere omnes pecunias salariorum dicti raphaelis que eisdem dominis protectoribus ad recipiendum ex capha transmisse fuerunt. Declarantes tamen quod si retenta non fuit in capha pars tertiadecima dictorum salariorum juxta formam decreti, eo casu ipsa pars xm hic in janua ex dictis pecunijs retineri debeat. Et quoniam nobilis guirardus lomellinus et agentes pro hereditate ANNO 1466 ( *50 ) prenominati q. balthasaris de anria pretendere dicuntur portionem dictorum salariorum ad se pertinere, declarauerunt quod suprascripta declaratio et deliberatio faeta sit et esse intelligatur sine ullo preju-dicio jurium prenominatorum raphaelis et guirardi ac agentium pro hereditate dicti q. balthasaris. Immo quantum ad predicta. jura ipsorum omnium et eujuslibet eorum remaneant ac remanere intelli-guntur in eo statu gradu et condictione in quibus erant antequam presens declaratio et -biliberatio ab eisdem dominis protectoribus tacta fuisset. DOCUMENTO DCCXXXIX. Antonio De-Benedetti notaio è eletto scrivano della curia di Caffa per mesi 26, in surrogazione di Battista Incisa che, a causa di malattia, tralasciò di partire per Gaffa. 1166, 30 dicembre (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1175) (fol. lì*) Formala solita, più F obbligo di condurre e tener seco in ufficio il rito figlio, al quale perciò a-iseguano lo stipendio di un sommo mensile. Data janue mcccclxvii die xxx decembris. ANNO MCCCCLXYII STORIA E DOCUMENTI ESPOSIZIONE STORICA DEGLI AVVENIMENTI I. Sventuratamente- il mal seme sparso in terra anche troppo feconda, aveva, giusta le tristi previsioni dei Protettori, recato il suo frutto. A breve intervallo dal criminoso fatto di Marco Gentile in Soldaia verso la greca matrona, un giovine di famiglia Luxardo e il borghese Giorgio Fazio sembra si fossero data la posta di coprire di nuova infamia la moralità pubblica di CalTa, violando quegli una nobile fanciulla, scalando questi le mura di casa per costringere ad involontario connubio altra donzella, entrambe di greca religione. Dire la rabbia e il dispetto sentitone dai signori del Banco, non é facile opra; e nella risposta al console e massari che n’ aveanli informati, sfogano la giusta indignazione loro pella niuna energia spiegata dal civile potere nell’arrestare i colpevoli e colpirli del ANNO 1467 ( 454 ) meritato castigo: attribuiscono, non senza ragione, le ripetizioni del vituperevole atto all’impunità usata al Gentile. Costui teneasi tuttavia nascosto e asserragliato in un castello, detto il Boso, posto entro i limiti giurisdizionali di CafTa, e il saperlo là chiuso e non averlo fin allora anche per forza d’armi snidato, e quel che peggio era, il sentirselo raccomandare dai rettori medesimi, tenuti a punirlo con estremo rigore in virtù dei trasmessi comandi, ecco ciò che fece montare in furore gli otto colleglli, i quali, senza più, questa volta li designano come autori primarii degli scandalosi disordini, pella insipiente condotta e mutua dissensione loro, origine ai malviventi di commettere siffatte enormezze. Ma ossia che l’opera del Fazio non risultasse tanto rea in Caffa come parve a prima giunta al nostro Magistrato', ossia che il vescovo locale credesse di sua spettanza quella sentenza, come pastore dei latini, monsignore Girolamo Panizzari intervenne nella controversia, ed accettò il ricorso e l’ascolto delle discolpe di Giorgio. Di ciò si dolsero i Protettori e ne scrivono al prelato con sensi di meraviglia e mal represso sdegno, ricordandogli i moniti sulla materia avuti in Genova e le fatte promesse di non brigarsi di cause matrimoniali fra le genti acattoliche, greca ed armena segnatamente, dimoranti nella diocesi, ma lasciare libera del tutto la procedura.alla civile podestà (*). Fatale incaglio che produsse di nuovo l’urto disgustoso fra l’ecclesiastica e la politica autorità della colonia! Senza pretendere d’entrare giudice nella contesa, 1’ esimia virtù e dottrina che in peculiare modo splendevano nel Panizzari, n’affidano a priori nel credere ch’egli non oprasse in v quella congiuntura senza ragione veduta, ed è con forte sorpresa. ancora che più tardi lo troviamo accusato dai consiglieri del Banco d’avere nel suo processo, spedito poi alla costoro ■ # (’) Vedi il documento DCCXLI. ( 455 ) STORIA revisione, trasgredite le forme dalla legge volute, e neppnr citata in tribunale la fanciulla ad apprenderne la schietta intenzione di lei nello .sposare l’ardito amasio (*). Checchennessia i Protettori terminano il lungo rabbuffo al consolo e massari di Caffa col severo precetto di far maggiore conto degli ordini loro, dare pronta e leale soddisfazione agli offesi parenti delle donne oppresse, consegnare l’accluso foglio al vescovo diocesano, e curare l’osservanza dell’editto da essi coi pubblici uflìcii legalmente costituiti di fresco promulgato sui matrimonii misti, riservandosene la definitiva sanzione quando ne conosceranno il testo, in pieno Consiglio (2). Non mancano nella lettera le solite raccomandazioni di tenere ben provvisti i magazzini di viveri, di compire la fabbrica delle mura e della gran cisterna di Caffa col danaro delle indulgenze elargite dai pontefici. Dove avvistisi restare tuttavia a percepirne non picciola porzione dai paesi della occidentale riviera, il 30 gennaio del presente anno costituiti in procuratori del Banco a scuotere quelle somme arretrate il priore dei domenicani d’Albenga Daniele Boberti e il cittadino albinga-nese Pietro Bernissone, Ji investono d’ ogni più ampia autorità all’uopo, e ne partecipano loro il medesimo giorno la nomina (3). II. A tenore della deliberazione presa di nominare un solo console per vo’ta, e sulla speranza dell’avvenuto arrivo nella Tauride di Gentile Camilla dopo quattro circa mesi di viaggio, i signori di s. Giorgio addi 16 febbraio avuti a se i colleglli (’) Vedi il documento DCCLXXXII. (!) Vedi il documento DCCXL. (5) Vedi i documenti DCCXLIII e DCCXLIV. I anno 1467 ( 456 ) degli anni precedenti \ 465 e 1466, li ebbero facilmente convinti dell’ opportunità di procedere alle elezioni generali. Laonde messisi all’opera, mediante i legali scrutimi uscirono dall’urna i nomi di Carlo Cicogna destinato a console di Caffa, di Andrea Malocelli, Battista Veggio e Manfredo Promontorio a capitani dei borghi, degli orgusii e della Gozia, di Jacopo Spi-no’a e Pietro Yernazza a ministrale e scrivano della masseria caffese, di Gianantonio Calvi, Bernardo Amico e Barnaba Gabella a consoli di Cembalo, Soldaia e Tana, e a castellani delle prime due città Vinciguerra Vivaldi e Adriano Usodi-mare. Questi i principali, ed i restanti gradi erano lasciati alla libera scelta dell’Ufficio in carica ([) : il quale non tardò a completarne il numero coll’eleggere poco dopo il custode della porta Caiadore, il capitano degli avanborghi e il castellano di s. Costantino nelle persone di Jacopo Boccalacqua, Simone De-Lorenzi e Battista Giustiniani (2), che tutti a suo tempo giurarono di bene e fedelmente adempiere le loro funzioni, offrendo nella cancelleria del Banco le consuete guarentigie (3). Sola fra tante presentò speciale difficoltà la nomina del vicario consolare. Avevano già tempo innanzi incaricato Agostino Medici, vicario di Pietrasanta, di investigare l’animo d’ Enrico Panici, cui ben volontieri, a preferenza d’ogn’ altro, assunto avrebbero all’alto incarico, ma esso, siccome appare da un foglio posteriore, se ne scusò (4). Scrissero allora al Cicogna predetto, ito per affari del Banco nell’ agro lombardo, d’assumere precise informazioni sul dottore vogherese Giovanni Antonio Sarti, e, se migliori a confronto di Giusto Guerra da lui proposto, gli consegnasse l’acclusa lettera d’invito, o a viva (’j Vedi il documento DCCXLV. (*) Vedi il documento DCCXLIX. 0 Vedi i documenti DCCXLVI e DCCXLVIll. (4) Vedi il documento DCCXLY1I. ( 457 ) STORIA voce movesselo ad accettare (*). Intanto essendosi liberamente offerto in qualità di corriere pella Crimea un tal Giovanni Costanzo d’Albenga, i Protettori accolta l’esibita e ammessolo allo stipendio d’un sommo mensile (2), afììdarongli, crediamo, alcuni messaggi di lieve interesse a favore di Gerardo Lomellini e Antonio Montaldo, aventi le date del marzo e aprile 1467 (3); circa il qual tempo trovo pur segnata la patente di Bernardo Amico, che sarebbegli per avventura stato aggiunto compagno di viaggio (4). A brevissimo intervallo dall’anzidetta, cioè sotto il dì 4 maggio, riscontrasi nei codici la elezione del terzo console Alaone D’Oria, da succedere al testé nominato Carlo Cicogna (3) ; com’ egli veniva dietro al primo eletto, Gentile Camilla, nel governo della colonia. Non sapremmo dire il perchè dell’accelerata risoluzione; ma è luogo a credere fossero giunte da Caffa instanze e pressanti richieste d’affrettare l’invio dei funzionarli del Banco. Infatti nel corso del maggio stesso in-sino al termine del giugno seguente fu un incessante firmare di lettere credenziali agli impiegati (6), d’ammissione allo stipendio del solito sommo mensile di molti cittadini genovesi (7) ; interrotto soltanto dagli scambii di Bartolomeo Bon-cagliolo e Giovanni Assereto a vece di Antonio De-Benedetti e Battista Giustiniani nella scrivania e castellala di s. Costantino (8), e dalla consegna della patente al Cicogna-(9), (’) Vedi il documento DCCLV. (*) Vedi il documento DCCLI. (5) Vedi i documenti DCCL e DCCLIV (4) Vedi il documento DCCL11. (5) Vedi il documento DCCLVI. (') Vedi i documenti DCCLVIU, DCCLXII, DCCLXIII, DCCLXVI, DCCLXYIII, DCCLXX, DCCLXXI e DCCLXXX. (7) Vedi i documenti DCCLIX, BCCLX, DCCLXV e DCCLXVII. (8) Vedi i documenti DCCLVII, DCCLXJV, DCCLXIX e DCCLXX1X. (9) Vedi il documento DCCLXXII. ANNO 1 467 ( 458 ) il quale tuttavia non partì che entro la prima metà di luglio, di conserva ai predetti e due altri ufficiali, Girolamo Rocco e Jacopo Boccalacqua, che morì in quella traversata (*). III. A lui commettevano i Protettori la consegna di parecchio responsive a lettere pervenute in Genova cogli ultimi procacci. Su quella di Giuliano Fieschi, Lodisio Pietrarossa, Gaspare Giudice e Bartolomeo Santambrogio , quattro notabili borghesi, nella quale eransi aperti al Banco e date a conoscere le apprensioni loro pei moti successi nella Campagna e nel vicino impero tartaro a causa della morte d’Agi-Kerai, dicono non valere la pena di estendersi in parole, dacché notizie più fresche recato avevano l’annunzio della successa composizione e felice riconoscimento del nuovo imperatore. Promettono nondimeno il lesto invìo per mare di munizioni guerresche, e colla prossima andata del terzo console Alaone D’Oria, anche quello di maestri artiglieri, non che d’altre provviste militari. Sovratutto poi consigliavanli di scansare le mutue gelosie coi cittadini e dal tenere assemblee e riunioni di soli borghési, esclusone l’altro ordine, cioè dei cittadini : ordinarono anzi che quiild’ in poi le adunanze dovessero avere luogo nel palazzo governativo, accessibile tanto agli uni quanto agli altri; al quale patto riconcedevano il privilegio di nominare una Giunta di quattro membri, due per classe, il cui compito fosse suggerire al console e massari le riforme, innovazioni*e .provvidenze stimate da essa conducevo]i all’ incremento e prosperità della patria (2). (') Vedi i documenti DCCLXXXI c DCCLXXXIII. (!) Vedi il documento DCCLXX1V. STORIA Di tenore assai diverso fu la seconda lettera, scritta quel dì stesso, 15 giugno, a Lazzaro Cattaneo, Merualdo Spinola, An-dreolo Goasco e socii, che ebbero il tristo coraggio di raccomandare alla loro clemenza 1' infrunito Marco Gentile. Ripetono qui i signori di s. Giorgio i sensi di amara sorpresa provati all’udita del nefando misfatto, e, se non li puniscono, meravigliano certo abbiano osato apporre la loro firma alla detestabile supplica (!). Il dì vegnente altra rispettosa, ma poco meno severa lettera dirigevano al vescovo, dove rammemoratagli la fatta promessa al tempo di sua elezione, lo ammoniscono di rifiutarsi quindi in poi nei ricorsi alla curia ecclesiastica in cause matrimoniali con fanciulle greche ed armene, contrariamente all’ operato in favore di Giorgio Fazio, lasciando libero il campo all’azione e giudizio del supremo magistrato e loro rappresentante in Caffa. Misura questa, dicono, anche più necessaria, dacché avevano scorto la sentenza profferita dal Panissari essere in diretta opposizione al parere loro e dei consoli (2). / Laonde a troncare una volta la controversia, discusso ed esaminato in consiglio 1’ articolo edito dal predetto console a tal riguardo, lo approvano e mandano ad inserirsi nel codice delle leggi pella Tauride, a norma dei presenti e futuri governatori. Il documento che contiene il perentorio ordine accenna ad importanti notizie , il cui senso non può cogliersi che a mezzd, stante la iattura della missiva, la quale ne avrebbe appreso le vicende accadute nella piccola Tartaria pella successione al 'trono vacante. E certo una scissura avvenne fra i pretendenti, terminata, a quanto sembra, colla vittoria d’un figlio del morto Agi-Kerai, la ribellione dapprima e il riconoscimento dappoi per parte di Mamachi signore della Campagna, limitrofa a (’) Vedi il documento'DCCLXXV. (*) Vedi il documento DCCLXXVII. ANNO 1467 ( 460 ) Caffa. Di questa guerra e le sue fasi diremo tra breve il poco che narrano le storie. Anche dal lato di Tedoro alcuna novità tentato avea quel tirannello a danno dei genovesi, ma svanito abbastanza presto il pericolo di guerra con lui, i Protettori se ne rinfrancano e rinnovano il consiglio ai consoli di eansare in ogni possibile guisa, salvo l’onore della patria, di venire a rottura colle vicine potenze. Detestano invece la colpevole ignavia dei preposti alla cura delle munizioni militari, lasciate perdere o deperire nei forti di Cembalo, Soldaia e Caffa, e chiamano garanti del danno seguito i custodi, e salendo più alto i consoli attuali e scaduti peli’ incuria loro nel sorvegliarli. Nuove provviste non inviano, sia perchè le esistenti bastano e neppur le hanno nel debito conto, sia perchè svanito era il timore della guerra dopo la ripristinata amistà con Tedoro e la sommissione di Mamachi al kan tartaro. Per ciò che si riferisce al chiesto permesso di vendere il miglio riposto nei magazzini, nel concederlo v’ appongono le condizioni, che si verifichi daddovvero il caso di carestia, e il denaro ritratto s’aduni e convertasi nella compra del nuovo al prossimo ricolto ; ed alla nomina eziandio d’ un simulacro di Giunta municipale che pareva nei desiderii dei caffesi fissano consimili patti, cioè: consti di borghesi insieme e di cittadini, e non di soli borghesi, in numero di quattro, non più, e due per ceto, scelti fra i meglio pensanti e ben affetti alla patria, i quali avessero libito di suggerire al superiore magistrato della colonia quanto in senso loro condurre poteva al benessere e incremento di Caffa, ma voto deliberativo o podestà di far leggi non mai ; oltrecché ogn’ anno doveano mutarsi. Ricorderà forse il henigno lettore il nome di Girolamo Se-narega, cui ebbimo motivo di produrre narrando, sotto l’anno 1455, l’assalto dato dai Mocastresi al castello di Ilice, proprietà dei fratelli di tal casato. Ora costui fatto ritorno in Genova, ( 401 ) STORIA e acceso di sdegno perché l’ufficio di s. Giorgio allora e anche dopo non giudicò opportuno scendere alle anni cogli invasori pel ricupero della loro bicocca, si permise di scrivere a taluni amici in Caffa avere i Protettori smesso ogni pensiero di soccorrere quind’ innanzi la colonia, e subornavali eziandio a repudiare gli ufficiali inviati a governarla. .Ma gliene incolse erave danno; imperocché venuti a cognizione della bugiarda e fraudolenta calunnia, punironlo di carcere duro, e dagli anziani del Comune ottenevano decreto di colpire anco di morte, se uopo fosse, i propalatori di false notizie a sfregio del j magnifico fianco. L’ultimo articolo degno di nota in questa lunga corrispondenza si ragguarda al diritto d’appello concesso al console prò tempore di Calla. Essendo la moralità pubblica del paese scaduta di tanto, e l’audacia dei malcomposti giunta al segno di imporre legge alla stessa suprema autorità, sicché là ove i consoli avrebbono voluto dare corso alla punitrice giustizia, n’ erano distolti dalle minaccie di atroce vendetta nei loro sin-dicamenti, i Protettori a tutelare le persone dei giudici dalle costoro macchinazioni e il rispetto alle leggi contro gli arbitrii del potere, vennero nella sentenza di riformare nel seguente modo la procedura sindacale. Ammettono adunque, siccome per l’addietro, l’obbligo nel console di pagare le condanne pecuniarie, cui fosse per essere condannato, non eccedenti i sommi q ùndici, salva tuttavia la retrocessione in caso di indebito sborso. Ma per le multe superiori a quella somma, inflitte a causa d’esecuzione capitale, tratti di corda, mulilazione o prigionia ai colpevoli in suo credere, sospendono l’effetto di cotal giudizio e la coercizione della sicurtà al pagamento, ogni qual volta il console sentendosi gravato ricorresse al tribunale del Banco per legittima sua difesa (*). Speravano (') Vedi il documento DCCLXXVI. Società Ligure, St. Patria. Voi. VII. P. I. 30 ANNO 1467 ( 462 ) così d’afforzare i nervi della giustizia, elevando il prestigio della dignità consolare, e facendone registrare il contenuto nei capitoli statutarii della colonia. Quindi a corona di tutto, e quasi volessero chiamarli a parte della loro felicità, in un1 ultima cordialissima lettera annunziavano agli ufficiali addetti alle primarie amministrazioni di Caffa, la beata pace goduta in Genova sotto il dolce governo del nuovo duca e duchessa madre di Milano, e coglievanne il destro per accertarli d’altrettanto amore e studio nel magnifico Banco di rendere ognor più florida e prospera la sorte deir amata colonia, solo eh’ essa corrispondere volesse alle paterne sue cure (1). 0) Vedi il documento DCCLXXVI11. DOCUMENTI DOCUMENTO DCCXL. 1 Protettori ordinano al console e massari di CafFa di procedere a severi castighi contro i borghesi Marco Gentile, Luxardo e Giorgio Fazio, rei di turbolenze e stupri. 1467, lo gennaio e 42 marzo. (Litt. miss, offic. Caffè, ann. 1464-1475) (fol. 45) Protectores etc. Spectato et prestantibus viris, consuli et massarijs ac prouisoribus caphe. dilectissimis nostris. Allate fuerunt hisce diebus ex urbe illa, dilectissimi nostri, multe mercatorum littere Septembri superiore scripte, in quibus inter cetera continetur quod in litteris per vos nobis scriptis latius declarabatur status illius ciuitatis. et tamen in hunc usque diem nullas ejus temporis litteras vestras accepimus, plurimumque miramur quod priua-torum littere fideliter reddite fuerint, nostre vero vel perdite vel retente. optamusque saltem intelligere cujus culpa hoc incommodum retentionis litterarum nobis euenerit. ex quo gratum nobis erit in primis litteris vestris declaretis cui vel quibus* dicte littere perdite vel retente, tradite seu commendate fuerint. Sed ut ad responsionem veniamus aliquorum ex his que in dictis mercatorum litteris scripta sunt, primum admodum nobis displicuit ANNO 1467 ( 464 ) obitus q. domini agicharei imperatoris, propter turbationes quo post mortem suam secute fuisse scribuntur, et tamen in diuina clementia et prouidentia confidimus quod ante presenterà diem sub imperio tllij ejus populi illi aliquam quietem acceperint, de qua cupide ex-pectabimus per litteras vestras certiores tieri. Et quoniam nos tam longo maris ac terrarum interuallo a vobis distantes, nullum certum consilium circa predicta vobis prebere possumus, oneramus prudentias vestras ut pro rerum et temporum condictionibus saluti et quieti illius urbis nobis carissime ita consulere studeant quod merito consilia et prouisiones vestras commendare possimus. Insuper in dictis mercatorum litteris scriptum est quemdam juuenem luxardum. jam dudum infamem, ausum fuisse domum cujusdam greci nobilis et diuitis intrare pro violanda et in uxorem accipienda lilia sua. et tamen hujus tam detestabilis audacie nullam per vos punitionem factam fuisse. Preterea quemdam juuenem de fatio burgensem ausum fuisse domum alterius nobilis greci ingredi et in presentia duorum testium sororem ejus inscio et inuito fratre desponsare, et vos pari modo nullam ejus audacie punitionem fecisse, immo. quod intolerabilius videtur, ipsum de facio presumpsisse fratrem puelle pro ejusmodi matrimonio clam et ignorante ac inuito fratre contracto eonuenire coram episcopo caphensi. Hec profecto quam grauiter et moleste tulerimus, nec verbis nec litteris facile declarare possemus. sed dolorem nostrum plurimum auget quod videmus ejusmodi scandala solummodo euenire culpa vestra, qui totiens a nostris precesso-ribus moniti neglexistis illum sceleratissimum marcum gentilem juxta commissiones vobis datas punire, qui pudicam illam matronam in soldaia fedissime violare ausus est. et quod nobis omnem patientiam adimit, non erubuistis totiens scribere quod propinqui illius pudice matrone remiserunt injuriam dicto marco, et quod si permitteremus ei pari modo vos ignosceretis, quasi conciliatio que fiat inter eos prouideat honori nostro, cui quisquis mediocriter sapiat manifeste in-telligere debet satisfieri non posse nisi sceleratissimus ille marcus seuere puniatur. Littere vestre inanibus excusationibus plene sunt, consulem soldaie qui. juxta ea que de- ipso scripsistis, tanta socordia tantaque negligenza usus est. ut nullo modo excusari possit, nihilominus excusare studetis. Ausi estis contra expressas commissiones vobis traditas inuicem contendere, et propter discordias vestras periculosam dissen- ( 465 ) DOCUMENTI tionem inter burgenses illos seminare, et tamen tot littere tot adhortationes per nostros precessores vobis scripte nihil profuerunt, nisi quod, ut diximus, omnes littere vestre vanis excusationibus plene sunt, expectamusque quod in primis litteris vestris ad nos deferendis aliquas friuolas rationes allegetis, ut consueuistis. propter quas contra infamem et sceleratissimum illum luxardum et intolerabilem audaciam illius de facio non processeritis, circa que nullam legitimam excusationem adducere potestis, quia contra luxardum statim et summarie per vos procedi debuit, et audacia alterius de facio seuere puniri. etiamsi in presentia testium matrimonium contraxisset. Exposuistis toties jam. propter discordiam et negligentiam vestram circa predicta adhibitam, nobilissimam illam urbem manifesto periculo. ut omnem quantumcumque seueram punitionem nobis mereri videamini, et profecto ut multotiens vobis scriptum fuit nos et alij ciues ejusmodi tam periculosos errores sine debita punitione preferire non intendimus, ex quo decet jam vos non verbis aut litteris sed operibus potius studere errores vestros excusare immo corrigere, ut sepenumero moniti fuistis. Ceterum nos plurimum cogitantes in his que ad salutem et quietem illius inclite ciuitatis nobis carissime pertineant, decreuimus in dei nomine unum vel forsitan duos consules illius urbis eligi facere, et vere proximo ad vos transmittere cum omnibus illis instructionibus ordinationibus ac etiam prouisionibus. quas ad conseruationem et salutem illius nobilissime ciuitatis necessarias fore judicabimus, sperantes intra eum terminum a vobis litteras accipere et ex eis latius intelligere ea omnia que ibidem innouata fuerint et omnium illarum rerum statum. Vos igitur interea bonum animum sumite, et omnes populos illos conuenientibus exhortationibus et bona spe implere studete, quoniam non minus prefecto urbem illam inclitam diligimus quam istam, et ob id nihil unquam omissuri sumus quod pro ejus amplitudine ac salute a nobis curari possit. Reuidete diligenter socios ac munitiones, prouideteque quod omnes stipendiati idonei sint et conuenienter armati, justitiam unicuique equaliter ministrate, et depositis jam solitis erroribus concordes inter vos concordiam inter reliquos seminare studete. Fabricationi cisterne, pro. qua precessores nostri pecimias elargitas per sanctissimum ca-1 istum summum pontificem jam dudum vobis miserunt, diligenter intendite. et pari modo studete quod in plerisque locis ciuitatis fabri- anno 1467 ( 466 ) centur alie cisterne ac putei ut ciuitas illa munitissimo muro ac fossa circumdata, provisionibus armorum ac victualium conuenientor munita, cisternis ac puteis abundans, nullas hostium minas, deo semper juuante. metuere non possit. Diximus superius quod audacia illius de facio grauom videtur punitionem mereri, non obstante quod matrimonium in presentia testium contraxisse dicatur, et hoc iternm affirmamus. Verum quoniam scriptum fuit vos et officiales reliquos ac consilia illius ciuitatis condidisse quedam statuta noua pro comprimenda eorum audacia qui de cetero presumerent matrimonia cum puellis grecis armenis aut alijs contrahere, inuitis patribus seu propinquis ipsarum, reseruantes nobis arbitrium ejusmodi statuta comprobandi post quam ea reuiderimus. interim approbamus omnia remedia omnesque executiones que flant seu ordinentur contra ejusmodi audaciam, judicio nostro adeo periculosam. Et quoniam dicitur dominum episcopum caphensem se velle immiscere de ejusmodi matrimonijs. que contrahantur cum grecis armenis aut alijs nationibus non latinis et varijs erroribus implicitis, ut manifestum est. volumus eum nostro nomine moneatis et exhortemini quod nullo modo in predictis se intromittat, quoniam ad eum non pertinent, et ejusmodi scandala, nisi per vos et alios officiales Jaicos comprimerentur, nimis periculosa essent. Cui quidem episcopo etiam nos scribemus de ipsa materia litteras annexas, quas eidem reddere poteritis, et deinde quid vobis responderit ac fecerit in predictis nobis significate. Et quoniam utile ac necessarium nobis videtur ut circa excessus supradictos satisfiat, non solum verbis sed etiam operibus, opinionibus illorum populorum, et quod intelligant talem esse intentionem nostrum qualem superius declarauimus. oneramus vos ut tales effectus talesque executiones facere curetis quales justitie et honori nostro conueniant. et nihilominus etiam verbis certiores reddatis illos qui lesi sunt et alios de commissionibus vobis datis et quantum ponde-rauimus excessus commissos, quamque moleste tulerimus quod vos ita tepide circa eorum punitionem processeritis. Et ut in predictis concludamus, denunciamus vobis quod deliberauimus omnino contra vos et fidejussores vestros procedere, presertim si intellexerimus vos errores vestros non correxisse et in predictis conuenientia remedia non adhibuisse. Non sine summa indignatione audiuimus quod sceleratus marcus ( 467 ) DOCUMENTI ille gentilis receptatur in quodam castro nominato lo boso seu ali.js ejusmodi fortilitijs subditis caphe. in quibus eum si voluissetis intercipere vobis licuisset. Ilee omnia accumulant vobis onus et nobis dedecu*. ex quo. rebus bene intellectis, omnino disponimus negli-gentiam vestram ita corrigere, ut reliquis memorabile in futurum prebeatis exemplum. Sunt qui laudant cisternam fabricari in eo loco ubi sunt alique fosse, videlicet sub ripa apud pondus ubi residet furnarius, dicentes quod propter ipsas fossas commodius et cum minore sumptu ibi fabricari potest quam in alio aliquo loco. Vos tamen qui presentes estis eam fabricari facite vel in illo vel in alio loco secundum et prout commodius et utilius fore judicaueritis. Insuper ne ullam excusationem allegare possitis circa executiones quas ut supra fleri volumus contra prenominatos gentilem, luxardum et de facio, propter periculosos excessus per eos commissos, harum litterarum virtute statuimus ac declaramus quod pro exeeutionibus contra ipsos aut aliquem eorum occasione predicta per vos faciendis, sindicari non possitis in capha. reseruantes tamen nobis arbitrium et baliam sindicandi vos pro predictis si cognouerimus vos aliquid circa predicta commisisse, propter quod sindicari mereamini. Ceterum significamus vobis quod classis nostra emissa contra bar-chinonenses intercepit unam ex majoribus nauibus ipsorum, et nauis italiana per ipsos capta ante discessum classis nostre confracta est. et quamquam supersint ipsis barchinonensibus nauis una satis magna et alie parue. tamefl nulla ipsarum armata est. immo videntur quasi derelicte, ita ut de eis dei gratia exiguum metum habere possimus. Audiuimus quod oliuerius filius melchionis de castellatio illuc transmissus cum litteris stipendij est juuenis idoneus, et tamen quod aliqui tentauerunt sine legitima causa eum amouere ab ipso stipendio. Propter quod nolumus ipsum nullo modo amoueri a stipendio nisi forsitan aliqua legitima ratio id vobis suaderet, in qua tamen ita aduertatis quod intelligamus ejusmodi rationem legitimam luisse et non inanem. Data janue ìicccclxvii die xv januarij. Seque il poscritto: * Die XII martij. Posteaquam copiam suprascriptarum vobis transmisimus electus fuit in dei nomine consul illius ciuitatis. successurus a obis nobili gen- ANNO 1467 ( 468 ) tili vir prestans carolus ciconia, de cujus prudentia ct integritate nos et alij ciues adeo bonam spem concepimus, ut recte illius urbis regimini prouisum fuisse existimemus. Electi fuerunt et alij officiales ciues omnium judicio apti et idonei. Ipsum carolum in dei nomine, et sic reliquos officiales, hinc discedere faciemus partim itinere terrestri partim maritimo intra kalendas maij proximi, et per eos non solum vobis scribemus, sed etiam expedienter prouidebimus de omnibus rebus illis quas saluti illius ciuitatis nobis carissime utiles ac necessarias fore judicabimus, presertim habitis aduisationibus vestris quas dietim nobis afferri debere speramus ante ipsorum discessum. Res nostre et illustrissimorum dominorum nostrorum dei gratia prospere procedunt. Naues due nostre, que post finem stipendij classis armate fuerunt, nuper interceperunt nauem unam catalanorum seu barchinonensium cum alia naui biscainorum quam ab se captam secum deducebat. Ex quo barchinonenses ipsi qui injusta nobis intulerant, sine ulla fere naui remanentes ulterius nunc nobis obesse non possunt. Alia impresentiarum non habemus digna vestra notitia. Yos autem, ut superius diximus, ita prudenter juste ac moderate vos habete circa regimen illius inclite ciuitatis. ut ipsis effectibus appareat vos has adhortationes et admonitiones nostras multifecisse, ut equum est. DOCUMENTO DCCXLI. Avvertono il vescovo di CafTa, Gerolamo Panissari, di non intromettersi negli affari di matrimonii con greci ed altri riti orientali tollerati in CafTa. 1467, 45 gennaio (Litt. miss, offic. Gaffe, ann. 1464-1475) (fol. 47 v.) Reuerendo in christo patri, domino jeronimo. episcopo caphensi benemerito. ÌSon sine admiratione cognouimus. reuerende in christo pater, quod paternitas vestra se immiscere tentauit in quodam matrimonio quod dicitur contractum fuisse inter quemdam de facio burgensem et puel- ( 469 ) lam unam grecam inuitis et ignorantibus fratre ac reliquis propinquis ejusdem puelle. Quod ideo molestius tulimus, quia non solum ex ordinationibus caphe vobis prohibitum est aliquid facere aut disponere circa ejusmodi matrimonia pertinentia ad grecos. armenos aut alios hereticos vel sismaticos in illa urbe habitantes, sed insuper tempore quo hinc discessistis admonitus rogatusque fuistis a preces-soribus nostris ut in ejusmodi matrimonijs vos non immisceretis. In-teruenerunt. ut prudentie vestre notum est. non solum casus dicti de facio sed etiam alia scandala adeo periculosa ut nisi committeremus illis prouideri per officiales nostros laicos. judicio nostro timendum esset de illius urbis et aliarum terrarum nostrarum, quod deus auertat. perditione. Hortamur igitur et rogamus, ac quantum nobis licet oneramus paternitatem vestram, ut nullo pacto se immisceat circa predicta. quemadmodum disponitur in regulis caphe. et honori nostro ac saluti illius ciuitatis conuenit. gratum habituri quod paternitas vestra nobis circa predicta respondeat quanto celerius fleri poterit. Data janue die xv januarij 1467. Protectores etc. DOCUMENTO DCCXLII. Cipriano Spinola rinunzia legalmente in favore del suo fratello Cassano la mezza parte d’un luogo delle Compere di Caffa, dovutogli in virtù della eredità del loro comune padre Leonardo. 1467, 27 gennaio (Litt. miss, offic. Caffè, ann. 1464-1475) (fol. 48) Non contiene nulla di particolare, ma sotto il dì 29 segue immediatamente il decreto dei Protettori al coìtsole e massari di Caffa di dare libera e pronta esecuzione alla rinunzia sedotta. Data janue mcccclxvii die xxvii januarij. ANNO 1467 ( 470 ) DOCUMENTO DCCXLIII. Costituiscono in procuratori del Ranco, peli’esazione nella riviera occidentale del danaro della pia opera delle indulgenze por Catta, il domenicano padre Daniele Roberti o Pietro Bernisone, albenganesi. 1167, 30 gennaio (Litter. raissar. offic. Caffè, ann. 1464-1175) (fol. 73 v.) Protectores etc. Uniuersis ac singulis rectoribus ac jusdicentibus. communitatibus et singularibus personis, tam ecclesiasticis quam se-cularibus. in quacumque parte riparie occidentalis constitutis, amicis nostris carissimis, salutem. Cum innotuerit nobis esse in dicta riparia multos qui obligati sunt soluere diuersas pecuniarum quantitates occasione bullarum indul-gentie officio nostro sancti georgij alias concessarum, vel quia collegerant pecunias et bona ad ipsam indulgentiam pertinentia, vel quia se obbligauerant pecunias vel bona tradere pro accipienda eadem indulgentia: decreuimus procuratores constituere cum sufficienti balia ad exigendum et colligendum ejusmodi pecunias et bona, ut conuerti possint in opera pia ad que summi pontifices ejusmodi pecunias et bona deputauerunt. Propter quod confisi prudentia ac legalitate in-fraseriptorum harum litterarum auctoritate elegimus et constituimus procuratores nostros et quicquid melius dici ac nominari possunt, venerabilem et egregios viros dominum fratrem danielem de robertis priorem ordinis predicatorum albingane et petrum bernisonum ciuem albinganensem. specialiter et expresse ad exigendum et colligendum omnes et singulas pecunias, res et bona, debitas ac pertinentes et pertinentia ad dictam indulgentiam: dantes et concedentes amplissimam ac generalissimam potestatem et arbitrium eisdem domino fratri danieli et petro, requirendi et impetrandi non solum et coram quocumque magistratu ecclesiastico et seculari juris remedijs compelli omnes et singulos «casione dicte indulgentie quomodolibet obligatos ad sibi satifaciendum et tradendum omnes et singulas pecunias, res et bona, ad dictam indulgentiam quouis modo spectantes ac spectantia, ut equum est. sed etiam quamcumque compositioncm cum eis trac- ( 471 ) DOCUMENTI tandi ac firmandi, ipsosque ac quemlibet eorum quitandi ac liberandi occasione predicta. et quoscumque procuratores seu procuratorem nomine ipsorum in quocumque loco substituendi cum sufficienti balia ad omnia et singula supra et infrascripta. ipsosque substitutos vel substitutum reuocandi et alium vel alios de nono substituendi ac reuo-candi semel et pluries presente mandato in sua validitate permanente : Ac promittentes tibi francisco de borlasca notario pubblico et cancellario nostro infrascripto. officio publico stipulanti et recipienti nomine et vice omnium et singulorum quorum interest, intererit vel interesse poterit quomodolibet in futuro, nos omni tempore ratum gratum ac validum habituros quicquid in predictis omnibus et circa ea inque dependentibus emergentibus et connexis ab eis per dictos procuratores nostros et quemlibet ab eis substituendum, petitum, exactum compositum, quitatum. factumue fuerit aut quomodolibet proòuratum: quodque contra ea vel eorum aliquod non faciemus vel veniemus ullo unquam tempore aliqua ratione occasione vel causa que dici vel excogitari posset de jure vel de facto, etiam si jure pos-semus. sub ipotheca et obligatione omnium bonorum comperarum pre-sentium et futurorum. In quorum omnium testimonium has litteras nostras fieri jussimus et registrari ac sigilli nostri impressione muniri. Data janue mcccclxvii die xxx januarij. DOCUMENTO DCCXLIV. Partecipano ai suddetti procuratori la loro nomina. 1467, 30 gennaio (Litt. miss. off. Caffè, ann. 14GG-1475) (fol. 7i) Venerabili et egregijs viris, domino fratri danieli de robertis. priori ordinis predicatorum albingane. et petro bernisono ciui albinganensi. amicis nostris carissimis. Confisi legalitate ac diligentia vestra, amici nostri carissimi, constituimus vos virtute litterarum quas annexas inuenietis procuratores nostros, cum amplissima balia, ad exigendum et colligendum omnes pecunias res et bona ad bullas indulgentie alias officio nostro con- ANNO 1467 ( 472 ) cessas spectantes et pertinentia, dedimusque vobis amplam ut videbitis baliam non solum faciendi queeumque fuerint necessaria et opportuna. sed etiam substituendi unum et plures procuratores secundum et prout utile aut necessarium prudentijs'vestris videbitur. Propter quod oramus vos ut multas pecunias et bona ad dictam indulgentiam pertinentia, que audiuimus in illa ciuitate ac diocesi ejus et locis circumuicinis recuperari posse, omni studio ac diligentia exigere et colligere studeatis. Quod quamquam, ut prudentie vestre intelligunt. omnipotenti deo acceptissimum futurum est. nos tamen id insuper accipiemus loco muneris et gratie singularis, gratissimum habituri si vestre prudentie hoc opus pium non solum alacriter ut confidimus acceptauerint ac diligenter perfecerint, sed insuper nobis in dies rescripserint queeumque feceritis et facere posse sperabitis circa predicta : offerentes nos semper in omnia commoda vestra cupide paratos. Data janue mcccclxvii die xxx januarij. DOCUMENTO DCCXLY. Elezione generale dei consoli e altri ufficiali delle colonie del Mar Nero. 1467, 16 febbraio (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) (fol. 124 u.) * MCCCCLXVII die lune XVI februarij. Cum hodie in camera majore palatj comperarum sancti georgij congregati essent magnifici domini protectores ipsarum comperarum anni presentis in legitimo numero, coram se vocari jusserunt spectatos dominos protectores earundem comperarum annorum mcccclxvi et MccccLxquinti. atque insuper prestantes viros marcelinum marrufum et collegas super negotijs caphe deputatos, et preter eos sex etiam alios prestantes ciues caphensium rerum peritos. Cumque ^eis proposuissent utile videri quod eligatur nunc unus consul caphe. et alia officia caphe et aliarum terrarum nostrarum maris pontici nunc etiam conferantur, non obstante quod anno proxime preterito collata fuerint pro duobus annis, et hoc ut officiales eligendi simul cum consule quanto celerius fieri poterit ad dictam ciuitatem caphe transmittantur. ( 473 ) DOCUMENTI tandem longa discussione prehabita omnes suprascripti laudauerunt statim deueniri ad electionem dicti consulis et aliorum officialium, cum eo ut supra mittendorum. Pro ordinanda igitur dicta electione repositis in uno sacculo nominibus vigintiquatuor protectorum dictorum trium annorum scriptis in cedulis juxta formam regule, ad sortes postea extracta fuerunt nomina eorum octo ex ipsis que etc. Qui octo congregati etc. Et deinde ex eisdem sacculis etc. Quibus dominis vigintiquatuor etc. Postque cum dicti dòmini octo etc. In dei nomine elegerunt ad officia infrascripta eos qui inferius nominati sunt, videlicet: Ad officium consulatus caphe pro mensibus tredecim. et officium massarie ac prouisorie pro tempore quo in capha steterit antequam consulatum ingrediatur, virum prestantem carolum ciconiam. Ad scribaniam massarie caphe pro mensibus tredecim petrum de vernatia notarium q. iohannis. Ad consulatum cimbali pro mensibus viginti sex johannem anto-nium callium q. andree. Ad consulatum soldaie pro mensibus viginti sex bernardum de amico. Ad castellaniam soldaie pro mensibus viginti sex andrianum (sic) ususmaris. Ad castellaniam cimbali pro mensibus viginti sex vinciguerram de viualdis. Ad capitaneatum burgorum pro mensibus viginti sex andream ma-rocellum. Ad capitaneatum gotie pro mensibus viginti sex manfredum de prementorio. Ad consulatum tane pro mensibus viginti sex barnabam de cabella. Ad capitaneatum orgusiorum pro mensibus viginti sex baptistam de vegio q. johannis. Ad ministrariam caphe pro mensibus tredecim jacobum spinulam q. ricardini. Quibus electionibus completis, remiserunt curam et onus conferendi illa pauca et exigua officia que remanent magnificis dominis protectoribus comperarum sancti georgij anni presentis. ANNO 1467 ( 474 ) DOCUMENTO DCCXLVI. Carlo Cicogna eletto a console e massaro di Caffa, Gianantonio Calvi a console di Cembalo, Vinciguerra Vivaldi a castellano di Cembalo, Giacomo Spinola a ministrale di CafTa, Andrea Malocello a capitano dei borghi, Barnaba Cabella a console di Tana, Manfredo Promontorio a capitano della Gozia e Pietro Vernazza a scrivano della masseria di CafTa, davanti ai Protettori accettano gli ufficii loro conferiti e promettono con giuramento di bene e fedelmente amministrarli. 1467, 20 febbraio (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475 (fot. 125 v.) e Filza di Caffa n.° 104 ) La formolo, del giuramento è la solita. Trovasi poi a parte V autentica del giuramento del console Cicogna nella filza preaccennata sotto la diversa data del 27 febbraio. DOCUMENTO DCCXLVII. I Protettori scrivono ad Agostino Medici, vicario di Pietrasanta, di investigare l’animo del dottore Enrico Panici, se sia disposto ad accettare il vicariato di Caffa, che sarebbono disposti a conferirgli a preferenza d’ogn’altro forestiero. 1467, 22 febbraio (Litt. miss. off. Caffè, ann. 1406-1471) (fol. 83 v. ) Anni dopo, ivi a fol. 358, sotto il 5 giugno 1471, lo raccomandano al duca Galeazzo Maria Sforza 'per un qualche ufficio. Data janue mcccclxvii die xxii februarij. ( 475 ) DOCUMENTI DOCUMENTO DCCXLVIII. Bernardo Amico eletto console di Soldaia accetta davanti ai Protettori l’ufficio datogli, e giura di adempierne le incumbenze. 1407, 3 marzo (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) (fol. 126 ) Formola e ritenuta solite. DOCUMENTO DCCXLIX. Elezione supplettiva di alcuni uffiziali minori. 4467, 3 marzo (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) (fol. 126) * MCCCCLXVII die martis III martij. Magnifici domini protectores etc. anni presentis in pieno numero congregati, sub calculorum judicio ex quibus legitimus numerus albus inuentus est in electione uniuscujusque infrascriptorum et major quam , in nominatione reliquorum qui judicio calculorum expositi fuerunt, elegerunt infrascriptos et quemlibet eorum ad officia infrascripta pro mensibus viginti sex. quorum duo spectant camere comperarum. videlicet : Jacobum buccalecham ad officium capitaneatus (sic) porte cailiadoris. Simonem de laurentijs de camulio ad officium capitaneatus anti-burgorum. Baptistam justinianum q. angeli ad castellaniam sancti Constantini. ANNO 1467 ( 476 ) DOCUMENTO DCCL. Decreto in ordine alle cauzioni prestate in Calla dal console scaduto Gerardo Lomellini. U67, IO marzo (Litt. miss. off. Caffè, ann. 1460-1471) (fol. 90 v.) Protectores etc. anni Lxquinti. Spectato et prestantibus viris, consuli et massarijs ac prouisoribus caphe. dilectissimis nostris. Àffirmauit nobis. dilectissimi nostri, vir nobilis guirardus lomellinus olim consul illius ciuitatis se coactum fuisse ibi prestare fidejussiones de restituendo massarie stipendia soluta tempore sui consulatus nonnullis stipendiatis ultra quantitatem summi unius pro singulo, singulo mense, et hoc si et in quantum per nos declarari non fecisset licuisse eidem guirardo stipendia ipsa solui facere, et prout in fidejussionibus ipsis per eum prestitis latius continetur. Et ob id orauit nos ut quandoquidem hactenus non declarauimus an licuerit eidem stipendia solui facere nec ne. velimus saltem prouidere quod circa dictas fidejussiones per eum prestitas nihil innouetur. Nos igitur intelligentes equum esse nullam in re ipsa innouationem fieri donec declarauerimus quantum juri et honestati conueniet. committimus vobis ut interea usquequo aliud vobis committemus.'nullam molestiam inferri permittatis fidejussoribus ejus ob causam suprascriptam per eum prestitis. et si forsitan aliquid ab ipsis jam exactum fuisset, id totum restitui faciatis in pristinum statum, dummodo prouideatis quod fidejussores ipsi obligati remaneant ob eam causam ad obseruandum quicquid in re ipsa per nos declaratum fuerit. Data janue die x martij mcccclxvii. DOCUMENTO DCCLI. Giovanni Costanzo di Albenga, offertosi ai Protettori a portare le loro lettere a Caffa, è ammesso allo stipendio di un sommo mensile in detta città. M67, U marzo (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) (fol. 126 v.) Forinola solita. Data janue xim martij mcccclxvii. ( 477 ) DOCUMENTI DOCUMENTO DCCLII. Patente di console di Soldaia per mesi 26 data a Bernardo Amico, finito il tempo di Antonio Borlasca. 1467, 2 aprile (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) (fol. 102 .) Forinola usata. Data janue mcccclxvii die ii aprilis. •» DOCUMENTO DCCLIII. Lettera del console e del vicario di Caffa ai Protettori sulla causa di Gio. Battista Calvi. 1467, 2 aprile (Filza di Caffa, n.° 105) (Extra) Magnificis et potentibus dominis protectoribus comperarum etc. (Intus) Magnificis et potentes domini .... janue die mi junij anni proxime preteriti continentium .... baptistam caluum significamus vestris dominationibus quod consi .... executiones que nobis vise sunt in re ipsa faciende, indeque .... inuenimus. absoluimus eum ut constat virtute nostre sententie. quod dom.....significamus ut intelligant que gesta fuere. Ceterum ego vicarius .... notum facio, sicut idem johannes baptista tempore consulatus domini raphaelis de ... . sui successoris per me occasione ipsa hic retentus fuit sub promissionibus et ... . prestitis per eum circa per annum unum continuum quo tempore pro certis mensibus . . . accepit stipendium a massaria ista ut videbunt dominationes vestre per rationem . . . massarie. Et etiam husque nunc a die aduentus huc sui cum specta-Società Ligure St. Pairia. Voi. VII. P» I. 31 ANNO 1407 ( 478 ) bili domino ... de camilla. Nec plura quam nos vestris dominationibus facimus semper commendatos. Data caffè die 11 aprilis mcccclxvii. E. d. v. deuotisssimi . . . Calocius de guisulfls consul caffè Leonardus de petrasancta vicarius caffè. DOCUMENTO DCCLIV. Comandano ai Protettori e allo scrivano delle Compero dei luoghi di Caffa di eseguire una sentenza del vicario del Podestà di Genova intorno due luoghi delle Compere stesse in favore di Antonio Montaldo q. Antonio. 1467, 9 aprile (Litt. miss. off. Caffè, ann. 1464-1475) • (fol. 48 v.) Nulla ha degno di nota. Data janue mcccclxvii die vini aprilis. DOCUMENTO DCCLV. Ricerca d’un giusperito estero da mandare vicario consolare in Caffa. 1467, 15 aprile (Litt. miss, offic. s. Georg, ann. 1466-1475) (fol. 96) \ ' Egregio viro, conciui nostro carissimo, carolo ciconie. designato consuli caphe. Acceptis litteris vestris, conciuis noster carissime, mentionem facientibus de domino justo guerra de quo scripsistis bonam informationem habuisse, contulimus de ipsa materia cum quatuor deputatis ( 479 ) DOCUMENTI super negotijs caphe qui dixerunt se meliorem informationem habuisse de domino johanne petro de sartis de vigueria. Propter quod hortamur vos ut cum locus ipse viguerie vobis propinquus sit. curetis sumere diligentes instructiones de utroque, et in dei nomime illum ex duobus januam conducatis de quo meliores instructiones habueritis. Cui quidem domino johanni petro mittere poteritis celeriter litteras annexas (') cum ordine quod vobis rescribat vel potius vobiscum sermonem habeat. si presertim de eo bonas instructiones habueritis. Data janue die xv aprilis 1467. Protectores etc. DOCUMENTO DCCLVI. Elezione del nobile Alaone D’Oria in console e di Gio. Antonio Italiano in capitano dei borghi di CafFa. 1467, l maggio (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) (fol. 127 v.) * MCCCCLXVII die lune IIII maij. Repositis hodie in uno sacculo nominibus magnificorum dominorum protectorum anni presentis et spectabilium dominorum protectorum duorum annorum precedentium scriptis in cedulis vigintiquatuor. pro ordinanda electione unius consulis caphe successuri prestanti viro carolo ciconie consuli ejusdem ciuitatis nouissime electo, quem ipsi magnifici domini protectores decreuerunt eligi debere de consilio multorum rerum caphensium peritorum, tandem ad sortes extracta fuerunt juxta formam regule nomina octo ex eisdem dominis protectoribus inferius declarata etc. Qui domini octo etc. Quibus dominis vigintiquatuor etc. Cum itaque ipsi domini vigintiquatuor etc. (II resto tutto come sopra). In dei nomine elegerunt ipsum alaonum consulem ciuitatis caphe pro mensibus tredecim. successurum in ipso officio prestanti viro ca- (') Queste lettere annesse mancano qui. ANNO 14G7 ( 480 ) rolo ciconie. et insuper massarium et prouisorem ipsius ciuitatis donec officium consulatus inierit, incepturum exercere ipsum officium massarie et prouisorie quamprimum nobilis calocius de guisulfls ex officio consulatus exiuerit. Item sub judicio etiam calculorum, ex quibus legitimus numerus albus inuentus est, in electione infrascripti johannis antonij italiani et major quam in nominatione reliquorum qui circa officium infra-scriptum simul cum eo calculorum judicio expositi fuerunt, elegerunt ipsum johonnem antonium capitaneum burgorum caphe pro mensibus vigintisex. loco andree malocelli qui propter legitimas rationes excusatus fuit. DOCUMENTO DCCLVII. Giovanni Assereto q. Leonardo è eletto castellano di s. Costantino in CafTa por mesi 26, in luògo di Battista Giustiniani, q. Angelo, dimissionario. 1467, S maggio (Negot. gest. off. Georg, ann. 1457-1475) (fol. 128 v.) Forinola semplice. Data janue mcccclxvii die v maij. Poi segue : Item decreuerunt fleri litteras barnabe de cabella electo consuli tane sub forma infrascripta. DOCUMENTO DCCLVIII. Patente di console di Tana per mesi 26, da cominciare al 1.° maggio 1468, a Barnaba Cabella. 1467, 5 viaggio (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) (fol. 128 v.) Formala e ritenuta consueta, coll’ aggiunta seguente in fine: Insuper quoniam inuenitur per nostros precessores anni de Lxquinti deliberatum fuisse quod dictum officium consulatus tane conferretur ( 484 ) DOCUMENTI seu demitteretur moram facientibus in illo loco per quinquennium, ut emolumentum ejus in reparationem ejusdem loci conuerti posset. ip-sumque officium collatum fuit dicto barnabe nulla habita notitia de ejusmodi deliberatione, decernimus et declaramus quod dictus barnabas exercere incipiat dictum officium ut supra in dictis kalendis maij proxime venientis, non obstante ipsa deliberatione precessorum nostrorum. et linito tempore ejusdem barnabe habitantes in tana gaudere debeant beneficio dicti officij consulatus juxta concessionem eis ut supra factam usque ad complementum dicti quinquennij. computato tempore quo gauisi fuerint eodem officio ante kalendas maij anni proxime venientis, quo termino officium ipsum ut supra resignari debebit dicto barnabe consuli. In quorum etc. Datum janue mcccclxvii die v maij. DOCUMENTO DCCLIX. Lettere di stipendio di un sommo mensile' in Caffa date a Paolo Di Negro, olim Rettigliaro. 1467, 8 maggio (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) (fol. 130} Forinola comune. Data janue mcccclxvii die vm maij. DOCUMENTO DCCLX. Lettere di stipendio d’un sommo, come sopra, date a Gioanni Antonio Calvi, Costantino Lomellini, Francesco Montaldo q. Antonio, RaffaeleCalcinara di Tortona, Bernardo Piaggio (De plagijs) futuro cavallaro e Gioanni Mattarana, barbiere, sei compagni del console Carlo Ciconia, che per terra sta per avviarsi a Caffa. 1467, 8 maggio (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) (fol. 130 v.)- I Protettori appongono alla percezione del sommo mensile le tre condizioni seguenti: Prima est quod ipsorum quilibet obligatus sit ANNO 1467 ( 482 ) bene et fideliter seruiro ac permanere in capha toto tempore stipendij. more aliorum stipendiatorum. Secunda vero quod consuli et massarijs ac prouisoribus qui per tempora fuerint liceat quemlibet ipsorum cassare et amouere ab ipso stipendio sempercumque ipsis placuerit, etiam ante dictum terminum, si judicauerint eos aut aliquem eorum aliquid commisisse propter quod cassari mereantur seu mereatur. Tertia et ultima conditio est quod aliquis ipsorum sex percipere non possit dictum stipendium tempore quo erit vel caualerius vel famulus dicti caroli consulis aut massarij vel prouisoris. ne massaria duplici onere alicujus ipsorum grauari possit. Data janue mcccclxvii die vm maij. DOCUMENTO DCCLXI. Altra supplica indirizzata alla Signoria di Genova da Francesco Levanto, Domenico Spinola, Jacopo Giustiniani, Brancaleone D’Oria e socii, danneggiati dalle rappresaglie commesse dal signore di Wawrin. 1467, 14 maggio (Diuersor. Comm. Janue, ann. 1467-1468, segnato X, 1022, 97, nell’archivio governativo) Trovasi già pubblicata a pag. 438 del voi. V degli Atti, sotto il documento CXXIII. DOCUMENTO DCCLXII. Patente di scrivano della masseria di Caffa, data per 43 mesi al notaio Pietro Vernazza q. Gioanni, finito il tempo di Manuele Granello, col sa'ario di lire 500 annue, moneta corrente. 1467, 20 maggio (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) (fol. 131 v.) Formola solita, col comando di tener esatto registro degli emolumenti di qualsiasi natura, e di spedirne il cartulario sotto pena di sommi 50, esigibili dal console, massari ecc. che non V avessero richiesto dallo scrivano. Data janue mcccclxvii die xx maij. ( 483 ) DOCUMENTI DOCUMENTO DCCLXIII. Patente di capitano dei sobborghi della porta degli avamborghi di CafTa, data por mesi 26 a Simonc De-Lorenzi, di Camogli, finito il tempo di Giovanni Semenza. • 1467, 20 maggio (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) (fol. 131 v.) Formala e ritenuta solite. Data janue mcccclxvii die xx maij. DOCUMENTO DCCLXIY. Bartolommeo Boncagliolo q. Gio. è eletto a una scrivania di CafTa per mesi 26, in luogo di Antonio De-Benedetti notaio, che ricusò di partire per esercitare 1’ ufficio. 1467, 22 maggio (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) (fol. 132) Formola e ritenuta consuete. Data janue mcccclxvii die xxii maij (9- DOCUMENTO DCCLXV. Lettere di stipendio di un sommo mensile date a Nicolò De-Lorenzi, di Camogli. 1467, 22 maggio (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) (fol. 132) Forinola e ritenuta solite. Data janue mcccclxvii die xxii maij. (’) È chiara la cifra xn, sebbene l’atto sia posto fra il 20 e il 23 ; ma noi la reputiamo una svista a vece di xxii. ANNO 1467 ( 484 ) DOCUMENTO DCCLXVI. Patento di ministro ossia ministrale della città di Calta, data per 13 mosi al nobile Giacomo Spinola q. Riccardino, finito il tempo di Uenedotto Marnilo. * 1467, 22 maggio (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) ' (fol. 132 v.) Forinola e ritenuta solite, e non cessi d’ ufficio che all’ arrivo del successore. Data janue mcccclxvii die xxii maij. DOCUMENTO DCCLXVII. Lettere di stipendio di un sommo mensile a Francesco Susto, o a Cassano Pon-sarone, amendue di Sestri, periti in omnibus perlinentibus ad artem ferrarie. 1467, 22 maggio (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) (fol. 133 v.) For mola e ritenuta come sopra, con il pagamento delle tasse solite pagarsi da tutti gli altri stipendiati. Data janue mcccclxvii die xxii maij. DOCUMENTO DCCLXV1II. Patente di capitano della Gozia, data per mesi 26 a Manfredo Promontorio, finito il tempo di Cristoforo De-Franchi-Sacco. 1467, 26 maggio (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) (fol. 133) Formala e ritenuta solite. Data janue mcccclxvii die xxvi maij. l ( 485 ) DOCUMENTI DOCUMENTO DCCLXIX. Patento di castellano dolia torre di s. Costantino in CafTa, data a Giovanni Assordo, di Leonardo, per mesi 26, finito il tempo di Giacomo Monteverde. 14-67, 26 maggio (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) (fol. 134) Formala e ritenuta solite; ma dispongono che durante V aspettativa d’entrare in ufficio sia ammesso allo stipendio d’ un sommo mensile. Data janue mcccclxvii die xxvi maij. DOCUMENTO DCCLXX. Patente di capitano degli orgusii, data per mesi 26, a Battista Veggio (de Vegia) q. Gio., finito il tempo di Ambrogio Montanaro. 1467, 26 maggio (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) (fol. 134 v.) Formola e ritenuta come sopra. Data janue mcccclxvii die xxvi maij. DOCUMENTO DCC'LXXI. Patente di custode della porta Caiadore data per mesi 26 a Giacomo Bocca-laequa, dopo Giacomo Serra. 1467, 3 giugno (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) (fol. 135 v.) Formola e ritenuta solite. Data janue mcccclxvii die in junij. ANNO 1467 ( 486 ) DOCUMENTO DCCLXXII. Patente di console di CafTa per mesi 13 data a Carlo Cicogna, successore al console Gentile Camilla, e nel massariato a Giovanni Lorenzo Cabolla, giunto che fosse in CafTa. 1467, 8 giugno (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) (fol. 136) Formola e ritenuta come sopra. Data janue mcccclxvii die vm junij. DOCUMENTO DCCLXXIII. Alaone D’ Oria eletto console di CafTa accetta la carica e giura di bene esercitarla. 1467, 10 giugno (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) (fol. 128) È il sunto della formola usata in detta circostanza. DOCUMENTO DCCLXXIV. 1 Protettori ordinano ai borghesi di CafTa di non fare adunanze e partiti separati dai cittadini, ma di mantenere la concordia coi varii ordini d’abitanti. 1467, 15 giugno (Litterar. missar. offic. Caffè, ann. 1464-1475) (fol. 52 v.) Protectores etc. Nobilibus et egregijs viris. juliano de flisco. lo-disio de petrarubea. gaspari judici et bartholomeo de sancto ambrosio. burgensibus caphe. dilectis nostris. ( 487 ) DOCUMENTI Cum accepissemus, dilecti nostri, litteras vestras scriptas anno proxime lapso die xx octobris. quo tempore Campania nondum pacata erat, et in principio status noui imperatoris legitimas causas metuendi vos habuisse apparebat, mature examinauimus ea que scripsistis et pro subuentione illius nobilis urbis nobis carissime in dictis litteris vestris postulauistis. Cumque nos et reliqui ciues cogitaremus in prouisionibus illis que necessarie nobis eo tempore videbantur, su-peruenerunt alie littere prestantis calocij de guisulfls scripte die xviiii nouembris. in quibus significatur proceres schitaram ad obedientiam noui imperatoris deuenisse. campaniam pacatam esse et bonam spem haberi posse quod omnes turbationes post obitum agicarei orte cessare deberent. Propter quod visum nobis est impresentiarum sufficere quod mittamus via maritima aliquas ex munitionibus de quibus scripsistis, et itinere terrestri cum generoso viro alaono de auria consule designato ad vos in dei nomine venturo et discessuro de mense augusti proximi venientis aliquos peritos bombardarum et aliarum munitionum bellicarum, de quibus omnibus vobis per alias nostras ordinate scribemus. Quantum autem pertinet ad reliquas partes litterarum restrarum non oportet aliud vobis rescribamus, quoniam spectatus vir carolus ciconia consul vester designatus ad vos nunc veniens oretenus vobis satisfaciet. Bonum igitur animum sumite et populos illos conuenien-tibus adhortationibus pari modo bonum animum habere persuadete, quoniam, ut multis experimentis intelligi potuistis, nos et omnes ciues nunquam defuimus et nunquam deerimus tempore necessitatis saluti vestre et illius nobilis ciuitatis nobis carissime. Ceterum quoniam super omnia desideramus quod inter vos et ciues omnes ibidem moram facientes sit semper ut decet fraterna concordia. quamquam certi sumus electionem vestram ad optimum linem factam fuisse, reprobamus tamen, ut latius scribimus consuli et massarijs. quod vos burgenses congregationes faciatis separatas a dictis ciuibus. et ob id ordinauimus. ut seriosius intelligetis ab ipso consule et massarijs. quod congregationes de cetero flant in palatio, communes tam ciuibus quam burgensibus. quodque si vobis omnibus utile videtur eligere quatuor qui curam habeant cogitandi assidue in pertinentibus ad salutem et ampitudinem illius ciuitatis et ea memorandi consuli et massarijs. ejusmodi electio fiat in palatio, et eligantur duo burgenses et totidem ciues ex melioribus prudentioribus ac magis af- ANNO 1467 ( 488 ) fectis erga eonseruationem et augmentum illius urbis. Hortamur igitur vos et alios ut liane formam ad concordiam ciuitatis a nobis excogitatam obseruetis. et fraterna inter vos et ciues concordia omnia ad salutem et amplitudinem ciuitatis consulere et dirigere studeatis, ita quidem ut manifeste intelligi possit vos salutis proprie et honoris nostri debitam curam habuisse. Data janue mcccclxvii die xv junij. DOCUMENTO DCCLXXY. Negano la grazia dell’ impudico Marco Gentile a Lazzaro Cattaneo e socii, che l’aveano raccomandato alla clemenza dei Protettori. 1467, 15 giugno (Litt. miss, officialib. Caffè, ann. 1464-1475) (fol. 53) Protectores etc. Nobilibus et egregijs viris. lazaro cataneo. me-rualdo spinule. andreolo de guasco et reliquis qui commendauerunt marcum gentilem, dilectis nostris. Accepimus, dilecti nostri, et non sine admiratione legimus eas litteras in quibus magna instantia requisiuistis ut veniam demus errori marci gentilis. Quocirca vobis respondemus quod si in ejusmodi petitione vestra debitam considerationem habuissetis, nequaquam subscriptiones vestras in dictis litteris tam facile apposuissetis. Temeraria enim presumptio dicti marci non solum ex legibus capitalem penam meretur, sed etiam ratione detestabilis exempli plurimum damnanda est. Propter quod hortamur vos ut deinceps ab ejusmodi commendationibus vos abstineatis, quoniam si ejusmodi scelera impunita preterire pateremur, adeo cresceret malorum audacia ut periculosiorum scandalorum quotidianus metus haberi posset. Data janue mcccclxvii die xv junij. ( 489 ) DOCUMENTI DOCUMENTO DCCLXXVI. Ordini ed istruzioni dei Protettori al console e massari di CafTa. 4467, 46 giugno (Litt. miss. off. Caffè, ann. 1464-1475) (fol. 49) Protectores etc. Spectato et prestantibus viris, consuli et massarijs ac prouisoribus ciuitatis caphe. dilectissimis nostris. Posteaquam. dilectissimi nostri, ad responsionem vestrarum eas litteras vobis scripsimus quarum exemplum annexum inuenietis. allate fuerunt littere vestre scripte die xxim septembris cum additione diei secunde octobris anni proxime lapsi, quibus quam breuius poterimus respondebimus, attento presertim quod spectatus vir carolus ciconia consul designatus illius ciuitatis. accessurus ad vos itinere terrestri. intra paucos dies in dei nomine discedet cum instructionibus opportunis, et pari modo expediemus et ad vos transmittemus intra breuem terminum spectatum virum alaonum de auria etiam consulem designatum, et eidem carolo post Unem temporis sui successurum. Pi’imum igitur notiticamus vobis quod gregorius nuncius. cum quo expedienter rescripsisse nobis affirmatis, nunquam ad nos peruenit. nec de ipso neque etiam de litteris nullum nouum hactenus habuimus, ex quo eum cum litteris perijsse existimamus, nec etiam unquam nobis allate fuerunt littere vestre. quas vos calocie in breuibus vestris scriptis die xviiii nouembris affirmatis commendasse paulo justo qui inde discesserat pro pera et chio. Ex quo necessarium est. ut per alias vobis scripsimus, ut litteras omnes duplicetis triplicetis et multiplicetis ac per omnes vias mittatis aliqua earum exempla, quoniam non solum damnosum sed etiam parum conueniens videtur quod sepe-numero mercatorum littere huc salue afferantur sine ullis aduisatio-nibus vestris, nec sufficere nobis videtur quod excusetis vos scripsisse nisi per omnes vias, ut diximus, exempla omnium litterarum ad nos transmittatis. Accepta copia capituli litterarum alias mcccclxiii scriptarum per anno 1467 ( 490 ) hieronimum de senarega statim illum detrudi fecimus in carcore gri-maldine. a quo. cum post aliquot dies egrotaret. ipsum transferri fecimus in carcerem malpage intra listregos sub fidejussione ducatorum duorum milium quod inde non fugiet aut discedet sine licentia nostra, nec patiemur eum impunitum preterire, quoniam non modo presumpsit suadere in dedecus status nostri non recipi officiales, sed etiam mendaciter scribere decretum fuisse nihil de cetero expendi in subuen-tione illius nobilis ciuitatis. quod falsissimum est. quinimmo per ciues omnes semper laudatum fuit non aliter consuli ac subueniri debere saluti et conseruationi illius nobilissime ciuitatis nobis carissime, quam salutis hujus urbis. Hieronimus ipse, ut diximus, impunitus non euadet. sed solemniter in palatio publico, videlicet per illustrem dominum gubernatorem ac magnificum consilium decretum fuit quod si quis de cetero ejusmodi aut similes errores committere presumpserit. seuere per nos puniri possit et debeat etiam corporaliter ad terrorem aliorum. Ex quo et vos et successores vestros oneramus quod diligenter animaduertatis et inquirere studeatis, ac nobis significetis an aliqui de cetero presument similes errores committere, ut seuere puniri possint. Intelleximus ea que scripsistis in primis litteris de turbationibus ortis in Campania post obitum agicarei. et ea etiam que in litteris vestri calocij diei xvmi nouembris de compositione mamachi et aliorum procerum cum nouo imperatore continentur, et quod Campania quieta erat et sperabatis cessare deberent scandala orta post mortem dicti agicarei. Circa que et etiam circa receptionem fratris imperatoris. de qua scribitis, et intelligentiam habitam cum domino tedori. nihil aliud dicendum videtur nisi quod nos generaliter semper laudamus omnes illas vias ac formas ex quibus ciuitas illa caphensis in pace et concordia conseruari possit, tam cum dictis domino imperatore et domino tedori quam etiam cum quibuscumque alijs dominationibus maris pontici. Circa quod iterum atque iterum oneramus vos ita vos contineatis, ut omnino sequatur semper ejusmodi concordie et quietis effectus. Nequaquam mirum visum est peritis caphensium quod vana fuerit promissio quam scribitis factam vobis fuisse per belzebuc de conducendis populis, quoniam dicitur eum sepenumero ejusmodi vanas promissiones fecisse. Perfectionem operis murorum semper laudamus, et vos enixe oneramus circa eam omne studium ac diligentiam adhibeatis. ( 491 ) DOCUMENTI Approbamus decretura quod scripsistis ibidem factum fuisse circa matrimonia puellarum grecarum et armenarum ac aliarum non Christianarum. quod volumus registrari in libro capitulorum cum presenti approbatione nostra ac per vos et su 'cessores vestros inuiolabiliter ob-seruari. Non sine graui molestia et indignatione intelleximus quod munitiones publice tam in capha quam in cimbalo et soldaia negligenter conseruantur. et singulis annis deficiunt propter vel negligentiam vel malitiam eorum quibus incumbit onus illas custodiendi et conseruandi. et tamen nulla punitio hactenus facta est neque aliqui coacti fuerunt defectus ipsarum munitionum soluere. Ex quo approbantes commissionem cuilibet vestrum datam circa punitionem eorum quorum culpa ejusmodi munitiones deperdite sunt, committimus expresse non solum vobis sed etiam successoribus vestris ut. ultra punitionem, compellatis eos omnes et singulos, quorum culpa alique munitiones tam in capha quam in soldaia et cimbalo deperdite sunt et de cetero deperdentur aut deficient, ad soluendum pretium ejusmodi munitionum deficientium et defecturarum. Et hoc sub pena soluendi de vestro proprio et etiam de proprio successorum vestrorum ejusmodi pretia munitionum deficientium ac qualibet alia grauiore arbitrio nostro. Mandantes vobis ut hunc articulum registrari faciatis in voluminé regularum, ne quispiam possit de cetero de eo ignorantiam pretendere. Scriptum fuit nobis per quatuor burgenses quod non sunt in illa urbe loca idonea in quibus munitiones publice, que quotidie augentur, commode possint collocari et conseruari. ex quo laudauerunt per nos decerni quod in loco massarie collocari possint. Propter quod judicantes nihil fere utilius fieri posse quam prouidere quod ejusmodi munitiones conseruentur et augeantur, committimus vobis ut ipsum locum massarie vel totum vel in parte accomodetis collocationi ejusmodi munitionum, vel si possetis habere magazenos cum cogeize de camalia aut alia loca idonea multi laudarent ea potius habere curaretis et massariam expeditam teneretis ad alias necessitates publicas, ex quo non desit prouideatis collocationi et conseruationi ipsarum munitionum prout commodius poteritis. Misistis calculum introitus et exitus massarie in quo nequaquam declarate sunt particulatim summe expensarum, circa quas nec potuimus intelligere quantum -volebamus, et ob id aliud dicere non possumus nisi quod expense ipse plurimum excessiue nobis videntur. ANNO 1407 ( 492 ) Propter quod volamus ut particulatim de eetero nobis mittatis ipsas rationes expensarum, et interim expensas ipsas attenuare studeatis quantum possibile erit. Ciuitas liec cum toto districtu in summa pace dei gratia quiescit sub hoc felici regimine illustrissimorum dominorum ducisse et ducis mediolani etc. et a multis annis citra major non fuit inter ciuos concordia nec major amplitudinis rerum nostrarum spes. Verum quoniam bartholomeus de bergamo cumulauit non exiguam peditum equituum-que multitudinem, et illustrissimus dominus noster cum valido exercitu ab ipso et serenissimo domino rege ferdinando ac florentinis et alijs dominationibus italie cum eis confederatis preparato, personaliter accessit ad insequendum ipsum bartholomeum. et nunc uterque exercitus exiguo spatio distans est non longe ab agro bononiensi et ob id res italie sub diuersis suspitionibus suspense videntur. Differemus requirere a sanctissimo domino nostro bullas indulgen-gentiarum de quibus scripsistis, expectabimusque aliquot paucos menses donec res magis composite videantur, et deinde omni arte opera ac diligentia studebimus illas impetrare. Scripsistis quod forsitan deliberaretis vendi ex munitione milij usque in capitia decem milia, quodque ea venditio subuentionem faceret necessitati massarie. Quocirca respondemus vobis quod nullo modo volumus deliberetis aut patiamini vendi aliquam partem dicte munitionis nisi ciuitas inopia victualium laboraret, quo casu committimus vobis expresse quod omnes pecunias recuperatas ac recuperandas ex milio quod pro urgenti necessitate venditum fuerit intactas asseruari faciatis usque ad tempus quo nouum milium ex pecunijs ipsis emi poterit, quod ematur tunc omnino et in horreis publicis . reponatur, et hoc sub pena soluendi tantum de vestro proprio quantum ex ejusmodi pecunijs conuersum fuerit in alios usus quam in nouam milij emptionem. Quam quidem penam exigi faciemus ab illo ex vobis et fidejussoribus ejus sub cujus regimine seruata non fuerit supradicta nostra commissio. Et quoniam hanc legem etiam seruari volumus et decernimus per successores vestros, committimus vobis hunc articulum in regulis registrari faciatis, ne ipsi aut aliquis eorum possit de predictis ignorantiam pretendere. Intelleximus que scripsistis de salarijs philippi lomellini. adae centurioni ac augustini adurni. Ex quo nolentes quicquam prejudicare litteris in ea materia scriptis per precessores nostros et juribus pre- ' ( 493 ) DOCUMENTI dictorum, nisi eos aut alios eorum nomine audiamus, nihil aliud dicimus circa ipsorum causam et tempus preteritum. sed quantum pertinet ad tempus futurum volumus et decernimus quod de cetero non liceat solui aliqua salaria caualleriorum aut subcastellanorum aliquibus ejusmodi officialibus, nisi teneant suos cauallerios aut subca-stellanos homines idoneos et qui aliunde non percipiant salarium a massaria. quoniam inhonestum esset aliquem eo modo posse percipere duplex salarium pro una persona tantum. Quem ordinem volumus seruari faciatis et registrari in regulis, ut de cetero ejusmodi' officiales intelligere possint quomodo in ejusmodi casibus se habere obligati sint. Inter cetera nobis scripta per illos quatuor burgenses qui nouissime electi fuisse videntur, per eos requiritur quod annullemus decretum conditum anno proxime preterito per nostros precessores super pro-uentibus fideicommissariarum deputatis maritationi puellarum, et presertim in ea parte in qua disponitur quod ex ipsis prouentibus dari non possit subuentio alicui puelle cujus dos excedat summos centum. Nos autem nolentes dictum decretum in aliquo permutare nisi legitimas rationes in contrarium intelligamus. committimus vobis ut acceptis presentibus conuocari faciatis reuerendum dominum episcopum caphensem. et illos qui cum eo deputati sunt super dispensatione dictorum prouentuum fideicommissariarum, et auditis dictis quatuor bur-gensibus ac intellectis rationibus per eos allegandis, sumptisque instructionibus opportunis, intelligatis et nobis rescribatis an vos et ipse dominus episcopus ac deputati utile judicetis dictum decretum in aliquo permutari aut reformare, declaretisque rationes que ad id vos et ipsos mouebunt. Et quoniam in mentionem dictorum quatuor burgensium deuenimus. recogitantes intra nos causas a quibus originem sumere possent dis-sentiones et emulationes. suspitionesque ac discordia in illa ciuitate. quas plurimum detestamur, quamquam credimus electionem dictorum quatuor ad bonum finem factam fuisse, nihilominus reprobamus con-' suetudinem congregationis burgensium et electionis ipsorum quatuor. judicantes honestius esse et ad conseruandum inter ciues ac burgenses concordiam utilius, quod, si qui eligendi sunt qui curam habeant memorandi consuli ea que dietim superueniunt ad utilitatem et amplitudinem illius ciuitatis pertinentia, ejusmodi electio potius communiter fiat per ciues ac burgenses quam per burgenses solos. Propter Soeietà Ligure. St. Patria. Voi. VII. P. I. 32 ANNO 1467 ( 494 ) quod volumus ac decernimus ut acceptis presentibus litteris conuocari faciatis in palatium coram vobis eum numerum ciuium ac burgensium qui vobis conueniens videbitur, illisque proponatis quod licet credamus electionem dictorum nn burgensium ad bonum finem, ut supra, factam fuisse, ejusmodi tamen consuetudinem propter rationes supra-scriptas reprobamus, volumusque ac decernimus quod, si eis utile videbitur eligere quatuor. eligant in dicto communi consilio ciuium ac burgensium. annuatim semel ob eam causam faciendo, duos ciues et duos burgenses ex melioribus prudentioribus honestioribus et magis affectis erga salutem et augmentum illius urbis. Circa quod plurimum oneramus vos ut semper eligant tales quales supradiximus. quia alioquin nos eos hic eligeremus. Declarantes quod ipsi quatuor ut supra eligendi habeant tantummodo curam et onus cogitandi in pertinentibus ad amplitudinem et salutem illius ciuitatis. et quecumque illis utilia videbuntur memorandi consulibus et massarijs ac antianis caphe qui per tempora fuerint, nullamque aliam curam nec baliam aut potestatem vel jurisdictionem aliquam habere intelligantur. et annuatim permutentur ac eorum electio fiat ut superius diximus. Hic enim ordo conuenientior est. et ad conseruandos ciues ac burgenses in fraterna caritate magis accomodatus. Ceterum quoniam audiuimus ab aliquo tempore citra tantum cre-uisse in urbe illa quorumdam male compositorum audaciam, et sem-percumque aliquod delictum committitur corporali pena aut castigatione dignum, deterrere presumant consules quod si ad ejusdem delictorum punitiones procedent eos tempore sindicamentorum ipsorum consulum accusabunt, et ob id volentes conueniens aliquod in predictis remedium adhibere, propter quod consules caphe preserts et futuri metu ejusmodi accusationum a debitis punitionibus se non abstineant, et tamen si alicui injuriam inferrent impuniti euadere non possint, statuimus et ordinamus quod de cetero quicumque consul caphe condemnatus fuerit in suis sindicamentis corporaliter aut percunialiter causa vel occasione alicujus punitionis pene corporalis per eum illate contra aliquam personam tempore consulatus sui. siue ejusmodi punitio per ipsum consulem facta fuerit de ultimo vite supplicio siue de ictibus corde aut de pena abscissionis alicujus membri aut incar-cerationis vel ex àlijs punitionibus que a legibus contra delinquentes criminaliter constitute sunt, possit consul ipse condemnatus se appellare ad officium nostrum, et firmis remanentibus fidejussionibus ( 495 ) DOCUMENTI per eundem consulem prestandis in suis sindicamentis. pendente dicta appellatione fleri non possit executio ejusmodi condemnationis sindi-catorum. saluo si idem consul condemnatus fuisset pecuniarie in aliqua quantitate pecunie non excedente summos quindecim, quo casu non obstante appellatione executio condemnationum sindicatorum in ejusmodi quantitatibus non excedentibus summos quindecim pro singula retardari non possit, non obstante appellatione, illis tamen quibus solutio (ieri debebit fidejussionem idoneam prestantibus de restituendo dictas condemnationes si in appellatione succumberent. Declarantes quod hoc statutum et ordinatio in regulis registrari debeatis et deinceps obseruari in condemnationibus faciendis contra consules caphe occasione punitionum corporalium per eos faciendarum ut supra et non in alijs. Insuper allate nobis fuerunt littere subscripte manibus eorum quorum nomina inclusa vobis mittimus, commendantes nobis temerarium illum marcum gentilem. Propter qtfod moleste ferentes quod et vos et ipsi totiens nobis commendaueritis eundem marcum, scribimus eis litteras annexas quas volumus ipsis legatis, ut et vos et ipsi intelligatis quantum reprobemus quod ejusmodi delicta impunita pretereantur. quodque ciues et burgenses pro obtinenda venia detestabilis presump-tionis ejusdem marci intercedant. Quantum autem pertinet ad subsidia et subuentiones pecuniarias per vos in primis litteris requisitas, respondemus quod dum cogitaremus in mittendo vobis subuentiones illas quas saluti illius nobilis ciuitatis nobis carissime necessarias esse arbitrabamus, superuenerunt dicte littere vestri caloci diei xvim nouembris cum multis alijs mercatorum litteris, significantes res Campanie compositas esse, quodque in deo sperabatis omnia scandala orta post obitum agicarei cessare debere. Propter quod, considerato etiam quod inuentum est vanas et falsas fuisse fabulas illas que de pace facta inter venetos et dominum regem tureorum dicte fuerant, intelligentes quod quemadmodum ad propulsanda manifesta pericula molestum non est nec unquam fuit ciuibus quibuscumque sumptus facere pro salute illius urbis, ita decet nos quando non adsunt urgentes necessitates pecunias reseruare. statuimus solummodo impresentiarum ad vos mittere per viam cliij aliquas ex munitionibus per vos scriptis, de quibus vos per alias ordinate aduisabimus. et insuper via terrestri transmittere simul cum generoso viro alaono de auria consule designato augusto proximo ANNO 1467 ( 496 ) terrestri itinere ad vos venturo, aliquos magistros bombardarum et peritos in machinationibus bellicis, ut suasistis. Data janue mcccclxvii die xvi junij. DOCUMENTO DCCLXXVII. Ammoniscono il vescovo di CafTa di non intromettersi noi matrimonii misti, e mefavigliano della sua sentenza nella causa di Giorgio Fazio colla fanciulla greca. 1467, 16 giugno (Litterar. missar. officiai. Caffè, ann. 14G-1-1475) (fol. 53 v.) Reuerendo in christo patri, domino jeronimo. episcopo caphensi benemerito. Reddite fuerunt nobis. reuerende pater, littere vestre scripte anno proxime preterito die mi octobris. ex quibus ea intelleximus que de statu illarum rerum scripsistis, circa que aliud non respondebimus impresentiarum quia consuli ac massarijs et spectato viro carolo ci-conie consuli designato nunc ad urbem illam venienti commisimus quantum saluti et utilitati illius urbis carissime eonuenire judicauimus. Verum quoniam paternitas vestra in litteris ipsis mentionem facit de sententia ab se lata contra illam puellam grecam in fauorem georgij de facio et processum in ea causa agitatum ad nos transmisit, profecto, ut vobiscum familiariter loquamur, non possumus non maxime mirari quod paternitas vestra in ejusmodi matrimonijs aut causis puellarum grecarum vel armenarum contra voluntatem consulis massariorum et communitatis caphe aliqualiter se intromittat. Multas et quidem efficaces rationes allegare possemus. propter quas merito possumus ac debemus ex hoc mirari ac dolere, sed his tantummodo duabus memoratis reliquas silentio preteribimas. Prima est quod nonnulli ex deputatis super rebus caphensibus se probe meminisse affirmant. quod paternitas vestra sibi promisit se nullo modo intromittere in causis pertinentibus ad grecos et armenos. Secunda est quod si paternitas vestra debitam considerationem haberet in scandalis ac periculis que euenire possent ex intromissione sua circa predicta. etiamsi ( 497 ) DOCUMENTI non interuenissent promissiones vestre et repugnantia consuli et communitati caphe et non essent ordinationes in capha disponentes quod in causis predictorum vos immiscere non possitis, que omnia multifacere nihilominus decuisset, prudentiam vestram obtemperare et consulere utilitati ciuitatis caphensis et in causis predictorum. qui varijs erroribus circa fidem impliciti sunt et quoruni errores pro minori malo tolerantur pro euitandis scandalis ac periculis, vos non immiscere. Oramus igitur oneramusque ac requirimus vos ut de cetero in ejusmodi causis grecorum et armenorum jurisdictionem vestram non extendatis et aliqualiter vos non immisceatis, nobisque rescribatis intentionem vestram ut ea intellecta saluti ciuitatis caphe. cui super omnia prouidendum est. consulere possimus. Data janue die xvi junij mcccclxvii. DOCUMENTO DCCLXXV1II. Incoraggiano gli ufficiali e i magistrati tutti di Caffa al ben oprare a salute e prosperità della colonia. 4467, 16 giugno (Litterar. missar. off. Caffè, ann. 1464-1475) (fol. 54) Protectores etc. Spectato, prestantibus. egregijs et prudentibus viris, consuli, massarijs. antianis. officijs monete et prouisionis. et consilio ciuitatis caphe. dilectissimis nostris. Dilectissimi nostri, mandando al presente in quella nobile cita a noi carissima lo spectabile carolo ciconia citadino nostro, designato console de poi il tempo de lo spectabile gentile de camilla, non bisogna scriuerue altro saluo che alo dicto carolo, lo qua hauemo instructo a compimento de ogni cosa, dagiati fede circa tuto quello ve referira per parte nostra. Circa le particularitate hauemo scripte a voi consule e massarij in le lettere ve presenterà el dicto carolo tuto quello ne parsuto necessario, et tutti voi intendereti da ipso inter cetera como questa cita cum tuto lo destretto e per la gratia de dio in grande pacifico soto questo felice regimento de li illustrissimi se- ANNO 1467 ( 498 ) gnori nostri duchessa e duca, et in grande concordia e buona spe-ransa de ampliare tute le cose nostre. Item che noi et tutti li citadini non hauemo minor cura et affectione a la saluatione de quella nobilissima cita corno de questa, cosi corno hauemo sempre dimostrato in li casi necessarij sensa sparmiare speiza e fatica, e demostreremo sempre che interuegnisse lo bisogno. Yi confortiamo adun-cha che vi confortiati e dagiati pari modo conforto a tuti quelli populi a noi carissimi, e dal canto vostro siati sempre soliciti e diligenti a fare tute le cose pertinente ala salute et amplitudine de quella benedetta cita in modo che meritiati et da dio et da noi commendatione. Data die xvi junij 1467. DOCUMENTO DCCLXXIX. Patente di scrivano della curia di Caffa data por 26 mesi a Bartolomeo Roncaglielo. 1467, 46 giugno (Negot. gest. off. s. Georg, anno 1457-1475) (fol. 137) Formola e ritenuta solite. Data janue mcccclxvii die xvi junij. DOCUMENTO DCCLXXX. Patente di console di Cembalo data per mesi 26 al nobile Gio. Antonio Calvi, q. Andrea, dopo il notaio Battista Oliva. 1467, 17 giugno (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) (fol. 435) Formola e litenuta solite. Data janue mcccclxvii die xvn junij. v ( 499 ) DOCUMENTI DOCUMENTO DCCLXXXI. Lettere di stipendio d’ un sommo mensile dato a Giacomo Boccalacqua q. Antonio. 4467, 20 giugno (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) (fol. 137 v.) Formola e pagamento delle tasse come sopra. Data janue mcccclxvii die xx junij. DOCUMENTO DCCLXXXII. % Altre disposizioni contro Giorgio Fazio e Nicolò Torriglia. 4467, 20 giugno (Litterar. missar. off. Caffè, ann. 1464-1475) (fol. 54 v.) Protectores etc. Spectato et prestantibus viris, consuli et massarijs ac prouisoribus ciuitatis caphe. dilectissimis nostris. Considerantes, dilectissimi nostri, quam damnosum esset illi ciui-tati impunitam preterire audaciam illius georgij de facio, presertim si quemadmodum scribitis verum est quod contra voluntatem illius puelle grece in domum ejus accedere presumpserit. et quod propter metum puella ipsa vel assensit velassensisse demonstrauerit ipsum georgium in virum et maritum suum accipere, comprobantes ea omnia et singula que circa ipsam materiam in alijs litteris nostris vobis et venerabili domino caphensi episcopo scripsimus, et in instructione vestri caroli ciconie apposuimus, committimus vobis expresse ut acceptis presentibus veras instructiones sumere curetis super dicta materia, et si vobis constiterit dictum georgium de facio contra voluntatem dicte puelle grece in ejus domum accessisse et propter metum puellam ipsam assensisse ut supra, co caso contra ipsum georgium juris re-medijs procedatis et ipsum puniatis ad exemplum aliorum. Et quoniam' reuideri fecimus per sapientes comperarum nostrarum processum agitatum in dicta causa coram dicto domino episcopo ANNO 1467 ( 500 ) caphense. ipsique sapientes retulerunt dictam puellam grecam per ipsum nunquam examinatam fuisse, quod inter cetera conuenientissi-mum videbatur, et insuper quod processus ipse nequaquam sub omnibus solemnitatibus opportunis formatus fuit, intelligentes hec addere nouum onus dicto domino episcopo, volumus ipsum nostro nomine ita moneatis quod de cetero juxta ordinationem per communitatem illam factam et a nobis comprobatam se nequaquam immisceat in causis ejusmodi ad grecos vel armenos pertinentibus. Ceterum assidue cogitantes in his omnibus que afferre possint quietem et concordiam populis illius nobilis ciuitatis nobis carissime, attentis querelis quas multi ad nos detulerunt quod nicolaus de tur-rilia et quidam alij officium aduocationis in urbe illa exercentes se-penumero vetustissimas et damnosissimas controuersias mouere et discordias inter populos illos seminare presumunt. volumus ac vobis committimus ut si. sumptis diligentibus instructionibus, inueneritis dictum nicolaum aut alios ejusmodi scandala damnosa et periculosa seminare in urbe illa, eo casu nicolaum ipsum et alios pariter delinquentes expellatis ex urbe illa, ut cesset ejusmodi malorum, et scandalorum materia, onerantes vos ut hanc nostram commissionem ita diligenter exequamini quod merito vos commendare possimus, et de his que inueneritis et egeritis circa predicta nobis ordinate rescribatis. Data janue die xx junij 1467. DOCUMENTO DCCLXXXIII. Patente di sottoscrivano della curia di Caffa data per mesi 26 a Gerolamo Recco, di Giovanni. ■1467, 8 luglio (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) (fol. 137 v.) Formola consueta e solito pagamento delle tasse. Data janue mcccclxvii die vm julij. ANNO MCCCCLXVIII STORIA E DOCUMENTI ESPOSIZIONE STORICA DEGLI AVVENIMENTI I. Ai rappresentanti della Casa di s. Giorgio, preposti al governo di Caffa, seppe di soverchiamente aspro il tenore delle lettere loro dirette nello scorso anno, e al - console Calocio Ghizolfì in ispecie punto non meritati sembrarono i ricevuti rimbrotti. Ondechè fra i messaggi al Banco spediti a mezzo anno 1467, uno ve n’ha in cui nel dar conto delle riforme introdotte in parecchi rami del pubblico servizio, non peri-taronsi di muoverne rispettoso lamento; e i Protettori del 1468 ad abbonirli, dicendo tale essere parsa la loro condotta allo scaduto Ufficio, da provocare ben più che le acerbe parole le quali si al vivo aveanli feriti : adoprassero quind’ innanzi in modo da rendersi degni d’encomii anziché di biasimo; e già ne davano loro a pregustare un saggio col lodarli dello spesso scrivere che da alcuna pezza andavano facendo. Imperocché il corriere Gregorio Pornasio, quegli che ornai te-neasi morto per viaggio, causa la lunga sua tardanza, giunto ANNO '1468 ( 504 ) al postutto in Genova, distribuita aveva ai destinatarii la numerosa corrispondenza consolare e privata; e a un tempo con lui, ma per strada diversa, altre persone ancora erano venute dalle contrade della Crimea con più fresche e consolanti notizie. Dell1 ultima comitiva faceano parte il borghese Giuliano Fieschi e Bartolomeo Santambrogio, agente del Banco, mandati oratori dai caffesi al sovrano ufficio di s. Giorgio e alla corte di Roma, ad informare quello del preciso stato delle colonie, e ottenere da questa talune indulgenze. L’arrivo delle epistole, e più dei legati taurici, non è a dire quanto rallegrasse i Protettori, Nicolò Italiano, priore, Giovanni Invrea, Lazzaro D’Oria, Nicolò De-Marini, Gianfrancesco Palmaro, Giuliano Maruffo , Carlo Lomellini e Raffaele Richemi, entrati in carica al principio dell’anno; e senza mora lettele e conferitone il testo in plenario consiglio, addì 29 gennaio diedervi analoga risposta, come in appresso. Avuto finalmente dopo tante iteratissime instanze alle mani gli inventari delle munizioni da guerra, artiglierie ed armi tuttora conservate nell’arsenale di Caffa e nelle fortezze delle minori città, e raffrontatili colle relative polizze di carico, grande, dicono, fu la nostra sorpresa nel constatarne 1’ enorme divario. Il perchè, se rendono grazie al console Ghizolfi peli’ invio dei registri, comandano al suo collega Gentile Camilla d’instituire rigorosa inchiesta sulle cause e gli autori del manco risultante, e riporre quindi il resto sotto tripla chiave, una a mano del console temporaneo, l’altra dei massari, la terza della Giunta incaricata all’ azienda militare : con che ai debiti tempi se ne verificassero le quantità deposlevi, redigendone ciascuna volta il verbale in apposito libro. Come vedesi, la fedeltà degli impiegati militari, andava anche troppo di pari passo colla onestà dei funzionarii civili ! Fossero si o no uniti di parentela, siccome lo erano di casato, Zaccaria Ghizolfi, signore di Matrega nella confinante ( 505 ) STORIA penisola di Taman, e Calocio Ghizolfi, certo è che sotto il costui consolalo le mutue relazioni loro da amichevoli e domestiche divennero apertamente ostili e nemiche: e ciò per motivi di interesse anziché di politica. Dalle sparse e sconnesse memorie della presente controversia sembrerebbe che il Zaccaria pretendesse niente meno che godersi in pace le delizie del suo principato, lasciando poi il pensiero della custodia e difesa di esso al governo di Calfa: cosa gravosa infruttuosamente alle finanze, e non onorifica al Banco. L’ uno e 1’ altro dei contendenti avendo sporto le proprie ragioni al Magistrato in Genova, questo nell’ inclinare a favore del suo rappresentante, lo invita a somministrare più esatte e circostanziate notizie sullo stato e condizioni del dominio di quel signorotto, che avea Paria di farsi scudo della protezione del tartaro imperatore. D’altri molti e minuti affari s’occupa il carteggio in discorso, i quali passeremo sotto silenzio, contenti di riferire sommariamente il diniego di confermare nella carica il vicario Leonardo Gherardi, la proroga nell’ufficio concessa agli anziani di Caffa, la consentita vendita del consolato di Tana, la promessa infine della non lontana partenza dell’ultimo console eletto, Alaone d’Oria, pella vegnente primavera (*): la quale si protrasse poi fino all’agosto. Chi recò 1’ anzidetta risposta ebbe eziandio a portar varii decreti sanciti dal Banco entro lo stesso mese di gennaio, alcuni dei quali citati nel surriferito documento: e crediamo dovesse essere per allora quel Paolo Boccalacqua sostituito al fratello morto in viaggio, la cui nomina fatta dai Protettori del 1467, fu confermata dai loro successori del -1468 pella piena validità (2). Contenevano essi in primo luogo la con- (’) Vedi il documento DCCLXXXVIII. (*) Vedi i documenti DCCLXXXIV e DCCLXXXV.— Più tardi, ai 14 luglio 1468, sotto il documento DCCCVIH è di nuovo parola di lui, come ricalcitrante a partire per CafTa. Temeva incontrare la stessa sorte del fratello Giacomo? anno 1468 ( 506 ) ferma a scrivano della Compere di Calta, per altri tredici mesi, del maestro Costanzo Sarra, dietro supplica d’un bel numero di partecipi (*), in secondo la negativa della franchigia concessa dai consoli al borghese Lodisio Gaspe, sebbene largheggino in lodi e azioni di grazie pei buoni servigi resi da lui con esemplare abnegazione e disinteresse nella costruzione delle mura e fortilizii della città (2), e finalmente la revoca d’ un ordine anni addietro spedito al console di trasferire al vescovo di CalTa i diritti e le rendite di una cappellania fondata nella chiesa di Copa a beneficio dei francescani di detta colonia dal pio concittadino Antonio Italiano (3). II. Restavano altri affari a discutere, i quali, meritevoli di più seria considerazione, occuparono i Protettori nel marzo e successiva primavera. Uno fu il provvedimento da adottare sulla controversia vertente fra Aurambey e Cogia Cotulsa, figli di Amirbey, col re della Giorgia, perchè un suddito di lui, a nome Jorgi Chezase, li danneggiò nella complessiva somma di ottantatrè e più mila aspri d’argento di Caffa. Ottenuto dai consoli P esercizio di rappresaglia sui beni e merci giorgiane, chiesto aveano, e speravanne, la ratifica dal Ranco; se non che questo in vista del pericolo di romperla con quel sovrano, nel tempo in cui forte necessità stringevali a mantenere coi vicini regni buoni rapporti di pace, sospesero invece la concessa facoltà fino a giorni più tranquilli, e intanto ordinarono ai massari di passare in conto dei defraudati armeni i ven-- (’) Vedi il documento DCCLXXXVI. (*) Vedi il documento DCCLXXXIX. (“) Vedi il documento DCCLXXXVII. ( 507 ) STORIA tisei mila aspri, di cui risultava dai registri di contabilità creditore sulle finanze di Caffa il Chezase, a titolo d’anticipato compenso ; amando meglio sottostare all’ eventuale perdita di quel danaro, che venire alle armi col limitrofo signore (*). Uguale senso di pietà ancora lo mosse ad accogliere questa volta la supplica direttagli e sottoscritta da tutti i cittadini e borghesi di Caffa, imploranti perdono al traviato Marco Gentile, caduto in estrema miseria in seguito alla proscrizione inflittagli pel suo fallo colla donna greca. Il perchè volendo, dicono i Protettori, imitare la divina clemenza che ai rei pentiti perdona, lo assolvono dalle comminate pene di confisca e di bando, ai patti che seguono: cioè, che la parte lesa rimetta spontaneamente l’ingiuria, e la sentenza d’assoluzione ottenga i due terzi almeno .dei voti del tribunale, formato degli anziani, ufficiali di moneta, massari e console supremo di Caffa (J). Cosi finiva una causa che addolorò assai il magnifico Banco, e non contribui davvero ad elevare il prestigio della moralità genovese nella Tauride I Anche prima di questa grazia, concessa ai \ 2 maggio 1468, ebbero i suddetti ad esaminare la lite da Babilano Adorno promossa nanti l’ufficio di s. Giorgio contro gli ultimi consoli usciti di grado, Raffaele Monterosso, Baldassarre D’Oria (e in luogo di lui, defunto, il suo fratello ed erede Melchione) e Gerardo LÓmellini, sopra tre luoghi delle Compere di Caffa da esso a loro mutuati ed ora richiesti, e i Protettori con alterna vicenda dispensando giustizia e favori, a lui riconoscono validi gli argomenti addotti (3), e a Gianantonio Calvi ito console a Cembalo accordano la facoltà di taverna nel luogo di sua re- (') Vedi il documento DCCXC. (’) Vedi il documento DGCXCIV. (') Vedi il documento DCCXCI. anno 4 468 ( 508 ) sidenza, alla guisa medesima dei predecessori suoi nella stessa carica (*). I cafTesi, come dissi pocanzi, spedilo aveano il nobile Giuliano Fieschi e Bartolomeo Santambrogio oratori al Papa ad impetrare non so quali indulgenze ai fedeli che per impulso di fiorita carità li sovvenissero di aiuti a compiere l’armamento e la cinta di fortificazione della città. I legati avanti che a Roma, condotti s’ erano a Genova latori di lettere e verbali comunicazioni al nazionale Governo, e affine di riceverne commendatizie al sommo pontefice ad agevolare la presentazione della supplica e il favorevole esito della domanda. I Protettori di leggieri ne li compiacquero , nel giugno vegnente, collo scrivere a Paolo II un loro messaggio, dove toccando delle condizioni del Levante sotto feroce giogo ottomano, e l’utilità del presentaneo soccorso al popolo taurico pel caso sempre vagheggiato della riscossa dei cristiani d’Occidente, lo pregano a nome proprio e dei supplicanti, loro sudditi calTesi, a mostrarsi generoso verso di essi, d’indulgenze almeno, ove che di materiali e pecuniarii aiuti non potesse essere munifico donatore (2). Più altre lettere dirizzarono lo stesso dì, e al medesimo scopo di facilitare l’intento, ai cardinali amici Francesco Della Rovere, generale minoritico, poi Sisto IV, e a quel di Bologna, Filippo Calandrini, nonché una collettiva a tutto il sacro Collegio, nulla omettendo che valevole credessero al conseguimento delle bramate elargizioni (3). Nè vane tornarono, come vedremo, le lor preci; imperocché gli inviati cafTesi senza molta difficoltà ottennero dal Papa le chieste indulgenze, e i Protettori sotto il di 8 ottobre non mancavano di ringraziarlo quanto se il (’) Vedi il documento DCCXCIH. C) Vedi il documento DCCXCV. (8) Vedi i documenti DGCXCYI, DCCXCVII e DCCXCVI1I. ( 509 ) STORIA lavore fosse stato fatto a loro stessi, pur scusandosi del non potere aderire alla sua domanda di ribasso del dazio sull’ allume romano, per non offendere i diritti antichi e costantemente mantenuti dei luogi pii, dei cittadini e dei partecipi al Banco (*). III. * Era giunta frattanto la state ; e i Protettori a sollecitare la partenza d’Maone D’Oria per la Crimea, nunzio, tra le altre cose, della nomina del suo futuro collega, addi 4 luglio 1468 raccolti a plenario consesso i socii alle Compere procedevano alla elezione del terzo console di Caffa e degli ufficiali subalterni. La quale cadde in primo luogo sul notaio Filippo Giau-roia, destinato a succedere al nobile Alaone predetto, su Moruele Adorno scelto per ministrale, e Benedetto Mainerò per cancelliere della masseria. Questi per tredici mesi, giusta la riforma introdotta l’anno 4 465, e i seguenti per ventisei, cioè Angelo Giovanni Squarciafìco, eletto capitano ossia custode della porta Caiadore, Antonio Sestri capitano dei borghi, Tommaso Airolo e Antonio Tagliaferro, scrivano l’uno, sottoscrivano 1 altro della curia. Dopo la capitale, provvidero alle castellarne di Cembalo e Soldaia nelle persone di Contino Fieschi e Damiano Cagnasso, niuna menzione fatta dei consoli delle due città, e lasciando all’ ufficio reggente la libera collazione dei capitaneati di Tana, degli orgusii, degli avamborghi e di tre segreterie della curia, per la mancata attendenza di aspiranti. Tutti poi. diceansi nominati a patto che la seguila elezione non contravvenisse in nulla alle vigenti leggi, e i titolari tenessersi pronti al viaggio a un cenno del sovrano Ufficio (2). (') Vedi il documento DCCCXX. (’) Vedi il documento DCCCII. Soeictà Ligure. St. Patria. Voi. VII. P. I. 33 ANNO 1468 ( 510 ) Due delle vacanti cariche occupavanle tosto Benedetto Montanaro e Gianantonio Centurione, capitano degli orgusii quello, degli avamborghi questo, costituiti il giorno 4 2 luglio (l); patentato il primo addì 14 (2), l’ignoro del secondo, che forse non accettò, a dissomiglianza dei compagni, di cui le credenziali trovo firmate tutte nel corso dello stesso mese di luglio (3). Degno di speciale menzione io reputo anche il bel numero di bombardieri ed altri artefici militari, che ammessi a vario e lauto stipendio, giusta la capacita, nel corrente anno, inviarono i Protettori alla Tauride per fornirla di abili artiglieri, a difesa delle nuoye mura e castella ond’ aveano ricinto la città. I nostri documenti ne recano il nome almeno di quattro e tutti forestieri, cioè Cristoforo di Fiandra, Boccardo di Strasborgo (4), Corsaro Aminone (J) e Giorgio di Savastopoli, meglio che soldato, fonditore di bombarde (6), poi di condottieri di squadre, come lo strenuo Alberto Cattaneo, detto di Piacenza (7), sarti e operatori in chirurgia, quai furono Oberto Vignale e Leonardo Negrino (8); e ciò a rendere paghi i voti dei cafTesi che ne li ebbero richiesti. Vengono sotto questa rubrica eziandio parecchie elezioni successe luno^o l’anno 4468, a seconda dei casi che man mano svolgevansi nel disbrigo degli affari del Banco; e così avanti tutte, in ordine di tempo, quella del dottore Pasquale Celsi di Manarola in vicario consolare di Caffa, fatta il 4.° aprile e ratificata, mediante la firma, ai 28 luglio (9)* il giorno me- (’) Vedi il documento DCCCV. (*) Vedi il documento DCCCVII. (*) Vedi i documenti DCCCVI, DCCCV1II e DCCCXV. (*) Vedi il documento DCCCI. (5) Vedi il documento DCCCIV. (®) Vedi il documento DCCCXII. 0 Vedi il documento DCCCIII. (*j Vedi il documento DCCCIV. (9) Vedi i documenti DCCXC11 e DCCX1V. ( 5H ) STORIA desimo in cui venne rimessa al console Alaone D’ Oria sum-mentovato la patente di console supremo della Tauride, e la collazione della iagataria, a patto conducesse seco lo stesso numero di persone che l’antecessore suo Gentile Camilla (*). Lo che avendo adempiuto, il 2 agosto il magnifico Ufficio assegnò ad Urbano Dernice, Urbano Monterosso, e tre altri uomini da eleggersi dal suddetto, lo stipendio d’un sommo mensile in Caffa, alle condizioni della durata del consolato di lui, da cassarsi se immeritevoli, e senza percepire un secondo salario da quella masseria (2). Regolavasi da ultimo la successione dei castellani di Cembalo e Soldaia, coll’abilitare \inciguerra Vivaldi a fruire del conferitogli grado nel comando dei forti dei ss. Nicolò e Giorgio della prima città, e col sostituire ad Adriano Usodimare , eletto 10 scorso anno e rinunziatario per malattia. Guglielmo Centurione (3), rilasciate ad amendue le relative patenti (4). Il ritardo nella consegna di queste, provenne, a credere mio, da che i castellani predetti doveano, nell’intenzione del Banco, accompagnare il console Alaone D’ Oria nel viaggio terrestre alla Crimea, il quale ebbe luogo solo nell’agosto-1468, come dirò più sotto. IV. Le colonie intanto, e Caffa in ispecie, sopiti i dissidii, espulsi i turbolenti e facinorosi, ammegliorata l’amministrazione interna, in virtù dei savii decreti e severi ordini là trasmessi dagli Ufficii degli anni anteriori, respiravano sotto 11 più mite e regolare governo ; e avviato finalmente a seconda (') Vedi i documenti DCCXCIX, DCCCXIII e DCCCXVI. (') Vedi il documento DCCCXVII. (*) Vedi il documento DCCC. {•) Vedi i documenti DCCCIX e DCCCX. ANNO 1468 ( 512 ) il commercio, l’industria e la sicurezza pubblica, godevansi i frutti deliziosi d’una già lunga pace. Anche la vicina Campagna, abitata da tartari e varia mescliianza di nomade genti, da parecchio tempo non molestava la metropoli, i cui rettori perciò a bell’ agio dettero opera al compimento dei torti e delle mura di cinta, non che alla costruzione della gran cisterna, in vista d’ assedio nemico. Bensì un infortunio, il meno temuto in tanta prosperità di cose, giunse a turbare quei colonisti, cioè la morte del console Calocio Ghizolfi, a cosi poca distanza dalla ancora fresca fossa del predecessore Baldassare D’Oria. Di questo decesso, e dello stato anzichenò prosperoso della contrada, i successori di lui Gentile Camilla e Carlo Cicogna porsero notizia al Banco in molte loro lettere, scritte nell uscii e delPanno 1467 fino al marzo del corrente; delle quali neppur una oggi rinviensi nella filza di Caffa. Ma ci chiamiamo abbastanza contenti d’ avere trovata nel registro epistolare la fattane risposta; da cui ne coglieremo qui il più bel fiore, ordinandolo in succoso racconto. Condolutisi in prima i Protettori dell’immatura fine di Calocio, godono d’altro lato sulla felice condizione della limitrofa Campagna, già centro di turbolenze e frequenti dissapori cogli abitanti e i rettori di Caffa, come di li a poco ridivenne, e con zelo di padri invitano questi a ragunare le sostanze dello spento Ghizolfi per pietà dell’orfana e numerosa sua fi-gliuolanza. Pagato questo debito di carità, sul parere dei pratici di cose caffesi riprovano il disegno di fare generale deposito d’armi nel palazzo governativo, giusta l’avviso dei consoli, e valer meglio, dicono, che i gregarii tengano presso di sé le armi, pronti ad accorrere nel luogo del pericolo al superiore comando. Approvano invece l’operato dai medesimi nello svincolo delle servitù gravitanti sul terreno della costrutta cisterna, e l’idea di sovrapporre ad essa i magazzini generali dell’annona, suggerendo i tetti a pietra all uso delle ( 513 ) STOHIA chiese armene, per raccogliervi la copia maggiore possibile di acqua piovana. Vogliano che le lettere del Banco e dei suoi agenti indirizzate al corpo consolare di Cada siano d’ or innanzi poste a libro, sotto pena di sommi dieci al cancelliere volta per volta che obbliasse inscriverle; e così ripetono lo spesso inculcato invio dei cartolarli della masseria pegli anni scorsi, i conti della ritenuta del tredicesimo mese sulle paghe degli ufficiali, a vedere se quel reddito fu veramente impiegato, com£ esigeva un decreto, nella compera del miglio ; insomma i registri deir introito e dei dazìi tutti in vigore nella colonia. E perchè i quattro revisori, incaricati delP esame della contabilità caffese, dolevansi di non poche condanne colà evase o tenute in non cale, i Protettori fanno stretto obbligo al potere giudiziario di mandarle a pronto effetto, e dare quind’innanzi degli eseguiti ordini fedele rapporto ai controllori suddetti. Impongono si costringa Giuliano Squarciafico a prestare conveniente sicurtà per le provviste guerresche trovate mancare, i cui inventari, eh1 esso diceva spediti a Genova col ritorno in patria dell’ex-console Gregorio Rezza, giunti non erano al Banco : e la cauzione medesima richiedessesi dai delinquenti, implicati nel processo, di stare al giudizio e sentenza dell’autorità punitrice del manco che venisse a risultare dalle inchieste in corso. La distribuzione delle cariche e 1 alterno scambio degli investiti essendo grand’arte d’un giusto e ben ordinato governo, i Protettori avvertono il console di mandare or 1’ uno, or l’altro dei sudditi di Caffa a recare l’annuo tributo al turco, niuna distinzione fatta sul colore politico e la qualità di borghese o cittadino , purché idonea persona sia, fedele a tutta prova, e si acconci alla spesa, ridotta di aspri duemila sugli otto fino allora consentiti e che parvero troppi allo scopo. Dessi stessi poi vollero procedere, seduta stante, al mutamento di mezzo ANNO 1468 ( 514 ) ufficio di Moneta residente in Cada, e tirati a sorte i nomi di due fra i quattro membri che lo componevano, al luogo degli estratti Lazzaro Cattaneo e Gregorio Delpino, v’ammisero Adamo D'Oria e Babilano Adorno, i quali coi restati Cristo-foro Narice e Simone Carmadino uffiziassero 1’ anno seguente, dopo cui rinnoverebbonsi della seconda metà. Ciò nell’ ordine giuridico ed amministrativo di Caffa. Quanto alle minori colonie hannovi in questo lungo messaggio due cose, che non voglio preterire, spettanti a Soldaia e Cembalo. Nella prima città era morto di corto il genovese Torlorino, e il console del luogo rimasto solo, senza pur un latino, non che un compatriota, di compagnia: ondechè i Protettori ingiunsero al magistrato di Caffa d’ammettere al soldo un originario ligure e spedirlo a quella volta. Il console di Cembalo invece a togliersi la noia della solitudine scorticava i soldati del presidio, col vendere loro a carissimo prezzo le mercanzie e il vino (giacché, come spesso accennano i documenti, egli teneva osteria nel forte), sicché al giungere delle paghe da Caffa quasi tutte se le assorbiva esso per le anticipate somministrazioni, doLde lagni senza fine, ricorsi e languore di disciplina. Per cui dai padri di s. Giorgio ordine fu dato al potere centrale d’ovviare al male, somministrando dalla masseria le merci a prezzo onesto, o punendo l’ingordo console esemplarmente, o in altra qualsiasi guisa, a suo libito accomodando la contesa, purché la guarnigione più non venisse taglieggiata con avara crudeltà. Al fianco opposto delle terre suddette signoreggiava in Matrega il genovese Zaccaria Ghizolfi altre volte nominato. Costui a sostegno del vacillante suo dominio, che ornai sfuggivagli di mano, faceva da pezza della scaltra politica: limosinava cioè da ogni parte soccorsi, e avutili, attaccava briga con amici ed avversarli, pur di conservarsi in trono, se con buone o male arti non curando. In imprenditore, borghese di Caffa, con ( 515 ) STORIA regolare permesso del console ebbegli costrutto un castello in una favorevole posizione del suo piccolo stato, e Zaccaria vi impiantò senz1 altro lì presso un uffizio di gabella, sforzando i passanti a pagare non so qual pedaggio o tributo, ad insaputa d’amendue i magistrati di Genova e di CafTa. Avutone lingua il Banco, mandava issofatto a dichiarare nullo il dazio imposto, costretto il Ghizolfi a restituire il mal tolto, e doveriosi escutere a soddisfare al debito che'da tempo tenevalo obbligato alla masseria calfese. Sembra che i turchi poco dopo, molestati forse anche dalle sue pretese, ne assumessero essi la vendetta, imperocché ne invasero a quei dì e disertarono il territorio. Continuandosi sempre nel carteggio medesimo, i Protettori danno avviso al console dell1 assoldamento di buon numero di artiglieri e maestri di bombarde, tra cui Albertino da Piacenza, ingegnere di chiara fama, e caricare non piccola quantità di munizioni, attrezzi e materiali da guerra sulla nave Bronda, in vela per Scio, di dove il nobile Cipriano Vivaldi, uomini e cose, tutto avrebbe per la via più sicura trasmesso a Caffa. Essi poi affrettare la partenza a quella volta di Alaone D1 Oria, col suo vicario consolare Pasquale Celsi e un gruppo d' ufficiali con viaggio terrestre, acciò pervenissero innanzi dei rinforzi marittimi suddetti, e non tocchi della peste che correva voce cominciasse infestare i borghi vicini. E infatti un poscritto dei 2 agosto ci impara che il dì stesso o il successivo la comitiva lasciò la città, dirigendosi alla Crimea, e il morbo prese a svilupparsi in Genova con sufficiente intensità. Due lettere vennero consegnate al D'Oria, da presentare l1 una agli anziani e ai membri componenti l1 ufficio di Moneta, la seconda al vescovo latino di CafTa. In questa rinnovano al prelato le instanze di non frammettersi nelle cause matrimoniali dei cristiani di rito armeno e greco, per non creare imbarazzi alla civile podestà, restringendosi ad esercitare il ANNO 1468 ( 516 ) sacro suo ministero sui popoli di fede romana, come già altre fiate ingiunto gli avevano (‘); e in quella annunziano con visibile compiacenza ai loro sudditi la continuazione del florido stato della Repubblica sotto il felice governo del nuovo duca di Milano, del quale anche la lontana colonia avrebbe provato, com’era a sperare, i benefìci influssi (2). V. Liberiamo qui sul fine la data parola col narrare il poco che n’ è concesso sapere dalle sparse memorie sulla contrastata successione al defunto imperatore Agi-Kerai, e il tempo della sua morte. Su ciò variano assai le opinioni degli scrittori, e fra gli storici orientali medesimi, il Deguignes (3) asserisce esservene parecchi, i quali la segnano come avvenuta 1’ anno 1475 ; cosa eh’ egli, sulla fede del Cromero, ricusa prudentemente di ammettere, sebbene per mancanza di prove astengasi poi dallo stabilirne la giusta data. La verità adunque é quale si desume a tutta evidenza dai nostri documenti. Sotto il di 15 gennaio 1467 i Protettori di s. Giorgio affermano avere ricevuto più lettere da mercadanti genovesi di Caffa, scritte nel settembre dell’anno avanti, nelle quali davasi loro l’annunzio della recente morte di Agi-Kerai, e aggiungevano essere occorsi in seguito a quel decesso torbidi piuttosto gravi e compromettenti la quiete pubblica di Caffa, pella vicinanza del teatro della guerra (l). Il laconismo della notizia viene spiegato dal soggiunto che il console del luogo n’ avrà già in precedenza reso consapevole di tutto il magnifico (’) Vedi il documento DCCCX1X. (*) Vedi il documento DCCCXVIII. (*) Hist. Gen. des Huns, des Turcs, dei ilogols etc. Tom. 3 p. 377. Paris 1747. (*) Vedi il documento DCCCXXI. ( 517 ) STORIA Banco, non essendo compito di privati cittadini 1’ informare in cose d’ordine pubblico il sovrano Magistrato. Disgrazia volle però che i messaggi di costoro giungessero abbastanza celeri a Genova, e molto a rilento quelli del console, se pur vi pervennero mai, che anch’oggi invano cercherebbonsi nella filza conservata in archivio. Comunque, risulta chiaro da questa responsiva che la morte del Kan tartaro successe nella metà circa d’agosto o nel settembre al più dell’anno 4 466; e tanto ne basta per fissarne in modo abbastanza preciso la data. NelPuscire di vita Agi-Kerai lasciò otto figli (*) i quali, giusta il consueto, disputaronsi coll’armi alla mano i gradini del trono. Xourdoulet-Kan (2), secondogenito, ebbe da principio la vittoria sui contendenti fratelli, e su Mamac, signore della Campagna (3), nemico in sulle prime e poi devoto alla stella nascente, e, come narrano le storie e confermano i documenti, si cinse la fronte del diadema imperiale. Ma fu breve assai il suo regno, il quale a mala pena toccò 1’ anno : che Mengli-Kerai, giovane d’alti spiriti, ardito, battagliero e meglio fortunato di lui, poco dopo ne lo scacciò di seggio, e s’impose coll’astuzia e la spada a sovrano della Crimea, cui governò lunghi anni, monarca assoluto fino alla caduta di CafTa nel 1475, vassallo e tributario a Maometto li dall’ infausta epoca in poi. V’ha chi scrisse avere i genovesi perdurato mai sempre in (') Eccone i nomi secondo il citato autore. I.* Doulet jar. 2.° Noordoulet-Khan. 3.° Haider-Kan. i.‘ Coutlouc Saman. 5.* Kildisch. 6.° Mengheli-Kerai-Kan. 7.° Iamgurzi. 8." Avas Timour. (!) Cromero lo chiama Nourdouald, altri Nordulet, e spesso i nostri documenti Nordolar o Nordonular. (3) Che Mamac dominasse la Campagna, territorio sufficientemente vasto intorno a Cada, lo provano numerosi documenti. Chi fosse, Io dice il Deguignes colle seguenti parole. * Dans le meme temps les mogols qui sont au dela du Volga entrerent sous la conduite de Maniac (sic) dans les pais chretiens, ou se partageant en plusieures bandes. les unes se repandire dans la contrée de Rezan qu’ils ravagerent, les autres dans la Lithuanie, la Podolie et la Moldavie ». ANNO 1468 ( 518 ) istato di guerra coi tartari, dopo la rotta da essi toccata in Solcati nel 1433 sotto il comando di Carlo Lomellini, poco esperto capitano, e ad ogni occorrenza tribolassero quei popoli con frequenti scorrerie: e fu per avventura in una di queste, dice il vivente autore (*), che Mengli-Kerai suddetto, ancor regnante il padre, rimase prigione dei coloni di Caffa. « Avuto cosi prezioso pegno nelle mani fecerlo nobilissimamente educare, e a tutte quelle più civili discipline ne informavano l’animo che aveano pregio tra popoli d’allora: lo erudirono collo studio delle lingue, col presidio delle scienze, e l’ornamento delle lettere e delle arti, lo resero un modello di principe. In questo, correndo il 4 467 (2) moriva Agi-Kerai, la cui successione aprivasi di sette figli che tosto per feroce ed intestina discordia agitavasi, ciascuno di essi pretendeva assoluto il retaggio paterno; i genovesi levavano fiamma di quel fuoco, scaldavano le ire fraterne, e mescolavansi nelle loro guerre che ora occulti, ora palesi infiammavano. Al figlio Nourdelet primogenito era sulle prime riuscito di succedere al padre cogli aiuti polacchi, ma i genovesi proteggevano ed al trono volevano condurre il loro pupillo. Dopo molta e crude! guerra pervenivano a balzare dal reai seggio Nourdelet, lui cogli altri fratelli menare cattivo in Caffa, Mengli-Kerai sestogenito far dichiarare e riconoscere solo Kan di Crimea. 1 fatti prigioni menavano allora in Soldaia, e nella torre di questa gelosamente li custodivano, statichi ad un tempo della sicurezza del regnante Kerai, guarentigia loro contro di questo, dove mai il béneficio avesse obbliato, e si fosse reso rubello all’imposta tutela ». Codesto racconto, che non sapremmo da quali fonti derivi e (4) Canale. Della Crimea e del suo commercio ecc. Voi. 11. pag. 138. (5) Abbiamo provato che la morte di Agi-Kerai avvenne anzi nel 1466; o più sotto, che Nourdoulet ne fosse il primogenito, nissun fuor del Canale lo disse, che noi sappiamo. ( 519 ) STORIA su quali prove venga basato, giacché Fautore non cura di citarle, ci sa di romanzo più che di veridica storia; e se tu ne eccettui la cattività dei principi tartari, nulla di quanto bevvi detto emerge dalla numerosa serie degli editi e dei già raccolti documenti alla compilazbne dei presenti annali. Nella esposizione storica del 1454 riferimmo bensì, e lo ricorderà il lettore, il concorso prestato al gran turco dal re Agi-Kerai nelP improvviso assalto dato a Calta dalle confederate truppe dei due sultani (*); ma dopo quel tentativo non esiste memoria nei successivi anni d’altro attacco o levata di scudi tra i tartari e i colonisti genovesi, in cui possa aver avuto luogo la presa del giovinetto Mengli-Kerai. Come mai il potente imperatore avrebbe lasciato si a lungo il suo figlio in balia del nemico senza procacciargli colParmi la libertà, e come le nostre carte tacere totalmente del possesso di tanto grande ostaggio? Eppure di lotta col sovrano anzidetto, e di provvedimenti dati o richiesti pella personale sicurezza e pretesa educazione dell’ illustre rampollo tacciono in pieno le missive del Banco e le risposte dei caffesi rettori. Cade quindi per noi la base su cui poggiare questa che stimiamo pura invenzione, scambiata per avventura con quello che avvenne nel fatto anni dopo tra Mengli-Kerai, Nourdoulet e i suoi fratelli, e dirà il seguito della nostra storia. Una cosa ci si può a tal proposito assai giustamente opporre, come mai Agi-Kerai, cui facemmo avversario dei genovesi nel 1454, e morto nel 1456 (2), ora P asseriamo passato di vita nel 1466. Con sincerità ammettiamo aver corso le poste in quell1 affermazione; Agi-Kerai nell’anno surricordato anziché la morte dovè incontrare un competitore, il quale durante parecchio tempo gli contrastò la signoria di Crimea. Nel docu- 0 Vedi a pag. 63 e seg. del voi. 1. (*) Vedi a pag. 486, ivi. ANNO i 468 ( 520 ) mento dei 27 novembre 1456 è cenno a due riprese d’un nuovo imperatore, di cui tacesi disgraziatamente il nome, che mostrava volersi amicare il governo di Calla, e il console di essa aveagli diretto l’invito perfino di recarsi in città in mezzo a loro, affine di abboccarsi da vicino con lui e stringere il nodo di mutua benevolenza ed amistà (*). Ma dopo ciò è buio fìtto, e niuna menzione più trovasi del nuovo re nella successiva corrispondenza, dove ricompare invece il primitivo Agi-Kerai. Sarebbe mai questo uno dei tanto frequenti casi, nelle storie dinastiche d’Oriente, di ribellione di dignitarii e pascià al sovrano o di figlio al padre? Quasi lo crediamo, spintivi eziandio dal riflesso suggeritone dalla serie cronologica dei Kan taurici dataci dal Deguignes predetto e dal metropolitano russo Sestren-cewtiz (2). Questi due autorevolissimi scrittori collocano imperatore intermedio fra i superiormente segnati, il terzogenito di Agi, Haider-Kan. Costui adunque, ribellatosi al padre, ne avrebbe usurpato il potere, come lo dice il titolo di Kan, e, a ciò che sembra, pagato poco stante il fio del suo ardire colla vita; se è vero che alla morte del vecchio Agi-Kerai se ne disputassero l’eredità solo più sette degli otto suoi figli. VI. Niun dubbio del resto può più cadere che a mezzo l’anno corrente 1468, Mengli-Kerai occupasse il trono della Crimea, arbitro della sorte del detronizzato fratello Nourdoulet e suoi (') Videtur quod si ille nomis imperator schitarvm a vobis accitus obtinuit, a pag. 658. E più sotto, a pag. 660; inspeximus ea omnia que scripsistis de ilio nono imperatore a vobis accito, quamque certam spem haberetis quod obtinere debeat. (’) Sono almeno nove gli esempi di deposizione e di ristabilimenti sul trono che si incontrano nei Kan della Crimea in questa serie cronologica, da Gazi Iterai nipote di Mengli a Sahim, che cesse gli Stati alla Russia nel 1783. ( 521 ) STORIA seguaci. Ce l’apprende a ciliare note il tenore della lettera scritta dai Protettori di s. Giorgio al console e massari caffesi, in cui rispondono a parecchi messaggi recati dalla lauride dal corriere Nicolò Camogli, con tanto commendevole celerità da crescergli, a titolo di premio, d’un quinto il primitivo salario, elevato ai cinquecento aspri annui. Quel carteggio consolare informava il magnifico Banco degli importanti avvenimenti successi nelle finitime contrade da parte dei turchi come anche e più dei tartari; l’assunzione cioè al trono di Mengli-Kerai predetto con universale consenso e applauso dei gran dignitarii dell’impero, la sua venuta in Calìa e confidente soggiorno con tutta la corte, il condono d’una buona porzione dell’usato tributo, la pace infine segnata con essi e il commune accordo d’internare nell’inospite lande della Scizia il vinto Nourdoulet co’ più fedeli suoi partigiani. Seguiva in ciò il nuovo sovrano la politica degli avi, i quali nei primordii del comando solevano accostarsi ai principi cristiani loro confinanti, affine di consolidare il potere, pronti a sciogliere la lega appena ne vedessero il tornaconto. Mengli Kerai però sembra facesselo davvero; a segno che avendo il turbolento Jacopo Grimaldi prestato aiuto ai suoi avversarli nella Campagna, al tempo della civile guerra scoppiata fra lui e i contendenti fratelli, a vece di spingere il console al castigo, intercesse a favore di Jacopo presso il governo, e n’ arrestò la mano pronta alla giustizia. E sì che l’azione del genovese lo feriva ben al vivo; in quanto che proposto avea a Nourdoulet di portarsi incognito a Matrega, luogo munito e forte, ove avrebbe potuto raccogliere le truppe a se devote, e piombare quindi serrato sul competitore. Ma le furtive lettere erano cadute in balìa di Mengli, che ora se ne vendicava col perdono non solo, ma colla richiesta di grazia. Quale differenza tra l’opera d’un tartaro onesto, e d’un cristiano ambizioso e traditore! Spiacque non ostante ai Protettori la condotta del console ANNO \468 ( 522 ) in accedere ai voti del monarca, la quale tacciarono di debolezza: avrebbonlo più volentieri saputo condannato nel capo. Ingiungono perciò che bandito sia il Grimaldi dalle terre tutte della Crimea soggette al loro dominio, e da Matrega segnata-mente, ove teneva sua solita residenza: lo si astringa a prestare grossa sicurtà di non varcare mai più i limiti del suo confinio; e se il tartaro imperatore movessene lagno, o anche solo ne mostrasse doglia, suggerivano fossegli fatto intendere che puramente a contemplazione di lui astenevansi dal colpirlo di morte, come meritava il grave suo fallo. In riguardo a Matrega ancora, riprovato di nuovo l’illegale e tirannico dazio imposto ai naviganti da Zaccaria Ghizolfi, feudatario del luogo, vogliono che il signorotto sia escusso a rifondere nella masseria di CafTa tutto il ricavo ottenuto dall’indebito balzello. Poscia, se lamentano i danni inferiti a quel piccolo principato nella recente irruzione dei turchi, godono pur anco che i legni di loro nazione siensi lasciati partire liberi ed intatti, contro lo stile di quei barbari. Ciò che dà motivo di credere che il saccheggio avvenisse per collera di privati, anziché per volontà della sublime Porta, spintivi forse dalle angherie e soprusi esercitati dal Ghizolfi indistintamente su i turchi come su i cristiani. Da Roma erano giunti nel frattempo i legati cafTesi Giuliano Fieschi e Bartolomeo Santambrogio, contenti dell’ esito di loro missione, latori delle tanto desiderate bolle d’indulgenza. Non ne conosciamo il tenore, ma dalla gioia che ne sentivano è lecito argomentare fossero larghe assai e promettitrici di copiosi incassi d’elemosine pella incolumità e difesa della diletta loro patria. Tali almeno parvero allora al magistrato di s. Giorgio ed agli inviati taurici: sebbene l’anno vegnente l’esperienza ne li facesse mutare d’avviso; il che provocò nuove dimande e schiarimenti, e fu cagione d’un penoso ritardo nel rinvio dell’ ambasciata. ( 523 ) STORIA Non c’interterremo d’avvantaggio nel racconto d’altre minute cose spettanti al corrente anno, paghi d’avvertire che la peste anche nel '1468 si fé sentire con qualche intensità e insistenza in Genova, e dalla state a tutto ottobre tenne in crudele ansia il governo ed i cittadini; quasi li volesse compensare della già troppo lunga tranquillità, e della recente tregua firmata fra le corti d’Italia per opera del pontefice Paolo li ('). 11 quale fino allora ideava tuttavia, è vero, di dar esecuzione all’armamento rimasto sospeso alla repentina morte di Pio II, ma a breve andare « sebbene avesse giurato prima e dopo la sua elezione di proseguire l’impresa, nondimeno considerando la morte dell’antecessore, lo scioglimento della crociata, i disordini accaduti e la difficoltà di ricominciare, avuto il parere di due vescovi dichiarossi sciolto dal giuramento, e tennesi contento di somministrare pecunia larghissima agli Ungheresi, a Scanderbeg ed ai veneziani, senza parlar di armi in tutto il tempo che visse, sino al 1471 (2) ». (’) Nell’archivio governativo sotto i numeri 44, 45 e 51 del mazzo II Politicorum esistono i capitoli della lega fra i principi d’Italia dei 22 e 28 gennaio 1467, e la pubblicazione in Genova della ratifica della pace indetta dal papa Paolo, fatta addì 26 maggio 1468. C) Guglielmotti : Storia della Marina Pontificia , voi. II, pag. 358. Firenze 1871. DOCUMENTI DOCUMENTO DCCLXXXIV. Paolo Boccalacqua è eletto custode della porta Caiadore in Caffa per mesi 26 , in sostituzione del q. Giacomo suo fratello, morto per viaggio alla Crimea. 1468, 14 gennaio (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) ( fol. 138 ) * MCCCCLXVIII die XI januarij. I Protettori dell'anno 1467 appongono due condizioni alla collazione dell ufficio richiesto dai fratelli Paolo e Gregorio. Prima est quod antequam consignentur littere dicti officij eidem paulo, fieri debeant per eum et dictum gregorium expedientes promissiones de quitatione totius ejus ad quod massaria caphe quomodolibet obligata esset, seu dici posset. heredibus dicti q. jacobi. Secunda est quod hec electio locum habeat sub formis et conditionibus superius declaratis, casu quo approbata fuerit per magnificos dominos protectores comperarum sancti georgij anni presentis. et non aliter. Socittà Ligure, St. Patria. Voi. VII. P. 1. 34 anno 1468 ( 526 ) DOCUMENTO DCCLXXXV. I Protettori dell’anno 1468 approvano sotto le condizioni surriferite la sopraddetta elezione. 1468, 15 gennaio (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) (fol. 138) Forinola breve e semplice. Data janue mcccclxviii die xv januarij. DOCUMENTO DCCLXXXVI. I medesimi confermano il maestro Costanzo Sarra in scrivano delle Compere, ossia della protettoria dei luoghi di Caffa, per 13 mesi. 1468, 26 gennaio (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) (fol. 139) Forinola e ritenuta del tredicesimo mese, come di solito. DOCUMENTO DCCLXXXYII. Decreto con cui la cappellata e uflìziatura del'a chiesa di Copa è attribuita e ridonata ai frati Minori di s. Francesco in Caffa. 1468, 29 gennaio (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) (fol. 139 v.) * MCCCCLXVIII die veneris XXVIIII januarij. Magnifici domini protectores comperarum sancti georgij communis janue anni presentis in legitimo numero congregati, quorum hi qui interfuerunt nomina sunt hec: ( 527 ) DOCUMENTI D. Nicolaus italianus prior Julianus marrufus Nicolaus de marinis Lazarus de auria et Johannes de inurea Raphael richeme Johannes franciscus palmarius absente tantummodo Carolo lomellino reliquo octauo. Audito hodie et sepenumero alias venerabili fratre johanne de mountia asserto vicario ordinis sancti francisci caphe et in partibus infidelium, grauem querelam deferente de quadam deliberatione facta anno proxime preterito die xxvm aprilis per spectabilem et egregios dominum consulem, prouisores et massarios et consilium antia-norum ciuitatis caphe. virtute cujus statuerunt quod elapso dicto anno capellania ecclesie coparij spectet et spectare debeat reuerendo domino episcopo caphensi. et hoc attentis litteris alias in ea causa scriptis per precessores ipsorum dominorum protectorum virtute quarum disponitur quod dicta capellania conferatur eidem domino episcopo. dummodo id fleri possit sine alicujus injuria. Et ob id requirente ut cum paulus de auria. gregorius de pinu et julianus de flisco sindici et gubernatores conuentuum sancte marie et sancti georgij caphe se appellauerint a dicta deliberatione ad ipsos dominos protectores. et postea dicto anno proxime preterito die xxvin maij consul coparij et massarij ejusdem loci ac nonnulli mercatores ibidem residentes cognouerint et declarauerint ecclesiam coparij edificatam fuisse per quondam antonium italianum sub nomine sancte marie et conuentus sancti francisci de capha. et ecclesiam ipsam ac jurisdictiones ejus eidem conuentui seu fratribus minoribus sancti francisci spectare et pertinere, velint ipsi domini protectores decernere ac declarare dictam ecclesiam coparij et capellaniam ejus spectare et pertinere dicto conuentui sancti francisci caphe. non obstantibus quibusuis litteris per precessores eorundem dominorum protectorum in ea materia scriptis, que tamen, ut dictum est. disponere videntur dictam capellaniam conferri debere prenominato domino episcopo caphensi. dummodo id fieri possit sine aliena injuria, et non aliter. Yisis dicta deliberatione spectabilis domini consulis et massariorum ac prouisorum et consilij caphe et appellatione ab ea interposita per supranominatos paulum de auria et socios sindicos et gubernatores ut supra, cognitioneque et declaratione postea facta per nobilem consulem ac massarios et alios residentes in loco coparij de qnibus ANNO 14f»8 ( 528 ) superius fit mentio : Et auditis prostantibus viris rapimele de monte-rubeo. paulo de grimaldis. gabriele de prementorio et guiraldo de viualdis deputatis super negotijs caphe referentibus se ex instructionibus sumptis a plerisque mercatoribus rerum caphensium peritis inuenisse quod a multis annis citra semper fere fratres minores caphe unum ex se ipsis transmiserunt ad officiandam siue exercendam dictam capellaniam coparij : Maturo inter se se examine ac discussione pre-habitis. statuerunt ac decreuerunt. statuunt ac decernunfr quod consules coparij. quandocumque ad ipsum locum transmittendi, teneantur ac obligati sint secum ducere ad officiandam seu exercendam capellaniam ipsius loci unum ex fratribus minoribus dicti conuentus sancti francisci caphe. non obstante deliberatione facta ut supra per dominum consulem, prouisores. massarios et consilium caphe. et quibus-uis litteris precessorum eorundem protectorum in contrarium hactenus factis. DOCUMENTO DCCLXXXVIII. Risposta dei Protettori a più lettere dei consoli : approvano varie ordinazioni fatte da questi in Caffa, e ne comandano altre. 1468, 29 gennaio (Litt. miss, offic. Caffè, ann. 1464-1475) (fol. 55) Protectores etc. Spectato et prestantibus viris, consuli et massa-rijs ac prouisoribus ciuitatis caffè, dilectissimis nostris. Accepimus ultimate, dilectissimi nostri, litteras vestras calocie scriptas die xvm julij cum diuersis additionibus, quarum ultima facta est die m septembris proxime lapsi, et vestras etiam gentilis scriptas die prima et via septembris. quibus succinte respondebimus. Primum igitur commendamus diligentiam vestri gentilis, qui juxta commissiones vobis datas misistis inuentaria munitionum tam caphe quam aliorum locorum nostrorum in mari illo positorum. Et quamquam dum computamus quantitates ac numerum munitionum et ai> ( 529 ) DOCUMENTI morum per nos rliuersis temporibus transmissorum, non possumus non maxime dolere, quod ex ipsis inuentarijs intelligimus. admodum exiguam partem ipsarum munitionum et armorum conseruatam fuisse, grata tamen fuit nobis ipsorum inuentariorum transmissio, et gratior nobis erit inquisitio, quam speramus vos gentilis facietis, juxta commissiones nostras, contra illos quorum culpa vel negligentia dicta arma et munitiones deperdita fuere. Et ne de cetero in ejusmodi erroribus perseueretur. committimus vobis ut ordinetis quod munitiones ipse sub saltem clauibus tribus asseruentur. quarum unam teneat consul, unam massarij. et reliquam officiales super ea re deputandi, cum ordine quod congruis temporibus reuideantur et de eis diligens ratio in uno cartulario propterea conficiendo teneatur, ne deinceps deperdi aut deuastari possint. Visus estis vos calocie ex litteris vestris plurimum mirari et moleste ferre quod tam acerbe vos et collegas in litteris nostris reprehenderimus. Quocirca vobis respondemus quod littere vobis scripte, decrete et attente reuise fuerunt per nostros precessores et deputatos super negotijs caphensibus. quorum aliqui affirmant tales eis visos fuisse errores propter quos vos ita reprehendere decreuerunt. ut aliter corrigi mererentur quam per litterarum reprehensionem’. Ex quo vos hortamur ut de cetero errores ipsos ita corrigatis quod honori nostro et debito vestro satisfaciatis. Tedet jam nos de illo temerario marco gentili sermonem facere, ex quo exequamini contra eum commissiones nouissime vobis scriptas, quas denuo si expedit approbamus. Si audax ille georgius de facio tandem in concordiam deuenit cum matre et fratre puelle eo modo a se desponsate, id nobis placet, et tamen audacia sua a principio toleranda non fuit propter pericula que ex ejusmodi excessibus facile oriri possent. Gregorius nuncius tandem ad nos peruenit et litteras vestras attulit. Verum quoniam littere vestre ipsum accusant, intelligere studebimus antequam eum ad vos remittamus quomodo se habuerit. Interim autem volumus stipendium ejus per vos suspensum retineri donec nos. rebus intellectis, vobis significabimus quid de eo fieri velimus. Super omnia laudamus et vos iterum iterumque oneramus ut congruis temporibus omnino prouideatis milium ematur ex pecunijs que processerunt ex venditione ejus milij quantitatis quam vendidisse ANNO 1468 ( 530 ) scribitis, et pari modo ex pecunijs xm mensis per nos in tam laudabilem prouisionem deputatis. Nam ea munitio dici potest funda-damentum et columna salutis illius ciuitatis ad casus incertos. Prorogationem temporis antianorum approbamus sub ea forma sub qua a vobis decreta est. et hanc approbationem nostram in regulis volumus registrari. Quemadmodum nobis molesta fuit ruina illa murorum quam . scribitis contigisse ex inundatione aquarum, ita nobis plurimum placuerunt ea que scripsistis de constructione fontium et maxima diligentia per vos habita circa constructionem antimurorum. circa quam deo juuante celeriter perficiendam vos et quemlibet vestrum omni studio adhortamur. Nam. ut prudenter memoratis, ex tam laudabili opere, saluti ac conseruationi illius nobilissime 'ciuitatis omnino necessario. ingens meritum apud deum et maximam laudem apud homines consequemini. Approbamus ea que fecistis circa venditionem consulatus tane, plu-rimumque letati sumus quod vir prestans carolus ciconia ad vos sal-uus peruenerit. ut in fine litterarum vestrarum continetur, et cupide expectabamus responderi litteris nostris quas carolus ad vos detulisse debuit, et commissionibus eidem per nostros precessores datis. Legati caphenses ad nos dei gratia salui peruenerunt. illisque de-putauimus auditores quatuor prestantes ciues rerum caphensium peritos. qui nobis, propter maximas occupationes venditionis cabellarum et alias, nondum retulerunt. Intelligemus eorum petitiones, et in his omnibus que saluti et amplitudini illius urbis necessaria videbuntur ita nos habebimus quod manifeste intelligi poterit quod quemadmo* dum hactenus non defuimus, ita de cetero non deerimus saluti et conseruationi illius nobilis ciuitatis nobis carissime. Intelleximus ea que scripsistis de illis asperis sex milibus solutis per massariam culpa q. gregorij de senarega. et de sententia lata contra massariam per sindicatores. Quocirca respondemus vobis quod quam primum ad 'nos deferentur processus ipsius cause, quos misisse scribitis et nondum habuimus, deliberabimus quid in ea re fieri velimus. De consilio multorum rerum caphensium peritorum reprobauimus et reprobamus immunitatem concessam lodisio de gaspe et ejus successoribus occasione sumptus per eum facti in constructione antimurorum. quoniam omnibus visum est ejusmodi concessiones posse* nimis ( 531 ) DOCUMENTI damnosum exemplum introducerc. et tamen honestum nobis videtur quod eidem lodisio circa restitutionem pecuniarum pacta seruentur. et insuper commendationem mereatur, quoniam dicitur ipsum lodi-sium optime se habuisse circa constructionem tam barbacane quam antimurorum. et ob id ei scribere statuimus conuenienter circa ipsius commendationem et exhortationem. Causam illorum locorum trium alias mutuatorum per babilanum adurnum intelligere studebimus, et deinde quid in ea fieri velimus vobis per alias rescribemus. Cognito quod per magnum numerum participum comperarum caphe approbatus fuit magister constantius de sarra. eidem contulimus scri-baniam protectorie seu locorum caffè pro mensibus tredecim. sub condictionibus in litteris nostris declaratis. Scripsistis sepenumero vos calocie de negotijs matrice, et zacha-rias de guisulfis etiam scripsit et scripturas transmisit super ipsa materia, que nunquam reuise et examinate fuerunt incuria seu ne-gligentia eorum quibus zacharias ipse causam suam commendauit. Nobis autem inconueniens videtur quod massaria tot sumptibus onerata toleret onus pro custodia ipsius loci et zacharias redditus percipiat. Et tamen a longinquo nolumus in ea re aliquid determinate vobis committere, sed vos enixe oneramus ut nisi urgentissime necessitates et manifesta pericula aliter vobis suadeant, prouideatis quod massaria propterea onus non supportet, et quamprimum poteritis statum et conditiones illius loci, et quomodo deinceps circa eum proui-dendum vobis videatur, nobis significetis. Inconueniens nobis videtur quod castellani soldaie aut alij qui non tenuerunt subcastellanos percipiant salarium pro subcastellano. Propter quod nisi aliter vobis commiserimus, prouidete quod aliqui castellani non percipiant salarium pro subcastellano quem non tenuerint. Compellemus franciscum de amigdola. qui huc venit, ad standum juri, pro stipendio quod scripsistis eum indebite percepisse. Approbamus sententiam per vos calocium latam contra laurentium de calui, volumusque quod omnino juxta formam ipsius sententie ad nos veniat sub pena summorum centum, quoniam neminem adhuc au-diuimus ex isthinc venientibus qui de ipso laurentio bonam fecerit relationem. Et pari modo approbamus multam per vos factam contra illum johannem de guiso. quoniam omnino volumus quod temeritas ANNO 1468 ( 532 ) ejusmodi hominum contra honorem nostrum et nostrorum officialium vel loquentium vel scribentium puniatur, juxta commissiones jam pridem per nostros precessores in ca materia vobis datas. Nequaquam annuere voluimus petitioni per vos facte de confirmando vicario, immo decreuimus quod nobilis alaonus de auria nouuin vicarium secum omnino conducat, quodque de cetero vicarij transmittendi isthic morari non possint nisi annis duobus, et pari modo studebimus mittere aliquem medicum idoneum, quoniam legati cap-henses id magna instantia postulauerunt. Ciuitas nostra cum toto districtu dei gratia quiescit sub hoc felici regimine illustrissimi domini nostri, cujus prudentia ita composuit res omnes fliscorum. fregosorum et aliorum qui publicam quietem turbare poterant, ut deo fauente conatus eorum deinceps timeri non possint. Supersunt adhuc alique exigue reliquie suspicionis pestis, quos in diuina clementia speramus omnino tolli et extingui debere, cum pre-sertim pauci ex peste hactenus decesserint, et nemo infectus sit nisi pauperes persone que ex contagione mortuorum infectionem contraxerunt. Nondum intelligi potest an hoc anno pax vel bellum inter dominationes italie esse debeat. Hec tamen est eorum sententia qui pru-dentiores existimantur, quod vel pacem habituri sumus vel si veneit eam aspernabuntur, potentie serenissime lige pares esse non debeant. Expediemus in dei nomine generosum alaonum de auria consulem designatum vere proximo, et cura eo et legatis illius urbis proui-debimus vobis et significabimus ea omnia que saluti vestre et illius ample ciuitatis necessaria fore judicabimus. Interim autem bonum animum sumite et reliquos in bonam spem erigite, perfectionique an-timurorum assidue incumbite, ut laudes quas diximus apud deum et homines consequi possitis. Per alias diffusius litteris vestris respondebimus. Data janue mcccclxviii die xxvjiii januarij. ( 533 ) DOCUMENTI DOCUMENTO DCCLXXXIX. Lodano il borghese Lodisio Gaspe degli ulili suoi servizii nella fortificazione di Calla, ma gli negano la conferma della franchigia ottenuta dal console. 1468, 29 gennaio (Litt. miss, ofilc. Caffè, ann. 1461-1475) (fol. 57) Protectores etc. Egregio viro lodisio de gaspe. burgensi caphe. dilecto nostro. Dilecte noster, hauemo inteizo per le lettere de lo spectabile consolo et massarij et vostre quanto affectionatamenti ve seti fin a chi comportato circa la costructione de la barbacana et antimuro, in le quale non haueti sparimato ni la persona ni li parenti ni etiam li denari. De la quale buona et sancta opera ultra che haueti acquistato grande merito a dio et conseguito grande securita a voi et a li altri habitanti in quella nobile cita a noi carissima, non dubitati che etiam appresso de noi et de tuti li citadini haueti aquistato grande commendatione. Ma percioche pare habiati ultimamenti obtegnuto fran-chisia per voi et per vostri successori cum obligo de spendere certa quantità de denari in li dicti lauori. cum questa condictione che la franchisia. habia loco in caxo che sia da noi confirmata, ve notifichiamo che hauendo noi conferta questa cosa cum molti pratichi di quelle parte, tuti ne hano confortato che non confermiamo la dieta franchisia. percio che poteria introducere troppo damnoso esempio in quella cita, lo quale et noi et voi et tuti li altri habitanti hauemo debito de schiuare. Ex quo scriuemo a lo consolo et massarij che non vogliamo la franchisia habia loco et che ve faciano restituere li vostri denari secondo la forma de li pacti haueti cum loro. Vi confortiamo aduncha habiati grato quello hauemo facto in questa caxone per bene vostro et de li altri habitanti, et ve persuadeati che le vostre buone opere sono accepte a noi et a tuti li citadini. et che sem-per bizognereti de cosa se possia fare per voi aut per li vostri honestamenti et sensa damno di quella inclita cita, ne trouereti sempre propicij in ogni bene et honore vostro et de vostri corno meritati. Data janue mcccclxviii die xxvim januarij. ANNO 1468 ( 534 ) DOCUMENTO DCCXC. Sospendono il diritto di rappresaglia concesso in Caffa a Cogia Cotulsa e Au-rambey contro il re della Giorgia, i suoi sudditi e loro beni, per danni inferti ad Amirbey padre d’amendue. 1468, 15 marzo (Litt. miss, offlc. Caffè, ann. 1464-1475) (fol. 58 ».) Protectores etc. Spectato, prestantibus et nobilibus ac egregijs viris, consuli, prouisoribus et massarijs. antianis et officio monete ciuitatis capbe. dilectissimis nostris. Fecimus diligenter reuideri. dilectissimi nostri, processum repre-hensaliarum ibi concessarum cogia cotulsa et aurambei filijs et heredibus q. amirbei de= sancta Caterina contra serenissimum dominum regem jurgianie. subditosque et districtuales regni ejus et eorum bona pro asperis in summa octoginta tribus milibus centum nonaginta uno argenti de capha. computatis sorte et expensis ac lucro de quibus in processu ipso latius fit mentio. Et quamquam ipsos cogia cotulsa et aurambei propter eorum affectum erga nos singulariter diligimus et eos honestis fauoribus juuare semper optemus, considerantes tamen quod si hoc presertim tempore ipsarum reprehensa-liarum executio fieri permitteretur, facile ex ejusmodi executione oriri possent scandala ciuitati illi plurimum damnosa, hortati sumus eos qui nomine ipsorum cogia cotulsa et aurambei comparuerunt. ut admoneant eos equo animo pati quod ipsarum reprehensaliarum executio suspensa teneatur usquequo mitiora tempora illi urbi deo fauente superuenient. Propter quod harum litterarum virtute expresse committimus vobis et successoribus vestris in officio ut nullo modo aliquam executionem supradictarum reprehensaliarum fleri permittatis sine expressa licentia nostra, immo executionem ipsam suspensam teneatis et teneri faciatis usque ad beneplacitum nostrum et successorum nostrorum in officio. Interim tamen quoniam ex processu ipsarum reprehensaliarum intelleximus quemdam jorgi chezase de cu-tatis. qui damnum intulit prenominatis cogia cotulsa et fratri, siue q. amirbei eorum patri, creditorem esse in cartulario massarie caphe de asperis vigintisex milibus tricentis nonaginta et tribus, volumus et ( 535 ) DOCUMENTI harum litterarum auctoritate vobis jubemus ut creditum ipsum ejusdem jorgi. illatoris damnorum ut supra, tranferri faciatis in supra-nominatos cogia cotulsa et aurambei. illud recepturos in solutionem summo eisdem debite occasione dictarum reprehensaliarum et facta translatione dicti crediti in eos. ut supra, eorum satisfactioni protii-deri faciatis ut equum est. Data janue mcccclxviii die xv martij. DOCUMENTO DCCXCI. Processo e sentenza dei Protettori sulla causa vertente fra Raffaele Monterosso, Melchione D’Oria, a nome degli eredi del q. Baldassare suo fratello, e Gerardo Lomellini, già consoli di Caffa, da una parte, e Babilano Adorno dall’altra, sopra tre luoghi delle Compere di Caffa da Babilano mutuati ai predetti.. 1468, 18 marzo (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) (fol. 142) Vi è accennato il vicario consolare di Caffa sotto il dì 20 dicembre 1466, Leonardo de Girardis (sic). E dopo la sentenza segue, sotto la stessa data, I’ ordine al console di Caffa di farla eseguire. DOCUMENTO DCCXC1I. Elezione del dottore Pasquale Celsi di Manarola in vicario consolare di Caffa per mesi 26, col salario di 60 sommi annui, finito il tempo di Leonardo di Pietrasanta. 1468, 1° aprile (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) (fol. 143) Vogliono i Protettori che gli siano fatte le spese del viaggio, e gli corra lo stipendio a die qua capliam peruenerit; e dicono: qui domi- ANNO 1468 ( 536 ) V nus leonardus nouissime transmissus fuit vicarius ad ipsam ciuitatcm caphe; nel resto la formolo non varia dal solito tenore. DOCUMENTO DCCXC1U. Rivogando un precedente divieto riconcedono il diritto di taverna a Gianantonio Calvi, console di Cembalo. 1468, 1° aprile (Litt. miss. off. Caffè, ann. 1464-1475) (fol. 57) Protectores etc. Spectato et prestantibus viris, consuli et massa-rijs ac prouisoribus ciuitatis caphe. dilectissimis nostris. Exposuerunt nobis, dilectissimi nostri, nonnulli ex propinquis nobilis johannis antonij calui designati consulis cimbali ipsum johannem antonium credidisse tempore quo transmissus fuit in capham terrestri itinere posse tenere tabernam sub eo modo et forma sub qua concessum fuerat barnabe grillo et augustino marruffo olim consulibus cimbali de ipsa taberna disponere. Et ob id orauerunt nos ut velimus eidem johanni antonio concedere circa illam tabernam eam facultatem que concessa fuisse inuenitur prenominatis barnabe et augustino. attentis presertim laboribus et expensis quas in dicto terrestri itinere tolerauit. Nos igitur participato de hac materia sermone cum aliquibus ex deputatis super negotijs caphensibus. volumus ac vobis committimus ut. non obstantibus aliquibus ali.j s litteris nostris aliter disponentibus, concedatis licentiam ac facultatem non solum prenominato johanni antonio toto tempore quo officium dicti consulatus exercebit, sed etiam baptiste de oliua ejus precessori, disponendi ac faciendi circa tabernam ea que concessa fuerunt prenominatis barnabe grillo et augustino marrufo. tempore quo dictum consulatus officium exercuerunt. Data janue mcccclxviii die prima aprilis. ( 537 ) DOCUMENTI DOCUMENTO DCCXCIV. Concedono finalmente la grazia del perdono a Marco Gentile dietro le preghiere dei cittadini e borghesi di Caffa. 1468, 12 maggio (Litt. miss. off. Caffè, ann. 1404-1475) ( fol. 58 ) Protectores etc. Spectato, prestantibus et egregijs viris, consuli, massarij s et prouisoribus. antianis et officio monete ciuitatis caphe. dilectissimis nostris. Etsi, dilectissimi nostri, nos et reliqui ciues plurimum detestati fuerimus audaciam marci gentilis, qui superioribus annis mulierem in soldaia violare presumpsit. quoniam tamen omnes fere ciues et bur-genses illius urbis nos orauerunt ut inopie et incommodis ejusdem marci misereamur attentis multis rationibus per eos memoratis in litteris manibus eorum proprijs subscriptis, statuimus in causa ejusdem marci omnipotentis dei dementiam imitari, que solet erga peccatores penitentes justitie seueritatem dulcedine pietatis et misericordie temperare. Propter quod si sumptis opportunis instructionibus cognoueritis mulierem illam lesam et propinquos ejus contentos fore quod erga marcum ipsum misericorditer nos habeamus, eo casu damus vobis liberum arbitrium ac potestatem moderandi et reformandi condemnationes et executiones contra eundem marcum fleri decretas per nostros precessores. ipsumque marcum absoluendi si vobis videbitur, et demum in causa ejus statuendi ac faciendi secundum et prout pru-dentie vestre. consideratis debite considerandis, conuenientius judi-cauerint. quarum discretioni liberum arbitrium in predictis remittimus. Committentes tamen vobis ut quicquid circa causam ejusdem marci per vos cognoscendum aut deliberandum erit, cognoscatis seu decernatis sub calculorum judicio, quodque non valeat aut teneat ulla ejusmodi cognitio seu deliberatio nisi prius inter vos obtenta fuerit ex duabus tertis partibus calculorum, que in eam conueniant et albe inueniantur assensum significantes. Data janue die xii maij mcccclxviii. ANNO 1468 ( 538 ) DOCUMENTO DCCXCV. Raccomandano a papa Paolo II i legati caffesi, Giuliano Fieschi o Bartolomeo da s. Ambrogio, venuti dalla Tauride ad implorare aiuti e indulgenze. 1468, 18 maggio (Litterar. offic. s. Georg, ann. 1466-1471) (fol. 175 v.) Sanctissimo ac beatissimo patri et domino colendissimo, domino paulo, diuina prouidentia sacrosancte romane ac uniuersalis ecclesie dignissimo summo pontifici. Posteaquam. sanctissime ac beatissime pater et domine colendissime. immanissimus turchorum rex miserabilem illam ciuitatem con-stantinopolitanam expugnauit et crudeliter diripuit, tantus terror inuasit caphenses et reliquos christianos maris pontici ut nisi assidue auxilijs ac fauoribus nostris hactenus sustentati fuissent, omnes illarum urbium habitatores proprias sedes deserere et salutem fuga querere non dubitauissent. Nam in miserabili illa constantinopolitane urbis expugnatione rex ipse tot crudelitatis sue experimenta prebuit. ut nihil aliud querere visus sit quam christianum sanguinem haurire et sanctam christi fidem ex orbe terrarum prorsus euellere. quam ejus temeritatem confidimus omnipotentis dei prouidentia diutius tolerare non debere. Interim tamen, beatissime pater, honestum profecto videtur et honori fidei christiane conueniens. caphenses populos et alios terrarum maris pontici incolas sancte fidei cultores non deserere. Preter hoc enim quod sancte ecclesie membra sunt, et ob id negligi non debent, tempore insuper quo dignabitur diuina clementia Christianorum principum vires contra hostes nominis sui conuertere. poterit popolosa urbs caphensis. poterunt et alij illarum partium christiani ad obtinendam celeriter victoriam plurimum deo fauente juuare. Cum igitur propter diuturnitatem temporis he compere in mitte ìdis nauibus. viris, armis, pecunijs ad dictorum Christianorum subsidia exhauste, non ulterius sufficiant omnibus subuentionibus neces-sarijs prouidere. ipsa necessitas cogit nos et eos ad opem clementissime sanctitatis vestre decurrere. Quam suppliciter oramus ut no- ( 539 ) DOCUMENTI bili- et egregijs viris juliano de flisco et bartolomeo de sancto ambrosio legatis caphensibus harum litterarum exhibitoribus. qui ad nos per tam longa itinera transmissi ad beatitudinis vestre conspectum accedunt, dignetur conuenientia subsidia liberaliter elargiri, saltera ex thesauro indulgentiarum quas requirent, qui profecto in nullos alios usus utilius conuenientiusque erogari potest, quam in eorum subuen-tionem et defensionem sancte fidei ac nominis christiani. Significantes etiam beatitudini vestre. quod nos insuper non recusabimus et viris et armis et pecunijs eosdem caphenses pro virili nostra prompte juuare. et pro eorum salute non solum pro viribus sed etiam supra vires eniti, qui nos semper et ipsam urbem capham. Christianorum maris pontici caput, benignitati vestre omni affectu commendamus. Data janue die xvm maij mcccclxviii. Beatitudinis vestre filii et seruitores deditissimi Protectores etc. DOCUMENTO DCCXCVI. Fanno lo stesso verso il cardinale Francesco Della-Rovere, generale dell’ Ordine Minoritico. 1468, 18 maggio (Litterar. off. s. Georg, ann. 1466-1471) ( fol. 176 ) Reuerendissimo in christo patri et domino, domino fratri francisco. generali ordinis minorum, et sancte romane ecclesie presbitero cardinali dignissimo. Cum. reuerendissime ac prestantissime pater, nobilis et egregij viri julianus de fiisco et bartholomeus de sancto ambrosio legati caphenses in curiam propter manifesta pericula Christianorum maris pontici nunc accedant, statuimus ea sanctissimo domino nostro de rebus illis scribere que reuerendissima vestra paternitas ex litterarum nostrarum exemplo his incluso intelliget. Verum quoniam perspectum habemus quam libenter soleat vestra benignitas omnium rerum nostrarum curam et protectionem suscipere, oramus, et quidem omni affectu, clementiam vestram ut dignetur eosdem legatos benigne ANNO I468 ( 540 ) audire, et causa profectionis eorum cognita ita eos opera et consilio juuare. ut que petent, ope potissimum reuerendissime paternitatis vestre. celeriter consequantur. Quod quamquam omnipotenti deo acceptissimum futurum non dubitamus.nos tamen id insuper accipiemus loco muneris et gratie singularis, qui nos semper et nostra benignitati vestre offerimus, nosque et ipsos caphenses omni affectu commendamus. Data janue mcccclxviii die xvm maij. Reuerendissime paternitatis vestre deuoti filij Protectores etc. DOCUMENTO DCCXCVII. Lo stesso col cardinale di Bologna, Filippo Galandrini. I i68, 18 maggio (Litterar. off. s. Georg, ann. 1466-1471) (fol. 176 ) Reuerendissimo in christo patri et domino honorandissimo. domino phylippo cardinali bononiensi. summo penitentiario etc. dignissimo. Cum. reuerendissime ac prestantissime pater et domine honoran-dissime. nobilis et egregij viri julianus de flisco etc. (il resto tutto come sopra). Data janue mcccclxviii die xvm maij. DOCUMENTO DCCXCVIII. Lo stesso coll’ intero sacro collegio dei Cardinali. 1468, 18 maggio (Litter. off. s. Georg, ann. 1466-1471) (fol. 176 v.) Sacrosancto collegio reuerendissimorum dominorum cardinalium. Cum. reuendissimi ac prestantissimi patres et domini honorandis-simi. nobilis et egregij viri julianus de flisco etc. Il resto come sopra, mutato il singolare nel plurale. Data janue mcccclxviii die xvm maij. ( 541 ) DOCUMENTI DOCUMENTO DCCXCIX. Collazione della iagataria delle erbe, legna e carbone per mesi 26, fatta ad Maone D’ Oria, eletto console di Caffa, coinè già s’era praticato per l’altro console Gentile Camilla. U68, 8 giugno (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) ( fot. 144 ) Gliela danno in recompensatione sumptuum eorum comitum quos alaonus ipse secum deducturus est. dummodo ipse alaonus secum ducat tot comites quot dictus gentilis deduxit et dummodo terrestri via capham accedat, et non aliter. DOCUMENTO DCCC. Guglielmo Centurione viene eletto castellano di Soldaia per 26 mesi, in luogo di Adriano Usodimare malato e rinunciante. '1468, 8 giugno (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) (fol. 144) Segue sotto il dì 9 giugno la formale rinunzia del detto A driano. DOCUMENTO DCCCI. I Protettori conducono allo stipendio di Caffa per anni 5, da cominciar al punto dell’arrivo, Cristoforo di Fiandria, bombardiere, col salario di 250 aspri di Caffa al mese, e similmente Boccardo di Strasburgo (de Stresburgo de ala-mania) per aspri mensili 225, 1468, 21 giugno (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) (fol. 145) Al primo pongono l'obbligo quod teneatur conducere in capham uxorem suam et accedere in naui bronda que intra paucos dies pro Società Ligure. St. Patria. Voi. VII. P. 1. 35 ANNO 1468 ( 542 ) chyo discessura est. Gli imprestano ducatos aureos largos decem et octo, da scusarsi stillo stipendio per un ducato e mezzo al mese e finire entr’un anno. Al Boccardo ne imprestano 12 da restituire come sopra entro mesi otto. DOCUMENTO DCCCII. Elezione generale del console e degli altri ufficiali di Caffa e minori colonie del mare Nero. 1168, 4 luglio (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) (fol. 145 u.) * MCCCCLXVIII die lune IIII julij. Repositis hodie in uno sacculo nominibus magnificorum dominorum protectorum comperarum sancti georgij anni presentis et spectabilium dominorum protectorum earundem comperarum annorum MCCCCLXsep-timi et MccccLxsexti. scriptis in cedulis vigintiquatuor : Qui protectores tunc congregati erant pro ordinanda electione consulis et aliorum officialium caphe et aliarum terrarum maris pontici. tandem ad sortes extracta fuerunt juxta formam regule nomina eorum octo etc. Qui domini octo etc. Quibus dominis viginti quatuor. etc. Cum itaque etc. Tandem expositis et sub calculorum judicio etc. in dei nomine elegerunt ad infrascripta officia eos omnes et singulos qui inferius nominati sunt, videlicet: Ad consulatum caphe pro mensibus tredecim et ad massariam ac pro-uisoriam egregium virum filippum jhauroiam notarium, sub hac conditione quod in officio consulatus^ succedat viro nobili alaono de auria. et ad oflìcium massarie et prouisorie admittatur quam primum fuerit in capha. illudque exerceat donec officium consulatus inierit. ( 543 ) DOCUMENTI Ad scribaniam massarie pro mensibus tredecim benedictum maine-rium notarium, successurum petro de vernatia. Ad castellaniam cimbali pro mensibus viginti sex eontinum de flisco perciualis. successurum vinciguerre de viualdis. Ad ministrariam caphe pro mensibus tredecim moruelem adurnum. successurum jacobo spinule. Ad capitaneatum porte cajhadoris pro mensibus viginti sex angelum johannem squarsaficum. successurum jacobo de serra. Ad castellaniam soldaie pro mensibus viginti sex damianum cana-cium. successurum guilelmo centuriono. Ad capitaneatum burgorum pro mensibus viginti sex antonium de sigestro. successurum johanni antonio italiano. Ad unam ex scribanijs curie, pro mensibus viginti sex. thomam de airolo. Ad subscribaniam curie, pro mensibus viginti sex. antonium talia-ferrum. Quas quidem collationes officiorum dicti domini viginti quatuor ita fecerunt sub legibus et condictionibus infrascriptis. Prima est quod quilibet ex dictis electis obligatus sit. sub pena priuationis ab officio, capham accedere quamprimum magnifici domini protectores anni pre-sentis voluerint. Item quod electio cujuslibet infrascriptorum facta sit et esse intelligatur ac valida esse casu quo non contraueniat regule que de conferendis officijs participibus comperarum mentionem facit, nec alij regule ex qua disponitur quod habentes officia extra januam eligi non possint ad alia officia intra annos quatuor a die qua ex officio exierint proxime computandos, et non aliter. Item quia per ipsos dominos viginti quatuor collata non fuerunt officia infrascripta. remiserunt curam collationis eorum magnifico' officio sancti georgij anni presentis. Que officia non collata sunt ut infra : Capitaneatus tane Capitaneatus orgusiorum Capitaneatus porte antiburgorum Tres scribanie curie caphe. » ANNO 1468 ( 544 ) DOCUMENTO DOCCITI. Lettere di stipendio date allo strenuo Alberto Cattaneo, detto di Piacenza, sotto le condizioni reciproche sottoscritte il 1° aprile 1 468. 1468, 8 luglio (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) (fol. 147) La formola è la solita, meno le particolari condizioni che seguono : Verum quoniam ultra dictos ducatos triginta tres etiam eidem mu-tuauimus ducatos sedecim compensandos in sumptibus quos cum suis facturus est a die vicesima mensis presentis quousque capham deo fauente peruenerit. ad computum ducatorum quatuor singulo mense, committimus vobis ut postquam ad presentiam vestram deuenerit solidari faciatis tempus quod in itinere consumpserit. Et si ultra menses quatuor in itinere morabitur, volumus quod supra pluri ipsorum mensium quatuor eum satisfieri faciatis ad rationem suprascriptam. Si vero in itinere minore tempore moram fecerit, pari modo volumus solidata ratione sua albertum ipsum debitorem fleri faciatis pro eo tempore quod minus in itinere consumpserit ad computum superius declaratum et tantumdem de suis stipendijs retineri. Segue la promessa del suddetto Alberto di osservare e mantenere le precitate condizioni sull’ imprestito dei 16 ducati . DOCUMENTO DCCCIV. Lettere di stipendio, ossia provvisione di un sommo mensile in Caffa, date ad Oberto Vignale, magister vestium, a Battista Borlasca, Leonardo Negrino, barbiere, e ad altri. 1468, 12 e 21 luglio (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) (fol. 147 v.) Formala e solito pagamento delle angherie. Data janue mcccclxviii die xii julii. ( 545 ) DOCUMENTI + Ea die similes facte sunt pro baptista de borlasca fratre francisci. Itera similes pro leonardo negrino barberio. * Die XXI julij. Itera similes facte sunt pro muhio (?) de sancto petro de apulia. qui est homo communalis, facie satis lata, ct cum cicatrice magna inter os et mentum. Item similes pro corsario de aminone bombarderio. qui est plus quam communalis. cum una cicatrice magna supra frontem a parte sinistra et alia etiam magna supra digitos in manu dextera et alia parua in medio nasi. DOCUMENTO DCCCV. Elezione di Benedetto Montanaro a capitano degli orgnsii e di Gioanni Antonio Centurione, q. Raffaele, a capitano della porta degli avanborghi, ambi per mesi 26. UG8, 12 luglio (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) • (fol. 148».) Formala e ritenuta consuete. Data janue mcccclxviii die xn julij. Segue il decreto di consegnare le sopraddette lettere di stipendio a Battista Borlasca fratello di Francesco, e a Leonardo Negrino barbiere, di un sommo mensile. DOCUMENTO DCCCVI. Patente di scrivano della curia di Caffa per mesi 26, data a Tommaso Airolo q. Giacomo, dijpo Antonio Torriglia notaio. 1468, 13 luglio (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) (fol. 148) Formola e ritenuta solita. Data janue mcccclxviii die xm julij. Ma c’ è V aggiunta: Ceterum quoniam collata fuit una ex dictis qua- ANN0 4 468 ( 546 ) tuor scribanijs curie bartholomeo de roncagiollo. quem nescimus an isthuc peruenerit seu peruenturus sit antequam presentes littere pre-sententur. volumus quod si tempore presentationis harum litterarum bartholomeus ipse nondum caffam peruenisset. eo casu prénominatus antonius de turrilia. si contentus erit remanere, non amoueatur ab officio dicte scribanie donec predictus bartholomeus seu alius loco ejus eligendus capham peruenerit. DOCUMENTO DCCCVII. Patente di capitano degli orgusii di Caffa, data per mesi 26 a Benedetto Montanaro, finito il tempo di Battista Veggio. 4 468, 14 luglio (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) (fol. 149) Forinola e ritenuta solite. Data janue mcccclxviii die xim julij. DOCUMENTO DCCCVIII. Patente di capitano della porta Caiadore per mesi 26, data ad Angelo Gioanni Squarciafico, dopo Giacomo Serra. 1468, 14 luglio (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) (fol. 149 v,) _ * Formola e ritenuta come sopra. Parla di Paolo Boccalaqva eletto allo stesso ufficio che negligentava di partire, e ritirare le sue patenti. Data janue mcccclxviii die xmi julij. ( 547 ) DOCUMENTI DOCUMENTO DCCCIX. Patente ili castellano (lei forti dei ss. Giorgio e Nicolò in Cembalo, data per mesi 26 a Vinciguerra Vivaldi, finito il tempo di Oberto De-Franchi-Sacco. U68, 15 luglio (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) (fol. 150) Formala, ritenuta e dirittq di taverna pro socijs suis tantum. Data janue mcccclxviii die xv julij. DOCUMENTO DCCCX. Patente di castellano dei forti di Soldaia e di S. Elia, data per mesi 26 a Guglielmo Centurione, dopo Giorgio Garbarini. 1468, 18 luglio (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) (fol. 150».) Tutta come sopra. Data janue mcccclxviii die xvm julij. DOCUMENTO DCCCXI. Risposta a molte lettere del console e dei massari cafTesi. 1468, 19 luglio e 2 agosto (Litt. miss. off. Caffè, ann. 1464-1475) (fol. 59 e 62 ». ) Protectores etc. Spectato et prestantibus viris, consuli et massa-rijs ac prouisoribus ciuitatis caphe. dilectissimis nostris. Reddite fuerunt jam pridem nobis, dilectissimi nostri, diuerse littere nobilis quondam calocij tunc consulis ac vestri gentilis et caroli ANNO I468 ( 548 ) scripte octobri proxime preterito, et postea alie scripte per vos gentilem die xx februarij. et alie per vos carolimi die xxu ejusdem mensis, quibus omnibus inferius respondebimus, videlicet articulis eorum qui exigere responsionem nobis visi sunt. Primum igitur quemadmodum letati sumus quod dei gratia cani-pania esset quieta, et bonam spem haberetis tam de victualibus hujus anni quam etiam de tranquillo et prospero illarum rerum statu, ita profecto doluimus cognito obitu nobilis q. calocij. circa quem nihil aliud dicendum nobis videtur nisi quod quandoquidem e^us vita irrecuperabilis est. studeatis attenta onerosa ejus familia substantiam ejus restringi facere quam utilius lieri poterit, seruatis semper so-lemnitat ibus a jure requisitis. Et quoniam mittimus vobis annexum exemplum litterarum quas vobis scripsimus die xxvim januarij proxime preteriti breuiores erimus. quoniam ex eis in multis partibus satisfactum fuit responsioni supradictarum litterarum vestrarum. Scripsistis laudatum fuisse quod prouideretur de aliquibus habitatoribus latinis in soldaia pro honore et societate consulis, attento quod quidam turturinus qui illic habitabat sub quadam tenui proui-sione decessit. Circa quam memorationem respondemus quod contenti sumus vos et officiales monete arbitrium habeatis prouidendi prout utilius vobis videbitur. Tana nobis videtur excusatio facta per illum julianum squarsaficum qui dicit originale inuentarij munitionum tradidisse gregorio de retia, quod ab ipso gregorio intelligi non potest, quia largo jam tempore absens est a ciuitate. Yerum quoniam major pars munitionum ex inuentario per vos ultimate transmisso deperdita videtur, et verisimile non est aliquem originale munitionum custodie sue commendatarum alicui tradere, volumus procedatis ad inquisitionem ipsarum munitionum deficientium, tam contra eundem julianum quam contra alios quosuis culpabiles. Qui julianus si perseueraret in allegando se dictum originale tradidisse, quoniam onus probandi sibi incumbit. volumus sibi assignetis terminum conuenientem ad probandum cum idonea fidejussione soluendi vel saltem se coram vobis presen-tandi si non probaret. Et tamen nos ab eodem gregorio si venerit veritatem ipsius rei intelligere et vobis significare curabimus. Quantum autem ad conseruationem munitionum que supersunt et aliarum quas nunc mittimus ut inferius 'dicemus, pertinet, oneramus vos ut ta- ( 549 ) documenti lem ordinem seruari faciatis quod deinceps deperdi non possint. Reprobatum est a plerisque rerum caphensium peritis quod arma teneantur in palatio, prout memorastis. Ex quo sufficere videtur quod socij parati semper maneant cum suis armis juxta mandata consulis, ut moris est. A francisco de amigdola exigi faciemus quantum indebite ex pe-cunijs massarie in eum peruenit. occasione illius famuli sui qui sub falso nomine ad prouisionem scriptus fuerat, et insuper ipsum puniri ad exemplum aliorum. Nequaquam necessarium nobis videtur extraordinariam baliam conferre vobis gentili consuli contra delinquentes occasione prohibitionum pestis, quoniam sufficere nobis videtur prouisio jam facta quod appellare possitis a condemnationibus que contra vos fierent in sindi-camentis occasione executionum per vos factarum in causis criminalibus. Approbamus compositionem per vos acceptam cum illo de mulasana. cujus erat locus in quo fabricari facitis cisternam, quod habere debeat in vita sua stipendium asperorum centum singulo mense, quodque ecclesijs illis quibus locus ipse obligatus erat assignaueritis tot terratica ex illis massarie. ut locus totaliter ab omni obligatione liber remaneat. Laudamusque quod super volta edificentur loca spatiosa et idonea collocationi munitionum, quorum memoratum fuit utile esse cooperiri lapidibus juxta formam ecclesiarum armenorum. ut commodius aqua pro cisterna in ipso tecto colligi possit. Audimus quod socij cimbali crudelius quotidie suffocantur per consules ipsius loci, qui socios ipsos ita assidue obligatos tenent ex mercibus quas illis tradunt longe majore pretio quam valeant, ut quando paga stipendiatorum cimbalum transmittitur fere tota in consulem perueniat. contra quos consules etsi virtute regularum prouisum sit. quoniam tamen sub alieno nomine merces ipsis socijs dari faciunt et per vos consules negligenter fieri consueuit inquisitio contra detestabilem auaritiam ipsorum consulum cimbali. supradicti socij crudelius quotidie ab ipsis tractantur. Pro cujus rei prouisione nonnulli memorant quod utile esset subueniri facere inopie ipsorum sociorum ex mercibus illis tradendis nomine massarie. in traditione quarum multo mitius tractari possent a massaria quam a consulibus tractari con-sueuerint. et massaria in emendo ejusmodi merces gaudere semper posset commoditate alicujus temporis. Propter quod damus vobis et ANNO 1468 ( 550 ) officio monete arbitrium prouidendi circa predicta prout utilius ju-dicaueritis. dummodo vel per viam punitionis consulum vel per formam traditionis mercium, aut aliter, omnino prouideatis quod ipsi pauperes socij eo modo deinceps suffocari non possint. Approbamus quod singulis annis electio illic flat unius vel ciuis vel burgensis more solito qui tributum perferat ad dominum regem tureorum. onerantes tamen vos et alios ut semper eligatis eum qui magis fidelis magisque idoneus videatur, siue sit ciuis siue sit burgensis. Nam et ciuem et burgensem indifferenter ad id munus eligi posse volumus. dummodo et fidelis et idoneus appareat. Decernimus tamen ac declaramus quod quicumque de cetero eligetur habere non debeat a massaria ex asperis octo milibus solitis nisi asperos sex milia tantummodo, et insuper teneatur fidejussionem prestare saltem ducatorum mille de bene et legaliter exercendo etc. Pari modo laudamus quod registrari faciatis omnes litteras nostras. atque insuper litteras quorumcumque officialium et stipendiatorum vobis et successoribus vestris presentandas. sub pena summorum decem a cancellario exigendorum singula vice qua in predictis negli-gens fuisse inueniretur. Quem articulum committimus registrari in regulis, ne cancellarius ipse possit de eo ignorantiam pretendere. Vidimus et per unum ex sapientibus comperarum diligenter reui-deri fecimus concessionem alias factam illi burgensi circa constructionem fortilitij matrice, et demum intellecto ex litteris vestris quod zacharias de guisulfis in eo loco instituere presumpsit. sine licentia nostra et etiam sine vestra, nouum commercium siue vectigal, de consilio ipsius sapientis cognoscimus et declaramus eundem zachariam jure non potuisse id nouum vectigal imponere, et propterea expresse committimus vobis ut statim visis presentibus id nouum vectigal seu commercium tolli et annullari faciatis, et insuper restitui omnibus a quibus indebite id vectigal exactum fuit, et qui coram vobis justitiam petent, quicquid solui coacti fuerunt occasione ipsius commer-chij seu vectigalis noui injuste impositi, ut equum est. Et quoniam zacharias ipse debitor est massarie de non exigua pecuniarum summa, oneramus vos ab ipso elicere studeatis dietim quicquid possibile erit, sub ea tamen moderatione quam prudentie vestre judicauerint rerum ac temporum condictionibus conuenire. Honestum nobis non videtur quod consules in suis sindicamentis allegare possint suspectos nisi illos tantummodo contra quos legiti- ( 551 ) DOCUMENTI mam causam suspicionis demonstrare possint in cognitione eorum ad quos electio sindicatorum pertinet, et ita seruari volumus ac deliberamus. Ultra alios ordines quos nos et precessores nostri commisimus seruari debere circa condemnationes, volumus etiam ac mandamus quod consul et vicarius presentes et futuri sempercumque decreue-rint inquisitionem facere contra aliquem delinquentem, delinquentem ipsum ante omnia compellant fidejussionem prestare de se presentando de ea summa que. considerata qualitate persone et debiti, ipsi consuli seu vicario conueniens videbitur, et facta ac publicata condemnatione massarij teneantur illam exigere saltem intra menses quatuor sub pena soluendi de suo proprio, et sub eadem pena consul et vicarius obligati sint auxilium et brachium ac fauorem suum illis prestare circa exactiones ejusmodi condemnationum. Quem articulum volumus ac mandamus in regulis registrari debere. Nobiles et egregij julianus de flisco et socius, legati illorum bur-gensium. ad romanum pontificem accesserunt et ibi adhuc sunt, scri-buntque se sperare quod indulgentias impetrabunt, ex quibus magnum emolumentum recuperabitur in subuentionem illius massarie conuertendum. Recepimus processus cause agitate contra curatorem bonorum q. gregorij de senarega. quos reuideri faciemus et deinde vobis significabimus quid in causa ipsa fieri velimus. Miramur et molestissimum nobis est quod, non obstantibus multis commissionibns tam generaliter quam etiam priuatim vobis et vestris precessoribus datis, copie tamen librorum massarie a multis annis citra nobis transmisse non fuerint. Propter quod comprobantes ipsas commissiones et intendentes contra eos ex precessoribus vestris* procedere qui exempla librorum temporis sui non curauerunt ad nos afferre seu transmitti facere, jubemus vobis expresse ut quam celerius fieri poterit ad nos transmittatis exempla omnium illorum librorum massarie que hactenus transmissa non fuerunt, et pari modo rationes omnes mensis xm officialium distinctas et ordinatas. Ita quidem ut clare intelligamus omnes partitas hactenus exactas a quolibet offi-ficiali et an conuerse fuerint in emptionem miliorum quemadmodum commisimus, declarantes nomina et cognomina illorum a quibus pecunie exacte fuerunt et tempora pro quibus exactio facta est. Et similiter mittite rationes omnium staliarum temporum preteritoruru. ANNO 1468 ( 552 ) juxta formam vobis scriptam et denuo scribendam per petrum de frenante unum ex notarijs nostris. Et quoniam egregij quatuor reuisores sepenumero scripserunt quod ibi fierent nonnulle declarationes et executiones contra eos quos debitores seu obligatos esse affirmant occasione errorum per eos inuen-torum. et tamen conqueruntur commissiones suas hactenus negligenter obseruatas fuisse, oneramus vos ut ea que commiserunt et denuo committent exacte intelligere curetis et circa eorum executionem omnia iliis auxilia prebeatis et executiones faciatis que et quas salua justitia et honestate preberi et fieri posse intelligetis. eisdemque ordinate significetis quid circa eorum commissiones feceritis et facere posse sperabitis. Ciuitas cum toto districtu sub hoc felici regimine illustrissimi domini ducis mediolani quiescit, et inter bonos spes est sub hoc tranquillo statu res omnes nostras quotidie in melius succedere debere. Pestis suspicio, que jam longo tempore penitus extingui non potuit, iterum viget et tamen exiguum processum hactenus fecit, quoniam vix octo vel decem in ebdomada hactenus decesserunt, et quasi omnes decedentes infectionem contraxerunt ab alijs infectis cum quibus parum caute se miscuisse intelliguntur. Ex quo speramus in diuina clementia quod adueniente aut umnoreliquie ipsius pestis in totum aboleri debeant. Firmata fuit superioribus mensibus pax inter omnes italie dominationes. Nobilis alaonus cum nouo vicario intra paucos dies terrestri itinere discedet ad vos deo duce venturus, cum quo etiam latius si oportebit vobis significabimus quecumque fuerint cognitione vestra digna. Onerari fecimus in hac naui bronda. chium deo fauente accessura, res et munitiones infrascriptas. quas commendauimus nobili ci-priano de viualdis ut eas ex chio caute ad vos transmittat. Postquam illas fauente domino receperitis, circa eorum custodiam et conserua-tionem volumus omnem diligentiam juxta ordinem vobis commissum adhibeatis et nobis significetis ipsarum receptionem. Conduximus ad stipendium illius massarie strenuum albertinum de placentia ingenierium et alios bombarderios et magistros bombarda-rem sub" pactis in litteris eorum declaratis, eisdemque mutuauimus pecunias de quibus in eorum litteris fit mentio. Propter quod volumus illos acceptetis et exerceatis secundum et prout utile seu necessarium judicabitis. ( 553 ) DOCUMENTI Munitiones quas in naui predicta carrigari fecimus sunt he. Illas— que commendauimus nobili cipriano de viualdis ad urbem illam deo duce venturo, cui cipriano commisimus ut quantum expendet tam in naulis quam etiam in reliquis sumptibus occasione conductionis ipsarum munitionum faciendis vobis ad soluendum mittat. Propter quod committimus vobis tantum soluatis quantum occasione predictorum ei-prianus ipse vobis ad soluendum mittet, rationemque ordinatam ejusmodi sumptuum vobis tradi faciatis et ejus exemplum postea nobis mittatis quam primum poteritis. Que munitiones carrigate sunt ut infra, et primo carratelli duodecim salinitrij (qui d’altra maivo è posta in margine una nota dichiarativa del peso lordo), duodene duodecim lancearum longarum, badilia quingenta, aste pro partexanis a numero ccxxviii. fassij decem et septem ferri, clape ferri centum septuaginta sex siue a numero clxxvi. Propter temporum condictiones hactenus prouidere non potuimus integre omnibus illis munitionibus quas vobis mittere decreuimus. quas etiamsi omnes paratas haberemus non elegissemus omnes in hac naui mittere. Superscriptas mittimus et reliquas, deo fauente. cum alio passagio mittere curabimus. Ceterum intelligentes equum esse officialibus monete vicissitudinem dari, decreuimus quod singulo anno duo ex eis permutari debeant, et cum in sacculo poni fecissemus nomina ipsorum officialium, ad sortes educta fuerunt nomina lazari catanei et gregorij de pinu. Propter quod in dei nomine subrogauimus ad ipsum officium monete loco ejusdem lazari nobilem adam de auria et loco supradicti gregorij egregium babilanum adurnum. quos volumus acceptare faciatis et simul cum reliquis duobus, videlicet christoforo narixio et simone de car-madino. exercere dictum officium monete. Quorum christofori et si-monis loco alij duo. anno proxime venturo, per nostros successores eligentur, et hic ordo deinceps ita seruabitur quod omnibus coloribus debita dabitur vicissitudo. Hactenus a vobis non intelleximus an aliquem massarium eligeritis loco q. calocij. quod si a vobis factum est. ad abundantem cautelam memoramus vobis quod, virtute regularum et probate consuetudinis, ejusmodi massarius qui isthic eligatur exercere debet sine ullo salario vel mercede. Ex quatuor scribanijs curie caphe non contulimus hoc anno nisi unam thome de ayrolo. quem commisimus ad ipsam scribaniam ad- ANNO 1468 ( 554 ) mitti finito tempore antonij de turrilia. Alia ex eis collata fuit anno proxime preterito bartholomeo de roncagiollo. alie vero due ultimato coliate francisco de pastino et filio reseruate sunt, nec illas alicui conferre curauimus. attento quod ex omnium fere isthinc venientium relatione cognouimus eundem franciscum non solum conuenienter doctum esse et longo experimento probatum in arte tabellionatus. sed etiam scribanias ipsas hactenus honeste exercuisse. Propter quod nolumus ipsum franciscum et filium a dictis duabus scribanijs amoueri etiam finito tempore literarum suarum, donec successores illis transmiserimus. Volumus tamen ab eodem francisco vobis idoneas fidejussiones preberi curetis de soluendo et integre satisfaciendo hic janue. intra terminum quod vobis conueniens videbitur, collectori staliarum pro toto tempore quo ipsas duas scribanias exercebit. Data janue mcccclxviii die xvim julij. Segue il poscritto: * Die II augusti Copias suprascriptarum vobis misimus in naui bronda chium deo fauente accessura, has autem dedimus nobili ac spectato viro alaono de auria consuli designato terrestri itinere ad vos venienti, quem quoniam super his instruximus que expedire nobis visa sunt, et propter suspicionem pestis commode non possumus simul congregari, nihil aliud impresentiarum dicemus nisi quod simul cum dicto alaono studeatis ita omnia dirigere ac consulere ut merito prudentiam ac diligentiam vestram commendari possimus. Ceterum quoniam greci illic habitantes graues nobis querelas detulerunt de episcopo suo. affirmantes ipsum episcopum multa quotidie contra eos committere que tolerari non possunt, quodque episcopus ipse alias ab eis acceptatus fuit jussu precessorum nostrorum non obstante quod ex eorum constitutionibus legitime acceptari non posset. oneramus vos ut simul cum supranominato alaono postquam deo fauente ad vos saluus peruenerit. exacte intelligere studeatis querelam ipsorum grecorum et eam prouisionem in predictis adhibere quam vestre prudentie judicauerint. salua justitia et honestate, adhiberi posse, notificantes nobis quid in predictis feceritis et quid etiam per nos faciendum fore laudabitis, ut eisdem grecis justa querele causa non relinquatur. I ( 555 ) DOCUMENTI DOCUMENTO DCCCXII. Lettore di stipendio di ducati sei al mese per 5 anni, date a Giorgio di Sava-stopoli, detto il Mariante. 1468, 26 luglb (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) (fol. 151) La forinola è la solita, ma le condizioni segnanti variano dall’ usato. Ipse autem georgius obligatus est fabricare omnes bombardas quas voluerint agentes pro massaria. sine ulla alia mercede quam ducati medij pro singulo cantario ipsarum bombardardarum ab eo fabricandarum. dummodo sibi consignetur ferrum cum debito mancamento et carbonum quod consumetur in fabricatione ipsarum bombardarum etc. Data janue die xxvi julij 1468. DOCUMENTO DCCCXIII. Patente di console di Caffa per mesi 13 data al nobile Alaone D’Oria, da succedere a Carlo Cicogna. 1468, 28 luglio (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) . (fol. 151 v.) Formala e ritenuta solite. Vogliono che giunto in Caffa V Alaone sia sulito accettato in massaro e provvisore loco ejus qui post obitum nobilis q. calocij de guisulfls electus fuit massarius et prouisor. Data janue mcccclxviii die xxvm julij. ANNO 1468 ( 556 ) DOCUMENTO DCCCXIV. Patente di vicario consolare di Caffa data per mesi 26 al dottore Pasquale Celsi, di Manarola, da succedere a Leonardo Guiraldi di Pietrasanta. 1468, 28 luglio (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) (fol. 152 v.) Formola e disposizioni solite per le spese del viaggio a carico del console. Data janue mcccclxviii die xxvm julij. DOCUMENTO DCCCXV. Patente di castellano dei forti dei ss. Giorgio e Nicolò di Cembalo, data per 26 mesi a Contino Fiesco di Percivale, finito il tempo di Vinciguerra Vivaldi. 1468, 28 luglio (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) .(fol. 153 *>.) Formola, ritenuta e dritto di taverna soliti. Data janue mcccclxviii die xxviii julij. ___ DOCUMENTO DCCCXVI. Patente di ufficiale della iagataria delle erbe, legna e carbone, data per mesi 26 ad Antonio Di-Negro, olim Retigliaro, a richiesi del nuovo console Alaone D’Oria. , 1468, 28 luglio (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) ( fol. 154 ) La formola è sempre la medesima, colla dichiarazione che segue. Declarantes etiam quod si dictus alaonus. cui supradictum uflìcium collatum fuit pro satisfactione expensarum duorum comitum secum deducendorum, aliquo casu voluerit ad officium predictum quempiam ( 557 ) DOCUMENTI alium idoneum loco dicti antonij subrogare seu deputare et emolumentum ipsius officij percipere, id sibi libere liceat non obstantibus quibuscumque etc. Data janue mcccclxviii die xxvm julij. Segue la promessa di Alaone di bene esercitare questo ufficio col mezzo del suo supplente. DOCUMENTO DCCCXVU. Lottere di stipendio di un sommo mensile, date durante tutto il consolato di Alaone D’Oria, a Urbano Dernice, Urbano di Monterosso, cavallaro, e a tre altri da eleggersi dal suddetto. 1468, 2 agosto (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) (fol. 154 v.) V’ appongono tre condizioni, le stesse già poste in altr atto recato pocanzi, cioè 1. durante il consolato-di Alaone, 2. di poterli cassare se lo meritano, 3. di non percepire altro stipendio dalla massarie. Data janue mcccclxviii die u augusti. DOCUMENTO DCCCXVIII. Scrivono agli ufficiali di Caffa del buon avviamento delle cose in Genova, e altrettanto sperano nella Tauride. 1468, 2 agosto (Litt. miss. off. s. Georg, ann. 1464-1475) (fol. 63) Protectores etc. Nobilibus et egregij s viris. antianis et officio monete ciuitatis caphe. dilectis nostris. Quoniam, dilecti nostri, propter suspicionem pestis officium nostrum raro congregatur, et ob id difficile est ea omnia ordinate perficere Società Ligure. St. Patria. Voi. VII P. I- 30 ANNO I468 ( 558 ) que alio tempore conueniens esset adimplere, breuiores erimus, confidentes quod spectatus ac nobilis alaonus de auria illius urbis consul designatus, ad vos veniens, oretenus supplebit his que per nos vobis scribi conuenisset. Hec duo tamen omittere noluimus, primum est quod vobis significamus ciuitatem cum toto districtu dei gratia sub hoc felici et tranquillo statu quiescentem maximam curam habere conserua-tionis et amplitudinis vestre et aliarum terrarum nostrarum maris pontici. Ita quidem ut si opus esset nemo recusaret pro defensione vestra omnes labores subire et maximam partem substantie sue erogare. ex quo decet vos bonum animum habere et reliquos omnes in optimam spem erigere. Secundum est quod quandoquidem diuina clementia res nostre et vestre prospere succedunt, decet et nos et vos saluti proprie non deesse et ita eniti quod, ut ait apostolus, gratia dei in nobis vacua non sit. Quapropter et si quid a nobis pro salute aut amplitudine illarum rerum fieri posse cognoueritis. id nobis audacter significate, quoniam memorationes vestras omni tempore libenter audiemus. Data janue die ii augusti 1468. DOCUMENTO DCCCXIX. Scrivono pure al vescovo di Caffa rinnovandogli 1’ ammonizione di non intromettersi nelle cause matrimoniali di greci ed armeni. 1468, 2 agosto (Litt. miss, offic. Gaffe, ann. 1464-1475) ' ( fol. 63 v. ) Reuerendo in christo patri, domino jeronimo. episcopo caphensi benemerito. Ex litteris vestris, reuerende in christo pater, aliquando intelleximus vobis molestissimum esse quod officiales nostri se immisceant in pertinentibus ad jurisdictionem vestram. Ipsi vero nonnunquam scripserunt nobis paternitatem vestram ita quotidie se intromittere in^causis spectantibus grecis et armenis ac alijs hereticis. ut ex hoc populi illi in desperationem adducantur. Propter quod commisimus spectato alaono ( 559 ) DOCUMENTI de auria consuli designato, ad urbem illam nunc venienti, ut paternitati vestre nostro nomine suadeat ne in ejusmodi causis hereti-corum aliquo modo se immisceat. In reliquis vero eidem paternitati vestre debitos honores habeat et ab omnibus haberi faciat, ita quidem ut vestre reuerende paternitati tantum in rebus omnibus honoris ac fauoris prebeat quantum episcopo, et quidem benemerito, preberi conuenit. Propter que oneramus prudentiam vestram ut omissis he-reticorum causis officium ac jurisdictionem suam inter veros Christianos exerceat, offerentes nos semper in omnia commoda vestra cupide paratos. Data janue mcccclxviii die ii augusti. Protectores etc. DOCUMENTO DCCCXX, Ringraziano papa Paolo II delle indulgenze accordate ai legati caffesi, e si scusano di non poter sminuire il dazio dell’ allume. 1468, 8 ottobre (Litter. off. s. Georg, ann. 1466-1471) (fol. 202) Sanctissimo ac beatissimo patri et domino .colendissimo, domino paulo. diuina prouidentia. sacrosancte romane ac uniuersalis ecclesie dignissimo pontifìci. Accepimus, beatissime pater, et qua decuit reuerentia perlegimus litteras sanctitatis vestre quas nobilis meliadux cigala ciuis noster attulit, eumque humane attenteque suscepimus et audiuimus quecum-que sub fide earumdem litterarum retulit. Nobis quidem nouum non fuit'sedem apostolicam nos nostramque urbeni paterna affectione diligere. quandoquidem apostolica sedes omnium paternam curam habet qui sub christiana religione pie viuunt. potissimeque nostrorum ciuium qui semper ejusdem sedis mandata venerantes, nullos unquam labores. pericula, damnaue pro obedientia sancte romane ecclesie de-tractauerunt. quorum fidem commendant priuilegia a sacris pontificibus obtenta. Quamobrem bene susceptos caffenses legatos et libera- ANNO I468 ( 560 ) liter expeditos summe gratulamur, atque gratias quas possumus benignitati vestre sanctitatis agimus. Licet et illa religionis christiane uniuerse causa sit. attamen pro fide ac deuotione quas integerrime in eandem apostolicam sedem gerimus, etiam nobis collatum putamus quod caffensibus concessum fuit. verum quoniam et littere antedicte et ipsius meliaducis relatio causam relaxationis vestigalium pro alumine attigerunt, cum nostri operis non sit quicquam de jure vestigalium diminuere, quorum etsi exigendorum curam agimus, tollere tamen et detrahere aliquid de jure participum et eorum quibus ipsa vectigalia nostra vendita sunt non possumus sine uniuerse urbis consensu, quod et ipse meliadux intellexit apertissime, et apud nos ei ignorare non licet, fructus namque horum vectigalium monasteriorum, pupillorum, viduarum atque ecclesiarum et hospitalium, aliarumque diuersarum personarum miserabilium et piorum locorum sunt, nec alumine vendito emptor in locum ecclesie romane priuilegiumque succedet, quapropter quod non possumus.' si id non facimus, ipsa nos impotentia excusat. Oramus igitur benignitatem vestram quatenus nostras excusationes cum justas tum necessarias grato animo suscipiat, et sibi certissime persuadeat nos atque omnes ciues deuotissime ad omne mandatum vestre sanctitatis paratos, quos etiam eidem commendatos esse cupide optamus. Data janue die vm octobris mcccclxviii. Sanctitatis vestre filij ac seruitores deuotissimi Protectores etc. DOCUMENTO DCCCXXI. Risposta dei Protettori a più lettere del console e massari sulle cose interne della colonia, e sugli avvenimenti politici successi nella Crimea pella assunzione al trono del nuovo imperatore tartaro Mengli-Kerai. 1468, 7 novembre (Litt. miss, offic. Caffè, ann. 1464-1475) (fol. 61) Protectores etc. Spectato et prestantibus viris, consuli et massarijs ac prouisoribus ciuitatis caphe. dilectissimis nostris. ( 5(51 ) DOCUMENTI Attulit nobis, dilectissimi nostri, nicolaus de camulio litteras vestri gentilis scriptas die xm aprilis cum additione de xxi et xxvim junij. ac xm julij. quibus ideo breuius respondebimus, quoniam maxime parti eorum que scripsistis satisfecimus in litteris vobis transmissis in naui bronda et per nobilem alaonum collegam vestrum augusto superiore itinere terrestri ad vos transmissum, et quarum etiam exemplum ad abundantiorem cautelam iterum his annexum mittimus. Sed antequam ad vestrarum responsionem descendamus, non mediocriter mirati sumus et molestissime tulimus quod de presumptione quam scriptum fuit jacobum de grimaldis in ultimis turbationibus Campanie commisisse nec condignam punitionem feceritis nec aliquid nobis scripseritis, quorum utrumque aliunde euenisse non potest nisi quia delictum maximi ponderis parum estimaueritis. quo nihi! fere reprehensibilius in rectore inueniri potest. Scribitur ab alijs ipsum jacobum presumpsisse litteras scribere nordolar olim imperatori exhortantes ipsum ut matreeam accedat, ipsasque litteras ad manus ili. domini menglicarei noui imperatoris deuenisse et ab eo vobis transmissf.s fuisse, et quamquam aliqui scribant quod ipse dominus nouus imperator forsitan postea requireret quod per vos nulla flat punitio contra ipsum jacobum. ejus tamen requisitio, si facta fuisset, nequaquam vos remouere debebat a debitis inquisitionibus et execu-tionibus quas decebat per vos fleri contra jacobum ipsum, et multo minus a notificando nobis delictum tanti ponderis judicio nostro. Propter quod nolentes delictum ipsum nullo modo sine punitione preterire. committimus vobis expresse ut statim jacobum ipsum compellatis ad prestandum vobis idoneam cautionem, de ea summa quam conuenientem judicabitis, de obseruando confinia per vos ei danda, et prestita fidejussione, eum perpetuo banniri faciatis non modo ex capha sed ex omnibus terris et jurisdictione nostra, assignetisque ei terminos ex quibus recedere non possit sub pena fidejussionum ab eo ut supra prestandarum. excusetisque vos apud dominum imperatorem, si pro eodem jacobo deprecatur aut de cetero deprecaretur, quod nisi fuisset, intercessio sua eum pena capitali damnauissetis. tanti et nos et vos estimamus amicitiam suam et status sui stabilimentum ! Executiones per vos facte contra illos duos fures plurimum nobis placuerunt. Nam quemadmodum et in instructione vestra et in multis litteris vobis replicauimus. in quocumque regimine punitio malorum, justitia semper mediante, super omnia semper est necessaria. Società Ligure, St. Patria. Voi. VII. P. I. 36' ANNO I468 ( 562 ) Approbamus quod diligentem requisitionem feceritis et diligen-tiorem vos facturos scribatis pro recuperatione munitionum deperditarum. circa quod si expedit iterum vos adhortamur. Processum cause q. gregorij de senarega recepimus et reuideri faciemus quamprimum cessauerit suspicio pestis. Nouum vectigal matrice imponi non potuit, illudque annullari voluimus sub forma et conditionibus in alijs litteris nobis scriptis, et per vos omnem operam possibilem adhiberi circa recuperationem pecuniarum debitarum massarie per dominum illius loci, sub moderationibus tamen in alijs litteris nostris declaratis, et quemadmodum displicuerunt nobis damna illata per tureos in loco illo, ita placuit nobis quod omnia nauigia nostra intacta abire permiserint. Circa quod nihil aliud dicendum nobis videtur, nisi quod studeatis semper cum eisdem turchis vos et nos in pace conseruare. Cum ingenti letitia intelleximus ea que scripsistis de illustri domino menglicarei creato nouo imperatore cum summo consensu omnium procerum et de familiari aduentu suo in capham cum tota ejus curia et de benigna pactorum cum eo firmatione et diminutione illa tributorum liberaliter facta, ac pacificatione Campanie et de compositione quod nordolar vetas imperator cum suis in zichiam transportari deberet. Circa que respondemus videri nobis quod ingentes omnipotenti deo gratie agende sint, cujus clementia dignata est tot tamque periculosas turbationes in quietem ac felicitatem illius benedicte ciuitatis conuertere. Et quandoquidem manifeste perspicimus diuinam gratiam conseruationi illius nobilis urbis fauere. decet profecto et nos et vos anniti quod dei gratia in nobis vauca non sit. Et licet hec admonitio necessaria non videatur, oneramus tamen vos ut omni arte ac diligentia studeatis amicitiam dicti noui imperatoris non solum vobis conseruare sed etiam in dies augere. Processum domini johannis jacobi de ratis recepimus, et ruine murorum quas nouissime interuenisse scribitis propter aquarum inundationes nobis plurimum displicuerunt. Circa eas nihil aliud dicendum videtur nisi quod animaduertatis. si fieri possit, ita omnia loca que ruinam minarentur reuideri ac reparari facere, ut ejusmodi ruine deinceps accidere non possint. Intelleximus que scripsistis de officijs venditis per supranominatum nicolaum de camulio et franciscum de loreto. quocirca respondemus nos velle quod eundem franciscum compellatis ad prestandum vobis ( 563 ) DOCUMENTI fidejussionem de soluendo seu restituendo pro venditione offici,; sui juxta ordinationes nostras, non obstante quod. prout scribitis, probet per scribam massarie se licentiam a consule habuisse vendendi officium. et prestita fidejussione eum admoneatis ut coram vobis probet quicquid voluerit. Interim ipsi francisco et prenominato nicolao de camulio nullam volumus a vobis molestiam inferri occasione venditionis ipsorum officiorum, donec nos re melius intellecta vobis commiserimus quid contra eos fieri velimus, et tamen prouidete quod firma interea remaneat fidejussio prestita per eundem nicolaum. Legati caphenses ex roma redierunt impetratis quibusdam bullis indulgentiarum, ex quibus sperant non exiguam pecuniarum summam elicere debeant in subuentionem illius massarie conuertendam. Eos . expedire curabimus, ut. deo fauente. ad vos cito reuerti possint. Pestis cum tota estate et usque ad xxvm octobris proxime preteriti in ciuitate pullulauerit. ab ea die citra plurimum diminuta est. ex quo speramus in diuina clementia quod aduenientibus hyemalibus frigoribus reliquie ejus penitus extingui debeant. Pax anno superiore in italia firmata, dei gratia hactenus cum omnium tranquillitate perdurat. et urbs nostra cum toto districtu sub hoc felici ducali regimine cum bonorum omnium ciuium concordia quiescit, ex quo spes nobis est quod, diuina gratia fauente. res omnes nostre quotidie de bono in melius processure sint. Intelleximus memorationem per vos factam de emendo annuatim capitia x milia granorum nomine mass :rie. circa quam cogitabimus, interim tamen nolumus aliquid in ea re fieri sine noua commissione nostra. Scripsistis multotiens necessarium esse per nos declarari quantam summam pecunie habere debeant annuatim scribe massarie pro libris quingentis janue in eorum litteris declaratis. Circa quod habitis inter nos varijs argumentis, tandem honestum nobis visum est quod pro libris quingentis soluantur eis summi caphe octoginta. Propter quod volumus hanc declarationem seu normam seruari faciatis tam per scribas temporis preteriti quam etiam futuri. Illi .autem magistro johanni de sabio. cui promisse fuerunt libre ducente monete curren janue singulo anno, sufficere nobis videtur solutionem (ieritis faciatis dicte summe de ducatis largis ad computum soldorum quinquaginta quinque pro singulo ducato, ut valent et communiter expenduntur a multis annis citra hic janue. ANNO I468 ( 564 ) Cognito obitu episcopi grecorum per vos scripto, decreuimus de eo notitiam facere santissimo domino nostro et beatitudinem suam orare ut nulli conferat episcopatum ipsum, donec eidem proposuerimus hominem idoneum. Propter quod volumus ut studeatis simul cum reue-rendo domino episcopo latino caphe nominari facere per clerum et populum grecorum in urbe illa habitantem aliquam personam catholicam et grecam eis gratam, quam postea sanctitati domini nostri proponemus eamque orabimus eidem conferre dignetur episcopatum ipsum. Dici fecimus egregio gabrieli de prementorio quantum conueniens fuit de partita illorum asperorum n milia Dcccxxxxv.de qua vos carole scripsistis eum debitorem apparere. Circa quod respondit se partitam ipsam soluisse de mandato precessorum nostrorum, quod intelligere curabimus, quamprimum, cessante, dei gratia, peste, ad cameram nostram accedere poterimus, et deinde vobis significabimus quomodo partita ipsa cassanda sit. Intellecto quod magister masachanus qui ibi est non intendit, ut scribitis, diutius ibi morari, studebimus alium ad vos transmittere. Plurimum laudamus ea que vos gentilis scripsistis de emenda magna summa milij. circa cujus munitionem quam major fieri poterit faciendam vos iterum iterumque oneramus. Pari modo hortamur vos omnem diligentiam adhibeatis circa perfectionem murorum et cisterne, ut nobilis ciuitas illa deo fauente omnibus necessari]s munita, hostium minas contemnere possit. Intellecto quod hic nicolaus nuncius dixit se sustentare non posse in faciendis istis viagijs. nisi fiat sibi aliqua additio stipendij. et utile judicantes quod in hoc exercitio retineatur, presertim si iter perficere deberet cum ea celeritate cum qua hoc primum viagium adim-pleuit. decreuimus quod a die qua hinc discedet usque ad beneplacitum vestrum super asperos cccc mensuatim sibi addantur asperi centum, ita ut singulo mense, ipso perseuerante in dictis viagijs. habeat asperos quingentos. Ceterum ad majorem declarationem mandamus vobis ut omnino declaretis ac. prouideatis quod jacobus prenominatus de grimaldis accedere non possit matricam neque ad alium locum in quo aliquid mali machinari posset. Gregorius de retia dixit se nunquam habuisse ab illo squarsafico originale inuentarij munitionum.' Ex quo exequimini contra eum quantum in alijs litteris vobis commisimus. ( 565 ) DOCUMENTI Dicitur quod ansaldus de micono auri faber qui longo jam tempore est in capha obtinuit litteras quod cum puero suo haberet asperos cccc in mense, et hoc sub pretextu quod sciret vel saziare vel aliud exercitium facere de quo esset magna necessitas in capha. Affirmatur autem quod nequaquam aliquod exercitium facere scit quo egeat ciuitas caphensis. Propter quod, si sic est. sufficere nobis videtur quod habeat asperos cc in mense, prout habent alij similes artifices. Laurentius de calui usque in presentem diem non comparuit. propter quod reuidere poteritis fidejussiones per eum prestitas. et erga eas facere quantum justitie conuenire judicabitis. Data janue mcccclxviii die vii nouembris. Segue il poscritto: Huic nicolao nuncio mutuari fecimus ducatos viginti largos, ut habeat unde facere possit sumptus redeundi, ex quo volumus ipsum de ea summa in suo stipendio compensanda fieri faciatis debitorem et nos creditores. Prenominatus gregorius de retia diligentius examinatus dixit se quascumque scripturas sibi consignauit dictus julianus squarsaficus reliquit vobis gentili. Ravvi un secondo poscritto dei 27 maggio 1469 che comincia Copiam suprascriptarum, il quale porremo sotto la sua data V anno seguente. \ I 3ST ID I C E PELLE MATERIE CONTENUTE IN QUESTO FASCICOLO Seguito del Codice diplomatico delle Colonie Tauro-Liguri, durante la signoria dell’ Ufficio di s. Giorgio (mccccliii-mcccclxxv), ordinato ed illustrato dal socio P. Amedeo Vigna. Anno mcccclxv. Esposizione storica degli avvenimenti.....Pag. 317 Documenti..........» 333 Anno mcccclxvi. Esposizione storica degli avvenimenti .... » 377 Documenti........- ■ » 395 Anno mcccclxvii. Esposizione storica degli avvenimenti.....» 451 Documenti..........» 463 Anno mcccclxviii. Esposizione storica degli avvenimenti.....» 301 Documenti..........* '^‘2o _ --- ATTI DELIA SOCIETÀ LIGURE DI STORIA PATRIA VOLUME VII. — PARTE I. — FASCICOLO III. GENOVA * TIPOGRAFIA DEL R. I. DE' SORDO-MUTI MDCCCLXXIV ANXO MCCCCLXIX STORIA E DOCUMENTI Soc. Ug. St ratr. Va. VII. par. I. F.w . Ili. ESPOSIZIONE STORICA DEGLI AVVENIMENTI Air entrante del gennaio '1469, negoziazioni in materia puramente ecclesiastica ebbero luogo fra la Santa Sede ed il banco di san Giorgio. Trattavasi della nomina d’ un vescovo greco per Caffa, ma di rito unito, ossia in comunione colla Romana Chiesa. I Protettori aveano bensì, mesi addietro, incaricato quel console col vescovo latino di ragunare in comizii il clero e popolo di quella città pella scelta d un nuovo pastore (*), ma ricevuto nell’ intermezzo 1’ invito dal cardinale Bessarione di presentare a quella cattedra un tale Pacomio, arcivescovo di Amasia, soggiogata e poi sempre posseduta dai Turchi, nel desiderio di coltivare F amicizia di tanto personaggio , delle cose d’ Oriente fautore accesissimo, accettarono la proposta, e mandavano sotto il giorno '10 supplici lettere 0 Vedi il documento DCCCXXI. ANNO 1469 ( 570 ) al Pontefice d’investire costui del benefìcio, e altre al cardinale predetto, nunzie del loro aggradimento dell’offerto candidato, con che si recasse daddovero al luogo di residenza, altramente i caffesi di greca confessione terrebbonsi siccome orbati del legittimo pastore (*). Queste epistole avea a consegnare alla santità di Paolo II ed all’ eminentissimo Bessarione il nobile Meliaduce Cicala, residente in Roma e rappresentante del magnifico Banco presso quella Corte (2). Piacque la scelta al Papa, il quale peli’intervento del medesimo cardinale Niceno spediva senza mora la bolla d’ investitura al Pacomio; cui, addi 16 marzo successivo, i Protettori mandavano assicurare d’ immettere nella propria sede e difendere contro qualsiasi pretendente che dai caffesi o da altra ecclesiastica dignità fosse stato prima o dopo di lui nominato (3). Avevasi dunque il sospetto per lo meno che i greci di Caffa fossero proceduti all’ elezione. Laonde il novello vescovo sulla pressa fattagli di recarsi in Genova e associarsi alla comitiva che per via di terra condurre si dovea nella Tauride (4), giunse ben tosto in città e vi prese parte con quel tristo esito che vedremo in seguito. II. Possedevano i Francescani in Caffa una casa centrale avente giurisdizione sui piccoli conventi delle minori colonie della Crimea, con una bella e capace chiesa, alla quale numeroso affluiva il popolo per spirituali conforti; e noi vedemmo lo scorso anno riconosciuto dal nostro Banco e rivendicato ai 0 Vedi i documenti DCCCXXII e DCCCXXW. (’) Vedi il documento DCCCXXIV. (5) Vedi il documento DCCCXXIX. (*) Vedi il documento DCCCXXXJII. ( 571 ) STORIA. medesimi un possesso in Copa contro la mensa stessa del vescovo latino della metropoli (*). Ora, fra le istruzioni date ai legati taurici dai compaesani loro essendovi pur quella d’ ottenere la riforma di codesto monastero, mediante 1’ obbligo ai religiosi di farvi in esso più stabile dimora, e il rincalzo di nuovo personale, reso necessario dallo scaduto servizio in opposizione al crescente bisogno dei fedeli, gli oratori suddetti, Giuliano Fieschi e Bartolomeo Santambrogio, ne conferirono in Roma col Papa, il quale ingiunse al vicario generale dBll’ Ordine d’ adoprarsi a tutt’ uomo all’ assetto di quella comunità. Senonchè morto nel frattempo il provinciale romano, frà Batista da Levanto, di ciò incaricato, e fatto da essi ritorno a Genova a pratica rotta, i legati rinnovarono più vive le istanze al Banco, che volesse prendere a petto la bisogna. Lo fece, scrivendo il medesimo giorno, i6 marzo, tre lettere; 1’ una al Santo Padre, al cardinale Francesco Della Bovere, generale minoritico, l’altra, e la terza al provinciale di corto eletto, frà Giacomo da Corneto ; dove con sensi che rivelano un animo sommamente curoso e tenero del bene spirituale della plebe al suo dominio soggetta, li esorta a provvedere alla doppia domanda, della residenza cioè degli esistenti e dell’ invio di nuovi missionarii (2); commettendo la consegna ai destinatarii dei rispettivi fogli alla nota solerzia del concittadino Gregorio Rezza, dimorante in Boma (3). In quanta stima tenessero i caffesi quei monaci lo si evince da una quarta epistola, diretta allo stesso cardinale, il 21 ottobre del corrente anno, nella quale, rinnovata la supplica, asseverano i Protettori siffatto arrivo di buoni Francescani in Caffa avrebbe appagato meglio la ardente bramosia dei coloni che non la spedizione d’ una numerosa coorte di soldati alla (’) Vedi sopra a pag. 506 e il documento DCCLXXXVII. (s) Vedi i documenti DCCCXXV, DCCCXXVI e DCCCXXV1I. (3) Vedi il documento DCCCXXV1II. ANNO 1460 ( 572 ) materiale difesa della patria (*). E questo ne conferma ognor più nell’ opinione in che fummo sino qui, cioè, che di clero secolare latino colà o non ve n’ avesse affatto, o certo in minime proporzioni. I nostri documenti infatti non accennano mai a verun ecclesiastico nei possessi taurici, il quale francescano non sia o domenicano : due Ordini che sovra lutti si distinsero nell1 evangelizzare i popoli d’ Oriente. III. Col ritorno a Genova dei legati taurici avutesi alle mani le bolle d’indulgenza loro concesse, esaminatone il tenore e fattone anche l’esperimento colla promulgazione della prima ai fedeli della città e del ligure territorio diretta, furono con grande disgusto trovate troppo al disotto della concepitane speranza, di difficile applicazione e di scarsissimo incasso d’ elemosine. Ondechè strettisi a consiglio i padri di s. Giorgio e discusso largamente il partito, parve tale e sì urgente il caso, da spedire uno. di loro a Roma a maneggiare il negozio nel senso da essi agognato. Affidavasi pertanto quel carico al nobile Filippo Camilla dai colleglli suoi neir amministrazione del Banco peli’ anno già in corso , ed erano a nome Luciano Rocca, Antonio Boccone, Girolamo Montesoro, Cristoforo Salvi, Gian-francesco Spinola, Giambattista Grimaldi e Bartolomeo Imperiale, in qualità di priore. La sua partenza verosimilmente accadde sullo scorcio d’ aprile, dopo il quale mese i registri tacciono di lui; ma la copia delle lettere scritte su questo argomento a personaggi amici o influenti nella romana curia, per cattivarsene la benevolenza e l’appoggio, è al tutto straordinaria. Di prelati genovesi non fu mai penuria nella pontificia corte, del pari che in molti rami delle sacre Congregazioni. Irovo (') Vedi il documento DCCCLXXIX. ( 573 ) STORIA dunque raccomandato anzitutto V affare in discorso ad Urbano Fieschi, protonotario apostolico, poi vescovo di Frejus; a monsignore Giambattista Cibo, vescovo di Savona, indi cardinale e papa col nome d1 Innocenzo Vili, ed al canonico Leonardo Marchese, dottore d1 egregia fama, indi vescovo d1 Albenga. (*). In secondo trattaronne in appositi messaggi coi porporati liauri il Della Rovere sumenzionato e Filippo Calandrini ; o benevoli ed ossequenti, come il Bessarione e Rodrigo Borgia ( ), ed infine col collegio intero dei cardinali ; riprotestandosi che in caso d1 una sempre vagheggiata riscossa pel ricupero di Oriente, 1’ aiuto dei nostri od un combinato attacco dalle parti dell’Eusino potria servire di potente diversione alle forze nemiche pel la completa disfatta del turco (3). Al Papa poi affermano che dopo la concessione dei brevi apostolici essendo giunti da Caffa freschi avvisi di nuovi armamenti del Sultano, aveano promulgato la bolla d1 indulgenza pei dominii della Repubblica, ma con sì scarso profitto da non coprire le spese dell1 ambascieria ; causa il tenore oscuro della supplica sporta dai legati caffesi alla Santa Sede, su cui era stata modellata la risposta. Occorrere adunque che le elargite bolle, e quella specialmente indirizzata ai cittadini e distrettuali di Genova, ' siano riformate e rifatte, pella chiara intelligenza dei partecipanti all1 indulto. Aver essi perciò redatto come uno schema da sottoporre alla sua approvazione, giusta il quale amerebbono .si spedissero le bolle, e recarlo il comune loro collega Filippo Camilla, siccome verace interprete degli intendimenti dell1 Uffizio (4); schema che con altro messaggio affidano agli incaricati d1 affari presso la curia romana a nome del Banco, Meliaduce Cicala già detto e Clemente Vi- (’) Vedi il documento DCCCXXXI1. (2) Vedi i documenti DCCCXXXV1 e DCCCXXXMll. (3) Vedi il documento DCCCXXXV. (*) Vedi il documento DCCCXXXIV. ANNO 4 469 ( 574 ) valdi, pel caso d’assenza, morte od altro accidente avverso al negoziatore in capo, Filippo Camilla ('). Al quale da ultimo dettavano minute istruzioni sulle trattative a imprendere, che anche a noi agevolano la via a conoscere le volontà del Banco. « Voi sapete, gli dicono, la scarsa pecunia fruttata alla cassa nostra dalla recente proclamazione delle indulgenze concesse la state scorsa agli oratori calTesi pei cittadini e distrettuali di Genova; ciò che fa temere lo stesso, e peggio ancora, per le tre altre bolle dirette ai Sciotti, Caffesi e Limburgesi, nè hevvene ascoso il motivo. Quindi viva cura e massimo studio vostro sia 1’ ottenere la riforma delle medesime nel tenore a noi tutti noto e voluto, od alla men trista, nella forma entro la presente scrittura contenuta ». E la carta domandava che i ricchi di dieci mila ducati ed oltre, per conseguire il beneficio dell’ assoluzione papale sborsassero al soccorso di Caffa non meno di venti ducati: quei che ducati cinque mila in su possedevano, ne dessero dieci ; e quattro quei di terzo grado, con beni del valore di ducati mille; e finalmente solo mezzo ducato i meno agiati, abbienti al disotto dei mille (2). IV. In quella che Filippo Camilla iva caldeggiando in Roma gli interessi del Banco, i colleghi suoi davano opera a scuotere gli arretrati e incassare il danaro giacente o sparso nelle diverse regioni della Liguria. Al quale effetto spedirono Giovanni Traversagno con commendatizia al vicario generale ed al podestà di Savona e della limitrofa Albenga, ad amendue cioè le autorità, civile ed ecclesiastica, per agevolare al loro messo (’) Vedi il documento DCCCXL. (’) Vedi il documento DCCCXXXVI1. ’ ( 575 ) STORIA il difficile compito (‘). E sembra con sufficiente buon esito , come rilevasi da lettera di ringraziamento diretta, alquanti mesi dopo, al magistrato della prima fra le due suddite città (2). Nella primavera che seguì troviamo i Padri di s. Giorgio intenti alle collazioni di cariche e stipendi ai nuovi uffìziali destinati alle colonie; e così Pierbatista Tagliaferro surrogarsi al fratello Antonio, impedito ad accedervi, nella sottoscrivania di Caffa (3) : e darsi salarii di vario assegno e diversa durata al bombardiere Corrado d’Alamagna, a Gianantonio Bianchi, barbitonsore o chirurgo, a Francesco Yernazza speziarlo e a Pietro Vivolo, maestro d’arte ossia medico, con insistenti preghiere chiesto pel pubblico servizio della metropoli dai legati caffesi sopradetti (4). Ai quali ultimi fissano 1’ indennità delle spese fatte e a farsi nel ritorno da Genova alla Crimea, nei cento ducati già percepiti in Caffa e nel promesso conferimento del consolato di Cembalo e Soldaia (5). Al console e massari poi indirizzano tre lettere : F una perchè istituiscano severa inchiesta sui brogli attribuiti a Nicolò Torriglia, ed altri esercenti avvocatura in Caffa, di prolungare a bello studio le liti; e verificata l’accusa si puniscano con esemplare castigo, o se calunniati si faccia dei falsi delatori memoranda giustizia (6). Colla seconda annunziano 1’ occorsa nomina di Pacomio in vescovo greco, imponendone la accettazione ai fedeli del suo rito e la difesa contro i renitenti o contraddittori (7); e finalmente colla terza li avvertono del 0 Vedi i documenti DCCCXXX e DCCCXLVUI. (*) Vedi il documento DCCCLXXXI. (s) Vedi il documento DCCCXXXI. (') Vedi i documenti DCCCXLI, DCCCXLII, DCGCXLV e DCCCXLVI. (5) Vedi il documento DCCCXLI1I. (6) Vedi il documento DCCCL. (7) Vedi il documento DCCCXL1X. ANNO I 469 ( 576 ) prossimo invìo di munizioni guerresche, malgrado la sofferta epidemia della peste, la Dio mercè allora cessata; della partenza a quella volta dei loro oratori Fieschi e Santambrogio, coll’ eletto console Filippo Chiavroia e il vescovo Pa-comio (*). Ma le furono anco per questa volta vane speranze. Tornò bensì da Roma sui primi di luglio 1469 il Camilla col prelato greco, ma senza danaro questi, e quegli senza le sospirate bolle. Donde nuovo ritardo nella partenza, e i Protettori a scrivere altri pressantissimi inviti ai cardinali amici d’ accelerare la bisogna, tanto più che il dilazionare non procedendo da mal volere del Papa, disposto al chiesto favore, versavasi sulla consueta lentezza della curia pontificia. Erano dessi i soliti porporati, Bessarione, Della Rovere e Calandrini, oltre il sopra ricordato canonista Leonardo Marchese (2): e a consegnare nelle mani degli illustri destinatarii i loro messaggi si valsero nuovamente dei medesimi Clemente Vivaldi e Meliaduce Cicala, procuratori del Banco appo la Corte (3). Ai quali, mesi dopo, volgono clamorosi lagni e vive rampogne pella presunta freddezza loro nell’ eseguire i ricevuti comandi circa la spedizione del breve apostolico (4), giunto finalmente sullo scorcio dell’anno colla data 7 novembre, cioè quando gli ufficiali eletti, gli oratori caffesi e il console Chiavroia cogli stipendiati tutti già erano partiti per alla volta della Crimea (3). Niun dubbio che il pontificale rescritto, redatto quasi per intiero a seconda dei proprii voti, riuscisse caro ai Padri di s. Giorgio; cui però tornato sarebbe più grato assai se spedito con minore lentezza parecchi mesi innanzi. (’) Vedi il documento DCCCXLVII. (!) Vedi i documenti DCCCLI, DCCCLI1 e DCCCL1V. (s) Vedi il documento DCCCLIII. (4) Vedi il documento DCCCLX. (5) Vedi il documento DCCCLXXX. ( 577 ) STORIA V. Occuparono non pertanto il tempo che intercesse dall’ agosto al novembre nel distribuire agli ufficiali le lettere credenziali delle cariche a ciascun d’ essi assegnate, nel soccorrere alle finanze, e impartire nuove istruzioni ed ordini ai rettori di Caffa. Per tale guisa si ebbero le rispettive patenti di ministrale, Ottaviano Adorno; di capitano dei borghi, Antonio Sestri; della iagataria, Biaggio Chiavroia, figlio del console Filippo; di scrivano delle Compere caffesi, il maestro di grammatica Costanzo Sarra (*) ; oltre i consolati di Tana, di Soldaia e Cembalo, attribuiti al cittadino Oberto Pavese, che s’ offrì di condurvisi ad esercitarlo con due sue figlie, e ai borghesi Bartolomeo Santambrogio e Giuliano Fieschi (2). Filippo Chiavroia poi ottenne la firma della sua nomina al supremo magistrato di Caffa poco più tardi, cioè dopo tre giorni dall’elezione del suo collega e successore, nobile Goffredo Lercari, avvenuta il 22 agosto predetto (3). A stipendiati del Banco, nella custodia dell’ ordine pubblico e difesa contro gli esterni nemici, vennero assunti Giuliano di Ambrogio, Gregorio di Pontremoli, Giacomo di Caramagna, Bartolomeo e Antonio Mirone e Antonio Marfio, questi ultimi tre da Varazze, scelti a compagni di viaggio dal console Chiavroia; non che il greco Gianizio, liberto del generoso Bartolomeo D’ Oria; e da ultimo in qualità di fonditore di bombarde e spingarde il maestro Allegrino Gatto, coi due suoi garzoni, Oberto e Benedetto Ronco: un totale ben scarso di dieci persone (4). (') Vedi i documenti DCCCLVI, DCCCLXI, DCCCLXV e DCCCLXXIII. (*) Vedi i documenti DCCCLVIII, DCCCLXlll e DGCCLXIV. (3) Vedi i documenti DCCCLXV e DCCCLXVIII. (') Vedi i documenti DCCCLVII, DCCCLXVII, DCCCLXXI e DCCCLXXIV. ANNO I169 ( 578 ) Nè mancano alcuni pochi decreti di grazie o privilegi concessi a benemeriti colonisti. E sono: il diritto agli eredi degli spesso menzionati Santambrogio e Fieschi di percepire le rendite dei consolati a loro promessi, caso che decedessero in via o innanzi la scadenza del biennio assegnato (!), un ampio salvocondotto per otto anni a Giorgio Volata, mercante di Albicastro, di negoziare e dimorare nelle colònie tauriche al ligure dominio soggette (2), e da sezzo 1’ esenzione da ogni gravezza pubblica a favore d’Arantonio, armeno, sua vita durante, in gratificazione del territorio ceduto pella fabbrica della nuova cinta muraria di Calìa (3). D‘ altro lato però spiccarono, sotto il di 5 ottobre, l’ordine d’ arresto contro quell’ Albertino da Piacenza, che condotto al loro soldo per Calla sino dal l.° aprile Ì468 (4), mancò ite-ratamente alla data parola. Perchè, sebbene fossersi ricusati ai marchesi di Finale nel passato maggio di proscioglierlo dalla sua promessa, tuttavia mantenevasi ascoso e contumace alla chiamata di prendere servizio nelle milizie di Calla (3). Ed è appunto nell1 incessante pensiero di munire la colonia d’ogni guisa soccorsi, che i Protettori di s. Giorgio, sulPesempio dei loro predecessori, dopo averla fornita di fortilizii, di cinta murata, di armi ed armati, nel presente anno la vollero provvedere del mezzo più valido a tener testa al nemico, il danaro. Il perchè deliberarono d’ assegnare all’ uopo ottocento sommi, moneta di Caffa, e ne spedivano anche la fede di credito a tre doviziosi banchieri, Gregorio Delpino, Cipriano e Gerardo Vivaldi (6), limitandole 1’ uso con tre giudiziose (’) Vedi il documento DCCCLXI1. (*) Vedi il documento DCCCLIX. (!) Vedi il documento DCCCLXXVI. (4) Vedi sopra a pagina 510 e il documento DCCClll. (s) Vedi i documenti DCCCXL1V e DCCCLXXVII1. (6) Vedi i documenti DCCCLV e DCCCLXX. ( 579 ) STORIA condizioni. La prima restringeva il tempo, ad un quinquennio e per una volta tanto; la seconda lo scopo, contro i soli turchi e nissun altro principe o gente nemica; la terza comandava 1’ assenso dei grandi poteri della città per due terzi almeno, a guarentigia della imprescindibile necessità per cui solo era concessa (*). Scorsi pochi giorni dalla firma di questo decreto, ebbe luogo la partenza da Genova dei nuovi eletti ufficiali, e forse divisi in due squadre. Imperocché nella commendatizia ai signori , comunità e magistrati a favore del legato Bartolomeo Santambrogio non è parola che altri avesse socii nel viaggio, e per contrario nella lettera al console e massari di Caffa diretta il 30 agosto 1469, dàl nostro Banco è espresso il dubbio che essa potesse anco giungere al destino innanzi 1’ arrivo in Crimea del console designato, Filippo Chiavroia (2). Donde chiaro s’ evince il Santambrogio avere preso pel primo il cammino per Caffa, latore di quella stessa lettera, e messaggiero del prossimo arrivo del nuovo capo. In essa i Protettori rispondevano a precedenti epistole venute dalla Tauride e impartivano istruzioni ed ordini di minimo rilievo per la nostra storia. Il Chiavroia poi, seguito dal codazzo degli impiegati e degli uomini d’arte e d’armi, dovè mettersi in via alquanto dopo, latore alla sua volta del benevolo foglio del l.° settembre 1469 agli anziani e maggiorenti di Caffa, in cui i Padri di san Giorgio confortanli a sperare sempre bene ed operare per Io migliore di quella nobile città, a imitazione della comune patria, la quale sotto il retto governo del Duca di Milano andava ogni giorno più crescendo in commercio, felicità e pace (3). (’) Vedi il documento DCCCLXIX. (s) Vedi i documenti DCCCLXXII e DCCCLXXV. (!) Vedi il documento DCCCLXXVII. DOCUMENTI DOCUMENTO DCCCXXII. I Protettori, sulla proposta del cardinale Niceno, chiedono al Papa la nomina di Pacomio, già arcivescovo di Amasia, in vescovo greco di Caffa. 1469, 10 gennaio (Litterar. off. s. Georg, ann. 1466-1471) (fol. 2(3 ) Sanctissimo ac beatissimo patri et domino colendissimo, domino paulo. diuina prouidentia sacrosancte romane ac uniuersalis ecclesie dignissimo summo pontifìci. Cognouimus nuper, sanctissime ac beatissime pater et domine colendissime. ex litteris reuerendissimi domini cardinalis niceni et nobilis conciuis nostri meliaducis cigalle. clementiam vestram pro sua solita erga nos benignitate expectare decreuisse quod nominemus sibi ac proponamus religiosum aliquem idoneum, cui possit sanctitas vestra episcopatum grecorum caphensium digne conferre. Quam formam etsi beatitudini vestre memorauerimus pro honore lìdei christiane et sedis apostolice. utilitateque illorum populorum, agimus tamen ha-bemusque ingentes gratias sanctitati vestre que dignata est in ea re preces nostras benigne exaudire. ANNO I469 ( 582 ) Verum quoniam prenominatus reuerendissimus dominus cardinalis litteris suis apud nos haud mediocriter commendauit multiplices virtutes venerabilis domini pachomij archiepiscopi amasiensis. quas sibi et quidem multis experimentis perspectas esse affirmauit. testimonium tanti presulis multifacientes, ut par est. statuimus non expectare quod ex capha nobis transmittatur religiosus aliquis ipsi dignitati idoneus et grecis caphensibus gratus, quemadmodum sanctitati vestre scripseramus, sed potius beatitudini vestre nunc proponere prenomi-natum venerabilem dominum pachomium. cui suppliciter oramus bea-titudinem vestram conferre dignetur supradictum grecorum caphen-sium episcopatum. Sub hac tamen lege et condictione quod ipse dominus phacomius quamprimum electus fuerit episcopus teneatur sine dilatione capham accedere, ibique in dioecesi episcopatus sui permanere. Nam alioquin nequaquam satisfieret voluntati illorum grecorum. qui sine presentia episcopi sui priuati sibi viderentur dignitate episcopali. Quod reliquum est. nos semper et nostra beatitudini vestre suppliciter commendamus. Data janue die x januarij mcccclxvihi. Sanctitatis vestre filij ac seruitores deuotissimi Protectores etc. DOCUMENTO DCCCXXIII. Rispondono al cardinale Niceno, Bessarione, e lo sollecitano a dar opera presso Paolo II all’elezione di Pacomio, da lui proposto, in vescovo del rito greco in Caffa. 4469, 10 gennaio (Litterar. off. s. Georg, ann. 1466-1471) (fol. 213 v.) Reuerendissimo ac prestantissimo in christo patri et domino, domino bessarioni. episcopo sabinensi. cardinali, patriarche constantino-politane ecclesie dignissimo. Etsi, reuerendissime ac prestantissime in christo pater et domine, multis jamdudum experimentis perspexerimus singularem illam caritatem et affectum vestrum erga nos et rempublicam nostram, gratis- ( 583 ) DOCUMENTI simum tamen nobis fuit ex litteris reuerendissime paternitatis vestre et nobilis conciuis nostri meliaducis cigalle nuper cognouisse quod clementia sanctissimi domini nostri, opera potissimum paternitatis vestre. decreuit episcopatum grecorum caphensium non conferre nisi ei religioso qui a nobis beatitudini sue proponeretur. Verum quoniam reuerendissima paternitas vestra in litteris suis plurimum commendauit virtutes venerabilis domini pachomij archiepiscopi amasiensis. laudauitque ut eum sanctissimo domino nostro nominemus, testimonium reuerendissime paternitatis vestre plurimum estimantes. ut equum est. decreuimus juxta sententiam vestram ipsum dominum pachomium proponere sanctitati domini nostri, sub ea forma quam ex litterarum nostrarum exemplo his incluso prudentia vestra latius intelliget. Hoc tamen non modo utile sed etiam necessarium esse intelligimus. quod videlicet idem dominus pachomius quamprimum electus fuerit episcopus capham se transferat, ibique in dioecesi sua permaneat, quoniam alioquin greci illi sine presentia episcopi sui existimarent se episcopalem dignitatem amisisse, quod multis modis rebus nostris obesse posset. Superest igitur ut reuerendissima paternitas vestra dignetur operam dare quod ipse dominus pachomius quantocius fleri poterit eligatur episcopus et capham transmittatur, ibi. ut diximus, in dioecesi sua permansurus, nosque suscipiat paterna ut solet caritate peculiarius commendatos. Data janue die x januarij mcccclxviiii. Reuerendissime paternitatis vestre filij Protectores etc. DOCUMENTO DCCCXX1V. Lettera accompagnatoria delle due precedenti, all’oratore del Banco in Boma, il nobile Meliaduce Cicala. UGO, 10 gennaio (Litterar. off. s. Georg, ann. 14C0-1471) (fol. 214) Nobili conciui nostro carissimo, meliaduci cigalle. romani. Cognito ex litteris vestris, nobilis conciuis noster carissime, quod sanctitas domini nostri contenta fuit episcopatum grecorum caphen-Soc. Lig. SI. Patr. Voi. VII. Par. I. Fase. III. 38 ANNO I409 ( 584 ) sium conferre illi religioso idoneo quem nominauerimus. quodque eum assensum prebuit opera potissimum reuerendissimi domini cardinalis niceni. statuimus in ipsa materia sanctitati domini nostri et eidem reuerendissimo domino cardinali rescribere ea que ex exemplis litterarum nostrarum his inclusis latius intelligeti?. Poteritis igitur litteras nostras, quas annexas mittimus, utrique in tempore reddere, et juxta sententiam ipsarum litterarum nos eis commendare, offerentes nos semper in omnia commoda vestra cupide paratos. Data janue die x januarij mcccclxviiii. Protectores etc. DOCUMENTO DCCCXXV. Chiedono al Papa di volere disporre che un discreto numero di frati francescani faccia stabile residenza nella loro chiesa e convento di s. Maria e s. Francesco in Caffa. 1469, 16 marzo (Litterar. off. s. Georg, ann. 1466-1471) ( fol. 221 ) Sanctissimo domino nostro pape. Retulerunt nobis, sanctissime ac beatissime pater et domine colendissime. legati caphenses clementiam vestram precibus eorum inclinatam litteris suis hortatam fuisse venerabilem vicarium generalem ordinis regularis minorum ut prouideat quod fratres sui incolant atque inhabitent ecclesiam beate marie et sancti francisci de capha. ut retroactis temporibus solebant. Quam quidem prouisionem sancte pru-denterque excogitatam plurimum profecto approbamus, attento pre-sertim quod ipsa populosa ciuitas caphensis. barbaris et infidelibus undique circumsepta. plurimum indiget doctrina et sanctis exemplis ipsorum fratrum, erga quos populi illi singulari deuotione affecti sunt. Propter quod oramus beatitudinem vestram ut statuere et jubere dignetur quod omnino conueniens numerus ipsorum fratrum ad ipsam urbem caphe sine ulteriore dilatione transmittatur. Quod quamquam acceptissimum omnipotenti deo propter animarum salutem futurum ( 585 ) documenti non dubitamus, nos tamen id insuper accipiemus loco numeris ac gratie singularis. Qui nos semper beatitudini vestre suppliciter commendamus. Data janue xvi martij mcccclxvuii. Sanctitatis vestre fllij ac seruitores deuotissimi Protectores etc. DOCUMENTO DCCCXXVI. La slessa preghiera volgono al generale Minoritico, cardinale Francesco Della- Hovere. U69, 16 marzo (Litterar. off. s. Georg, ann. 1466-1471) ( fol. 221 ) Reuerendissimo in christo patri et domino, domino fratri francisco. generali ordinis minorum, et sancte romane ecclesie presbitero cardinali dignissimo. Intelligit prudentia vestra, reuerendissime in christo pater et domine. ex incluso exemplo litterarum quas scribimus sanctissimo domino nostro, quam utile et honori omnipotentis dei ac animarum saluti conueniens judicemus, quod ad populosam illam urbem caphensem inter infideles ac barbaros positam transmittantur fratres aliqui ordinis regularis minorum, quos populi illi singulari deuotione venerari solent. Propter quod plurimis jam experimentis perspectam habentes singularem illam caritatem benignitatis vestre erga nos et rempu-blicam nostram, oramus reuerendissimam paternitatem vestram ne sibi laboriosum sit omni opera et ingenio hoc sanctum desiderium nostrum ita juuare ut sine ulteriore dilatione fratres ipsi ad eam urbem transmittantur. Ceterum agimus habemusque benignitati vestre ingentes gratias pro singulari affectu suo erga nos. de quo legati caphenses multa nobis retulerunt, orantes benignitatem vestram ut sibi persuadeat nos ac reliquos ciues ita sibi deditos, ita affectos esse, ut pro dignitate ac commodis suis ea dumtaxat recusaturi sumus que a nobis prestari ANNO 1460 ( 58G ) non possent. Qui nos semper et nostra omnia eideni reuerendissime paternitati vestre deferimus et commendamus. Data janue die xvi martij mcccclxviiii. Reuerendissime paternitatis vestre lilij Protectores etc. DOCUMENTO DCCCXXVII. Lo stesso ancora al Provinciale romano, fra Giacomo da Corneto. 1469, 16 marzo (Litterar. off. s. Georg, ann. 1466-1471) ( fol. 221 u. ) Reuerendo in christo patri, domino fratri jacobo de corneto, pro-uinciali ordinis regularis minorum, in roma. Scimus, reuerende in christo pater, fratres ordinis vestri qui. ut in euangelio dicitur, relictis omnibus sequuti sunt dominum, nihil aliud querere quam omnipotentis dei honorem et gloriam, et omnium si fleri posset salutem animarum, et propterea solere nullos labores recusare circa ea presértim in quibus eorum vita ac doctrina multis prodesse possit. Cum igitur populosa ciuitas caphensis inter barbaras et infideles nationes posita longo jam tempore summo studio et supremis precibus a nobis postulauerit ut efficacem operam demus quod fratres aliqui ordinis vestri ad regimen ecclesie sancte marie et sancti francisci de capha transmittantur eamque inhabitent, prout superioribus annis solebant, scripsimus de hac materia reuerendo quondam domino fratri baptiste de leuanto generali vicario ordinis vestri, quem legati caphenses nobis retulerunt sancto desiderio illius ciuitatis satisfacturum fuisse nisi diuina prouidentia eum ex hoc seculo ad eternam felicitatem, ut pie credimus, transtulisset. Cum igitur non dubitemus doctrinam ac sanctos mores et exempla fratrum vestrorum uberes fructus parere posse in ipsa urbe caphensi. que summo semper studio venerata est religionem vestram, oramus prudentiam vestram ut. ( 587 ) DOCUMENTI quanto celerius fleri poterit, transmittere dignetur aliquem numerum conuomentem fratrum suorum ad inhabitandum ipsam ecclesiam ca-phensem ordini vestro longo jam tempore dedicatam. Quod quamquam omnipotenti deo acceptissimum etc. Data janue die xvi martij mcccclxviiii. Reuerende paternitatis vestre filij Protectores ctc. é DOCUMENTO DCCCXXVIII. Commettono la consegna delle tre ultime lettere all’ex-console di Caffa, Gregorio Rezza, dimorante a Roma. 1469, 16 marzo (Litterar. off. s. Georg, ann. 146G-1471) (fol. 223 v° ) Egregio conciui nostro carissimo, gregorio de retia. in roma. Ut latius intelligetis a legatis caphensibus scribimus literas sanctissimo domino nostro, reuerendissimo domino cardinali ordinis minorum, et reuerendo domino prouinciali ipsius ordinis minorum de obseruan-tia. quarum virtute requirimus ut fratres aliquos ejusdem ordinis de obseruantia in capham transmittere dignentur. Propter quod oramus vos ut laboriosum vobis non sit literas nostras in tempore reddere, et quantum in vobis erit eniti ut ipsi fratres quantocius fieri poterit transmittantur, offerentes nos semper in omnia commoda vestra cupide paratos. Data janue mcccclxviiii die xvi martij. Protectores etc. ANNO 1469 ( 588 ) DOCUMENTO DCCCXXIX. Scrivono al cardinale Bessarione predetto di sollecitare la partenza dell’eletto vescovo Pacomio, promettendo la loro assistenza contro qualunque altro nominato in Caffo. 1469 , 16 marzo (Litterar. off. s. Georg, ann. 1466-1471) (fol. 222),, Reuerendissimo in christo patri et domino, domino bessarioni. sabin. cardinali et patriarche constantinopolitane ecclesie dignissimo. Cognouimus ex litteris reuerendissime paternitatis vestre. reuerendissime in christo pater et domine, clementiam sanctissimi domini nostri juxta petitionem nostram contulisse dignitatem episcopatus grecorum caphensium venerabili domino pachomio. quem sanctitati sue proposuimus, moti presertim propter testimonium virtutum suarum per reuerendissimam paternitatem vestram nobis redditum. Verum quoniam dubitare videtur ne si ad sedem episcopatus sui accederet, ibi forsitan inueniret aliquem alium a patriarcha constantinopolitano electum qui aduersaretur quieti sue. respondemus intentionis nostre semper fuisse et esse quod quicumque a sede apostolica electus fuit episcopus in ea dignitate admittatur, proposita omni alia electione que a patriarcha predicto vel ab alio quouis facta fuisset. Propter quod gratissimum nobis erit quod idem dominus pachomius. acceptis bullis electionis sue. quanto celerius fieri poterit ad sedem sui episcopatus se transferat, et siue ad nos venerit siue alio itinere capham proficisci voluerit, offerimus litteras ad rectores nostros illius urbis vel sibi, si venerit, tradere, vel si alia via proficiscetur transmittere, quarum virtute ipsi officiales nostri eum recipi facient ad sedem episcopatus sui. non obstante contradictione alicujus qui quomodolibet sine auctoritate sedis apostolice electus inueniretur. quemadmodum reuerendissima paternitas vestra litteris suis a nobis postulauit. cui nos semper et nostra omnia offerimus et commendamus. Data janue die xvi martij MCCCCLXVIIII. Reuerendissime paternitatis vestre filij Protectores etc. ( 589 ) DOCUMENTI DOCUMENTO DCCCXXX. Invitano il vicario generale di Savona a coadiuvare Giovanni Traversagno nella riscossione di danari dovuti al Banco, in occasione delle indulgenze a favore di CalTa. 1469, 5 aprile (Litterar. off. s. Georg, ann. 1466-1471) (fol. m t>°) Venerabili in christo patri, domino vicario reuerendi domini episcopi saone. Audiuimus. venerabilis in christo pater, quod in ciuitate illa ac dioecesi superesse adhuc dicuntur nonnulli debitores indulgentie alias per sedera apostolicam concesse prò subuentione urbis caphe. et etiam pecunie ac bona virtute ipsius indulgentie janr pridem collecta. Propter quod statuimus delegare johanni trauersagno isthuc venienti curam inquirendi et exigendi ejusmodi debitores . ipsasque pecunias ac bona recuperandi ac colligendi, ut conuerti possint in prouisiones quas necessarium est impresentiarum fieri pro sustentatione dicte ciuitatis caphensis. Cum igitur utile ac necessarium esse intelligamus ad executionem ejusmodi operis, quod paternitas vestra consilium et operam suam eidem johanni prebeat. oramus humanitatem vestram ut ope opera et consilio faueat eidem johanni. nobisque deinde rescribat quid in predictis secutum fuerit. Quod quamquam omnipotenti deo etc. come sopra . . . Data janue mcccclxviiii die v aprilis. Protectores etc. DOCUMENTO DCCCXXXI. Pietro Battista Tagliaferro è surrogato ad Antonio, suo fratello, nella sottoscri-vania della curia di Caffa, per mesi 26. 1469, 13 aprile (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) (fol. 146 «.) Et hoc, dicono i Protettori, attento quod idem antonius propter legitimas causas ad ipsum officium accedere non potest. ANNO 1469 ( 590 ) DOCUMENTO DCCCXXXII. Lettera ad Urbano Fieschi, protonotario in Roma, acciò impegnisi d’ottenere dalla Curi i riforme ed ampliazioni desiderate, alle bolle dianzi concesse ai legati caffesi. 1469, 17 aprile (Litterar. off. s. Georg, ann. 1466-1471) ( fol. 227 r. ) Renerendo in christo patri, domino urbano de flisco. apostolico protonotario etc. benemerito. Scribimus. uerende in christo pater, nobili et prestanti conciui et college nostro philippo de camilla, ut nostro nomine apud sanctitatem domini nostri requirat fleri super bullis estate superiore concessis legati^ caphensibus reformationes in supplicatione per eum nostro nomine deponenda ordinate declarandas, attento presertim quod immanissimus ille tureorum dux ingentes belli apparatus mari ter-raque facere dicitur, et ob id necessarium est non exiguas prouisiones hoc anno ad caphensium sustentationem transmitti, et vel nullus vel admodum exiguus bullarum concessarum fructus sperari potest nisi sub condictionibus in supplicatione nostra declarandis reformentur. Oramus igitur humanitatem vestram ut sibi laboriosum non sit ab eodem philippo tenorem supplicationis nostre intelligere. et deinde causam nostram ope opera et consilio in curia juuare. Quod quamquam reuerenda paternitas vestra pro suis virtutibus et solita caritate erga patriam, etiam sine ullis precibus nostris facturam fuisse non dubitamus, nos tamen insuper accipiemus loco muneris et gratie singularis, offerentes nos semper in omnia respicientia decus et commoda reuerende paternitatis vestre cupide paratos. Data janue mcccclxviiii die xvn aprilis. Protectores etc. Segue: Similes facte sunt reuerendo in christo patri, domino johanni baptiste ciboni (sic), episcopo saonensi dignissimo. Item similes venerabili in christo patri, domino leonardo marchisio. decretorum doctori et canonico albinganensi etc. ( 591 ) DOCUMENTI DOCUMENTO DCCCXXXIII. Lo stesso a Meliaduce Cicala e Clemente Vivaldi ; che anche s’incaricano di invitare Pacomio, vescovo greco eletto, a portarsi a Genova. 1469, 17 aprile (Litterar. off. s. Georg, ann. 14G6-1471) ( fol. 227 «. ) Nobilibus viris, meliaduci cigalle et clementi de viualdis. conciuibus nostris carissimis, in roma. Pro reformandis bullis estate superiore concessis legatis caphen-sibus. conciues nostri carissimi, scribimus nobili college nostro phi-lippo de camilla quantum in ea materia necessarium judicauimus. attento presertim quod nisi etc. come sopra. Ceterum gratum nobis erit dicatis nostro nomine venerabili domino pachomio episcopo grecorum caphe hortamur se presentet coram nobis saltem ante diem xx maij proxime venientis, quo tempore consul et legati caphenses discedere promiserunt, et cum eis capham in dei nomine accedere poterit, et si voluerit, ei promittite nostro nomine quod sibi vel fidem vel mutuum faciemus usque in summa ducatorum centum pro expensis itineris, quos ducatos centum restituet postea-quam in capham ad sedem episcopatus sui. deo fauente. applicuerit. Data janue mcccclxviiii die xvii aprilis. Protectores etc. DOCUMENTO DCCCXXXIV. I Protettori chiedono al Papa alcune innovazioni ed ampliamenti alle bolle precedentemente concesse ai legati caffesi. 1469, 17 aprile (Litterar. off. s. Georg, ann. 1466-1471) ( fol. 228 ) Sanctissimo ac beatissimo patri et domino colendissimo, domino paulo. diuina prouidentia sacrosancte romane ac uniuersalis ecclesie dignissimo summo pontifìci. Superiore estate, sanctissime ac beatissime pater et domine colendissime. beatitudo vestra intellectis necessitatibus et manifestis pe- ANNO 1469 ( 592 ) riculis ciuitatis caphensis et aliorum cliristìanorum maris pontici. tam ex litteris nostris quam etiam ex relatione legatorum caphensium. qui ob eam causam ad conspectum sanctitatis vestre accesserunt, dignata est quatuor bullas indulgentie plenarie eisdem CDncedere. ut fructus omnis ex bullis ipsis elicendus ad subuentionem eorumdem Christianorum maris pontici conuerti posset. Verum, sanctissime pater, cum post concessionem bullarum superuenissent nuncij ac littere significantes immanissimum draconem illum ducem tureorum formidabiles exercitus ac potentiam mari terraque singulari studio parare, et propterea decreuissemus non exiguas prouisiones ad defensionem eorumdem Christianorum hoc anno transmittere, pubblicari fecimus primas ipsarum bullarum ad ciues et districtuales nostros directas, ut ex eis fructum aliquem eliceremus in aliqualem subuentionem pro-uisionum faciendarum conuertendum. attento presertim quod he compere. in faciendis tam longo tempore ejusmodi prouisionibus jam defesse et exhauste, per se non sufficiunt omnibus subuentionibus neces-sarijs prouidere. Et tamen pubblicatis bullis ipsis adeo exiguus fructus ex eis recuperatus est ut non ascendat ad tantam pecunie summam quantam oratores ipsi caphenses in sumptibus victui suo necessari]s hactenus erogauerunt. Cujus rei causam cum a predicatoribus et confessoribus exquirere voluissemus, responsum nobis est adeo obscuram fuisse supplicationem oratorum caphensium sub cujus forma bulle concesse sunt, ut contribuere volentes et eorum confessores nequaquam clare intelligant quantum per unumquemque ipsorum pro consequenda indulgentia contribuendum sit. Et ob id necessarium esse, si ex bullis elici debet fructus quem speramus, beatitudo vestra super bullis ipsis fieri reformationes latius declarandas in supplicatione nostro nomine porrigenda sanctitati vestre. Oramus igitur et quidem suppliciter et omni affectu clementiam vestram ut bullas ad districtuales et ciues nostros directas que irrite remanent et reuocate percepto ex eis exiguo fructu, denuo concedere dignetur, et super eis ac alijs fieri facere reformationes illas que in supradicta supplicatione nostra declarabuntur. Quod quamquam omnipotenti deo acceptissimum futurum non dubitamus, nos tamen id insuper accipiemus loco muneris et beneficij singularis. Et profecto, pater beatissime, christiani ipsi maris pontici inter infideles positi poterunt, si conseruentur. eo tempore quo dignabitur diuina prouidentia principes christianos contra hostes nominis sui ( 593 ) DOCUMENTI conucrtore. plurimum ad consequendam deo fauente victoriam juuare. Propter quod et illos et nos ipsos ac nostra omnia benignitati vestre et omni tempore suppliciter commendamus. Data janue mcccclxviiii dio xvii aprilis. Sanctitatis vestre filij etc. Protectores etc- Seguc: Ceterum, pater sanctissime, quoniam dedimus curam porrigendi beatitudini vestre supplicationem nostram nqbili ciui et college nostro philippo de camilla, illam oramus ut circa ipsam materiam fidem adhibeat eidem philippo ceu nobis ipsis. DOCUMENTO DCCCXXXV. Lo stesso al venerando collegio dei cardinali. 1 i69, 17 aprile (Litterar. off. s. Georg, ann. 1466-1471) < fol. 228 v. ) Sacrosancto collegio reuerendissimorum dominorum cardinalium. Scribimus, reuerendissimi ac prestantissimi patres et domini colendissimi. sanctitati domini nostri litteras quarum exemplum his inclusum ideo transmittimus ut vestre reuerendissime paternitates intelligant quantum a beatitudine sua pro aliquali caphensium sub-» uentione requiramus. Concessit anno superiore sanctitas sua. cognitis necessitatibus ac periculis ipsorum caphensium. bullas quatuor plenarie indulgentie ut earum fructus in sustentationem illius urbis con-uerti posset. Pro quo quidem benellcio. etsi honorem dei omnipotentis et fidei christiane concernit, habemus tamen et beatitudini sue et reuerendissimis paternitatibus vestris que pro nobis intercesserunt ingentes gratias. Verum, patres reuerendissimi. nisi bulle ille concesse sub forma supplicationis nostro nomine porrigende reformarentur. vel nullus vel admodum exiguus ex eis fructus sperari posset. ANNO 1469 ( 594 ) Propter quod oramus clementias vestras ut dignentur apud sanctitatem ejusdem domini nostri officialiter operari quod honesta petitio nostra exaudiatur, attento presertim quod etc. come sopra. Data janue mcccclxviiii die xvn aprilis. Reuerendissimarum paternitatum vestrarum deuoti filij Protectores etc. DOCUMENTO DCCCXXXVI. Si raccomandano specialmente all’intervento dei cardinali amici o concittadini. 1469, 17 aprile (Litterar. off. s. Georg, ann. 1466-1471) ( fol. 2-29 ) Reuerendissimo in christo patri et domino, domino fratri francisco. generali ordinis minorum, et sancte romane ecclesie cardinali dignissimo. Tot jam experimentis cognouimus. reuerendissime in christo pater et domine, quam libenter soleat benignitas vestra omnium rerum nostrarum onus suscipere, ut confidenter audeamus precipuam curam negotiorum nostrorum in curia reuerendissime paternitati vestre commendare. Cum igitur impresentiarum scribamus sanctitati domini nostri litteras, quarum exemplum his inclusum transmittimus, oramus et quidem omni affectu clementiam vestram ut omni ope et opera anniti dignetur quod beatitudo sua sine dilatione nobis concedat reformationes super bullis concessis in supplicatione nostra declarandis, ut ex eis fructus aliquis elici possit in tam piam tamque necessariam caphensium subuentionem conuertendus. Et profecto, pater reuerendissime. christiani illi maris pontici nequaquam negligendi sunt, tum quia inter membra ecclesie sancte computari debent, tum etiam quoniam tempore quo dignabitur diuina clementia principes Christianorum excitare et eorum vires contra hostes nominis sui conuertere. poterit populosa illa ciuitas caphensis. poterunt et alij circumuicini christiani. si conseruentur. ad consequendam celeriter victoriam plurimum deo fauente juuare. Longioribus verbis ( 595 ) DOCUMENTI reuerendissime paternitati vestre hanc causam nostram commendaremus. nisi perspectum haberemus benignitatem vestram in omnibus negotijs nostris, et presertim ijs que omnipotentis dei ac sancte chri-stiane fidei honorem concernunt, non solere longas preces a nobis expectare. Qui nos semper et omnia nostra reuerendissime paternitati vestre omni affectu deferimus et commendamus. Data janue mcccclxviiii die xvii aprilis. Reuerendissime paternitatis vestre deuoti filij Protectores etc. Segue : Similes facte sunt reuerendissimo in christo patri et domino hono-randissimo. domino phylippo. cardinali bononiensi. summo penitentia-rio etc. dignissimo. Item similes facte sunt reuerendissimo in christo patri et domino, domino bessarioni. sabin. cardinali et patriarche constantinopolitano etc. dignissimo. DOCUMENTO DCCCXXXVII. Istruzioni date dai Protettori al loro collega Filippo Camilla in ordine alla riforma delle bolle papali. 1469, 17 aprile (Litterar. off. s. Georg, ann. 1466-1471) (fol 231) Nobili et prestanti conciui et college nostro carissimo, filippo de camilla, rome. Posteaquam. nobilis et prestans collega noster carissime, facto ut scitis experimento bullarum pro subuentione caphe nouissime concessarum que ad januenses et districtuales dirigebantur, intellectura est exiguum fructum ex eis processisse et pari modo verisimile videri quod ex tribus alijs bullis concessis in eadem forma et directis chien-sibus. caphensibus et habitatoribus lamburgi. vel parum vel nihil elici debeat, utile nobis visum est habito consilio multorum religiosorum ANNO 1469 ( 596 ) et sapientum comperarum supplicari facere sanctitati domini nostri sub ea forma quam intelligetis ex tenore supplicationis nostre his annexe. In qua. ut videbitis, requirimus primas bullas ad januenses et districtuales directas, que casse remanent, denuo concedi, et super ipsis ac alijs tribus fleri reformationes in ipsa supplicatione nostra declaratas, ut ex eis elici possit fructus aliquis in tam piam tamque necessariam capbensium subuentionem conuertendus. Oramus igitur vos ut. redditis litteris nostris reuerendissimis tribus cardinalibus et domino episcopo saonensi. domino urbano de flisco. domino leonardo marchisio ac nobili meliaduci cigalle et socio, cum eorum consilio litteras nostras reddatis summo pontifìci et sanctitati sue supplicationem nostram reformandam juxta stilum curie, non mutata substantia, porrigatis, et deinde omni opera ac diligentia studeatis a beatitudine sua impetrare reformationes in eadem supplicatione declaratas, sine quibus, ut etiam vos intelligitis. exiguus admodum fructus ex bullis concessis sperari posset. Et si forsitan sanctitas domini nostri se difficilem redderet in concedendo reformationem illam continentem quod contribuere volentes contribuant a ducato uno usque in vigintiquinque in discretione confessorum suorum aut aliorum deputandorum per beatitudinem suam, videlicet unus ex eis. eo casu tentare poteritis impetrare quod clementia sua saltem concedat reformationem super ipsis bullis sub forma infrascripta. videlicet : Quod possidentes bona valoris ducatorum decem milium, et ultra, soluant ducatos viginti. Possidentes vero valorem ducatorum quinque milium et ultra, citra tamen summam ducatorum decem milium, soluant ducatos decem. Possidentes vero bona valoris ducatorum mille et ultra, citra tamen summam ducatorum quinque milium, soluant ducatos quatuor. Alie vero persone possidentes bona citra summam ducatorum milium, soluant ducatum medium. Intelligitis desiderium nostrum, propter quod oramus ne vobis laboriosum sit in causa tam pia tamque necessaria omni arte studio ac diligentia eniti ut quod oneste petimus sine dilatione impetremus. Et quantum in reformanda supplicatione juxta stilum curie et alijs sumptibus necessarium vobis erit erogare, promittimus vobis harum litterarum virtute satisfacere, ut equum est. Notificante.? tamen vobis quod si merces aliqua non exigue summe a vobis peteretur pro taxatione bullarum, studeatis a beatitudine do- ( 597 ) DOCUMENTI mini nostri impetrare ut sanctitas sua de gratia speciali jubere dignetur quod bulle vobis tradantur sine solutione taxationis, facta tantummodo satisfactione abbreuiatorum. quemadmodum tradite fuerunt estate superiore legatis caphensibus. et etiam superioribus annis alie pro subuentione caphensium per celeberrime memorie calistum concesse. Et tamen si id impetrare non possetis. nihilominus bullas fleri facite et postea nobis significate quantum intellexeritis necessarium esse pro eis soluere. Circa solicitationem memoramus vobis requiratis nostro nomine omnes illos quibus scribimus vel aliquos ipsorum, illos videlicet quos magis idoneos et magis affectos rei nostre fore intelligetis. Data janue mcccclxviiii die xvii aprilis. Segue : * die XV1I1 aprilis. Post scripta et nobis et plerisque alijs consyderantibus formam contributionis quam requirimus in supplicatione nostra reformari, quod videlicet contributio fiat a ducato uno usque in vigintiquinque in discretione etc. utilius videretur non solum pro majore declaratione conscientiarum ci ntribuentium sed etiam pro consequenda majore utilitate ex contributionibus, quod impetraretur reformatio bullarum sub forma certa superius declarata, quod videlicet possidentes bona juxta quantitates suprascriptas contribuerent, scilicet quilibet eorum, secundum normam superius contentam. Propter quod oneramus vos ut si. sumptis ibidem opportunis instructionibus. intelligeretis vel facilius vel eque facile sub ipsa forma impetrari posse a sanctitate domini nostri id quod requirimus, eo casu supplicationem nostram cum omnibus articulis in ea contentis reformari faciatis et porrigatis sub forma ipsa superius declarata, quod videlicet possidentes bona juxta summas suprascriptas contribuere teneantur quantitates superius ^eclaratas sine aliqua alicujus discretione. Si vero sub forma ipsa vel impetrare non possetis vel propter difficultatem aut aliam rationem supplicare non eligeretis, eo casu studete impetrare sub forma contenta in ipsa supplicationo. et in omnem euentum animaduertite quod quantum pertinet ad alios articulos in supplicatione contentos inserantur in qualibet concessione impetranda omnes ipsi articuli et condictiones in eadem supplicatione declarate. Protectores comperarum sancti georgij communis janue etc. ANNO 1469 ( 598 ) DOCUMENTO DCCCXXXYII1. Si raccomandano anche al cardinale Rodrigo Borgia. 1469, 17 aprile (Litterar. off. s. Georg, ann. 1466-1471) (fol. 232 t>.) Reuerendissimo in christo patri et domino, domino rodrigo cardinali valentino. vicecancellario etc. dignissimo. Relatione multorum, reuerendissime in christo pater et domine, jam pridem intelleximus reuerendissimam paternitatem vestram pro sua solita humanitate in omnibus negotijs ad nos pertinentibus ita se semper facilem ac propitiam prebuisse ut plurimum dominationi vestre nos debere intell:gamus. Propter quod acceptantes caritatem dominationis vestre erga nos. statuimus deinceps in rebus omnibus nostris ad opem et patrocinium reuerendissime paternitatis vestre confidenter decurrere. Cum igitur impresentiarum decreuerimus supplicari facere sanctissimo domino nostro, ut dignetur super bullis estate superiore induitis legatis caphensibus reformationes concedere, quas latius reuerendissime paternitati vestre declarabit nobilis ciuis et collega noster philippus de camilla, attento presertim quod nisi etc. come sopra, oramus et quidem omni affectu reuerendissimam paternitatem vestram, ut in re ipsa opem et operam et consilium suum eidem philippo prestare dignetur, ita quidem ut quod honeste petimus opera presertim benignitatis vestre impetremus. Quod quamquam etc. Data janue mcccclxviiii die xvii aprilis. Reuerendissime paternitatis vestre deuoti filij Protectores etc. ( 599 ) DOCUMENTI DOCUMENTO DCCCXXXIX. Patente di sottoscrivano della curia di Cada, per mesi 26, data a Pietro Battista Tagliaferro q. Giovanni, finito il tempo di Girolamo Becco. 1469, 19 aprile (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1467-1475) ( fol. 155 ) Forinola e ritenuta del 13 mese, come di solito. Data janue mcccclxviiii die xvim aprilis. DOCUMENTO DCCCXL. PelP impetrazione delle bolle anzidetto sostituiscono Meliaduce Cicala e Clemente Vivaldi al collega Filippo Camilla, nel caso di costui assenza da Boma. 1469, 20 aprile (Litterar. off. s. Georg, ann. 1466-1471) (fol. 234) Nobilibus viris, meliaduci cigalle et clementi de viualdis. conciuibus nostris carissimis. Ut latius intelligetis. conciues nostri carissimi, ex alijs litteris nostris quas vobis tradet nobilis franciscus lomelinus. commisimus nobili college nostro philippo de camilla ut porrigat supplicationem nostro nomine summo pontifici circa reformationem bullarum indulgentie per sanctitatem suam concessarum legatis caphensibus. et alia faciat que in litteris nostris eidem directis continentur. Yerum quoniam accidere posset quod philippus ipse vel propter absentiam vel aliam legitimam causam exequi non posset commissionem per nos datam in litteris eidem philippo directis, eo casu rogamus vos litteras ipsas nostras aperiatis et exequamini quicquid in eis inuenietis per Soc. Lig. St. Patr. Voi. VII. Par. I. Fase. III. 39 ANNO 1469 ( 600 ) nos commissum fuisse eidem philippo. promittentes vobis harum litterarum virtute satisfacere quicquid circa executionem ipsarum commissionum nostrarum expendetis. Data janue die xx aprilis mcccclxviiii. Protectores etc. DOCUMENTO DCCCXLI. Lettere di stipendio date a Stefano Corrado Alemanno (de Alamania) bombardiere, per anni cinque dal giorno del suo arrivo in Caffa, in ragione di aspri 225 al mese. 1469, 20 aprile (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) ( fol. 155. v) Gli imprestano ducatos aureos largos decem da scusarsi sullo stipendio a un ducato per mese. Data janue mcccclxviiii die xx aprilis. DOCUMENTO DCCCXLII. Lettere di stipendio di un sommo mensile date a Giovanni Antonio Bianchi (de Blancliis), barbiere. 1469, 12 maggio (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) (fol. 156) Formola e pagamento delle imposte al solito. Data janue mcccclxviiii die xii maij. ( 601 ) documenti DOCUMENTO DCCCXLIII. Stabiliscono le indennità delle speso ai legati caffesi, e la regola pel pagamento dell imposta sul tredicesimo mese di servizio. 1469, 15 maggio (Negot. gest. off. s. Georg, ann. 1457-1475) (fol. 157 ) * MCCCCLXVIIII die lune XV maij. Magnifici domini protectores etc. anni presentis in pieno numero congregati, quorum hec sunt nomina : D. Bartholomeus imperialis prior. Lucianus de rocha Antonius boconus Gregorius lercarius subrogatus loco philippi de camilla Et spectati domini protectores earumdem comperarum anni mcccclx-octaui proxime precedentis in legitimo numero congregati, quorum tunc presentium nomina sunt hec: Nicolaus de marinis Jacobus stella subrogatus loco Johannes de inurea johannis francisci palmarij Julianus marrufus Carolus lomelinus et Raphael richeme absentibus d. anfreono centuriono priore et lazaro de auria. Et prestantes viri nicolaus de grimaldis ceba. lazarus de varixio. dominicus de prementorio et petrus gentilis olim pallauicinus. alias deputati auditores legatorum caphen. inferius nominatorum. Et nobiles et egregij viri casanus saluaigus. abraam de viualdis. gabriel de prementorio et egidius sacherius. relatores deputati, super negotijs caphensibus. Scientes nobilem et egregios viros julianum de flisco et bartholo-meum de sancto ambrosio legatos burgensium caphe longo jam tem- Hieronimus de montesoro Christoforus de saluo Johannes franciscus spinula et Johannes baptista de grimaldis. ANNO 1469 ( 602 ) pore janue expectasse expeditionem suam, que propter suspicionem pestis hactenus illis preberi non potuit, et ob id requisiuisse sepe-numero ut expensis suis prouideatur. quarum summam prenominati domini relatores caphenses dixerunt se estimare ascensuram esse ad ducatos octingentos vel circiter, computatis sumptibus quos facturi sunt in reditu eorum et donec deo duce capham reuersi fuerint, nec ignorantes eisdem juliano et bartholomeo legatis mutuatos fuisse in capha ex pecunijs masserie illius urbis summos centum tempore quo januam transmissi fuerunt: sub calculorum judicio, ex quibus viginti albi inuenti sunt assentientes et duo tantummodo nigri contradictorij. decreuerunt quod pro omni eo et toto quod et quantum ijdem julianus et bartholomeus legati petere seu requirere quouis modo pos-sent occasione sumptuum per eos et comites ac famulos ipsorum hactenus factorum et deinceps quomodolibet faciendorum donec deo duce capham reuersi fuerint, occasione videlicet dicte legationis, eisdem fleri debeant retributiones seu satisfactiones infrascripte. Primum videlicet scribi et committi debeat in capha quod summi illi centum eisdem juliano et bartholomeo ex pecunijs massarie mutuati nullo unquam tempore ab eis seu eorum fidejussoribus repeti possint, sed eisdem libere remitti debeant pro parte satisfactionis sumptuum legationis sue. et pro satisfactione integra reliquorum sumptuum eisdem juliano et bartholomeo tradi debeant littere expedite consulatuum cimbali et soldaie pro mensibus tredecim tantum, ipsis tamen prius idoneas cautiones prebentibus in janua de satisfaciendo stalias ipsorum consulatuum pro dicto tempore, atque insuper prestantibus fidejussiones in capha de bene et legaliter exercendo in forma debita et consueta. Item consyderantes omnes officiales a quibus in capha hactenus exacta fuit pars xii emolumenti officiorum suorum pro mense xm recusare stalias ipsorum officiorum soluere pro eodem mense xm. asserentes totum emolumentum ejusdem mensis xrn ab eis integre exactum fuisse et ob id iniquum videri quod si pro eo mense nullum emolumentum perceperunt soluere deb